ذخیره سازی نخستین گام برای امنیت عرضه گاز در زمستان
نويسنده :
علیرضا قنبری(منبع:شانا) :: تاريخ:: 13 مرداد 1388
اختلاف کمترین میزان مصرف گاز در فصل گرم با بیشترین میزان مصرف آن در فصل سرد سال در ایران گاه تا هفت برابر می رسد. این موضوع سبب می شود که با وجود توسعه همه جانبه هیچگاه اطمینان کامل نسبت به تامین گاز در زمستان وجود نداشته باشد و از سوی دیگر با توجه به تکمیل نشدن زنجیره صنایع انرژیبر در نزدیکی مراکز تولید گاز، توجیه اقتصادی توسعه مخازن و تولید حداکثری بر مبنای میزان پیک مصرف گاز در زمستان نیز چندان منطقی به نظر نرسد. از این رو ذخیره سازی گاز در مخازن زیرزمینی در نزدیکی مراکز عمده مصرف، راه حل مناسبی است تا ضمن افزایش ضریب اطمینان تامین گاز در زمستان، تولید از مخازن بر اساس متوسط مصرف برنامه ریزی شود. این موضوع می تواند در نهایت موجب صرفه جویی و مدیریت بهتر در شبکه توزیع گردد.
اگرچه ایران با در اختیار داشتن بیش از 17 درصد ذخایر غنی گاز پس از روسیه به عنوان دومین دارنده این حامل انرژی در دنیا شناخته شده است،اما نمیتوان از ضرورت ذخیره سازی آن برای نسل های آینده غافل بود؛ امری که می توان از رهگذر آن، منافع قابل توجه و چشمگیری برای کشور رقم زد. ذخیرهسازی کشور غنی و فقیر گازی نمیشناسد؛ چون بسیاری از کشورهایی که امروز بهعنوان غولهای گازی محسوب میشوند نیز به ذخیره سازی گاز مازاد بر نیاز خود روی آوردهاند. براساس فرمولهای رایج، به طور متوسط هر کشور باید معادل 7/13 درصد از میزان مصرف سالانه گاز خود را ذخیره کند؛ بنابراین اگر مصرف سالانه گاز در ایران را حدود 107 میلیارد متر مکعب در نظر بگیریم، براساس این فرمول، باید حداقل سالانه 10 میلیارد متر مکعب گاز ذخیرهسازی کنیم. آخرین آمارهای منتشر شده از سوی نشریه بریتیش پترولیوم نشان میدهد، هماکنون در دنیا نزدیک به 350 میلیارد متر مکعب ذخیرهسازی گاز وجود دارد. از این میزان ذخیرهسازی گاز، 100 میلیارد متر مکعب در ایالات متحده، 50 میلیارد متر مکعب در کشورهای اروپایی، 150میلیارد متر مکعب در اروپای شرقی و کمتر از 10 میلیارد متر مکعب در آسیا ذخیرهسازی شده است. ذخیره سازی گازطبیعی برای ایران به عنوان کشوری که دومین ذخایرگازی دنیا را دراختیار دارد، موضوعی مهم و حیاتی است و با توجه به این احساس نیاز خوشبختانه گام های قابل قبولی به ویژه در چند سال گذشته در این زمینه برداشته شده که تاسیس شرکتی با عنوان ذخیره سازی گازطبیعی ایران موید آن است. هم اکنون بیش از 56 میلیون نفر از جمعیت کشور از گاز طبیعی استفاده می کنند از این رو به گفته مهندس عزیزاله رمضانی مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، استمرار در تامین گاز این میزان جمعیت نیازمند اختصاص10 تا 15 درصد مصارف این حامل انرژی به امر ذخیره سازی است. خاطره تلخ افت فشار و قطع گاز کشور از سوی ترکمنستان در ذهن مردم استانهای شمالی و شمال غربی کشور به این آسانیها پاک نمیشود. تجربه نشان میدهد که ترکمنستان برای تامین کسری افت فشار گاز چندان مورد اعتماد نیست و همین نکته ذهن دولتمردان و مسئولان صنعت گاز را به سمتی و سویی معطوف داشته تا به راهکاری مطمئن یعنی افزایش تولید داخلی گاز و ذخیرهسازی گاز در گنبدهای نمکی و میدانهای هیدروکربوری قدیمی بیاندیشیند. با توجه به همین رویکرد طاقدیس آبدار تلخه، طاقدیس آبدار یورتشای ورامین و مخزن گاز سراجه قم، طرح های مطالعاتی هستند که شرکت ذخیره سازی گاز ایران با بهره گیری از نیروهای مستعد ایرانی و فناوری کشورهای صاحب نام در این زمینه به پیشرفت قابل قبولی دست یافته و پیرو تلاش های پیگیر و مستمر به دنبال شناسایی ساختارهای مناسب برای ذخیرهسازی گازی در میدانهای دیگری نیز هست. درسال گذشته بر اساس فعالیت های اکتشافی انجام شده در نقاط مختلف فلات ایران 200 مخزن مورد بررسی قرار گرفت که از این تعداد دو مخزن با نام های بابا قیر و بانکول در استان ایلام با ظرفیت 32میلیارد مترمکعب مناسب برای ذخیره سازی گاز مناسب تشخیص داده شد. شناسایی مخزن ذخیره سازی گاز «مختار» در استان کهگیلویه و بویراحمد نیز نتیجه دیگری از این فعالیت های اکتشافی است که نشان می دهد این مخزن با ظرفیت شش میلیارد مترمکعب گازطبیعی برای ذخیره سازی مناسب است می توان از آن روزانه 40 تا 50 میلیون گاز برداشت کرد. سه مخزن بابا قیر، بانکول و مختار در مرحله مطالعات پس از شناسایی (لرزه نگاری دو بعدی و سه بعدی، برآورد هزینه نصب تاسیسات و تجهیزات) قرار دارند و تاکنون سرمایه گذاری خاصی روی این مخازن صورت نگرفته است. مجموعه این تلاش های حکایت از آن دارد که موضوع ذخیره سازی با رویکردی مهم در دستور کارصنعت گاز کشور قرار دارد اما پیش نیاز نتیجه بخش بودن همه مطالعات زیربنایی تامین منابع مالی و سرمایه گذاری در این بخش است. ضرورت ذخیرهسازی گاز در ایران به فواید ذخیرهسازی گاز موارد بسیاری میتوان افزود. برای نمونه وجود مخازن ذخیرهسازی، میتواند یکی از راهکارهای کنترل نوسان مصرف گاز در فصل سرد سال باشد. افزایش مصرف گاز و از مدار خارج شدن چاه های قدیمی به دلیل کار زیاد در زمستان، وقوع حوادث غیر مترقبه طبیعی همچون سیل و زلزله در تاسیسات پالایش گاز، از مهمترین ضرورتهای ایجاد مخازن ذخیرهسازی گاز طبیعی در ایران است. ازسوی دیگر، نباید فراموش کرد که سالانه به طور متوسط هشت تا 10میلیارد دلار برای ساخت و توسعه شبکههای انتقال گاز هزینه میشود درحالی که توسعه مخازن ذخیرهسازی، میتواند ضمن صرفهجویی توسعه در هر چه بیشتر صنعت گاز نیز موثر باشد. سراجه قم آغاز تعبیر رویای ذخیرهسازی اگرچه حرکت در زمینه ذخیره سازی گاز در کشورمان بطئی و کند بوده است اما به نظر می آید این حرکت رو به جلو زیربنایی و محکم باشد. ذخیرهسازی گاز در ایران که از مدتها پیش رویایی دست نیافتنی به نظر میرسید؛ امروز به مدد نیروهای مستعد و تلاشگر این عرصه به واقعیتی شیرین تبدیل شده است؛ و سراجه قم سرآمد آن است. قرار است 6 توربوکمپرسور میدان گازی سراجه تا پایان آبان امسال راهاندازی شوند. فشار تزریق گاز این دستگاهها بسیار بالاست؛ بهگونهای که قادرند فشار گاز ورودی را از 40 بار به 320 بار افزایش دهند و به مخزن تزریق کنند. یکی از ویژگیهای مخزن سراجه قم آن است که گاز تزریق شده به مخزن، پس از خروج، مقادیری از میعانات گازی به همراه دارد؛ پس نیازمند فرآورش است. اما نکته اینجاست که با ادامه روند تزریق گاز به این مخزن و برداشت از آن، خشکی گاز خروجی به شدت افزایش مییابد. هرچند از مخزن سراجه قم روزانه 30 میلیون مترمکعب گازطبیعی میتوان برداشت کرد، اما اهمیت راهبردی این مخزن در نزدیکی آن به مناطق پرمصرف است. سال آینده فاز نخست طرح ذخیرهسازی در میدان گاز سراجه تزریق گاز به این مخزن با ظرفیت روزانه هفت میلیون و 300 هزار متر مکعب گاز انجام میشود. تابستان همان سال این میزان تزریق به 10 میلیون متر مکعب میرسد و زمستان سال آینده این میزان برداشت به 20 میلیون مترمکعب میرسد. در فاز بعدی طرح ذخیرهسازی گاز روزانه 22 میلیون متر مکعب گاز به این مخزن تزریق میشود و آن زمان میتوان به برداشت روزانه 30 میلیون مترمکعب گاز از آن امید داشت. یورتشای ورامین ، بابا قیر، بانکول و مخازن دیگری که شناسایی آنها در آینده دور از انتظار نخواهد بود بی شک تحول عظیمی را در صنعت گاز کشورمان ایجاد خواهد کرد تحولی که می تواند وابستگی به واردات و افت فشار در زمستانها را به خاطرهای قدیمی تبدیل کند و دومین دارنده مخازن گازی دنیا را به صادرکنندهای بزرگ حتی در فصل زمستان تبدیل کند.