صنعت ساختمان سازی از صنایعی است که فناوری‌نانو میتواند در آن کاربرد زیادی داشته باشد. به زودی حسگرهای ارزان قیمت برای کنترل لرزش‌ها، پوسیدگی‌ها و دیگر ملاحظات عملکردی در ساختمان‌سازی، وارد بازار خواهند شد. انتظار می‌رود تا سال 2012 بازار حسگرهای فناوری‌نانو به رقم 2/17میلیارد دلار برسد. با افزایش کاربردهای فناوری‌نانو در ساختمان‌سازی و پیامدهایی که این کاربردها بر روی سلامت انسان و زندگی خصوصی افراد دارند، بررسی ریسک‌های مرتبط با این کاربردها امری ضروری است. در این مقاله ضمن اشاره به برخی از کاربردهای فناوری‌نانو، ریسک‌های مربوط به این کاربردها نیز مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند. کلمات کلیدی: ساختمان سازی، ریسک، ارزیابی
مقدمه
طبق برآوردها، تجهیزات ساختمانی سالانه هزار میلیارد دلار درآمد ایجاد می‌کند. صنعت تجهیزات ساختمانی یکی از صنایعی است که فناوری‌نانو و نانومواد می‌توانند کاربرد وسیعی در آن داشته باشند. در حال حاضر فناوری‌نانو در برخی محصولات و تجهیزات ساختمان‌سازی مانند پنجره‌های خود تمیزشونده و صفحات خورشیدی منعطف برای رنگ‌آمیزی ساختمان‌ها، مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته کاربردهای بسیاری؛ مانند بتن‌های خود ترمیم شونده، مواد ضد اشعه ماوراء‌بنفش و تابش مادون‌قرمز، پوشش ضد مه و سقف‌ها و دیوارهای منتشر کننده نور نیز در حال توسعه می‌باشند. امروزه حسگرهای توانمند فناوری‌نانو قادرند درجه حرارت، رطوبت و ذرات سمی معلق در هوا را کنترل کنند. انتظار می‌رود بازار حسگرهای فناوری‌نانو تا سال 2012 به 2/17 میلیارد دلار برسد. به زودی حسگرهای ارزان‌قیمت برای کنترل لرزش‌ها، پوسیدگی‌ها و دیگر ملاحظات عملکردی در ساختمان‌سازی، وارد بازار خواهند شد. فناوری‌نانو به سرعت باطری‌ها و وسایل بدون سیم مورد استفاده در این حسگرها را بهبود می‌دهد. حسگرها در آینده‌ای نه چندان دور در ساختمان‌ها، برای جمع‌آوری اطلاعات درباره محیط و کاربردهای ساختمان‌سازی، مورد استفاده قرار می‌گیرند. عناصر تشکیل‌دهنده ساختمان‌ها و بناها، هوشمند خواهند شد. البته نانوحسگرها و مواد ساختمان‌سازی نانویی سؤالاتی را برای طراحان، سازندگان، مالکان و استفاده‌کنندگان از ساختمان‌ها ایجاد کرده است. اما آنچه که بدیهی به نظر می‌رسد این است که ساختمان‌ها، هوشمند می‌شوند و نانومواد به عنوان یکی از عناصر اصلی ساختمان مد نظر قرار می‌گیرد.
2. ریسک‌های سلامت و محیط زیست
بدون شک ساختمان‌ها یکی از حوزه‌های اصلی تماس انسان‌ها با نانوذرات از طریق تنفس یا جذب از طریق پوست هستند. هم‌اکنون در سیستم‌های تصفیه هوای ساختمان از کاتالیست‌های فلزی نانومقیاس و دیگر کاربردهای فناوری‌نانو برای از بین بردن آلوده‌کننده‌های هوا، استفاده می‌شود. نانوذرات موجود در این فیلترها می‌توانند از طریق هوا در ساختمان منتشر و وارد بدن انسان شوند. باید درباره اثرات سلامتی نانوذرات که از طریق تنفس به بدن نفوذ می‌کنند تحقیقات دقیقی انجام گیرد. ممکن است نانوذرات از طریق محصولات تمیز کننده و روکش‌ها نیز منتشر شوند. تولیدکنندگان نانوفیلترها، محصولات تمیز کننده و روکش‌ها اظهار می‌کنند فناوری‌نانو این محصولات را از نظر محیطی نسبت به سایر محصولات بی‌خطر‌تر می‌کند. ما هم اکنون نانوذرات را از طریق دامنه گسترده‌ای از محصولات، از صفحات خورشیدی تا وسایل آرایش، بدون داشتن اثرات مضر آشکار جذب می‌کنیم. اگر آب مورد استفاده در ساختمان‌ها از طریق نانوفیلترهای موجود در بازار تصفیه شود ممکن است نانوذرات وارد بدن شوند. انتشار نانوذرات در محیط ممکن است اثرات مخربی بر محیط زیست داشته باشد. ممکن است پاک کننده‌ها نیز از طریق سیستم‌های دفع فاضلاب ساختمان‌ها وارد محیط‌زیست شوند. در حالی که نانوفیلترها پاک بودن آب و هوای خروجی از ساختمان‌ها را تضمین می‌کنند، اثرات زیست‌محیطی نانوذرات باید به وسیله معماران و محققان مورد بررسی قرار گیرد.
3. ریسک‌های اجتماعی
در صورتی که حسگرها بسیار رایج شوند نوع کاملاً متفاوتی از ریسک ممکن است به وجود آید. ممکن است با استفاده گسترده از عناصر هوشمند در ساختمان‌سازی، حریم خصوصی افراد در معرض خطر قرار گیرد. هم‌اکنون فناوری‌های بدون سیم مانند تلفن‌های همراه در حال گسترش است. در اسپانیا، مکزیک و آمریکا ساکنان ساختمان‌ها از طریق تراشه‌‌های کار گذاشته شده در ساختمان‌ها کنترل می‌شوند. با گسترش فناوری‌های کنترل کننده پاسخ استفاده کنندگان چه خواهد بود؟ سؤالی که درباره حریم خصوصی افراد، مطرح می‌شود این است که چه کسی محیط ساختمان‌ها را کنترل می‌کند و این عمل را چطور انجام می‌دهد؟ اگرچه عناصر ساختمان‌ها با سلایق استفاده کنندگان و شرایط محیطی هماهنگ می‌شود، ولی مسائل مربوط به کنترل ساختمان‌ها میتواند به عنوان یکی از مشکلات اساسی مطرح باشد. برای مثال، فناوری‌نانو این امکان را به وجود آورده است تا میزان شفافیت شیشه‌های پنجره‌های ساختمان‌ها مطابق با سلایق استفاده‌کنندگان تغییر کند، ولی سؤالی که مطرح است این است که چه کسی میزان شفافیت شیشه‌ها را کنترل می‌کند؟
4. معظلاتی که پذیرندگان اولیه کاربردهای این فناوری با آن مواجه‌اند
با استفاده از نانومواد و فناوری‌نانو در ساختمان‌سازی، همه استفاده‌کنندگان این فناوری نوظهور با مشکلاتی مواجه خواهند شد. سؤالی که در این جا مطرح است این است که اگر حادثه بدی رخ دهد آیا ریسک‌های فناوری‌نانو مورد توجه قرار می‌گیرد؟ باید به خاطر داشت که توسعه‌دهندگان فناوری‌نانو در ابتدا از مزایای این فناوری بسیار صحبت نمودند. اما آنچه بدیهی به نظر می‌رسد این است که تا به امروز به همه جنبه‌های نانومواد و فناوری‌نانو توجه نشده است. لذا نباید از توسعه نانومواد و فناوری‌نانو ترس داشته باشیم زیرا که فناوری‌نانو دربرگیرنده فرصت‌های ارزشمندی برای بهبود عملکرد ساختمان‌ها، سلامت استفاده‌کنندگان و کیفیت محیط‌زیست می‌باشد.
مقدمه
طبق برآوردها، تجهیزات ساختمانی سالانه هزار میلیارد دلار درآمد ایجاد می‌کند. صنعت تجهیزات ساختمانی یکی از صنایعی است که فناوری‌نانو و نانومواد می‌توانند کاربرد وسیعی در آن داشته باشند. در حال حاضر فناوری‌نانو در برخی محصولات و تجهیزات ساختمان‌سازی مانند پنجره‌های خود تمیزشونده و صفحات خورشیدی منعطف برای رنگ‌آمیزی ساختمان‌ها، مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته کاربردهای بسیاری؛ مانند بتن‌های خود ترمیم شونده، مواد ضد اشعه ماوراء‌بنفش و تابش مادون‌قرمز، پوشش ضد مه و سقف‌ها و دیوارهای منتشر کننده نور نیز در حال توسعه می‌باشند. امروزه حسگرهای توانمند فناوری‌نانو قادرند درجه حرارت، رطوبت و ذرات سمی معلق در هوا را کنترل کنند. انتظار می‌رود بازار حسگرهای فناوری‌نانو تا سال 2012 به 2/17 میلیارد دلار برسد. به زودی حسگرهای ارزان‌قیمت برای کنترل لرزش‌ها، پوسیدگی‌ها و دیگر ملاحظات عملکردی در ساختمان‌سازی، وارد بازار خواهند شد. فناوری‌نانو به سرعت باطری‌ها و وسایل بدون سیم مورد استفاده در این حسگرها را بهبود می‌دهد. حسگرها در آینده‌ای نه چندان دور در ساختمان‌ها، برای جمع‌آوری اطلاعات درباره محیط و کاربردهای ساختمان‌سازی، مورد استفاده قرار می‌گیرند. عناصر تشکیل‌دهنده ساختمان‌ها و بناها، هوشمند خواهند شد. البته نانوحسگرها و مواد ساختمان‌سازی نانویی سؤالاتی را برای طراحان، سازندگان، مالکان و استفاده‌کنندگان از ساختمان‌ها ایجاد کرده است. اما آنچه که بدیهی به نظر می‌رسد این است که ساختمان‌ها، هوشمند می‌شوند و نانومواد به عنوان یکی از عناصر اصلی ساختمان مد نظر قرار می‌گیرد.
2. ریسک‌های سلامت و محیط زیست
بدون شک ساختمان‌ها یکی از حوزه‌های اصلی تماس انسان‌ها با نانوذرات از طریق تنفس یا جذب از طریق پوست هستند. هم‌اکنون در سیستم‌های تصفیه هوای ساختمان از کاتالیست‌های فلزی نانومقیاس و دیگر کاربردهای فناوری‌نانو برای از بین بردن آلوده‌کننده‌های هوا، استفاده می‌شود. نانوذرات موجود در این فیلترها می‌توانند از طریق هوا در ساختمان منتشر و وارد بدن انسان شوند. باید درباره اثرات سلامتی نانوذرات که از طریق تنفس به بدن نفوذ می‌کنند تحقیقات دقیقی انجام گیرد. ممکن است نانوذرات از طریق محصولات تمیز کننده و روکش‌ها نیز منتشر شوند. تولیدکنندگان نانوفیلترها، محصولات تمیز کننده و روکش‌ها اظهار می‌کنند فناوری‌نانو این محصولات را از نظر محیطی نسبت به سایر محصولات بی‌خطر‌تر می‌کند. ما هم اکنون نانوذرات را از طریق دامنه گسترده‌ای از محصولات، از صفحات خورشیدی تا وسایل آرایش، بدون داشتن اثرات مضر آشکار جذب می‌کنیم. اگر آب مورد استفاده در ساختمان‌ها از طریق نانوفیلترهای موجود در بازار تصفیه شود ممکن است نانوذرات وارد بدن شوند. انتشار نانوذرات در محیط ممکن است اثرات مخربی بر محیط زیست داشته باشد. ممکن است پاک کننده‌ها نیز از طریق سیستم‌های دفع فاضلاب ساختمان‌ها وارد محیط‌زیست شوند. در حالی که نانوفیلترها پاک بودن آب و هوای خروجی از ساختمان‌ها را تضمین می‌کنند، اثرات زیست‌محیطی نانوذرات باید به وسیله معماران و محققان مورد بررسی قرار گیرد.
3. ریسک‌های اجتماعی
در صورتی که حسگرها بسیار رایج شوند نوع کاملاً متفاوتی از ریسک ممکن است به وجود آید. ممکن است با استفاده گسترده از عناصر هوشمند در ساختمان‌سازی، حریم خصوصی افراد در معرض خطر قرار گیرد. هم‌اکنون فناوری‌های بدون سیم مانند تلفن‌های همراه در حال گسترش است. در اسپانیا، مکزیک و آمریکا ساکنان ساختمان‌ها از طریق تراشه‌‌های کار گذاشته شده در ساختمان‌ها کنترل می‌شوند. با گسترش فناوری‌های کنترل کننده پاسخ استفاده کنندگان چه خواهد بود؟ سؤالی که درباره حریم خصوصی افراد، مطرح می‌شود این است که چه کسی محیط ساختمان‌ها را کنترل می‌کند و این عمل را چطور انجام می‌دهد؟ اگرچه عناصر ساختمان‌ها با سلایق استفاده کنندگان و شرایط محیطی هماهنگ می‌شود، ولی مسائل مربوط به کنترل ساختمان‌ها میتواند به عنوان یکی از مشکلات اساسی مطرح باشد. برای مثال، فناوری‌نانو این امکان را به وجود آورده است تا میزان شفافیت شیشه‌های پنجره‌های ساختمان‌ها مطابق با سلایق استفاده‌کنندگان تغییر کند، ولی سؤالی که مطرح است این است که چه کسی میزان شفافیت شیشه‌ها را کنترل می‌کند؟
4. معظلاتی که پذیرندگان اولیه کاربردهای این فناوری با آن مواجه‌اند
با استفاده از نانومواد و فناوری‌نانو در ساختمان‌سازی، همه استفاده‌کنندگان این فناوری نوظهور با مشکلاتی مواجه خواهند شد. سؤالی که در این جا مطرح است این است که اگر حادثه بدی رخ دهد آیا ریسک‌های فناوری‌نانو مورد توجه قرار می‌گیرد؟ باید به خاطر داشت که توسعه‌دهندگان فناوری‌نانو در ابتدا از مزایای این فناوری بسیار صحبت نمودند. اما آنچه بدیهی به نظر می‌رسد این است که تا به امروز به همه جنبه‌های نانومواد و فناوری‌نانو توجه نشده است. لذا نباید از توسعه نانومواد و فناوری‌نانو ترس داشته باشیم زیرا که فناوری‌نانو دربرگیرنده فرصت‌های ارزشمندی برای بهبود عملکرد ساختمان‌ها، سلامت استفاده‌کنندگان و کیفیت محیط‌زیست می‌باشد.
افراد مقاله : ابراهیم عنایتی (نویسنده اول)
این مقاله در نشریه فناوری نانو شماره 113 در تاریخ 1385/12/15 به چاپ رسیده است.
