Ficus carica L.subsp rupestris انجير صخره اي
انجير وحشي که در واقع زيرگونه اي از انجير خوراکي مي باشد، درختچه اي است صخره دوست و کند و رشد که اغلب در نقاط سنگلاخي و شيب دار نواحي کوهستاني نيمه خشک رويش دارد. اين گياه درختچه اي است داراي سيستم ريشه اي فوق العاده فعال و سازگار به نوسانات شديد رطوبتي مي باشد. انشعابات ريشه هاي انجير وحشي در شکاف سنگها ، جايي که تنها در محدوده يقه و منطقه ريشه اين گياه ، مقدار ناچيزي خاک وجود دارد ، نفوذ مي کند.
در برخي موارد فعاليت شديد سيستم ريشه اي گياهان در منافذ سنگها ، منجر به شکستن و خرد کردن سنگها نيز مي شود. وليکن در کوههاي ارتفاعات سياه کوه، کوههاي يخ آب و کوشکوه نيز به طور پراکنده در منافذ تخته سنگها ديده مي شود. وجود اين قبيل گونه هاي درختچه اي بسيار مقاوم و سازگار ، استعداد و پتانسيل منطقه را در ايجاد پوشش استپ – جنگل بالا مي برد و چنانچه خواص اکولوپيک چنين عناصري شناخته شود ، قطعا" در احياء نواحي سنگلاخي و تراسهاي در حال فرسايش کمک بسيار موثري براي مديريت دستگاههاي اجرايي در امر منابع طبيعي خواهد بود. ميوه هاي اين گياه ، شيرين و داراي ارزش غذايي مي باشد به همين دليل اغلب به صورت ميوه هاي خشک در آجيل و تنقلات مورد استفاده قرار مي گيرد.
Amyg dalus scoparia بادام کوهي
درختچه اي خوش منظر ، ساقه هاي آن ايستا ، افراشته و سبز رنگ ، برگهاي باريک و کوچک و بعنوان اولين درختچه گل دهنده در فصل بهار با گلهايي درشت و سفيد رنگ در اقليم نيمه خشک کشور ، مناظر بديعي را به تماشا مي گذارد.
اين درختچه در برابر شرايط نامساعد محيط ( کم آبي و نوسانات شديد حرارتي) مقاوم مي باشد. بادام کوهي متعلق به خانواده گل سرخيان(Rosaceae) ، ارتفاع متوسط گياه بين ٥/٢ تا ٣ متر و قطر تاج پوشش آن نيز به ٢ تا ٥/٢ متر بالغ مي گردد. گل هاي سفيد رنگ بادام معمولا" قبل از ظهور برگها در اوايل فروردين ماه ظاهر مي شوند. ميوه هاي آن نيز در خردادماه رسيده و قابل جمع آوري است. بخش وسيعي از کوههاي آهکي ، سنگلاخي ناحيه رويشي ايراني – توراني کشور توسط بادام کوهي بعنوان گونه اي مقاوم و سازگار به خشکي پوشيده شده است. د امنه ارتفاعي رويشگاه بادام کوهي بين ٨٠٠تا ٢٧٠٠متر از سطح دريا بوده که اين محدوده در خطوط همباران ١٥٠تا ٢٥٠ميليمتر قرار گرفته اند. بادام کوهي در خاکهاي عميق تا نيمه عميق ، سنگريزه دار و بر روي تشکيلات آهکي – سيليسي در شيبهاي ملايم کوهستانها مي رويد. طي دهه هفتاد دستگاههاي اجرايي کشور ( مانند منابع طبيعي و آبخيزداري) اهميت و جايگاه اين درختچه را شناخته ، جهت اصلاح و احيا مراتع کوهستاني اقدام به عمليات بذر کاري و نهالکاري بادام کوهي را نموده اند. در چند دهه گذشته بعلت کمبود سوختهاي فسيلي ، اکثر بيابان نشينان از چوبهاي ناشي از قطع درختان بادام کوهي ، جهت تهيه سوخت و ذغال استفاده مي کرده اند، که اين امر بتدريج باعث از بين رفتن اکثر رويشگاههاي بادام کوهي گرديد. آثار و شواهد اين امر را در چاله هاي ذغال سوزي که در اکثر نواحي کوهستاني خشک وجود دارد ، مي توان مشاهده نمود.
Pistacia Khinjuk پسته وحشي
پسته وحشي از گياهان درختي بلند قامت نواحي ارتفاعات کوههاي نيمه خشک محسوب مي شوند. ارتفاع متوسط اين درخت معمولا" بين يک تا سه متر بوده وليکن در برخي نقاط حتي به ٧مترنيز مي رسد.
درختي است دو پايه ، داراي برگهاي تک شانه اي ( واجد يک تا ٧برگچه) برگچه ها بيضوي تخم مرغي شکل ، گل آذين نر خوشه مرکب به طول ٥تا ١٢سانتيمتر و گل آذين ماده خوشه مرکب به طول ٧تا ١٥سانتيمتر. ميوه پسته وحشي شفت کوچک ( بطول ٥تا ٨ميليمتر و عرض ٤تا ٦ميليمتر) ابتدا صورتي & سپس قرمز و در زمان رسيدن کامل ، پوشش ميوه سبز رنگ مي باشد.
در اغلب نقاط کوهستاني نيمه خشک کشور مانند بلوچستان تا خراسان ، لرستان ، کردستان ، اصفهان ، فارس، خوزستان ، کرمان ، يزد و تهران به صورت گونه اي بومي و شاخص حضور دارند. اين درختچه به همراه بادام کوهي عنصر اصلي و شاخص بخش کوهستانهاي خشک و نيمه خشک ناحيه رويشي ايراني – توراني را تشکيل مي دهد.
پوشش گياهي استپ – جنگ پسته وحشي – بادام کوهي در سر تا سر نواحي کوهستاني نيمه خشک ، به همراه ساير گونه هاي کامفيت (مانند انواع گون ها و چوبکها) گسترده شده اند.
سيستم ريشه اي اين درخت سازگاري بسيار مطلوبي را به نقاط سنگلاخي و دامنه هاي کوههاي آهکي و بازالتي ، داشته است. فعاليت بسيار زياد انشعابات ريشه اي ، بويپه در شکاف تختهت سنگها ، بردباري اين گياه را در مقابل شرايط اکولوژيک حاکم بر منطقه نشان مي دهد. پسته وحشي توسط بذر تکثير مي شود. عامل انتشار بذر گياه در طبيعت شايد توسط پرندگان انجام مي گيرد.
پيچك صحرايي Convolvulus arvensis
گياهي است چندساله از خانواده Convolvulaceae كه از طريق بذر و ريزوم هاي زير زميني تكثير مي يابد. ريزوم ها به رنگ سفيد بوده و در تمام جهات گسترده شده اند و گوشتي و آبدار هستند. داراي ريشه هاي بسيار گسترده و در هم پيچيده و ساقه هاي خزنده روي زمين(استولون)به درازاي30 تا120سانتيمتر،برگهاي ان متقابل وپيكاني شكل،گلهايش سفيد تا سفيد صورتي و شيپور مانند است. گلدهي آن مختص فصل خاصي نيست و گلهاي ان به تدريج باز ميشوند.توليد كپسول بذر ميكنند كه تخم مرغي شكل بوده و محتوي1-4عدد بذر ميباشد.بذرها به رنگ سياه و گاه قهوه اي متمايل به خاكستري است.بذرها داراي دو سطح مسطح و يك سطح محدب(گرد)ميباشد.ريشه كني پيچك صحرايي به دليل وجود ريشه هاي عميق با انشعابات فراوان، استولون و بذرهاي بادوام(حفظ قوه ناميه تا 50سال)غير ممكن است. گونه هاي ديگر آن شاملC.strachidifolius ,C.pilosellaefolius ميباشد
Pteropyrum aucheri پرند
پرند درختچه اي است با شاخه و انشعابات متعدد و متراکم که در نقاط مختلف بیابان مخصوصا" همراه با گیاه درمنه دشتی(Artemisia sieberi ) اجتماعات وسیع و گسترده اي را بوجود مي آورد.
پرند متعلق به خانواده علف هفت بند(Polygonaceae) بوده و ارتفاع این درختچه ها تا ٥/١ متر مي رسد گلهاي آن سفید رنگ و میوه اي قرمز و بالدار تولید مي کند. معمولا" در اقلیم خشک در بستر رودخانه ها و آبراه هاي فصلي بعنوان تنها گونه درختچه اي غالب مشاهده مي شود. پرند اغلب در خاکهاي سنگریزه دار ، سنگلاخي و نیمه عمیق با بافت سبک و متوسط نیز براحتي رشد مي کند.
دامنه ارتفاع رویشگاهي آن در بیابانهاي مسیله و دشت کویر بین ٨٠٠تا ١٩٠٠متر از سطح دریا متغیر است. این نواحي در خطوط همباران ٨٠تا ١٨٠میلیمتر گسترش دارند. این درختچه را مي توان در بلوچستان ، خراسان ، سمنان ، دامغان ، ا صفهان ، قزوین، انارک و اغلب نواحي ایران مشاهده نمود.
گلهاي آن معمولا" در اردیبهشت ماه و میوه هاي بالدار و قرمز خوش رنگ آن در تابستان ظاهر مي شوند. پرند از طریق بذر قابل تکثیر مي باشد. این درختچه علاوه بر نقاط استپي و دشتي در آبراهه هاي نواحي کوهستاني مشرف به بیابانها ( تا ارتفاع ١٨٠٠متر از سطح دریا ) نیز گسترش دارد.
Astragalus Squarrosus نتر
«نتر» يا «سوس» نامي است که بيابان نشينان به اين گونه«گون» نهاده اند. درختچه اي است شن دوست ، بسيار مقاوم به خشکي و سازگار به عرصه هاي شني – گچي . اين درختچه متعلق به خانواده پروانه آسا(Papilionaceae) ، ارتفاع آن بين 70 تا 5/1 متر و قطر تاج پوشش آن بين 60 تا 100 سانتيمتر بالغ مي گردد.
برگهاي شانه اي گياه پوشيده از کرکهاي ريز سفيد رنگ بوده به همين دليل ريخت ظاهري گياه سبز نقره اي جلوه مي کند. اين گياه کم برگ بوده و به همين دليل بخشي از مکانيسم فتوسنتز گياه ، توسط ساقه هاي سبز و جوان آن انجام مي گيرد. نتر بومي نواحي ايران ، پاکستان ، افغانستان و ترکمنستان مي باشد. در عرصه هاي شنزارهاي چوپانان ، خوارتوران ، سيستان و بلوچستان و بيابانهاي مسيله( تپه هاي شني مظفرآباد، چاه قرقره و نوار ريگ بلند ) گسترش دارند. خاک رويشگاه نتر اغلب شني ، سبک و گچي مي باشد.دامنه ارتفاعي رويشگاه نتر بين 800 تا 1200 متر از سطح دريا است. اين نواحي در خطوط همباران 80 تا 100 ميليمتر قرار دارند. اين درختچه اغلب همراه ساير گياهان شن دوست مانند کلبيت ، اسکنبيل، نسي و خار سوف ايجاد اجتماعات پراکنده اي را در شنزارها مي نمايد. گلهاي گياه معمولا" در اواسط قروردين ماه ظاهر مي شوند و ميوه هاي حاوي 2تا 3 عدد بذر در خردادماه قابل مشاهده هستند. اين درختچه شن دوست ، گياهي مرتعي و بسيار خوشخوراک در مراتع قشقلاقي محسوب مي شود. در اوايل بهار سر شاخه هاي جوان و گلدار گياه مورد علاقه گوسفندان مي باشد. نتر بوسيله بذر تکثير مي شود.
Ephedra strobilacea ريش بز
ريش بز که با نامهاي «کليشر» و «علي جوني» توسط بيابان نشينان گويش مي شود از درختچه هاي هميشه سبز(ساقه سبزها) محسوب مي شود که در مناطق بياباني و استپي خشک ، ايجاد اجتماعات طبيعي وسيعي را مي نمايند.
ارتفاع اين درختچه تا ٥/١متر مي رسد. برگهاي آن خيلي کوچک و فلسي بوده و در واقع بخش اعظم فرآيند فتوسنتز گياه به ساقه هاي آن سپرده شده است. گل هاي ريش بز، زرد رنگ ، معطر و معمولا" در ارديبهشت ماه ظاهر مي شوند، ميوه ها به صورت پوشش قرمز گوشتي و آبدار ميوه محصور شده در اواخر مردادماه قابل جمع آوري است. اين د رختچه در اقليم خشک و نيمه خشک ايران ، در بيابانهاي استان سيستان و بلوچستان ، دشت کوير، حوضه بيابانهاي مسيله، قم ،سمنان ، خراسان و دامنه هاي جنوبي البرز انتشار دارند. ريش بز در خطوط همباران ١٠٠ميليمتر به بالا بصورت طبيعي رويشگاههايي را بوجود مي آورد. دامنه ارتفاعي رويشگاه آن معمولا" از ٨٠٠تا ١٨٠٠متر از سطح دريا متغير است. ريش بز اغلب در بيابانها روي سازند نئوژن که داراي تشکيلات مارني گچي مي باشد ، مي رويد. سيستم رسيشه اي آن بسيار فعال بوده و انشعابات وسيعي را به پيرامون مي فرستد و در انتهاي ريشه هاي سطحي (استولون) که در خاکهاي شني گسترده شده اند، اشنعابات هوايي بصورت جستهاي فراوان ظاهر مي گردند.
/