کم آبیاری در زراعت چیست؟

[MehD1979]

کم آبیاری عبارت است از «مصرف عامدانه و عالمانه کمتر آب، به منظور افزایش تولید در مجموعه اراضی تحت پوشش» و یا به عبارت ساده‌تر می‌توان گفت کم آبیاری عبارت است از «استفاده بیشتر و بهتر از واحد حجم آب» می‌باشد.
آبیاری کامل به منظور کسب حداکثر محصول از واحد سطح در شرایطی قابل اعمال است که اولاً آب به مقدار کافی در اختیار باشد و ثانیاً امکان توسعه و افزایش سطح زیرکشت وجود نداشته باشد. اما در شرایطی که نه تنها آب به اندازه و مقدار کافی در دسترس نباشد، بلکه اراضی مستعد و قابل احیای زیادی وجود دارند که در صورت رسیدن آب به آنها امکان افزایش تولید قابل توجهی وجود خواهد داشت، کم آبیاری یکی از گزینه‌های پیش‌روست.
باید توجه داشت برای استفاده حداکثر از پتانسیل واحد حجم آب لازم است در مرحله اول از «دانش آبیاری» و در مرحله دوم از «عملیات صحیح آبیاری» توأمان بهره‌ گرفت. در بکارگیری فن کم آبیاری رعایت ملاحظات مهندسی از ضروریات رسیدن به موفقیت است و باید توجه داشت صرفاً با کم آب دادن به گیاه بدون توجه به زمان، مقدار و کیفیت آب آبیاری ممکن است نه تنها سود بیشتری حاصل نگردد بلکه موجب بروز خسارات زیادی نیز گردد. لذا برای انجام عملیات کم‌آبیاری، ملاحظات زیر مورد توصیه قرار می‌گیرد.

• گیاهان مناسب برای کم آبیاری؛ (گیاهانی که دارای دوره رشد کوتاه، راندمان مصرف بالا و مقاوم به خشکی هستند در عملیات کم آبیاری بهتر نتیجه می‌دهند).
• خاک‌های مناسب برای کم آبیاری؛ (خاک‌هایی که دارای ظرفیت نگهداری آب بیشتری هستند شرایط بهتری برای پذیرش کم آبیاری دارد).

کیفیت آب آبیاری؛ (آبی که در کم آبیاری مورد استفاده قرار می‌گیرد لازم است از کیفیت خوبی برخوردار باشد تا گیاه همراه با تنش آبی در معرض تنش شوری و تأثیرات منفی آن قرار نگیرد).

• عملیات زراعی؛ (شخم باید به اندازه کافی عمیق باشد تا آب باران بتواند بهتر در خاک نفوذ کرده و ذخیره شود از طرفی زمان کاشت باید به گونه‌ای انتخاب شود که گیاه بتواند از رطوبت موجود در خاک قبل از آبیاری استفاده نماید. در عملیات زراعی لازم است به کنترل علف‌های هرز و کاهش تبخیر از سطح خاک توجه جدی به عمل آید).
• میزان آبیاری؛ (میزان آب آبیاری باید از روی منحنی تابع تولید، درآمد و هزینه تعیین گردد).
• زمان آبیاری؛ (گیاهان در مراحل مختلف رشد واکنش‌های مختلفی به کم آبی دارند لذا لازم است با شناخت کامل رفتار گیاه، به گونه‌ای که تأثیرات منفی به حداقل برسد زمان آبیاری تنظیم گردد).
• روش‌های اعمال کم آبیاری؛ (روش‌های اعمال کم آبیاری به وسیله تغییرات در دور و حجم آبیاری نسبت به آبیاری کامل قابل اعمال می‌باشد. انتخاب هر کدام از این روش‌ها بستگی به خصوصیات و کیفیت آب و خاک دارد. یکی دیگر از روش‌های توصیه شده، آبیاری یک در میان فاروهاست. همچنین محل کاشت بوته‌ها بر روی پشته‌ها و فاصله آنها تأثیر بسزایی در موفقیت کم‌آبیاری دارد).

مصرف کود؛ (اثربخشی کودها در شرایط کم آبی کاهش می‌یابد، مخصوصاً اگر مصرف این کودها با رشد رویشی گیاهان مطابقت نداشته باشد. لذا توصیه می‌گردد که مصرف کودها یکباره و قبل از کاشت گیاه انجام پذیرد و از مصرف کود در مراحل رشد صرف نظر گردد. همچنین در میان کودها، کودهای پتاسیمی مخصوصاً سولفات پتاسیم و سولفات‌روی نقش مهمتری در تنظیم روزنه‌ها و تعادل یونی در سیستم گیاهی به منظور کاهش تنش‌های حاصل از کم آبی ایفا می‌نماید. بنابراین در کم آبیاری مصرف کودها باید متعادل و بهینه بوده و به مصرف کودهای پتاسیمی نیز توجه ویژه‌ای گردد. همچنین مصرف کود فسفر به ویژه در شرایط دیم، طول دوره رشد را کوتاه کرده، بنابراین صدمات تنش آبی را در اواخر فصل رشد کاهش می‌دهد، به عبارت دیگر مصرف فسفر در این شرایط باعث کاهش صدمات کم آبی می‌گردد).
[h=2]منبع:[/h]

• کتاب اصول و کاربرد کم آبیاری [1]. علیرضا سپاسخواه, علیرضا توکلی, سیدفرهاد موسوی. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. 1385. ISBN 9646668488
• مجموعه مقالات کارگاه آموزشی كم آبیاری. تهران. [2]. 1379
• Deficit irrigation practices [3], FAO Irrigation and Drainage Papers, Water Report. ISBN 9251047685

 

[MehD1979]

راه هاي افزايش بازدهي آبياري در بخش كشاورزي
​

اقليم آب و هوايي در ايران متنوع بوده و داراي آب و هوايي متفاوت در نقاط مختلف است . به طوريكه در نقاط خشك و گرم - كه وسعت زيادي از كشور را تشكيل مي دهد - در فصل تابستان درجه حرارت از 34 تا 50 درجه سانتيگراد (93 تا 122 درجه فارنهايت) متغير است و بارندگيها نيز در قسمت اعظم كشور كه جزو مناطق خشك و نيمه خشك مي باشد ، محدود به دوره كوتاه زمستان و اوايل بهار آن هم به ميزان كم است در نقاط ديگر مانند قسمت شمالي كوههاي البرز داراي باران نسبتاً كافي براي كشاورزي مي باشد . در قسمت شمالي فلات مركزي ايران متوسط بارندگي ساليانه حدود 220 ميلي متر است . در حاليكه اين مقدار در قسمت جنوبي و جنوب شرقي به حدود 120 ميلي متر تقليل مي يابد. به عنوان مثال از مساحت كل كشور حدود 13 درصد كمتر از 100 ميلي متر بارندگي و 61 درصد بين 100 تا 250 ميلي متر و 17 درصد بين 250 تا 500 ميلي متر و 8 درصد بين 500 تا 1000 ميلي متر و يك درصد بيش از 1000 ميلي متر بارندگي دارند . پس در كشور ما تقريباً سه اقليم آب و هوايي غالب وجود دارد كه قسمت اعظم آن به وسعت 74 درصد يعني سه چهارم مساحت آن داراي اختصاصات آب و هوايي خشك و نيمه خشك با بارندگي كمتر از 250 ميليمتر و قسمت ديگر به وسعت 17 درصد داراي بارندگي نسبتاً متوسط بين 250 تا 500 ميلي متر جزو مناطق معتدل است و بقيه مساحت آن حدود 9 درصد با بارندگي بيش از 500 ميلي متر جزو مناطق مرطوب ايران محسوب مي شود .
پس شرايط جوي و ميزان بارندگي ايجاب مي نمايد كه در بخش وسيعي از مملكت ، براي كشت انواع محصولات زراعي آبياري انجام شود و به لحاظ همين اختلاف در اقليم هاي آب و هوايي، شيوه هاي كشت و انواع آنها و همچنين نوع آبياري با يكديگر فرق دارند. مثلاً در مازندران بيشتر نوع كشت شالي است و بيشتر منابع آب قابل استحصال اين منطقه براي آبياري شاليزارها به كار گرفته مي شود و تنها روش آبياري براي شالي ،كرتي با استغراق دائم زمين مي باشد . لذا براي بالابردن بازدهي آبياري بايد عواملي مانند ميزان تعرق گياه ، تبخير از سطح آزاد ، ميزان استغراق گياه و سرازيرشدن آب از مزرعه ، فرونشست عمقي آب در خاك نفوذ عمودي و نفوذ افقي و بالاخره تلفات انتقال آب تا آبگير مزرعه و شبكه توزيع مربوط به آن را مشخص نمود .


لذا براي افزايش بازدهي آبياري اقداماتي به شرح زير ضروري است :
1. قطعه بندي و تسطيح اراضي و بهبود شيب اراضي با ماشين آلات و وسايل تسطيح ، همچنين بايد از كشت شالي در اراضي شيبدار و دامنه كوهها و همچنين سواحل دريا به دليل پرت زياد آب تا زماني كه اراضي مرغوب قابل كشت در دشت وجود دارد ،جلوگيري شود .
2. پوشش كانالهاي آبرساني و انهار در مناطقي كه افت در مسير آبرساني مشهود است .
3. كم نمودن نفوذ پذيري خاك بستر در صورتي كه نوع خاك سبك و دانه درشت باشد با افزايش رس و تحكيم آن ، در صورتي كه امكان پوشش بتوني به دليل هزينه زياد مقدور نباشد .
4. از بين بردن پيچ و خمهاي كاناهاي سنتي و لايروبي انهار و پاك كردن عوامل كند كننده سرعت نظير : خارو خاشاك و علفهاي هرز و همچنين لايروبي و بهسازي شبكه زهكشها و اصلاح آب بندانها با بالابردن حجم ذخيره اي آنها
5. احداث بندها و دريچه هاي تقسيم و بندهاي گابيوني با نصب دريچه و مقسم و اشل اندازه گيري .
6. ايجاد انگيزه براي بالابردن بازدهي آبياري در كشاورزان .
7. اصلاح و تغيير روشهاي آبياري سنتي به سيستم آبياري تحت فشار براي ساير محصولات كشاورزي .
8. تهيه و تدوين برنامه گردش آب و اعمال مديريت بهينه توزيع در بهره برداري از تأسيسات مربوطه . چون بر خلاف روش آبياري تحت فشار ، سيستمهاي آبياري سطحي مستلزم يك كار مديريتي و نظارت دقيق در توزيع صحيح است تا يك كار سرمايه گذاري . هرچند كشاورزان با اين روش به تجربه آشنايي دارند ليكن پيشرفتهاي علمي و انتقال دانش فني در زمينه بالابردن بازدهي آبياري به كشاورزان انتقال نيافته است .

9. تدوين برنامه و اجراي طرح جامع آموزش و ترويج كشاورزي .
1-9 - مشخص نمودن نوع و بافت خاك هر منطقه و ميزان نفوذ پذيري آن .
2-9 - مقدار آب مود نياز براي هر هكتار و كيفيت آن در منطقه جهت هر نوع گياه .
3-9- نياز آبي گياه در طي مراحل رشد و مشخص نمودن فواصل زمان آبياري براي هرگياه با توجه به آب و هواي هر منطقه .

4-9- مشخص نمودن انواع گياهان قابل كشت ( الگوي كشت) در هر منطقه با توجه به شرايط اقليمي و آب و خاك .
5-9- رعايت الگوي كشت توسط كشاورزان و تضمين خريد و فروش اين محصولات توسط ارگانهاي ذيربط دولتي .

 

[ahmad1344]

okخوب بود