ayhann
اخراجی موقت
فردوسي يكي از بنيانگذاران شوونيزم در ايران
دکترحسين فيض الهي وحيد
فردوسي يكي از بنيانگذاران شوونيزم در ايران است و شاهنامه او قرنهاست كه در جهت كوبيدن ملل غير فارس بكار مي رود . در مورد سروده شدن شاهنامه بعضي ها مي گويند قرار بود فردوسي شاهنامه را از قرار بيتي يك دينار براي سلطان محمود ترك غزنوي به رشته نظم در آورد . فردوسي بعد از سرودن شصت هزار بيت چون عوض دينار ( طلا ) ، درهم ( نقره ) ، گرفت از صله محمودي دلتنگ شد . سلطان از رفتار او غضبناك گرديده دستور بازداشت او را صادر كرد .
“فصيحي” در كتاب خود بنام مجمل فصيحي « اشاره اي دارد كه وقتي سلطان محمود ميخواست براي قضاي حاجت به دست شويي رود فردوسي [ دم مستراح ] روي پاي سلطان افتاد و تضرع نمود . سلطان كمي آرام شد . » ( 1 )
بعد از مرگ فردوسي نيز يكي از دانشمندان عصر بنام ابولقاسم كرگاني كه مي دانست فردوسي :
به مدح گبركان عمري به سر برد چو وقت رفتن آمد بي خبر مرد ( 2 )
به نوشته نظامي عروضي جلوي تابوت فردوسي را گرفت و « گفت من رها نكنم تا جنازه او در گورستان مسلمانان برند كه او رافضي بود و هر چند مردمان بگفتند با آن دانشمند در نگرفت » ( 3 )
« زين العابدين شيرواني » در” رياض الساحه” ، مي گويد : « شيخ ابولقاسم كورگاني قدس سره بر جنازه حكيم فردوسي نماز نكرده كه او عمر عزيز خود را در مدح محبوس صرف نموده » است ( 4 )
بالا خره چون مسلمانان نگذاشتند نعش فردوسي را در گورستان مسلمانان دفن كنند او را در ملك خود دفن كردند .
در سال 1306 شمسي مطابق با 1927 ميلادي كه شمشير و شوشكاي قزاقي رضا خاني از چپ و راست مي بريد تصميم گرفته شد براي فردوسي مقبره اي ساخته شود . گور فردوسي قبلاً توسط چند مستشرق فرانسوي كشف شده بود . !! ماجراي كشف قبر فردوسي خيلي ساده است . !! « در زماني كه آصف الدوله شيرازي والي خراسان بود چند نفر مستشرق فرانسوي [ !! ] به طوس آمده از روي آثار تاريخي [ !! ] تشخيص دادند كه تپه [ !! ] بر آمده وسط باغ قائم مقام ، جاي مقبره فردوسي است [ !! ] لهذا آصف الدوله دو اطاق خشت و گلي براي عمليات ساخت كه بعد تركيب ساختمان مقبره فردوسي را بدهد ، درين ضمن از حكومت افتاد و آنجا هم به حال خود ماند » ( 5 )
گور فردوسي كه به همين سادگي با گمانه زني چند مستشرق فرانسوي با ديدن يك تپه برآمده !! در وسط باغ قائم مقام كشف و به دولت ايران دو قبضه تحويل شده بود نياز به تعميرات اساسي داشت و بدين جهت در 29 تير مجلس شوراي ملي دستور داد از محل صرفه جوئي بودجه مجلس بيست هزار تومان براي مقبره فردوسي اعتبار اختصاص دهد ولي « متدرجاً معلوم شد مطابق نقشه اي كه در نظر گرفته اند 60 هزار تومان تمام مي شود » ( 6 )
كش و قوس دولت با مجلس شوراي ملي ادامه داشت و پشت سر هم بودجه براي ساختن مقبره فردوسي در خواست مي شد . متولي ساخت مقبره « اسدي » ( مصباح السلطنه ) نايب التوليه
آستان قدس رضوي بود . اين شخص كه پدر زن پسر فروغي نخست وزير فراماسون رضا خاني بود عوض رسيدگي به امورات « آستان قدس » بيشتر به مسائل « آستان غير قدس » !! يعني بر پايي مقبره فردوسي مشغول بود .
در تاريخ 17 خرداد 1309 مطابق با 1930 لايحه ديگري براي تأمين بودجه مقبره به مجلس برده شد كه اين بار با مخالفت جدي آقاي فيروز آبادي روبرو شد . او در مخالفت با اين بودجه خواستن هاي مكرر گفت : « فردوسي اشعاري گفته ، ملت هم در مقابل قدرداني كرده ، شايد هفتاد ــ هشتاد هزار تومان تا بحال خرج مقبره اش شده باشد . باز هم سزاوار است با اينهمه مخارج ضروري كه ما داريم اين نوع مخارج را متحمل شويم ؟ اگر از اين پول يك كارخانه داير بشود بهتر است يا خرج مقبره فردوسي بشود ؟ تا بحال صد هزار تومان خرج شده باز هم اجازه اعتبار ميخواهند ؟ » ( 7 )
فردوسي براي بعضي ها بقدري « بت » شده بود كه « بت پرستان ” حتي حاضر بودند به خاطر فردوسي رشوه گرفته !! و رشوه گرفته شده را در پي بناي مقبره فردوسي كار سازي نمايند بطوريكه جريان يكي از اين رشوه خواريها به روزنامه ها نيز كشيد . روزنامه اطلاعات مورخه 25 شهريور 1309 مطابق با 1927 ميلادي مي نويسد :
« هفته گذشته يكي از آقايان منتظر الوكاله [ واژه جالبي است . عوض اينكه مردم انتخات كنند آنزمان دولت انتخات كرده به مجلس كه نامش را رضا خان « طويله » گذاشته بود مي فرستاد ] … به تصور اينكه احراز مقام نمايندگي را با تشبث و رشوه مي توان بدست آورده مبلغ دو هزار و پانصد تومان [ شايد به پول امروزي 25 ميليون تومان ] به وسيله شخص ديگري براي آقاي تيمور تاش وزير دربار ارسال مي دارد . آقاي وزير دربار بدواً از اين رويه و طرز فكر ، فوق العاده متغير و عصباني شده و با تشدد و تغيير زيادي پول را براي صاحبش بر ميگردانند .
فرداي آن روز فكر جديدي براي ايشان پيدا مي شود به اين ترتيب : به شخصي كه حامل وجه مزبور بوده اطلاع ميدهند كه وجه را بياوريد ، قبول مي كنم . شخص مزبور فردا صبح وجه را با عجله تمام آورده تحويل مي دهد ، در همان ساعت بجاي تلگرافي كه بخيال آقاي منتظر الوكايه بايد براي كمك و مساعدت او مخابره شود ، تلگرافي حاضر بوده و به ايالت خراسان مخابره مي شود . تقريباً به اين مضمون : « ايالت خراسان … آقاي … مبلغ دو هزار تومان به عنوان رشوه براي من فرستاده است كه نسبت به او كمك شود ، اين پول خيلي به موقع است كه صرف تعمير مقبره فردوسي ، كه مبلغي كسر دارد بشود » ( 8 )
البته اين مشتي از خروار است كه پولهايي بعنوان تحفه و هديه و رشوه به جناب آقاي تيمور تاش ــ وزير دربار رضا خان ــ تقديم مي شد و ايشان نيز پولهاي كم مبلغ را براي اثبات صداقت خويش چنين در بوق و كرناي تبليغات مي انداخت والا جريان رشوه هاي 9 هزار ليره اي از حاجي امين ، داخل در اين بوق و كرنا نبود و بدين جهت نيز پس از رو شدن دستاويزي گرديد كه بخاطر آن تيمور تاش به پنج سال زندان و پرداخت 9 هزار ليره و دويست هزار ريال جريمه در دادگاه محكوم شده و به زندان رفته و عاقبت با آمپول هواي تزريقي توسط پزشك احمدي به جايگاه از پيش تعين شده خود در آن جهان فرستاده شد.
مسئله ساختن مقبره براي فردوسي در اثر تبليغات شوونيست هاي رضا خاني بقدري اوج گرفته بود كه حتي كار به چاپ « بليط هاي بخت آزمايي » نيز كشيد و ” بليط هايي براي تكميل ساختمان آرامگاه فردوسي چاپ گرديد كه بهاي آن ده ريال و بزرگترين جايزه آن بيست هزار تومان بود كه برنده آن نيز دو نفر ارمني !! تبريزي بودند كه به عللي از پرداخت آن نيز خود داري شد . از مجموع يكصدوشصت هزار تومان حاصله هفتاد هزار تومان آن نيز براي مصرف فردوسي در نظر گرفته شد .
بالا خره مقبره فردوسي با پولهاي حلال و حرام دولت و ملت !! كه ابر و مه و خورشيد و فلك را بكار گرفته بودند ساخته شد تا « رضا خان پالاني گرجي نژاد » !! در روز 20 مهر 1313 مطابق با 1936 ميلادي قيچي طلا ! را از سيني مرمري ! برداشته و در حاليكه نشئه ترياك كشيده از وجناتش مي باريد با شادي و شنگولي خاص نوار سه رنگ را بريده و آرامگاه فردوسي را افتتاح نمايد . در حاليكه در زمان افتتاح مقبره ، تيمور تاش وزير رشوه گير رضا خان كه آنهمه براي ساختن مقبره تلاش كرده بود يك سالي بود كه توسط رضا خان كشته شده و اسدي نايب التوليه آستان قدس رضوي در انتظار مرگ بسر مي برد كه بالا خره در تير ماه 1314 ( تابستان 1935 ) طبق حكم دادگاه نظامي به اعدام محكوم و چندي بعد به پيش ديگر بازيگر مقبره فردوسي فرستاده شد .
اما سرنوشت آرتيست اصلي فيلم طولاني « وطن فروشان » يعني رضا خان تفاوتي با ساير بازيگران مقبره سازان نداشت چه با ورود نيروهاي انگليسي و روسي از شمال و جنوب به ايران در جنگ جهاني دوم ،انگليسها اعلام كردند همانطوريكه شاه را آورده بوديم همانطور هم مي بريم لذا به رضا خان دستور كوچ !! دادند . وقتي رضا خان به خود آمد كه « فيلم » تمام شده بود و وقت خدا حافظي با صارم الدوله مسعود قاجار فرزند ظل السلطان در اصفهان بود . رضا خان در آخرين ديدار خود در حاليكه خود را به بغل صارم الدوله مسعود قاجار انداخته بود با آه و حسرت از گول خوردن خود توسط انگليسي ها و به « بازي » !! گرفته شدن توسط آنان با ناله جانسوز گفته بود :
« ــ مسعود ! ديدي آخر ما را گول زدند » ( 9 )
كه جا داشت مسعود نيز بگويد آخر !! نه از اول !! از همان زماني كه توسط اردشير جي ريبورتر جاسوس انگليسي و آيروسايد ژنرال انگليسي به خدمت انگليسها در آمدي تو را گول زده بودند . بالاخره در كرمان بود كه “سياهپوش فرمانده لشكر كرمان شرفياب و مقدار دويست لوله ترياك اعلاي ماهان كرمان را - كه گويا از اداره اقتصاد گرفته بود ــ در يك جعبه لفافه پيچ به عنوان هديه تقديم كرد » ( 10 )
و او نيز به عنوان « جعبه اي كه خاك مقدس ايران را در خود دارد » !! به تبعيدگاه خود برد و بدين ترتيب با مرگ در تبعيدگاه افريقا او نيز همچون ساير بازيگران مقبره ساز به جزاي اعمال خود رسيد و تاوان تحميق مردم را بدان صورت پس داد .
منابع :
1ــ مجمل فصيحي ، تصيحيح محمود فرخ ، ج 2 ، ص 133 به نقل از شاهنامه آخرش خوش است ، باستاني پاريزي ، موسسه انتشارات عطائي ، تهران ، 1373 ، ص 286
2 ــ سر چشمه هاي فردوسي شناسي ، محمد امين رياحي ، موسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي ( پژوهشگاه ) تهران ، 1372 ، ص 261
3 ــ چهار مقاله ، احمد بن عمر بن علي نظامي عروضي سمرقندي ، در حدود سال 550 هجري قمري ، باهتمام و تصحيح و مقدمه محمد قزويني ، كتابفروشي زوار ، از روي چاپ 1327 هـ . ق قاهره ، تهران ، ص 49
4 ــ رياض السياحه ، قطب العارفين مولانا ميرزا زين العابدين شيرواني ، تصحيح و مقابله مرحوم اصغر حامد رباني با مقدمه حسين بدرالدين ، انتشارات سعدي ، تهران ، ص 272
5 ــ ياداشت هاي ارباب كيخسرو شاهرخ به نقل از شاهنامه آخرش خوش است ، ص 286
6 ــ از نطق عطاء الملك روحي ، 4 تير ماه 1309 به نقل از شاهنامه آخرش خوش است ، ص 289
7ــ روزنامه اطلاعات ، مورخه 17 خرداد 1309 ، به نقل از شاهنامه … ، ص 295
8 ــ همانجا ، همان منبع ، صص 290 ــ 289
9 ــ رضا شاه در آينه خاطرات ، ص 343 ، به نقل از شاهنامه … ، ص 456
10 ــ مرد امروز شماره 16 مورخ 2/2/1323 به نقل از كتاب گذشته چراغ راه آينده به نقل از شاهنامه … ص
دکترحسين فيض الهي وحيد
فردوسي يكي از بنيانگذاران شوونيزم در ايران است و شاهنامه او قرنهاست كه در جهت كوبيدن ملل غير فارس بكار مي رود . در مورد سروده شدن شاهنامه بعضي ها مي گويند قرار بود فردوسي شاهنامه را از قرار بيتي يك دينار براي سلطان محمود ترك غزنوي به رشته نظم در آورد . فردوسي بعد از سرودن شصت هزار بيت چون عوض دينار ( طلا ) ، درهم ( نقره ) ، گرفت از صله محمودي دلتنگ شد . سلطان از رفتار او غضبناك گرديده دستور بازداشت او را صادر كرد .
“فصيحي” در كتاب خود بنام مجمل فصيحي « اشاره اي دارد كه وقتي سلطان محمود ميخواست براي قضاي حاجت به دست شويي رود فردوسي [ دم مستراح ] روي پاي سلطان افتاد و تضرع نمود . سلطان كمي آرام شد . » ( 1 )
بعد از مرگ فردوسي نيز يكي از دانشمندان عصر بنام ابولقاسم كرگاني كه مي دانست فردوسي :
به مدح گبركان عمري به سر برد چو وقت رفتن آمد بي خبر مرد ( 2 )
به نوشته نظامي عروضي جلوي تابوت فردوسي را گرفت و « گفت من رها نكنم تا جنازه او در گورستان مسلمانان برند كه او رافضي بود و هر چند مردمان بگفتند با آن دانشمند در نگرفت » ( 3 )
« زين العابدين شيرواني » در” رياض الساحه” ، مي گويد : « شيخ ابولقاسم كورگاني قدس سره بر جنازه حكيم فردوسي نماز نكرده كه او عمر عزيز خود را در مدح محبوس صرف نموده » است ( 4 )
بالا خره چون مسلمانان نگذاشتند نعش فردوسي را در گورستان مسلمانان دفن كنند او را در ملك خود دفن كردند .
در سال 1306 شمسي مطابق با 1927 ميلادي كه شمشير و شوشكاي قزاقي رضا خاني از چپ و راست مي بريد تصميم گرفته شد براي فردوسي مقبره اي ساخته شود . گور فردوسي قبلاً توسط چند مستشرق فرانسوي كشف شده بود . !! ماجراي كشف قبر فردوسي خيلي ساده است . !! « در زماني كه آصف الدوله شيرازي والي خراسان بود چند نفر مستشرق فرانسوي [ !! ] به طوس آمده از روي آثار تاريخي [ !! ] تشخيص دادند كه تپه [ !! ] بر آمده وسط باغ قائم مقام ، جاي مقبره فردوسي است [ !! ] لهذا آصف الدوله دو اطاق خشت و گلي براي عمليات ساخت كه بعد تركيب ساختمان مقبره فردوسي را بدهد ، درين ضمن از حكومت افتاد و آنجا هم به حال خود ماند » ( 5 )
گور فردوسي كه به همين سادگي با گمانه زني چند مستشرق فرانسوي با ديدن يك تپه برآمده !! در وسط باغ قائم مقام كشف و به دولت ايران دو قبضه تحويل شده بود نياز به تعميرات اساسي داشت و بدين جهت در 29 تير مجلس شوراي ملي دستور داد از محل صرفه جوئي بودجه مجلس بيست هزار تومان براي مقبره فردوسي اعتبار اختصاص دهد ولي « متدرجاً معلوم شد مطابق نقشه اي كه در نظر گرفته اند 60 هزار تومان تمام مي شود » ( 6 )
كش و قوس دولت با مجلس شوراي ملي ادامه داشت و پشت سر هم بودجه براي ساختن مقبره فردوسي در خواست مي شد . متولي ساخت مقبره « اسدي » ( مصباح السلطنه ) نايب التوليه
آستان قدس رضوي بود . اين شخص كه پدر زن پسر فروغي نخست وزير فراماسون رضا خاني بود عوض رسيدگي به امورات « آستان قدس » بيشتر به مسائل « آستان غير قدس » !! يعني بر پايي مقبره فردوسي مشغول بود .
در تاريخ 17 خرداد 1309 مطابق با 1930 لايحه ديگري براي تأمين بودجه مقبره به مجلس برده شد كه اين بار با مخالفت جدي آقاي فيروز آبادي روبرو شد . او در مخالفت با اين بودجه خواستن هاي مكرر گفت : « فردوسي اشعاري گفته ، ملت هم در مقابل قدرداني كرده ، شايد هفتاد ــ هشتاد هزار تومان تا بحال خرج مقبره اش شده باشد . باز هم سزاوار است با اينهمه مخارج ضروري كه ما داريم اين نوع مخارج را متحمل شويم ؟ اگر از اين پول يك كارخانه داير بشود بهتر است يا خرج مقبره فردوسي بشود ؟ تا بحال صد هزار تومان خرج شده باز هم اجازه اعتبار ميخواهند ؟ » ( 7 )
فردوسي براي بعضي ها بقدري « بت » شده بود كه « بت پرستان ” حتي حاضر بودند به خاطر فردوسي رشوه گرفته !! و رشوه گرفته شده را در پي بناي مقبره فردوسي كار سازي نمايند بطوريكه جريان يكي از اين رشوه خواريها به روزنامه ها نيز كشيد . روزنامه اطلاعات مورخه 25 شهريور 1309 مطابق با 1927 ميلادي مي نويسد :
« هفته گذشته يكي از آقايان منتظر الوكاله [ واژه جالبي است . عوض اينكه مردم انتخات كنند آنزمان دولت انتخات كرده به مجلس كه نامش را رضا خان « طويله » گذاشته بود مي فرستاد ] … به تصور اينكه احراز مقام نمايندگي را با تشبث و رشوه مي توان بدست آورده مبلغ دو هزار و پانصد تومان [ شايد به پول امروزي 25 ميليون تومان ] به وسيله شخص ديگري براي آقاي تيمور تاش وزير دربار ارسال مي دارد . آقاي وزير دربار بدواً از اين رويه و طرز فكر ، فوق العاده متغير و عصباني شده و با تشدد و تغيير زيادي پول را براي صاحبش بر ميگردانند .
فرداي آن روز فكر جديدي براي ايشان پيدا مي شود به اين ترتيب : به شخصي كه حامل وجه مزبور بوده اطلاع ميدهند كه وجه را بياوريد ، قبول مي كنم . شخص مزبور فردا صبح وجه را با عجله تمام آورده تحويل مي دهد ، در همان ساعت بجاي تلگرافي كه بخيال آقاي منتظر الوكايه بايد براي كمك و مساعدت او مخابره شود ، تلگرافي حاضر بوده و به ايالت خراسان مخابره مي شود . تقريباً به اين مضمون : « ايالت خراسان … آقاي … مبلغ دو هزار تومان به عنوان رشوه براي من فرستاده است كه نسبت به او كمك شود ، اين پول خيلي به موقع است كه صرف تعمير مقبره فردوسي ، كه مبلغي كسر دارد بشود » ( 8 )
البته اين مشتي از خروار است كه پولهايي بعنوان تحفه و هديه و رشوه به جناب آقاي تيمور تاش ــ وزير دربار رضا خان ــ تقديم مي شد و ايشان نيز پولهاي كم مبلغ را براي اثبات صداقت خويش چنين در بوق و كرناي تبليغات مي انداخت والا جريان رشوه هاي 9 هزار ليره اي از حاجي امين ، داخل در اين بوق و كرنا نبود و بدين جهت نيز پس از رو شدن دستاويزي گرديد كه بخاطر آن تيمور تاش به پنج سال زندان و پرداخت 9 هزار ليره و دويست هزار ريال جريمه در دادگاه محكوم شده و به زندان رفته و عاقبت با آمپول هواي تزريقي توسط پزشك احمدي به جايگاه از پيش تعين شده خود در آن جهان فرستاده شد.
مسئله ساختن مقبره براي فردوسي در اثر تبليغات شوونيست هاي رضا خاني بقدري اوج گرفته بود كه حتي كار به چاپ « بليط هاي بخت آزمايي » نيز كشيد و ” بليط هايي براي تكميل ساختمان آرامگاه فردوسي چاپ گرديد كه بهاي آن ده ريال و بزرگترين جايزه آن بيست هزار تومان بود كه برنده آن نيز دو نفر ارمني !! تبريزي بودند كه به عللي از پرداخت آن نيز خود داري شد . از مجموع يكصدوشصت هزار تومان حاصله هفتاد هزار تومان آن نيز براي مصرف فردوسي در نظر گرفته شد .
بالا خره مقبره فردوسي با پولهاي حلال و حرام دولت و ملت !! كه ابر و مه و خورشيد و فلك را بكار گرفته بودند ساخته شد تا « رضا خان پالاني گرجي نژاد » !! در روز 20 مهر 1313 مطابق با 1936 ميلادي قيچي طلا ! را از سيني مرمري ! برداشته و در حاليكه نشئه ترياك كشيده از وجناتش مي باريد با شادي و شنگولي خاص نوار سه رنگ را بريده و آرامگاه فردوسي را افتتاح نمايد . در حاليكه در زمان افتتاح مقبره ، تيمور تاش وزير رشوه گير رضا خان كه آنهمه براي ساختن مقبره تلاش كرده بود يك سالي بود كه توسط رضا خان كشته شده و اسدي نايب التوليه آستان قدس رضوي در انتظار مرگ بسر مي برد كه بالا خره در تير ماه 1314 ( تابستان 1935 ) طبق حكم دادگاه نظامي به اعدام محكوم و چندي بعد به پيش ديگر بازيگر مقبره فردوسي فرستاده شد .
اما سرنوشت آرتيست اصلي فيلم طولاني « وطن فروشان » يعني رضا خان تفاوتي با ساير بازيگران مقبره سازان نداشت چه با ورود نيروهاي انگليسي و روسي از شمال و جنوب به ايران در جنگ جهاني دوم ،انگليسها اعلام كردند همانطوريكه شاه را آورده بوديم همانطور هم مي بريم لذا به رضا خان دستور كوچ !! دادند . وقتي رضا خان به خود آمد كه « فيلم » تمام شده بود و وقت خدا حافظي با صارم الدوله مسعود قاجار فرزند ظل السلطان در اصفهان بود . رضا خان در آخرين ديدار خود در حاليكه خود را به بغل صارم الدوله مسعود قاجار انداخته بود با آه و حسرت از گول خوردن خود توسط انگليسي ها و به « بازي » !! گرفته شدن توسط آنان با ناله جانسوز گفته بود :
« ــ مسعود ! ديدي آخر ما را گول زدند » ( 9 )
كه جا داشت مسعود نيز بگويد آخر !! نه از اول !! از همان زماني كه توسط اردشير جي ريبورتر جاسوس انگليسي و آيروسايد ژنرال انگليسي به خدمت انگليسها در آمدي تو را گول زده بودند . بالاخره در كرمان بود كه “سياهپوش فرمانده لشكر كرمان شرفياب و مقدار دويست لوله ترياك اعلاي ماهان كرمان را - كه گويا از اداره اقتصاد گرفته بود ــ در يك جعبه لفافه پيچ به عنوان هديه تقديم كرد » ( 10 )
و او نيز به عنوان « جعبه اي كه خاك مقدس ايران را در خود دارد » !! به تبعيدگاه خود برد و بدين ترتيب با مرگ در تبعيدگاه افريقا او نيز همچون ساير بازيگران مقبره ساز به جزاي اعمال خود رسيد و تاوان تحميق مردم را بدان صورت پس داد .
منابع :
1ــ مجمل فصيحي ، تصيحيح محمود فرخ ، ج 2 ، ص 133 به نقل از شاهنامه آخرش خوش است ، باستاني پاريزي ، موسسه انتشارات عطائي ، تهران ، 1373 ، ص 286
2 ــ سر چشمه هاي فردوسي شناسي ، محمد امين رياحي ، موسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي ( پژوهشگاه ) تهران ، 1372 ، ص 261
3 ــ چهار مقاله ، احمد بن عمر بن علي نظامي عروضي سمرقندي ، در حدود سال 550 هجري قمري ، باهتمام و تصحيح و مقدمه محمد قزويني ، كتابفروشي زوار ، از روي چاپ 1327 هـ . ق قاهره ، تهران ، ص 49
4 ــ رياض السياحه ، قطب العارفين مولانا ميرزا زين العابدين شيرواني ، تصحيح و مقابله مرحوم اصغر حامد رباني با مقدمه حسين بدرالدين ، انتشارات سعدي ، تهران ، ص 272
5 ــ ياداشت هاي ارباب كيخسرو شاهرخ به نقل از شاهنامه آخرش خوش است ، ص 286
6 ــ از نطق عطاء الملك روحي ، 4 تير ماه 1309 به نقل از شاهنامه آخرش خوش است ، ص 289
7ــ روزنامه اطلاعات ، مورخه 17 خرداد 1309 ، به نقل از شاهنامه … ، ص 295
8 ــ همانجا ، همان منبع ، صص 290 ــ 289
9 ــ رضا شاه در آينه خاطرات ، ص 343 ، به نقل از شاهنامه … ، ص 456
10 ــ مرد امروز شماره 16 مورخ 2/2/1323 به نقل از كتاب گذشته چراغ راه آينده به نقل از شاهنامه … ص
