جرم چيست مجرم‌كيست؟ ۲۰ مرداد ۱۳۸۷ «جواني قرباني سكوي شنا شد»، «مرگ مرموز يك زن»، «اعدام 30 جنايتكار و اراذل و اوباش»، «كلاهبرداري ميلياردي در بنگاه‌هاي قلابي» و «2 زن به 32 طلافروشي دستبرد زدند».
همه ما اين عناوين را بارها و بارها در روزنامه‌ها و مجلات خوانده و شنيده‌ايم كه سارقي، مال ديگري را ربود؛ قاتلي، فرد بي‌گناهي را به قتل رساند؛ كلاهبرداري، مال ديگري را با وسايل متقلبانه برده؛ يا اين‌كه جاعل سندي را جعل كرده و با سوءاستفاده از آن، خود را به جاي ديگري جا زده است.
تمام اين اعمالي كه خلاف نظم اجتماعي و منافع قانوني اشخاص بي‌گناه است، «جرم» ناميده مي‌شود. منظور از «جرم»، عملي است كه در قانون براي آن مجازات تعيين شده است. قانوني با عنوان «قانون مجازات اسلامي»، اعمالي نظير قتل، سرقت، خيانت در امانت، جعل، انتقال مال غير، صدور چك بلامحل، آدم‌ربايي، تخريب اموال، ضرب و جرح، فحاشي و توهين، افترا و نشر اكاذيب را صرف‌نظر از اين كه مرتكب اين جرائم چه كسي باشد، جرم قلمداد نموده و براي آنها مجازات تعيين كرده است.
براي نمونه، طبق قانون مجازات اسلامي، اگر «الف» اتومبيل «ب» را از پاركينگ منزل «ب» بربايد، مرتكب جرم سرقت شده است يا اگر آقاي «الف» در حين رانندگي با سرعت بالا و عدم امكان كنترل اتومبيل با آقاي «ب» تصادف كند و او را بكشد مرتكب جرم قتل غيرعمدي ناشي از رانندگي شده و طبق قانون مجازات اسلامي به پرداخت ديه و تحمل حبس محكوم خواهد شد.
يا اگر «الف» با استفاده از مواد شيميايي، شناسنامه جعلي تهيه كند و با استفاده از اين شناسنامه از بانك وام بگيرد، طبق قانون مجازات اسلامي مرتكب جرم جعل شده است.
اگر «الف» با وارد نمودن ضربات چاقو به «ب» باعث مرگ «ب» شود، مرتكب جرم قتل عمدي شده و به استناد قانون مجازات اسلامي مجازات او قصاص نفس خواهد بود.
يا اين‌كه طبق قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر، اگر «الف» مقداري مواد مخدر در اتومبيل خود جاسازي نمايد و در حين ايست بازرسي، ماموران متوجه عمل او شوند، مرتكب جرم حمل مواد مخدر شده و قابل مجازات خواهد بود.
يا اگر يك فرد نظامي، اسلحه‌اي كه به طور امانت به وي سپرده شده را از پادگان خارج نمايد، طبق قانون مجازات جرائم نيروهاي مسلح تعقيب و مجازات خواهد شد. به عبارت ديگر، ارتكاب اعمال خلاف وظايف خاص نظامي و انتظامي كاركنان ارتش، سپاه، وزارت دفاع و سربازان طبق اين قانون قابل مجازات مي‌باشد.
قانون تعزيرات حكومتي امور بهداشتي و درماني، فعاليت‌هاي غيرمجاز پزشكي توسط اشخاص فاقد صلاحيت را قابل مجازات مي‌داند.
قانون مجازات افشاي سوالات امتحاني، براي افشاكنندگان سوالات امتحانات ورودي موسسات آموزشي مجازات تعيين كرده است.
قانون تخلفات، جرائم و مجازات‌هاي مربوط به اسناد سجلي و شناسنامه، هرگونه دخل و تصرف در اسناد سجلي و شناسنامه را توسط افرادي كه صلاحيت چنين اقدامي ندارند، جرم دانسته است.
قانون صدور چك، نيز صدور چك بلامحل و پرداخت‌نشدني را جرم دانسته و براي صادركنندگان مجازات تعيين كرده است.
قوانين ديگري نيز وجود دارد كه اعمال خلاف نظم عمومي جامعه و اعمال خلاف منافع قانوني افراد را جرم دانسته و براي اين اعمال خلاف، مجازات تعيين نموده‌اند. بنابراين تا زماني كه يك عمل طبق قانون جرم نباشد و براي آن مجازات تعيين نشده باشد، هيچ مرجع و نهادي نمي‌تواند فردي را به خاطر ارتكاب عملي كه جرم نيست، مجازات نمايد.
الهه فلاحي، كارشناس ارشد حقوق
همه ما اين عناوين را بارها و بارها در روزنامه‌ها و مجلات خوانده و شنيده‌ايم كه سارقي، مال ديگري را ربود؛ قاتلي، فرد بي‌گناهي را به قتل رساند؛ كلاهبرداري، مال ديگري را با وسايل متقلبانه برده؛ يا اين‌كه جاعل سندي را جعل كرده و با سوءاستفاده از آن، خود را به جاي ديگري جا زده است.
تمام اين اعمالي كه خلاف نظم اجتماعي و منافع قانوني اشخاص بي‌گناه است، «جرم» ناميده مي‌شود. منظور از «جرم»، عملي است كه در قانون براي آن مجازات تعيين شده است. قانوني با عنوان «قانون مجازات اسلامي»، اعمالي نظير قتل، سرقت، خيانت در امانت، جعل، انتقال مال غير، صدور چك بلامحل، آدم‌ربايي، تخريب اموال، ضرب و جرح، فحاشي و توهين، افترا و نشر اكاذيب را صرف‌نظر از اين كه مرتكب اين جرائم چه كسي باشد، جرم قلمداد نموده و براي آنها مجازات تعيين كرده است.
براي نمونه، طبق قانون مجازات اسلامي، اگر «الف» اتومبيل «ب» را از پاركينگ منزل «ب» بربايد، مرتكب جرم سرقت شده است يا اگر آقاي «الف» در حين رانندگي با سرعت بالا و عدم امكان كنترل اتومبيل با آقاي «ب» تصادف كند و او را بكشد مرتكب جرم قتل غيرعمدي ناشي از رانندگي شده و طبق قانون مجازات اسلامي به پرداخت ديه و تحمل حبس محكوم خواهد شد.
يا اگر «الف» با استفاده از مواد شيميايي، شناسنامه جعلي تهيه كند و با استفاده از اين شناسنامه از بانك وام بگيرد، طبق قانون مجازات اسلامي مرتكب جرم جعل شده است.
اگر «الف» با وارد نمودن ضربات چاقو به «ب» باعث مرگ «ب» شود، مرتكب جرم قتل عمدي شده و به استناد قانون مجازات اسلامي مجازات او قصاص نفس خواهد بود.
يا اين‌كه طبق قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر، اگر «الف» مقداري مواد مخدر در اتومبيل خود جاسازي نمايد و در حين ايست بازرسي، ماموران متوجه عمل او شوند، مرتكب جرم حمل مواد مخدر شده و قابل مجازات خواهد بود.
يا اگر يك فرد نظامي، اسلحه‌اي كه به طور امانت به وي سپرده شده را از پادگان خارج نمايد، طبق قانون مجازات جرائم نيروهاي مسلح تعقيب و مجازات خواهد شد. به عبارت ديگر، ارتكاب اعمال خلاف وظايف خاص نظامي و انتظامي كاركنان ارتش، سپاه، وزارت دفاع و سربازان طبق اين قانون قابل مجازات مي‌باشد.
قانون تعزيرات حكومتي امور بهداشتي و درماني، فعاليت‌هاي غيرمجاز پزشكي توسط اشخاص فاقد صلاحيت را قابل مجازات مي‌داند.
قانون مجازات افشاي سوالات امتحاني، براي افشاكنندگان سوالات امتحانات ورودي موسسات آموزشي مجازات تعيين كرده است.
قانون تخلفات، جرائم و مجازات‌هاي مربوط به اسناد سجلي و شناسنامه، هرگونه دخل و تصرف در اسناد سجلي و شناسنامه را توسط افرادي كه صلاحيت چنين اقدامي ندارند، جرم دانسته است.
قانون صدور چك، نيز صدور چك بلامحل و پرداخت‌نشدني را جرم دانسته و براي صادركنندگان مجازات تعيين كرده است.
قوانين ديگري نيز وجود دارد كه اعمال خلاف نظم عمومي جامعه و اعمال خلاف منافع قانوني افراد را جرم دانسته و براي اين اعمال خلاف، مجازات تعيين نموده‌اند. بنابراين تا زماني كه يك عمل طبق قانون جرم نباشد و براي آن مجازات تعيين نشده باشد، هيچ مرجع و نهادي نمي‌تواند فردي را به خاطر ارتكاب عملي كه جرم نيست، مجازات نمايد.
الهه فلاحي، كارشناس ارشد حقوق
