[B]آداب و رسوم ازدواج در تهران قديم[/B]

[mohaghegh64]

يکي از اعتقادات در رابطه با بخت گشايي اين بود که وقتي فرد پنبه زني را به داخل خانه براي کار مي آوردند . منتظر مي شدند تا پنبه زن به منظور انجام عملي براي مدتي دست از کار بکشد و در اين هنگام فوراٌ دختر دم بخت خانه را دور از چشم پنبه بزن آورده و از توي کمان پنبه زني عبورش مي دادند و معتقد بودند که به زودي زه کمان وي پاره خواهد شد و به اين ترتيب نيز بخت دخترشان باز مي شود . در صورت پاره شدن چله کمان ، جازدن آن کار بسيار مشکلي براي پنبه زن ها بود و به همين خاطر پنبه زن ها سعي مي کردند تا جايي که ممکن است کمانشان را رها نکنند تا دست هيچ دختري به آنها نرسد و باعث پاره شدن زه کمان آنها نشود .
براي بخت گشايي کار ديگري نيز مي کرده اند و آن اينکه هر گاه درون خانه و يا در منزل همسايگان ، براي نذر گوسفندي مي کشتند . مادري که مي خواست هر چه زودتر دخترش به خانه بخت برود . چادر دخترش را به همراه مقداري پول و با يک کله قند به قصاب مي داد و از وي مي خواست که چادر دخترش را از درون روده گوسفندي عبور دهد و بر اين اعتقاد بودند که دختر با سر کردن آن چادر ، به زودي بختش باز مي شود .


از ديگر معتقدات مردم براي بخت گشايي و همچنين برآورده شدن ديگر حاجات خويش ، دوختن پيراهن مراد بوده است . اين مراسم به اين شکل بود که در روز بيستم و هفتم ماه مبارک رمضان که روز قتل اين منجم مي باشد . زن ها آرايش کرده به مساجد مي رفته اند تهراني ها عموماٌ در مسجد شاه تجمع مي کردند و با پارچه هايي که از قبل تهيه کرده بودند در بين دو نماز پيراهن مردا مي دوختند و معتقد بودند که با پوشيدن اين لباس کليه حاجت هاي آنها از جلمه گشاده شدن بخت آنها برآورده خواهد شد و در بين بعضي از زنان اين اعتقاد نيز بود که پارچه پيراهن ذکر شده را بهتر است که از پول حاصل از گدايي خريداري نمايند .

خواستگاري و بله بران

مراسم خواستگاري معمولاٌ بدين ترتيب بود که مادر داماد به چند تن از زناني که کارشان پيدا کردن دختر بود مي سپرد که اگر دختري را با شرايط مورد نظر وي در نظر دارند به وي معرفي کنند و يا درصدد پيدا کردن چنين دختري باشند . پس از مدتي يکي از زنان دختري را در نظر گرفته و به همراه يک يا چند تن از زنان خانواده داماد براي ديدن دختر مورد نظر سرزده به خانه او مي رفتند دختر دم بخت بعد از مدتي با کاسه اي آب وارد اتاق خواستگاران مي شد و آب را به آنها تعارف مي کرد و پس از آن به کناري مي نشست . در اين هنگام يکي از خواستگاران که از همه با تجربه تر بود به طرف دختر رفته و چادر و يا چارقد دختر را کنار زده دستي به سر وي مي کشيد و موهاي دختر را جابجا مي کرد تا ببيند که مبادا دختر کچل باشد و موهاعاريه اي باشد . بعد از مطمئن شدن از موها ، شروع مي کرد به بو کردن دهان و زيربغل و خلاصه تمامي بدن دختر ، که خداي ناکرده بوي بد ندهد . پس از انجام اين تشريفات و مورد پسند واقع شدن دختر ، به خانه داماد برگشته و شرح ماجرا را توصيف مي کرد و داماد نيز با شرحي که خواستگاران مي دادند تصوير دختر را در ذهنش مجسم مي کرد و آنگاه موافقت و يا عدم موافقت خود را اعلام مي داشت .
در صورت موافقت داماد ، پدر وي به همراه چند تن از بزرگان فاميل به خانه دختر رفته و به اصطلاح شيريني مي خوردند فرداي آن روز مادر و خاله و عمو و ديگر کسان نزديک داماد براي بله برون به خانه عروس رفته و راجع به مهريه و شيربها و روز عروسي و مسائلي ديگر نظير آن صحبت مي کردند . پس از چند روز از خانه داماد هدايايي به وسيله چندين مجمع به منزل عروس فرستاده مي شد که وسايل درون مجمع ها معمولاٌ عبارت بودند از : يک عدد انگشتر با حلقه طلا ، يک کاسه نبات ، دو کله قند ، تعدادي لباس براي پدر و مادر و خود عروس که بسته به فصول سال از جنس هاي مختلف انتخاب مي شده است . البسه اي که براي عروس فرستاده مي شد معمولاٌ عبارت بود از : يک چادر ، يک پيراهن ، يک تنبان با دامن ، يک جفت کفش ، دو جفت جوراب ، يک يا دو عدد چادر ، و زيرجامه همچنين مقداري از ميوه هاي فصل و شيريني نيز جزو اصلي اين هدايا به شمار مي آمده است

خريد عروسي

پس از خواستگاري و پسند طرفين و انجام مراسم بله برون ، را هر زماني که طرفين موافقت کردند و مورد قبول واقع مي شد و ايجاد اشکالي نمي کرد . جهت خريد وسايل عروسي تعيين مي کردند . وسايلي که معمولاٌ در اين زمان خريده مي شد عبارت بود از : پارچه و با لباس دوخته شده ، آيينه و شمعدان ، وسايل آرايش عروس ، لباس هاي زير براي عروس ، کفش و جوراب ، لوازم مربوط به سفره عقد و ديگر وسايل اينچنين ، نکته ديگر قابل ذکر آن که براي اين خريد يک يا دو نفر از خانواده عروس و داماد انتخاب مي شدند که معمولاٌ نيز در اين خريد عروس و داماد شرکت نداشتند ( البته اين قضيه جنبه همگاني نداشته و گاهي خود عروس و داماد شرکت مي کردند ) و نمايندگان به سليقه خود وسايل مورد نياز را خريداري مي کردند . در ضمن اين نکته را نيز بايد متذکر شد که خرج اين دسته خريدها کلاٌ به عهده داماد بوده است .

جهازبران

چند روز قبل از عروسي و گاهي روز قبل از آن ، مراسم جهاز بران صورت مي گرفت . براي جهاز بران چند نفر طبق کش به همراه چند قاطر اجير مي شدند تا وسايل جهيزيه عروس را به خانه داماد حمل کنند . علاوه بر طبق کش ها ، عده اي نقاره زن نيز استخدام مي شدند تا در طول راه به هنرنمايي بپردازند . قبل از رسيدن گروه مزبور چند تن جلوتر به خانه داماد مي رفتند و قسمتهايي از خانه داماد را که براي عروس در نظر گرفته شده بود ، نظافت کرده و به اصطلاح آب و جارو مي کردند . هنگامي که جهيزيه در خانه داماد جاي مي گرفت . فردي از طرف خانواده عروس صورت اسبابي که آورده بودند را نشان داماد مي داد و از وي بابت آنها رسيدي دريافت مي کرد که به آن سياهه مي گفتند . علاوه بر آن دادن انعام به طبق کش ها و نقاره چي ها جزو وظايف داماد به حساب مي آمد . طبق کش ها علاوه بر انعام مزبور اجازه داشتند که نقل ها و پارچه هاي کف طبق ها را که براي تزئين تدارک ديده شده بود را براي خود برداند . وسايل جهيزيه طبق توافقي که قبلاٌ بين خانواده هاي عروس و داماد صورت گرفته بود تهيه مي شد . به عنوان مثال گاهي عبارت بود از : ديگ ، قابلمه ، ملاقه ، آبکش ، مجمع هاي مسي ، آفتابه لگن و اسباب ديگري همچون رختخواب ، متکا ، پشتي ، پرده ، سماور ، بلور و علاوه بر همه اينها ، آينه و قرآن جزو اصلي مهمترين وسايل جهيزيه به شمار مي رفته است .

 

[mohaghegh64]

حنابندان

سه يا چهار روز به عقد مانده حنابندان انجام مي گرفت که اولين آرايش عروس را انجام مي دادند .

آرايش عروس ( بزک عروس )

پس از پايان استحمام عروس را با ساز و ذهل به خانه مي آوردند و در اين هنگام مشاطه اي که از قبل فراخوانده شده بود شروع به آرايش عروس مي کرد .
آرايش هاي گذشتگان در فرهنگ هاي فارسي تحت عنوان ( هر هفت ) معرفي شده است و هر هفت يعني لوازم آرايش زنانه که در قديم عبارت بود از هفت چيز : سرخاب ، سفيدآب ، حنا ، وسمه ، سرمه ، زرک ، غاليه و خال ، بنابراين هر هفت کردن به معني آرايش کردن است و مترادف آن نيز همان اصطلاح هفت قلم آرايش کردن مي باشد

مراسم عقد کنان

مراسم عقدکنان را معمولاٌ در خانه عروس انجام مي دادند و براي انجام اين امر اتاقي را در نظر مي گرفتند که مراسم عقدکنان در آن اجرا مي شد . قبل از شروع مراسم چند تن از زنان خوش سليقه و خوشبخت فاميل ، براي تزئين سفره عقد در اتاق مزبور حاضر مي شدند و با ظرافت خاصي اسباب سفره را در سرجاي خود مي چيدند . اسباب سفره عقد عموماٌ عبارت بود از : نقل و شيريني ، چند کله قند ، چند لاله يا جار ، گلابدان ، خنچه ، اسپند ، کاسه اي آب که رويش يک برگ سبز باشد و .... به هنگام عقد عروس را مقابل آيينه و رو به قبله مي نشاندند و به هنگامي که عاقد در حال خواندن خطبه عقد بود لازم مي دانستند که عروس خانم حتماٌ در آيينه نگاه کند تا بدين ترتيب بختش همچون آيينه صاف و روشن باشد و همچنين در موقع خواندن خطبه دو زن سپيدبخت دو سر پارچه اي سفيد را گرفته و در بالاي سر عروس نگاه مي داشتند و زن سپيدبخت ديگري به نيت شيرين شدن زندگي عروس بر سر او قند مي ساييد و در اين هنگام فرد ديگري با يک سوزن و نخ هفت رنگ جلو آمده و تعدادي کوک بر پارچه مزبور مي زد . به هنگام اين کار زير لب مي خواندند : دوختم ، دوختم ، زبان مادر شوهر ، خواهر شوهر ، جاري و پدرشوهر را دوختم .

بردن عروس

پس از جاري شدن خطبه عقد و مراسم عقد کنان چند ساعتي را به زدن ساز و رقص و شادماني سپري مي کردند . آنگاه چند نفر از خانه داماد با اسب سفيدي براي بردن عروس مي آمدند . عروس را سوار بر اسب کرده و در جلوي آنها عمله جات طرب و پشت سر آنها نيز جاروکشان و سپس اسب عروس حرکت مي کرده است . وقتي قافله عروس به خانه داماد مي رسيد بايد داماد به پيشواز عروس مي رفت و نارنجي به طرف وي پرتاب مي کرد . اگر عروس مي توانست نارنج را در هوا بگيرد نشانه آن بود که عروس بر سر داماد مسلط خواهد شد . هنگامي که مي خواستند عروس را به خانه داماد ببرند پسربچه نابالغي را آورده و يک بقچه حاوي نان و پنير را به وي مي دادند و بچه موظف بود که اين بقچه را به کمر عروس ببندد و با اين نان و پنير عروس را روانه خانه داماد مي کردند . وقتي که عروس مي خواست پايش را در آستانه در خانه داماد بگذارد . فندق يا گردويي را زير پايش قرار مي دادند تا به اين ترتيب هر گونه طلسمي که براي عروس شده از بين برود در هنگام ورود ، عروس زير لب مي گفت يا عزيزالله ، به اين نيت که عزيز شوهرش بشود و در اين موقع داماد بايد با بالاي سر در خانه برود تا عروس از زير پاهاي او عبور کند تا بدين طريق در زندگي بر سر عروس مسلط باشد در موقع ورود داما به اتاق عروس نيز ، کفش هاي عروس را در بالاي در قرار مي دادند تا بدين ترتيب عروس بر سر داماد مسلط باشد . بعد از اينکه عروس به خانه داماد وارد شد زن هاي فاميل مي آمدند و شروع به شادماني مي کردند . آنان بر سر عروس و داماد مانند سرعقد نقل و پول مي ريختند و مي گفتند که هر گاه از اين نقل دختر دم بختي بخورد به زودي بختش باز مي شود .
مسأله ديگر اينکه داماد نيز مي تواند در اين مجلس زنانه حضور داشته باشد و بر اين عقيده بودند که در اين شب داماد به تمامي زنان محرم مي باشد .



پاتختي و مادر زن سلام

يکي از مجالسي که پس از عروسي به اجرا در مي آمد مراسم پاتختي بود که بلافاصله بعد از شب عروسي و در اولين صبح برگزار مي شد . در اين مراسم عموماٌ نزديکان عروس و داماد شرکت داشتند و عده اي مطرب نيز دعوت مي شدند تا براي شادماني مهمانان هنرنمايي و نوازندگي کنند . همچنين در صبح بعد از عروسي ، داماد موظف بود که با مادر زن خود ملاقاتي داشته باشد و از او به خاطر دختر پاکي که به او داده تشکر کند .


پاگشا

مراسمي بود که چهل روز بعد از عروسي در خانه مادر عروس برپا مي شد و در آن عروس و داماد و فاميل هاي نزديک دو طرف شرکت داشتند . برگزاري اين مجلس به اين علت بود که دو فاميل بيشتر با هم آشنا شود و نيز دختر بتواند بعد از گذشت زماني دوباره به خانه مادرش بيايد .