| آثار و بركات مسجد در روايات | 1390-8-1 |
هشت فايده مسجد قالَ الْحَسَنُ ابْنُ عَلِىٍّ - عَلَيْهِ السَّلامُ - : مَنْ اَدامَ الْاِخْتِلافَ اِلَى الْمَسجِدِ اَصابَ اِحْدى ثَمانٍ: ايَةً مُحْكَمَةً وَ اَخاً مُسْتَفاداً وَ عِلْماًمُسْتَطْرَفاً، وَ رَحْمَةً مُنتَظِرةً وَ كَلِمَةً تَدُلُّهُ عَلَى الْهُدى اَوْ تَرُدُّهُ عَنْ رَدِىٍّ وَ تَرَكَ الذُّنُوبَ حَياءً اَوْخَشْيَةً بحار الأنوار ج75 ص 108 كسى كه همواره به مسجد (براى اقامه نماز و غيره) رفت و آمد كند، يكى از اين هشتفايده به او برسد: .1 استفاده از آيه روشنى از قرآن. .2 يافتن رفيق نيك. .3 فراگيرى علم تازه. .4 برخوردارى از رحمتى كه در انتظارش بود. .5 شنيدن سخنى كه راهنماى راه باشد. .6 از انحراف در امان باشد. .7 موجب ترك گناه از روى حيا شود. 8 .موجب ترك گناه بر اثر ترس گردد محبوبترین افراد مسجد عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِجَبْرَئِيلَ ع يَا جَبْرَئِيلُ أَيُّ الْبِقَاعِ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ الْمَسَاجِدُ وَ أَحَبُّ أَهْلِهَا إِلَى اللَّهِ أَوَّلُهُمْ دُخُولًا وَ آخِرُهُمْ خُرُوجاً مِنْهَا رسول خدا ص از جبرئيل پرسيد كدام مكان نزد خدا محبوب است . جبرئيل فرمود مساجد و محبوبترین افراد مسجد نزد خدا كسانی هستند كه زودتر از همه وارد ودیرتر ازهمه از مسجد خارج می شوند. الكافي ج 3 ص 9 48 فوائد مسجد درعالم برزخ و قبر الشَّيْخُ شَاذَانُ بْنُ جَبْرَئِيلَ الْقُمِّيُّ فِي كِتَابِ الْفَضَائِلِ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص فِي حَدِيثٍ طَوِيلٍ أَنَّهُ رَأَى لَيْلَةَ الْإِسْرَاءِ هَذِهِ الْكَلِمَاتِ مَكْتُوبَةً عَلَى الْبَابِ السَّادِسِ مِنَ الْجَنَّةِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِيٌّ وَلِيُّ اللَّهِ مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَكُونَ قَبْرُهُ وَاسِعاً فَسِيحاً فَلْيَبْنِ الْمَسَاجِدَ وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ لَا تَأْكُلَهُ الدِّيدَانُ تَحْتَ الْأَرْضِ فَلْيَكْنُسِ الْمَسَاجِدَ وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ لَا يُظْلَمَ لَحْدُهُ فَلْيُنَوِّرِ الْمَسَاجِدَ وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَبْقَى طَرِيّاً تَحْتَ الْأَرْضِ فَلَا يَبْلَى جَسَدُهُ فَلْيَشْتَرِ بُسُطَ الْمَسْجِدِ از عبدالله بن مسعود از رسول خدا ص درحديث طولاني كه شب معراج، بردر ششم بهشت اين كلمات را ديد الْجَنَّةِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِيٌّ وَلِيُّ اللَّهِ ..كسي كه دوست دارد قبر او وسيع شود مسجد بنا كند، و كسي كه دوست دارد كرم هاي زير زمين او را نخورند مساجد را جارو كند، و كسي كه دوست دارد قبر و لحدش تاريك نشود بايد چراغ مساجد را روشن نگاه دارد و كسي كه دوست دارد بدنش در زير زمين، تر و تازه بماند و فاسد نشود براي مسجد حصير و فرش بخرد . مستدركالوسائل ج 3 ص385 فوائد مسجد در دنیا قَالَ النَّبِيُّ ص إِذَا دَخَلَ الْعَبْدُ الْمَسْجِدَ فَقَالَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ قَالَ الشَّيْطَان كَسَرَ ظَهْرِي وَ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِهَا عِبَادَةَ سَنَةٍ وَ إِذَا خَرَجَ مِنَ الْمَسْجِدِ يَقُولُ مِثْلَ ذَلِكَ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِكُلِّ شَعْرَةٍ عَلَى بَدَنِهِ مِائَةَ حَسَنَةٍ وَ رَفَعَ لَهُ مِائَةَ دَرَجَةٍ پيامبر ص فرمودند هنگامي كه بنده خدا داخل مسجدشود وبگويد أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ ، شيطان مي گويد پشتم شكست ، خداوند به خاطر همين استعاذه كه انجام داده پاداش عبادت يك سال را در پرونده اعمالش ثبت مي كند. جامع الاخبار /69 زنان و مسجد 1- اِذا اسْتَأْذَنَتْ اِمْرَأَةُ اَحَدِكُمْ اِلَى الْمَسْجِدِ فِلايَمْنَعْها؛ پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: اگر زنتان اجازه رفتن به مسجد خواست، مانع او نشويد. مستدرك الوسائل ، ج 3 ص446 2- لا تَمْنَعُوا النِّساءَ حُظوظَهُنَّ مَنِ الْمَساجِدِ اِذَا اسْتِأْذَنُوكُمْ؛ پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: هنگامى كه زنان از شما اجازه رفتن به مسجد و بهره بردن از آن را مىخواهند، آنان را منع و محروم نكنيد. صحيصح مسلم4 ص 161 محو گناه در راه مسجد و نماز جماعت اَبَا الْحَسَنِ مُوسَى ابْنَ جَعْفَرٍ عَلَيْهِمَا السَّلامُ يُحَدِّثُ عَنْ اَبيهِ - عَلَيْهِ السَّلامُ - اَنَّهُ قالَ:مَنْ اَسْبَغَ وُضوئَهُ فى بَيْتِهِ وَ تَمَشَّطَ وَ تَطَيَّبَ ثُمَّ مَشى مَنْ بَيْتِهِ غَيْرَ مُسْتَعْجِلٍ وَ عَلَيْهِ السَّكينَةُ وَالْوقارُ اِلَى مُصَّلاهُ رَغْبَةً فى جَماعَةِ الْمُسْلِمينَ لَمْ يَرْفَعْ قَدَماً وَ لَمْ يَضَعْ اُخْرى اِلَّا كُتِبَ لَهُحَسَنَةٌ، وَ مَحَتْ عَنْهُ سَيِّئَةٌ وَ رُفِعَتْ لَهُ دَرَجَةٌ فَاِذا ما دَخَلَ الْمَسْجِدَ اِلى اَنْ قالَ عَلَيْهِ السَّلامُ -ثُمَّ اِفْتَتَحَ الصَّلوةَ مَعَ الْاِمامِ جَماعَةً اِلَّا وَجَبَتْ لَهُ مِنَ اللَّهِ الْمَغْفِرَةُ وَ الْجَنَّةُ مِنْ قَبْلِ اَنْ يُسَلِّمَالْاِمامُ امام موسى ابن جعفر (ع) از پدر بزرگوارش نقل فرمود: كسى كه در منزلش وضوى كاملبيگرد و مويش را شانه كند و خود را معطّر نمايد، سپس از خانهاش بدون عجله و باآرامش و وقار بيرون آيد و به طرف محل نماز برود در حالى كه ميل به جماعتمسلمين دارد قدمى از زمين برنمىدارد و نمىگذارد مگر اين كه يك حسنه برايشنوشته شود و يك گناه از او محو گردد و يك درجه به خدا نزديك شود تا زمانى كهداخل مسجد شود. تا اينكه فرمود: سپس نماز را با امام جماعت شروع كند از طرفخدا مغفرت و بهشت بر او واجب مىشود قبل از اينكه امام سلام نماز را بدهد. جامع احاديث الشيعه، ج6، ص387 قصری در بهشت : مَنْ كانَ الْقُرْانُ حَديثَهُ وَ الْمَسْجِدُ بَيْتَهُ بَنَىَ اللَّهُ لَهُ بَيْتاً فِى الْجَنَّةِ؛ پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: هر كس كلامش قرآن و خانهاش مسجد باشد، خداوند منزلى در بهشت براى او بنامىكند وسائل الشیعه ج3ص481 بركات تردد در مسجد : أَلا اَدُلُّكُمْ عَلى ما يَمْحُو اللَّهُ بِهِ الْخَطايا، وَ يَرْفَعُ بِهِ الدَّرَجاتِ؟ قالُوا: بَلى يا رَسُولَ اللَّهِ. قالَ: اِسْباغُ الْوُضُوءِ عَلَى الْمَكارِهِ وَ كَثْرَةُ الْخُطى اِلَى الْمَساجِدِ وَ اِنْتِظارُ الصَّلاةِ بَعْدَ الصَّلاةِ؛ پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: آيا شما را به كارهايى كه خدا به سبب آن خطاها را از بين برده و درجات انسان را بالا مىبرد، راهنمايى كنم؟ گفتند: آرى، اى رسول خدا. فرمود: 1. در حال شدت و سختي، وضوى تمام و كامل گرفتن. 2 .بسيار رفتن به مساجد. .3 انتظار نماز پس از نماز الریاض الصالحین ، ص 297 پاداش تمیز كردن مسجد : مَنْ وَقَّرَ الْمَسْجِدَ مِنْ نُخامَتهِ لَقِىَ اللّهَ يَوْمَ الْقِيامَةِ ضاحِكاً قَدْ اُعْطِىَ كِتابَهُ بِيَمينِهِ وَ اَنّ الْمَسْجِدَ لَيَلْتوى عِنْدَ النُّخامَةِ كَتَلَوّى اَحَدِ كُمْ بِالْخَيْزَرانِ اِذا وَقَعَ بِهِ؛ امام علي (ع) فرمود: كسى كه به احترام مسجد از انداختن اخلاط در آن خوددارى كند، درروز قيامت با سرور و شادمانى و در حالى كه نامه اعمالش را در دست راست دارد،خداوند متعال را ملاقات مىكند. كسى كه در مسجد خلط مىاندازد، مسجد به خود مىپيچد، همان طور كه اگر يكى از شما را با چوبي بزنند، از شدّت دردبه خود مىپيچد بحار الانوارج80 ص381 اهل مسجد زائر خدا ست أَهْلُ الْمَسْجِدِ زُوَّارُ اللَّهِ وَ حَقٌّ عَلَى الْمَزُورِ و التُّحْفَةُ لِزَائِرِه امام حسين (ع) فرمود: اهل مسجد، زائران خدايند و بر صاحب خانه است كه به زائرش هديه دهد. إرشاد القلوب إلى الصواب ج1 ص 77 پاداش احترام به مسجد : مَنْ رَدَّ تَعْظيماً لِحَقِّ الْمَسْجِدِ جَعَلَ اللَّهُ ذلِكَ قُوَّةً فى بَدَنِهِ و كُتِبَ لَهُ بِها حَسَنَةٌ وَ حُطَّ عَنْهُ بِهاسَيِّئَةٌ وَ قالَ: لا تَمُرُّ بِداءٍ فى جَوْفِهِ اِلَّا اَبْرَأَتْهُ؛ پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: هر كس براى احترام مسجد، آب دهان خود را فرو برد و در مسجد نيندازد، خداوند آنرا مايه ي، قدرت و توانايى و پاداش ننيكي برايش مىنويسد و گناهى را از او مىآمرزد و حضرت ادامه دادند: آب دهان، به هر دردى دربدن او برخورد كند، آن را شفا مىبخشد. . وسائل الشیعه ج3ص499 پاداش نظافت مسجد : 1- مَنْ قَمَّ مَسْجِداً كَتَبَ اللَّهُ لَهُ عِتْقَ رَقَبَةٍ وَ مَنْ اَخْرَجَ مِنْهُ ما يَقْذِى عَيْناً كَتَبَ اللَّهُ - عَزَّ وَ جَلَّ - لَهُكِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ؛ پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: هر كس مسجدى را خاكروبى كند، خداوند پاداش آزاد كردن بندهاى را برايشمىنويسد و اگر از اين مسجد به اندازه خاشاكى كه در چشم رود، غبار برگيرد، خداونددو برابر رحمت خويش را به وى عطا مىفرمايد. بحار الانوار ج 80ص 383 2- مَنْ كَنَسَ الْمَسْجِدَ يَوْمَ الْخَميسِ، لَيْلَةَالْجُمُعَةِ فَاَخْرَجَ مِنَ التُّرابِ ما يَذُرُّ فِى الْعَيْن غَفَرَ اللَّهُ لَهُ؛ پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: كسى كه در روز پنجشنبه، شب جمعه، به نظافت مسجد بپردازد، و به اندازه سرمهاى در چشم غبار از مسجد برگيرد، خداوند او را مىآمرزد. وسائل الشیعه ج3ص511 درود فرشتگان : - يا اَباذَرِّ! اِنَّ اللَّهَ يُعْطيكَ ما دُمْتَ جالِساً فِى الْمَسْجِدِ بِكُلِّ نَفَسٍ تَتَنَفَّسُ فيهِ، دَرَجَةً فِى الْجَنِّةِ وَتُصَلّى عَلَيْكَ الْمَلائِكَةُ وَ يَكْتُبُ لَكَ بِكُلِّ نَفَسٍ تَنَفَّسْتَ فيهِ عَشْرَ حَسَناتٍ وَ يُمْحى عَنْكَ عَشْرَسَيِّاتٍ...؛ پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: اى ابوذر! خداوند متعال )تا وقتى كه در مسجد نشستهاى( در مقابل هر نفسى كهمىكشى، درجهاى در بهشت به تو عطا مىكند، و فرشتگان نيز بر تو درود مىفرستند ودر برابر هر نفس، ده پاداش نيك به تو عطا و ده گناه از تو محو مىنمايند. وسائل الشیعه ج3ص86 شكست شيطان اِذا دَخَلَ الْعَبْدُ الْمَسْجِدَ فَقالَ: اَعُوذُ بِاللَّهِمِنَ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ قالَ: اُوَّه،كَسَرَ ظَهْرى وَ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِها عِبادَةَ سَنَةٍ. وَ اِذا خَرَجَ مِنَ الْمَسْجِدِ يَقُولُ مِثْلَ ذلِكَ، كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِكُلِّ شَعْرَةٍ عَلى بَدَنِهِ مِائَةَ حَسَنَةٍ وَ رَفَعَ لَهُ مِائَةَ دَرَجَةٍ؛ پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: اگر بنده‌ا‌ي هنگام ورود به مسجد استعاذه كند و »اعوذ بالله من الشيطان الرجيم« بگويد، شيطان مىگويد: آه كمرم شكست!و خداوند به پاداش اين عمل، براى او عبادت يك سال مىنويسد و چنانچه هنگامخروج از مسجد، استعاذه كند، خداوند به تعداد هر مويى كه بر بدن اوست، صد پاداش نيك براى او مىنويسد و صد درجه او را بالا مي برد. مستدرك الوسائل ج3ص389 شفاعت كردن اِنَّ اللَّهَ وَعَدَ اَنْ يَدْخُلَ الْجَنَّةَ ثَلاثَةَ نُفُورٍ بِغَيْرِ حِسابٍ وَ يَشْفَعَ كُلَّ واحِدٍ مِنْهُمْ فى ثَمانينَ اَلْفاً،اَلْمُوذِّنُ وَ الْاِمامُ، وَ رَجُلٌ يَتَوَضَّأُ ثُمَّ يَدْخُلُ الْمَسْجِدَ فَيْصَّلى فِى الْجَماعَةٍ؛ پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: همانا خداوند به سه كس وعده داده، بدون حساب وارد بهشت شوند، و هريك هشتاد هزار نفر را شفاعت كنند: 1. مؤذن. 2. امام جماعت. 3. كسى كه وضو بگيرد، سپس به مسجد رفته و نماز را به جماعت به بخواند. مستدرك الوسائل ج1ص488 |
You are using an out of date browser. It may not display this or other websites correctly.
You should upgrade or use an alternative browser.
You should upgrade or use an alternative browser.
مسجد
- شروع کننده موضوع آیورودا
- تاریخ شروع
راهبردها و راهكارهاي جذب جوانان به مسجد
چكيده
هدف از نگارش اين مقاله بررسي راهكارهاي عملي جذب نوجوانان و جوانان به مسجد مي باشد. براي اين منظور ابتدا مقدمه اي در تبيين و توصيف موضوع آورده، سپس به شيوه ها و راهكارهاي عملي جذب جوانان به مسجد از قبيل وضعيت ظاهري مسجد، هيأت امناي مسجد، امام جماعت، برنامه هاي فرهنگي مسجد، خانواده، مدرسه و ساير عوامل پيوند دهنده ميان مسجد و جوانان (همراه با آسيب شناسي علل ايجاد فاصله بين مسجد و جوانان) پرداخته شده و در آخر مقاله بخش نتيجه گيري ومنابع و مآخذ آورده شده است.
مساجد آنگاه خواهند توانست نقش تاريخي خود را در تربيت ديني، عبادي، اجتماعي، فرهنگي وسياسي ايفا كنند كه بتوانند مخاطبان خود، به خصوص نسل نوجوان و جوان را جذب و حفظ نمايند.تقويت مساجد از نظر امكانات ظاهري مانند رسيدگي به ساختمان مسجد، تغيير در معماري مسجد،نظافت و امكانات گرمازا و سرمازا، افزودن بر جاذبه هاي مسجد مانند برگزاري كلاسهاي هنري و علمي در رشته هاي گوناگون، برگزاري اردوهاي سياحتي و زيارتي، نمايش فيلم و اجراي تئاتر و مانند آن با رعايت موازين اسلامي، تأسيس مكان هاي ورزشي و دعوت از مربيان مجرّب براي آموزش، دقت درانتخاب امام جماعت مسجد با ويژگيهاي خاص (خوش رفتاري با جوانان، برخورداري از تقواي كافي،توانايي علمي و ...)، طولاني نشدن نمازهاي جماعت، تشكيل و تقويت كتابخانه مناسب براي مسجد، برگزاري مسابقات كتابخواني، قصه نويسي، بيان لطافت ها و ظرافت هاي نماز، بيان آثار معنوي نماز، تشويق و تحسين جوانان نمازگزار با اعطاء جايزه هاي متنوع و ... از راهكارهاي عملي براي جذب نوجوانان و جوانان به مسجد، نماز جماعت و شركت در ساير برنامه هاي فرهنگي آن مي باشند.
كليد واژه ها : مسجد، جوانان، نماز، امام جماعت، برنامه ريزي فرهنگي
مقدمه
مسجد به عنوان اصلي ترين پايگاه اسلامي نقش مهمي در تربيت، آموزش و ايجاد نزديكي بين اعضاي خود كه مسلمانان هستند، دارد. پايگاهي كه همواره در روايات از آن به بزرگي ياد شده است. يكي ازرسالت هاي پيامبر اكرم(ص) پس از دريافت وحي الهي و رسانيدن آن به مردم، ايجاد پايگاهي به نام مسجد بود تا مكاني براي عبادت و ذكر حق تعالي و تشكيل اجتماعات اسلامي و مردمي باشد. بعد از آن بود كه مسلمين در صفوف وحدت بخش نماز جماعات كه در مساجد برگزار مي شد، روح تربيت ونشاط را در جامعه به وضوح مشاهده كردند. به طوري كه اينك بعد از گذشت قرن هاي م تمادي ازپيدايش اسلام، مسجد نه تنها اعتبار و ارزش خود را حفظ كرده بلكه همواره در برهه هاي مختلف زماني نقش مهمي در تحولات اجتماعي، سياسي و فرهنگي داشته است . در كشور ما مخصوصاً در دوران انقلاب و هشت سال دفاع مقدس، مسجد مكاني براي بسيج نيروهاي مردمي، آموزش، سازماندهي و پشتيباني نيروهاي بسيجي و مردمي بوده در اين ميان حضور جوانان در كنار ساير قشرهاي مردم ديده مي شود. حضور آنان در نمازهاي جماعت و تشكيل حلقه هاي كمك هاي مردمي، بسيج نيروهاي اعزامي به جنگ، ايجاد كلاسهاي آموزشي و ... نقش مؤثّرتري در رونق مساجد داشت، امام با گذشت زمان و سپري شدن آن روزهاي سخت، نه تنها كاركرد مسجد در كشور تفاوت پيدا كرده، بلكه با كم رنگ شدن حضور جوانان در مساجد به علت هاي مختلف رونق روزهاي گذشته را ندارد.
متأسفانه در سالهاي بعد از جنگ تحميلي به خاطر سهل انگاري، نبود برنامه ريزي صحيح و بي اعتنايي به اين سنگر اسلامي، مسجد در گرايش و جذب جوانان ضعيف عمل كرده است. امروزه با تغيير نيازهاي نسل جوان و تحول روحيات آنها، نقش بارز مسجد به عنوان كانون تربيت ديني جوانان به روشني مشخص مي گردد. جواني كه امروزه در قرن بيست و يكم به سر مي برد، جواني است كه با بحران هويت ديني و فرهنگي روبرو است و با هجمه فرهنگي بيگانگان دست و پنجه نرم مي كند، در پشت سرش سعي در القاي مفاهيم و الگوهاي شيطاني خود به « دشمن خاموش » بي آنكه بداند دليل اصلي دين گريزي جوانان در جامعه است و اين هشداري است ،« تهاجم فرهنگي » . سوي اوست براي همه ما تا از پيشرفت چنين ويروس خطرناكي جلوگيري كنيم . پس از اينجاست كه مسجد مي تواند به روح پرسشگر و كنجكاو جوان پاسخي درخور و متناسب با نيازهايش بدهد و الگوي شايسته اي از دين و فرهنگ ايراني - اسلامي به او معرفي كند.
از جمله موانع جذب نوجوانان و جوانان به مسجد و گريز از مكانها و مراكز ديني كه بارزترين دلايل بي علاقگي به امور مذهبي و گرايش به پوچي و انحراف در بين آنها نيز محسوب مي شود، فقدان جهان بيني مطلوب و نداشتن بينش صحيح در اين خصوص مي باشد . اگر باورها در انسان منفي، سراب گونه و غلط باشد، طبيعي است كه اعمال و كردار مبتني بر آن باورها صحيح، متكامل و سعادت آفرين نخواهد بود. حركات، سكنات، كردار، كنشهاي رفتاري و جلوه هاي عملي فرد، نمودي از باورهاي دروني اوست، مثلاً كسي كه خدا و معاد را باور داشته و در حقيقت انساني وارسته و مؤمن است، ايمان و باورهاي ديني و مذهبي اش حتي در ظاهر اعمال، رفتار، حركات، سكنات، نگاه و برخوردهاي او اثر مي گذارد. براي نمونه از پوشش نامناسب و حضور در مجامع يا از ورود به مواضع اتهام و موارد احتمال لغزش و گناه مي پرهيزد و خودداري مي كند.
شيوه ها و راهكارهاي عملي براي جذب نوجوانان و جوانان به مساجد : براي جذب جوانان به مساجد و نماز جماعت و شركت در ساير برنامه هاي فرهنگي مساجد شيوه ها و عواملي وجود دارد كه به برخي از آن ها اشاره مي شود:
الف) مسجد
ب) هيأت امناي مسجد
ج) امام جماعت
د) برنامه هاي فرهنگي مسجد
ه) خانواده
ر) مدرسه
ز) ساير عوامل پيوند دهنده ميان مسجد و جوانان
الف) مسجد
مسجد و ويژگي هاي آن مي تواند عامل جذابي به منظور گرايش نوجوانان و جوانان به آن باشد. اين ويژگي ها و خصوصيات عبارتند از:
1 فضاي مناسب و ظواهر خوب آن (احداث و زيباسازي مساجد و نمازخانه ها)
مسوولان ذيربط در عصر كنوني بايد در احداث مساجد تا حد زيادي مداخله كنند، انتخاب محل احداث نقشه ي مورد نظر، امكانات و فضاي سبز آن و ... بايد حساب شده و از روي اصول باشد؛ احداث مسجد در كوچه و پس كوچه ها و با مساحت كم، بدون ديگر امكانات سوت و كور است و رغبتي در دل جوانان و نا آشنايان به مسجد ايجاد نخواهد كرد. مسجد و نمازخانه بايد احساسات و خاطره هاي زيبا و به ياد ماندني را براي همه به ويژه نوجوانان و جوانان تداعي كند. لذا بايد تدابيري اتخاذ شود كه نوجوانان و جوانان، مسجد را محل آرامش بخش، زيبا و دوست داشتني بدانند تا با انگيزه و علاقمندي بيشتر به آن روي آورند. استفاده از ظرافتهاي خاص معماري زيباي سنتي ايراني - اسلامي در فضاي دروني و بيروني مساجد با توجه به روحيه زيباپسند جوانان مي تواند احساسات و خاطرات خوشايند را در نوجوانان و جوانان زنده كند و اين خود عاملي براي جذب جوانان به سوي مسجد مي باشد. جوان زيبايي را مي پسندد و با توجه به فطرت پاك خود به سوي آن گرايش پيدا مي كند. يكي از ضرورت ها، زيبايي مساجد و توجه به روح زيبا شناختي در معماري آن است. اين حس زيبا اگر در روح مسجد ديده شود، جوانان از آن استقبال مي كنند.
2 نظافت و پاكيزگي مسجد
تميزي و پاك بودن از جمله عواملي به شمار مي رود كه باعث گرويدن جوانان به مسجد و نما ز مي شود، لذا مسوولان مسجد بايد در خصوص غبار روبي، نظافت منظم روزانه يا هفتگي، شستن فرش ها و عطر افشاني اقدام كنند. نظافت دستشويي، ايجاد امكانات بهداشتي نظير صابون، مايع ضد عفوني كننده، آب گرم در زمستان ها و شستشوي مرتب و منظم محيط دستشويي ها و به كار بردن خوشبو كننده هاي مناسب از ضروريات مساجد است.
3 وسايل صوتي، گرما زا و سرما زا
مسائل ناخوشايندي مثل نامناسب بودن صداي بلند گوها، سرد يا گرم بودن بيش از حد مسجد ، تنظيم نامناسب نور در مسجد و ديگر عواملي از اين قبيل باعث ايجاد سابقه ي ذهني منفي در اذهان افرادي كه به مسجد مي روند، شده و موجبات نارضايتي و گريز جوانان از مسجد است . رفع اين مشكل مديريت مدبرانه هيأت امناي مسجد و افراد اداره كننده امورات و مناسبتهاي مسجد را مي طلبد.
4 تصميم گيري متمركز
مؤمنان و نمازگزاران و مسوولان مربوط مي توانند به منظور تنظيم برنامه ها و امور مساجد و جلوگيري از پراكندگي و تعدد تصميم گيري ها، با انتخاب تعدادي از افراد جوان و متعهد و حتي المقدور متخصص، همچنين ريش سفيدان با نظارت امام جماعت در قالب هيأت امنا، امور مساجد را با صلابت و برنامه ريزي منسجم اداره كنند.
5 ايجاد امكانات فرهنگي ورزشي
مسوولان و گردانندگان مساجد مي توانند با تهيه و تخصيص امكانات فرهنگي از قبيل : كتابخانه، كامپيوتر، سالن مطالعه، تشكيل گروه هاي تواشيح، سرود، همخواني قرآن و تشكيل جلسات آموزش قرآن در دوره هاي گوناگون، كلاس هاي تقويتي رايگان و كلاس هاي آموزشي ديگر، باعث جذب جوانان به مساجد شوند.
6 استفاده از افراد خوش صدا
استفاده از قاريان قرآن و مؤذن هاي مسن و افراد بد صدا در بعضي از اوقات در مساجد باعث دفع جوانان از مساجد مي شود. مسوولان مسجد در جهت جذب نوجوانان و جوانان به مسجد بايد از مؤذّنان، قاريان و مداحان خوش صدا، جذاب و جوان استفاده نمايند.
ب) هيأت امناي مسجد
پيشبرد امور مسجد و آباداني آن، هم به لحاظ معنوي و هم به لحاظ مادي، اشتراك مساعي و همت والاي اعضاي هيأت امنا را مي طلبد، آنان مي توانند با همفكري و همدلي، از عهده ي اين وظيفه شرعي و داوطلبانه به خوبي بر آيند و ذخيره اي براي آخرت خود بردارند؛ خصوصيات ضروري كه مي بايد اين افراد داشته باشند، به شرح ذيل است:
ويژگيهاي هيأت امناي موفق در جذب نوجوانان و جوانان به مسجد :
1 همكاري جدي
اعضاي هيأت امناي مسجد مي بايد در اداي وظايف خود جديت داشته باشند و مصمم حركت كنند، در غير اين صورت اختلال در امور مسجد پيش مي آيد.
2 تقسيم كار
به نظر مي رسدكه امور مسجد مي بايد به تناسب سن، تخصص، علاقه و ديگر عوامل شخصي اعضاي آن هيأت امنا، تقسيم شود تا فشار كار بر دوش فرد يا افراد معيني نباشد؛ از طرف ديگر اين اعضا مي توانند از افراد غير عضو كه علاقه به كار دارند كمك بجويند تا در تسريع كار مؤثر باشند، مراعات مجموعه ي امور ياد شده باعث بروز حركتي منسجم در امور مساجد مي شود كه براي افراد مرتبط بامسجد و خصوصاً جوانان دلپذير خواهد بود.
3 علاقه به كار
افرادي كه در قالب عضو هيأت امناي مسجد به كار مشغول مي شوند بايد در برابر مس ووليت پذيرفته شده علاقه داشته باشند و از نيت غير تقرب الي الله پرهيز كنند تا بتوانند بدون هيچ گونه دلسردي فعاليت كنند.
4 تأمين بودجه
پيشرفت و بهبود كيفيت فعاليت هاي مساجد تا حد زيادي بستگي به مسائل مالي دارد؛ اعضاي گرداننده ي مساجد بايد در اين خصوص فكر اساسي كنند و مخارج متفاوت مسجد را در نظر بگيرند و به تناسب آن بودجه ي لازم را جذب كنند و از طرفي به مخارج معمولي مسجد از قبيل آب، برق و گاز اكتفا نكنند و هزينه ي جذب جوانان را نيز به صورت مسأله اي مهم محسوب دارند و در رديف هزينه هاي خود بگنجانند و از طرف ديگر به روش سنتي جمع آوري پول در مسجد اكتفا نكنند، بلكه با كمك گرفتن از افراد متمكّن و خير، جمع آوري منظم ماهيانه ي وجوهات نقدي از منازل و عرضه ي قبض، در نظر گرفتن منابع در آمد از قبيل خريد مغازه و اجاره دادن آن، مشاركت هاي اقتصادي و غيره، مشكلات مالي مسجد را رفع كنند.
5 توجيه جوانان و نوجوانان
بيان حرمت و احترام مسجد مي تواند جنبه ي معنوي آن را تقويت كند و اين ذهنيت را كه صرفاً مسجد به مجلس ختم و امثال آن منحصر است، محو كند، اين جلسات به صورت رسمي و غير رسمي و همچنين به شكل فردي يا جمعي مي تواند در موقع مناسبي انجام شود.
6 اهتمام به مسأله ي نوجوانان و جوانان و احترام گذاشتن به عقيده و شخصيت آنان
توجه كردن به جوانان و سرمايه گذاري براي آنها نيز از امور مهمي است كه مسوولان و گردانندگان مسجد بايد به آن عنايت داشته باشند. گرداندن مسجد و اداره ي امور آن نبايد به شكل سنتي باشد، يعني به شكلي كه گاهي اوقات مشاهده مي شود. اكثر كودكان و نوجوانان را به دليل شلوغ كردن، حرف زدن و غيره از مسجد بيرون مي كنند، يا نسبت به آنان بد رفتاري مي شود، بايد توجه داشته باشيم كه اين نوع برخورد با آنها سابقه ي بدي در اذهانشان باقي مي گذارد. اين نكته بسيار ديده شده است كه با بي حرمتي به جوان و شخصيت او از مسجد رويگردان شده، نه تنها از حضور در مسجد امتناع مي كند، بلكه به دليل نوع رفتاري كه با او شده است به اسلام نگاه بدبينانه پيدا مي كند و اين معضلي است كه در سالهاي اخير، بسيار مشاهده مي شود.
چون جوان موجودي است عاطفي و زودرنج كه اگر با صداقت و احترام با او برخورد نشود، اين دوره از حيات در عمق روح او نفوذ كرده و او را مجذوب مي كند و مي تواند به تحولي شگرف در روحيه و اعتقادات او بينجامد. بسياري از دست اندركاران كانونهاي فرهنگي و مذهبي مساجد بدون توجه به روحيات و اقتضائات سني جوانان به واكنشهاي تند و افراطي دست مي زنند و چه بسا با يك برخورد ناسنجيده و حتي آمرانه جوان را براي هميشه از مساجد دور مي كنند.
7 استفاده از تخصص هاي گوناگون
براي رفع مشكلات روزمره ي مساجد و تقليل هزينه هاي آن مي توان از افرادي كه در شغل هاي گوناگون مهارت دارند، استفاده كرد و در مواقع لزوم از آن ها كمك گرفت. به كارگيري اين تخصص ها هم در زمينه ي امور فني و حرفه اي و اقتصادي و هم در امور فرهنگي و غير مادي خواهد بود.
ج) امام جماعت
امام جماعت در هر مسجد عاملي مهم در پيشرفت و ترقي مسجد به شمار مي رود و چنانچه داراي شرايط لازم باشد، تأثيري به سزا در تحولات مثبت در جوانان و در نتيجه گرايش آنان به مساجد خواهد داشت، اين صفات از اين قرار است:
1 ثابت بودن
شناخت امام جماعت از مسجد، مؤمنان محل و نمازگزاران و .... از جمله اموري است كه در عملكرد وي نقشي مهم دارد، خصوصيات و اوضاع خاص هر محل و اهالي آن باعث مي شود كه وي تصميم مقتضي اتخاذ كند و در راه اجراي آن گام بردارد كه ثابت بودن امام جماعت در مسجد محل اين مسأله را عملي مي سازد.
2 توانايي علمي
از عواملي كه مي تواند در جذابيت امام جماعت مؤثر باشد، توانايي و اندوخته هاي علمي اوست، چرا كه ممكن است سؤالي از طرف جوانان در حيطه ي تخصصي او مطرح شود تا او با استفاده از معلومات خود در زمينه هاي مختلف از جمله جامعه شناسي و روان شناسي جوانان و غيره، پاسخ دهد . طبيعتاً قدرت علمي روحاني مسجد باعث اطمينان و اعتماد مردم، به خصوص جوانان مي شود و آنان نيز همواره سعي مي كنند در مواقع لزوم با او ارتباط برقرار سازند و با اطمينان خاطر و طيب نفس با وي معاشر باشند و از كمالات و معلومات او بهره مند شوند.
3 نظم و انضباط
امام جماعت ضرورت دارد كه در كليه ي كار هاي مربوط به مسجد نظم و انضباط را مراعات كند، به موقع به مسجد بيايد، نماز را اقامه كند و اوقات سخنراني و ارشاد مردم را تنظيم و با توجه به حال حضار مطالب خود را بيان كند و از ذكر مطالب اضافي و اطاله ي كلام خودداري ورزد.
4 برخورداري مسجد از امام جماعت خوش خلق
عامل ديگري كه مي تواند جوانان را به سوي مسجد جذب كرده و به ترويج فرهنگ نماز كمك كند، ويژگيهاي شخصيتي و رفتاري امام جماعت مسجد است. خلق و خوي نيكوي امام جماعت مسجد و مهارت اجتماعي او در برقراري ارتباط با نمازگزاران فوق العاده مؤثر است. اگر رفتار مناسب و حاكي از احترام مشاهده نمايند، به نماز علاقمند مي شوند.
5 بيان ساده و شيوا
مطالبي كه امام جماعت بيان مي كند، بايد حتي المقدور ساده و شيوا باشد و از تلفظ كلمات و جملات عجيب و غريب و نا مأنوس بپرهيزد، چرا كه عمده ي مخاطبان وي بي سواد، كم سواد و ناآشنا به كلمات تخصصي هستند، در غير اين صورت با توجه به روحيه ي جوانان و كم ظرفيت بودن آنان، خستگي و كسالت بر آنها عارض مي شود.
6 ابتكار خلاقيت
برخي از امامان جماعت هنگام سخنراني آموخته هاي علمي خود را همان گونه كه فرا گرفته اند، بيان مي كنند، در حالي كه مي توانند با ذكر مثال ها و حكايت هاي تاريخي، مطالب و كلمات قصار، شوخ طبعي و داستان هاي شيرين را با رعايت نكات روانشناسي جوانان به گونه اي زيبا و جذاب تر عرضه كنند.
7 احترام و تواضع
هميشه با احترام به ديگران و داشتن حالت تواضع در مقابل همنوعان، نوعي ارادت قلبي ديگران را در حق خود جذب مي كنيم، حال اگر تواضع و احترام از جانب روحاني و رهبر معنوي، آن هم با جوانان كه داراي قلبي پاك و جوياي محبت هستند، صورت گيرد، قطعاً موفقيت هاي چشمگيري به دست خواهد آمد. اين روش از جمله طرق تبليغ عملي است كه در تاريخ صدر اسلام خصوصاً در وصف پيامبر گرانقدر اسلام(ص) نقل شده است و نتايج بسيار خوبي هم در بر داشته است.
8 آراستگي ظاهري
روحاني و رهبر معنوي در اجتماع بايد در قالب الگو و نمونه ي خوبي ها مطرح شود بنابراين امام جماعت بايد به بهترين وجه ممكن لباس بپوشد، تميز باشد، محاسن مرتب داشته باشد و از عطر خوشبو استفاده كند، مواظب نظافت دهان و دندان و احياناً بوي بد دهان خود باشد و در مجموع مسأله ي نظافت ظاهري را فراموش نكند.
9 توانايي جسمي
در برگزاري نماز جماعت و سخنراني ها لازم است مسائلي نظير وقت ديگران و كهولت سن حاضران مراعات شود حال اگر امام جماعت سن بالايي داشته باشد، طبيعتاً نماز طولاني مي شود و ممكن است مأمومان خسته شوند.
10 درك موقعيت سني نوجوانان و جوانان
موقعيت سني جوانان و نيازها و روحيات آنان در اين سنين بايد مورد توجه قرار گيرد . لازم نيست هميشه از آنان بخواهيم در كليه ي مراسم ادعيه و زيارات شركت و گريه و زاري را پيشه كنند، زيرا نوجوانان و جوانان در كناراين مسائل معنوي، نياز به تفريحات سالم و بانشاط، ورزش و آموختن دانش روز را دارند. تحرك و انرژي زياد از خصوصيات اين دوران است و جوانان به تنوع بيشتري نيازمندند.
11 دوستي با نوجوانان و جوانان
امام جماعت مسجد مي تواند با كنار گذاشتن بعضي از محدوديت هاي كاذب يا غير ضروري، بين خود و جوانان، آن ها را به خود نزديك كند. به قدر معقول با آنان صحبت كند، احوال آن ها را در حالت عادي و غير عادي جويا شود و حتي المقدور در همنشيني ها و مجالست ها همراه آنان باشد.
12 رويكرد جوان گرايي در انتخاب امام جماعت مسجد
معمولاً جوانان از همسن و سالان خود تأثيرپذيري بيشتري دارند تا بزرگترها و اين به دليل نزديكي جهان احساسي و عاطفي آنهاست. در حال حاضر بيشتر ائمه جماعات مساجد افراد مسنّي هستند كه با دنياي پر از نشاط ، هيجان و احساسي نوجوانان و جوانان بيگانه اند، هرچند افرادي هم وجود دارند كه در جذب جوانان توانايي زيادي دارند. اما نياز است كه در ميان امامان جماعت مساجد به جوان گرايي هم توجه داشته باشيم. جوانان امروزي چون نمي توانند با امام جماعت بزرگتر از نظر سني رابطه برقرار كنند و جواب پرسشهاي خود را از او بگيرند پس به ايجاد فاصله مي انديشند و از او مي گريزند.
13 « اين پل راه نجات است و بايد از آن بروي تا نجات يابي »
وقتي مبلغ به مخاطب خود مي گويد امام خود از روي همان پلي كه براي ديگران توصيف كرده عبور نكند، مخاطبين او شك مي كنند كه اگر اين پل واقعاً پل محكمي است چرا خودت نمي روي؟ انبياء و اولياء كساني بوده اند كه ابتدا خود از
روي پل رد مي شدند، آن سوي پل كه مي رسيدند به مردم مي گفتند: شما نيز بياييد. مبلّغ صالح به مردم مي گويد كه بياييد و مبلّغ دروغين به مردم مي گويد: برويد اين راه خيلي خوب است، راه نجات در آن است. به بهشت ختم مي شود.
14 تعصب، جزميت و تحميل سلايق شخصي باعث سرخوردگي جوان از مذهب مي گردد. مبلّغ قبل از تبليغ و قبل از آنكه مطلب مورد نظر خود را به ذهن مخاطب برساند، مي بايست فضاي ذهني خود را از پيشداوري نسبت به مخاطب خويش پاك سازد و در اين مرحله تصور شخصيت كافر يا منافق از طرف مقابل، تلقي ناصحيحي مي باشد.
15 كسي كه در مقام تبليغ كننده قرار مي گيرد بايد طوري عمل كند كه مخاطب و يادگيرنده، منزلت و پايگاه علمي و معنوي او را به عنوان مرجع و منبع مورد اتكاء و اطمينان بپذيرد. بدون فراهم كردن چنين شرايطي و بدون توجه به ميزان اقتدار معنوي، نه قدرت سياسي و فيزيكي، امكان تأثيرگذاري بر مخاطب بسيار ضعيف و ناپايدار خواهد بود.
د) برنامه هاي فرهنگي مسجد
ذوق، سلايق و افكار قاطبه نوجوانان و جواناني كه معمولاً حضور فعالي در مسجد دارند، مورد توجه قرار نمي گيرد. با توجه به شركت تعداد بيشماري از نوجوانان و جوانان در مساجد، لازم است، در اجراي برنامه ها، سليقه هاي آنان مد نظر قرار گيرد. اما برنامه ريزي سنتي موجب شده است تا نظرات و خواسته هاي اين قشر ناديده انگاشته شود كه اين امر موجبات دلخوري و ناراحتي آنان را فراهم مي سازد.
مسائل و مشكلاتي كه در برنامه هاي فرهنگي، تبليغي و ديني مساجد وجود دارند و باعث ايجاد فاصله بين جوانان و مسجد مي شوند، عبارتند از:
1- متنوع نبودن برنامه هاي مساجد و نيز روشهاي تبليغ و ناآشنا بودن گردانندگان آن با شيوه هاي نوين جذب نوجوانان و جوانان به مسجد و در مقابل متنوع و جذاب بودن برنامه هاي مراكز و اماكن تفريحي اجتماعي نظير: باشگاههاي ورزشي، كلوب ها، كافي نت ها، ماهواره و .... بايد اذعان داشت كه برنامه هاي بعضي از مساجد اغلب يكنواخت، كسالت آور و خسته كننده است.
2- اعمال روشهاي خشك و مستبدانه در بعضي برنامه ها و آموزشهاي مذهبي و به كارگيري شيوه هاي غلط تعليمي و درخواست اطاعت كوركورانه و بي قيد و شرط كه موجب بي علاقگي و دلسردي از دين و مراكز ديني به خصوص مساجد در ميان نوجوانان و جوانان مي شود.
3- ملحوظ نداشتن شاخصهاي مذهبي، فرهنگي، بومي، نژادي، زباني و نيز عدم به كارگيري اولويت هاي اصلي در برنامه هاي فرهنگي-تبليغي موجب شده است تا تعدادي از برنامه ها و فعاليتهاي اجرايي براي نوجوانان و جوانان از نتايج مثبت و مطلوبي برخوردار نباشد.
4-كمتر مشاهده مي شود كه در انجام برنامه هاي مذهبي و اسلامي از وجود انديشمند ان و صاحب نظران بزرگوار استفاده شود. استفاده از اساتيد دانشگاهي و حوزوي مطّلع، موجب اقبال نوجوانان و جوانان به مساجد خواهد شد.
5- حاكم بودن افكار عام نگر، همراه با اجراي برنامه هاي عامه پسند و سنتي كه اينگونه برنامه ها بيشتر مورد پسند بزرگسالان و سالخوردگان است.
6- طولاني شدن برنامه هاي اجرايي مساجد، به ويژه سخنراني و خطابه وعاظ، ائمه جماعات و مبلغين و نيز اقامه نماز و اجراي مراسم دعا و زيارت.
7- خلاء برنامه ريزي منسجم، مرتب و منعطف در مساجد موجب شده است تا اغلب مساجد ما دچار برنامه هاي يكنواخت و كسل كننده شوند.
8- حاكم نبودن روحيه جوان گرايي و تفكر جواني و در نظر نگرفتن سلايق و نظرات جوانان، در برنامه ريزي فعاليت ها توسط مديريت مساجد.
9- منطبق نبودن برنامه هاي مساجد با نيازهاي فكري و فرهنگي جوانان و متناسب نبودن با شرايط زمان و مسائل مبتلا به روز جامعه.
10- فقدان تجهيزات، لوازم و ابزار مناسب نرم افزاري مدرن و روز در مساجد (رايانه، وسايل آموزشي و كمك آموزشي و ...)
11- نبود برنامه هاي زمان بندي شده و تعريف شده كوتاه مدت، ميان مدت و بلند مدت در مساجد.
پيشنهادات در رابطه با رفع كاستي ها و نواقصات مربوط به برنامه ريزي هاي فرهنگي مساجد:
1- در برنامه ريزي فرهنگي و ديني مساجد به نيازها، علايق و سلايق نوجوانان و جوانان توجه شود.
2- انطباق محتواي برنامه هاي فرهنگي مساجد با نيازهاي فكري جوانان، مقتضيات زمان، و مسائل مبتلا به روز جامعه.
3- استفاده از تكنولوژي آموزشي روز در اجراي برنامه هاي آموزشي، فرهنگي، ديني و ... مساجد
4- تشكيل بانك اطلاعات و مركز اطلاع رساني و گروه ويژه مطالعاتي و تحقيقاتي به منظور انجام پژوهش در مورد ارزيابي برنامه هاي فرهنگي مساجد.
5- بهره گيري از وجود اساتيد و صاحب نظران مشهور دانشگاهي و حوزوي در برنامه هاي فرهنگي و ديني مساجد.
6- تنوع بخشيدن به محتواي برنامه هاي فرهنگي مساجد از نظر موضوع، روش و اجرا.
7-استفاده از شيوه هاي نوين آموزشي در ارايه و انتقال مفاهيم و ارزشهاي ديني و مذهبي به نوجوانان و جوانان.
8- « اصل آسان گيري » و « اصل اعتدال و ميانه روي » در آموزش مسائل و مفاهيم ديني به نوجوانان و
جوانان از سوي مربيان ديني و مبلغين رعايت گردد.
9- پرهيز از اجراي برنامه هاي يكنواخت، تكراري و خسته كننده.
10- تجهيز مساجد به امكانات، لوازم و ابزار فرهنگي روز دنيا از قبيل كتابخانه هاي تخصصي، سالن مطالعه، كامپيوتر، وسايل آموزشي و ....
11- طرح كردن مسائل و مشكلات نوجوانان و جوانان محله و برنامه ريزي در راستاي رفع و حل مشكلات آنان.
12- عدم يكسو نگري در اجراي برنامه هاي فرهنگي مساجد.
13- داشتن مديريت زمان در برنامه هاي فرهنگي و ديني مساجد به طوري كه سعي شود برنامه هاي اجرايي مساجد (سخنراني ها، كلاسهاي آموزشي، همايش ها، مراسم دعا و ...) كوتاه و متناسب با ظرفيت هاي جسمي، روحي و رواني، ويژگي هاي سني و ذهني مخاطبين طراحي و اجرا گردد تا از خستگي، دلزدگي و در نتيجه گريز جوانان از برنامه هاي فرهنگي مساجد جلوگيري به عمل آيد.
14- برنامه هاي فرهنگي و ديني مساجد براي نوجوانان و جوانان جذاب، مفيد بوده و هنر و مهارت را به آنان بياموزد. « زيستن ديني »
15- مشاركت دادن نوجوانان و جوانان در امر برنامه ريزيهاي فرهنگي و ديني و اجراي برنامه ها در جذب جوانان به مسجد مؤثر است.
16- بسياري از جوانان به اين خاطر از مساجد دوري مي كنند كه آن را هميشه مكاني براي گريه، موعظه و عبادت مي دانند در حاليكه اسلام نقش مسجد را علاوه بر عبادت، مكاني براي آموزش، تعليم و تربيت و شادابي جامعه معرفي كرده است. اگر اين روحيه شادابي و طراوت همراه با حفظ حريم هاي اسلام به مساجد برگردانده شود، مكاني براي گرايش جوانان خواهد بود. اجراي برنامه هاي فرهنگي، آموزشي و هنري و برگزاري اعياد اسلامي مثل قربان، نيمه شعبان، فطر، غدير، ميلاديه هاي ائمه اطهار(ع) و ... روح نشاط را به جامعه برمي گرداند.
ه) خانواده
يكي از عوامل مهم در راستاي برداشتن فاصله ميان مسجد و جوانان و ايجاد حلقه عاطفي بين آن دو است. اين وظيفه پدر و مادر است كه كودك را از همان ابتداي كودكي با مسجد و انجام « خانواده ها » فرايض ديني مثل نماز و روزه آشنا كنند كه در دين اسلام سفارش زيادي به آن شده است.
در روايات آمده است فرزندان خود را از كودكي به نماز و روزه عادت دهيد تا تقيد به فرايض در بزرگسالي براي آنان دشوار نگردد
اگر پدر و مادر فرزند خود را از كودكي به حضور در مسجد و خواندن نماز و عبادات عادت دهد، اين سنت پسنديده رفته رفته در ذهن كودك نقش بسته و با آن مأنوس مي گردد. مساجد نيز مي توانند با برپايي برنامه هاي آموزشي و هنري اولين قدم را براي ايجاد اين رابطه عاطفي بردارند.
ر) مدرسه
امروزه، لازم است مدارس يك علاقه واقعي و باطني براي حضور مستمر و ارتباط نزديك دانش آموزان با مساجد در آنان ايجاد كنند. در اين راستا، مدارس نبايد فقط به ساختن نمازخانه ها اكتفا كنند . هرچند ساخت و توسعه نمازخانه ها اقدامي مثبت و ارزنده براي رسيدن به ارزشها و مقدسات والاي ديني است، اما هيچگاه جاي مساجد و اثرات سازنده ي آن را نمي گيرد . لازم است همه ي تلاش دست اندركاران تعليم و تربيت بر اين باشد كه پيوندي واقعي بين خانه، مدرسه و جامعه (اين مثلث تربيتي) ايجاد كنند. البته اين پيوند بايد مستمر باشد نه مقطعي. فرهنگ انس گرفتن با مسجد و در رأس آن نماز به عنوان يك حركت ارادي، آگاهانه و مستمر بايد از آغاز دوران كودكي در نظام تربيتي خانه، مدرسه و جامعه به عنوان يك اصل مهم تربيتي مد نظر قرار بگيرد.
ز) ساير عوامل پيوند دهنده ميان مسجد و جوانان
1- ترجمه و توضيح دعا ها و اذكار
به منظور رفع بعضي شبهات و ابهامات كه از سوي نوجوانان و جوانان مطرح مي شود مثل اينكه چرا يك سري عبارات را به زبان عربي مي خوانيم در حالي كه نمي دانيم مخاطب ما كيست؟ حتي المقدور سعي كنيم به همراه دعاها، ترجمه ي آن ها را نيز به زبان ساده و روان بيان كنيم، تا ارتباط بين خواننده ي دعا و مخاطب او، يعني خداوند را محكم تر كنيم.
2- بدون شك بيان قصه هاي لطيف و خاطرات زيبا و به يادماندني درباره نماز و اهميت آن در زندگي در به تصوير كشيدن نگرش و رفتار پيشوايان، رهبران و الگوهاي « هنر نمايش » و استفاده بهينه از محبوب در ارتباط با نماز مي تواند تأثيرات بسيار مؤثر در گرايش نوجوانان و جوانان به مسجد و توسعه فرهنگ نماز داشته باشد.
نقش اصلي را مي تواند ايفا نمايد و نكته اي كه « صدا و سيما » در تهيه، توليد و پخش اين گونه برنامه ها در ارايه اين گونه برنامه ها بايد رعايت شود، توجه به ويژگي هاي سني، ذهني و شرايط فرهنگي - اجتماعي مخاطبان است.
در روند توسعه فرهنگ نماز و ايجاد پيوند بين « الگو و همانند سازي »
3- به دليل نياز فطري آدمي به مسجد و جوان لازم است الگوهاي والاي نمازگزاران واقعي به افراد جامعه معرفي شوند تا نوجوانان و جوانان با بينش روشني به الگوگيري از آنها بپردازند. (استفاده از روش الگويي) افرادي كه علاقه به نماز ندارند و يا نمازگريز هستند نيز به خاطر وجود نداشتن الگوهاي مناسب و عدم اهتمام والدين به اين موضوع با افراد بي نماز و نمازگريز همانندسازي نموده و آنها را الگوي شخصيتي خويش قرار داده اند، بنابراين والدين و مربيان بايد از نخستين دوران كودكي، هم خود به عنوان الگوي مناسب براي كودكان و نوجوانان بوده و هم افراد ديگري را كه اهل نماز هستند به عنوان الگو معرفي نمايند وبالطبع نوجوانان و جوانان هرچه از الگوهاي مناسب تر و والاتري بهره مند شوند، كمتر دچار آسيب نمازگريزي مي شوند.
4- به كارگيري روش محبت
از نيكوترين و و اساسي ترين روشهاي تربيت ديني جامعه و عامل اساسي توسعه فرهنگ نماز، به است. با توجه به سرشت آدمي و تأثيرپذيري انسان از نرمي و دوستي و « روش محبت » كارگيري انزجار فطرت آدمي از تندي و خشونت گرايي، نيكوترين راه و رسم تربيت مذهبي كودكان و نوجوانان و همچنان عامل مؤثر در ترويج فرهنگ نماز آنان و ايجاد حلقه بين اقشار جوان و مسجد، به كارگيري روش محبت است.
5- يكي ديگر از روشهاي ترغيب نوجوانان و جوانان به نماز و تشويق آنان براي حضور در مساجد « ترسيم چهره اي زيبا و جذاب از نمازگزاران و بيان ويژگيهاي اخلاقي و رفتاري انسان هاي مسجدي » است تا ديگران با ديدن جلوه هاي رفتاري آنان در عرصه هاي مختلف به نماز و مسجد گرايش پيدا كنند.
6- بيان اهميت و موقعيت والاي مسجد
7- بيان رمز و راز نماز و آثار و فوايد آن و آشنا كردن جوانان با فلسفه اعمال عبادي يكي ديگر از روشهاي جذب نوجوانان و جوانان به مسجد و ترويج فرهنگ نماز مي باشد.
8- انعكاس فعاليت ها
فعاليت هاي مسجد بايد در بين مردم منعكس شود (از طريق صدا و سيما و ...) تا از آن مطلع شوند اين اطلاع و آگاهي از فعاليت هاي گوناگون باعث تشويق و دلگرمي مردم مي شود و سامان و نظم امور مسجد را نمايان مي سازد.
9- مساجد گره گشاي مشكلات جوانان مي باشد
اگر مردم به ويژه نوجوانان و جوانان بدانند كه برخي از مشكلاتشان در مسجد رفع مي شود، طبيعتاً به مسجد روي مي آورند، مثلاً اگر كلاس هاي رفع اشكال و تدريس خصوصي به شكل آسان در مسجد تشكيل شود، يا با تشكيل صندوق هاي قرض الحسنه بخشي از نيازهاي مالي جوانان تأمين گردد، آنان با اميد به آينده و با حس اينكه مأمني براي حل مشكلات خود دارند به مسجد خوشبين شده و به آن روي مي آورند.
10- خادمين و هيأت امناي مساجد
اكثر خدام و اعضاي هيأت امناي مساجد از افراد كهنسال، باز نشسته و بيسواد يا كم سواد هستند، و اين گونه افراد روحيه ي برخورد با تمام طبقات اجتماع را ندارند و از آنجا كه خستگي روحي و پيري در اعصاب و روان انسان تأثير مي گذارد، شايستگي لازم را براي اداره ي مساجد ندارند و باعث گريز نوجوانان و جوانان از مسجد مي شوند. پس بايد خادمان مسجد از افراد جوان ، تحصيل كرده و آگاه باشند تا اشكالات ياد شده پيش نيايد. لازمه ي جذب اين افراد نيز تأمين مسائل اقتصادي ، امنيتي و رفاهي آنها است.
11- متأسفانه برخورد بعضي از نمازگزاران با نوجوانان و جوانان در مسجد به گونه اي است كه آن ها را از هر چه مسجد و مسجدي است، متنفر مي سازد، چرا كه طريقه ي برخورد با نوجوانان و جوانان را نمي دانند در حالي كه با استفاده از شيوه هايي مثل مسووليت دادن و مراعات شخصيت جوانان ، مي توان در جذب ايشان به مساجد مؤثر عمل نمود.
12- بسته بودن مساجد در مواقع به غير از برگزاري نماز جماعت و ايام خاص مثل ماه مبارك رمضان، ماه محرم و صفر و ... مي تواند پيامدهاي منفي داشته باشد. با هماهنگي ارگان ها و ادارات رسيدگي كننده به امورات مساجد، دستورالعملي براي مساجد تدوين و ارسال گردد تا مساجد به عنوان يك مكان عبادي، اجتماعي، فرهنگي، آموزشي، سياسي و ... در طول روز باز بوده و پذيراي نوجوانان و جوانان و مسافرين باشد. اين امر مي تواند به تداوم و استمرار پيوند جوان و مسجد منتهي
گردد.
13- معمولاً در فرهنگ ما براي برگزاري مراسم عزاداري، سوگواري و ايام شهادت ائمه اطهار (ع) بيشتر بهاء داده مي شود تا برگزاري جشن ها و مراسمات شاد و سرور به مناسبت ميلاديه هاي بزرگواران ديني. با توجه به روحيه نشاط طلاب، هيجان و تحرك نوجوانان و جوانان اگر در مساجد برنامه هاي ميلاديه ها در طول سال به صورت مرتب و منظم و باشكوه و عظمت برگزار گردد، اين امر مي تواند در گرايش نوجوانان و جوانان به مساجد مؤثر شود كه متأسفانه تاكنون از اين موضوع غفلت شده است.
14- از نظر سخت افزاري مساجد تقريباً ما مشكل نداريم اما از لحاظ نرم افزاري مساجد مشكل اساسي داريم. معمولاً مساجد زيبا در كشور ما ساخته مي شود اما متأسفانه غافل از اينكه برنامه ريزي فرهنگي براي مساجد نداريم. باتوجه به كاركردهاي فرهنگي، عبادي، سياسي، اجتماعي، علمي، ديني، آموزشي و ... مساجد لزوم برنامه ريزي فرهنگي براي مساجد از سوي مسوولان فرهنگي و نهادهاي ذيربط از ضرورت خاصي برخوردار است كه اين امر مي تواند در گرايش جوانان به مساجد تأثير بسزائي داشته باشد.
15- از مساجد فعال در روز جهاني مساجد تقدير شود و از آنها حمايت شود تا يك رقابتي مساجد فعال در جذب جوانان به مساجد ايجاد گردد.
با تشكيل شوراهاي محلي و واگذار كردن بعضي از موضوعاتي كه قرار است مردم در آن خصوص با مساجد ارتباط برقرار كنند، به مساجد، ارتباط بين مردم به ويژه جوانان با مسجد تقويت مي يابد.
16- نظم
مسجد بايد منظم باشد. معلوم باشد چه ساعتي در مسجد باز و چه ساعتي بسته مي شود تا مردم سرگردان و بلاتكليف نباشند و زمان باز و بسته بودن مسجد در تابلو اعلانات جلوي مسجد اطلاع رساني گردد. در همه برنامه هاي مسجد بايد نظم باشد.
17- برنامه ريزي
مسجد براي هر سليقه و جمعيتي بايد برنامه مناسب داشته باشد . براي هر يك از كودكان، بزرگسالان، دانشجويان، جوانان و ... بايد برنامه خاصي داشت. براي آنها كه اهل دعا هستند برنامه دعا، براي آنها كه اهل كتاب هستند، كتابخانه و براي جوانان آنچه مناسب سليقه جوانان است، برنامه ريزي شود.
18- عدم مزاحمت
مسجد نبايد براي همسايه هايش مزاحمت ايجاد كند. متأسفانه بعضي از مساجد به شكلي است كه اگر كسي بخواهد خانه بخرد، خانه كنار مسجد را نمي خرد براي اينكه بلندگو را روي پشت بام گذاشته اند و تا ساعت 12 شب برنامه از آن پخش مي شود. مگر مستمعين روي پشت بام هستند كه اين كار لازم باشد؟ ما فقط موقع اذان مي توانيم صداي اذان را با بلندگو به همه شهر برسانيم . بلند كردن صداي بلندگو براي برنامه هاي مختلف، عدم وجود پاركينگ براي مسجد، بد بودن وضعيت فاضلاب مسجد و ... از عوامل ايجاد مزاحمت براي مردم است.
19- خوش رفتاري
امام جماعت، هيأت امنا، خادم و همه بايد با احترام با نوجوانان و جوانان برخورد كنند. اگر بچه اي به صف اول جماعت آمد اشكالي ندارد، اگر او را بگيرند و به صف ديگر پرت كنند، ديگر مسجد نمي آيد . بچه ها را مي شود با احترام جابجا كرد. متأسفانه خشونت در برخوردها و عدم رعايت آداب، باعث فرار بعضي از مردم از مساجد شده است.
جمع بندي
نوجوانان و جوانان ما به طور طبيعي به كارهاي نو و افكار جديد علاقمند هستند. آنان شيفته مطالب و مقالات تازه و سبك هاي نوين روزگار خود مي باشند به سخنان جديد با كمال دقت گوش مي دهند و درباره مطالب نو با علاقه فراوان گفتگو مي كنند. بنابراين مسجدهاي ما بايد متحول شوند و پاسخگوي نيازهاي روز جوانان باشند . مسجدها بايد به امكانات و ابزارهاي آموزشي و اطلاع رساني روز دنيا مانند كامپيوتر، انواع سايت هاي مذهبي و فرهنگي، برنامه هاي آموزشي در رشته هاي مختلف و ... مجهز شوند. و جاذبه هاي كافي را براي جذب نوجوانان و جوانان به خود داشته باشند. وضعيت ظاهري مساجد، طولاني نشدن نمازهاي جماعت، ويژگيهاي امام جماعت، كتابخانه، فعاليت كانون هاي فرهنگي، هيأت امناء و ... از عوامل مؤثر در جذب نوجوانان و جوانان به مساجد مي باشند.
منابع و مآخذ
1) قرآن كريم
. 2) موظف رستمي، محمدعلي؛ آيين مسجد ( 3 جلد)؛ نشر گويه؛ تهران: چاپ اول بهار 1382
3) مؤسسه مسجد (حجت الاسلام قرائتي، تقي)؛ آيين امامت مسجد؛ نشر مؤسسه مسجد؛ قم :. چاپ اول 1387
4) موظف رستمي، محمدعلي؛ تجارب مبلغين در خصوص جذب نوجوان و جوان به مسجد (از. مجموعه ره پويه - 6)؛ انتشارات دارالمعارف؛ قم: چاپ اول بهار 1387
5) به كوشش جمعي از كارشناسان؛ ترويج و توسعه ي فرهنگ نماز؛ انتشارات گنج معرفت؛ قم :. چاپ اول 1385
؛( 6) دكتر ميرزايي مقدم، داود؛ مبلغان ديني و مخاطب شناسي (از مجموعه ره پويه - 13. انتشارات دارالمعارف؛ قم: چاپ اول بهار 1387
7) سايت فرهنگي و اطلاع رساني تبيان.
8) سايت مركز ملي پاسخگويي به سوالات ديني (وابسته به پژوهشگاه و علوم فرهنگ اسلامي دفتر تبليغات اسلامي).
9) مشاهدات و گفتگوهاي نويسنده مقاله از تعدادي مساجد و با گردانندگان آن.
نويسنده : علي دژباني ، كارشناس آموزش و پژوهش استان اردبيل
چكيده
هدف از نگارش اين مقاله بررسي راهكارهاي عملي جذب نوجوانان و جوانان به مسجد مي باشد. براي اين منظور ابتدا مقدمه اي در تبيين و توصيف موضوع آورده، سپس به شيوه ها و راهكارهاي عملي جذب جوانان به مسجد از قبيل وضعيت ظاهري مسجد، هيأت امناي مسجد، امام جماعت، برنامه هاي فرهنگي مسجد، خانواده، مدرسه و ساير عوامل پيوند دهنده ميان مسجد و جوانان (همراه با آسيب شناسي علل ايجاد فاصله بين مسجد و جوانان) پرداخته شده و در آخر مقاله بخش نتيجه گيري ومنابع و مآخذ آورده شده است.
مساجد آنگاه خواهند توانست نقش تاريخي خود را در تربيت ديني، عبادي، اجتماعي، فرهنگي وسياسي ايفا كنند كه بتوانند مخاطبان خود، به خصوص نسل نوجوان و جوان را جذب و حفظ نمايند.تقويت مساجد از نظر امكانات ظاهري مانند رسيدگي به ساختمان مسجد، تغيير در معماري مسجد،نظافت و امكانات گرمازا و سرمازا، افزودن بر جاذبه هاي مسجد مانند برگزاري كلاسهاي هنري و علمي در رشته هاي گوناگون، برگزاري اردوهاي سياحتي و زيارتي، نمايش فيلم و اجراي تئاتر و مانند آن با رعايت موازين اسلامي، تأسيس مكان هاي ورزشي و دعوت از مربيان مجرّب براي آموزش، دقت درانتخاب امام جماعت مسجد با ويژگيهاي خاص (خوش رفتاري با جوانان، برخورداري از تقواي كافي،توانايي علمي و ...)، طولاني نشدن نمازهاي جماعت، تشكيل و تقويت كتابخانه مناسب براي مسجد، برگزاري مسابقات كتابخواني، قصه نويسي، بيان لطافت ها و ظرافت هاي نماز، بيان آثار معنوي نماز، تشويق و تحسين جوانان نمازگزار با اعطاء جايزه هاي متنوع و ... از راهكارهاي عملي براي جذب نوجوانان و جوانان به مسجد، نماز جماعت و شركت در ساير برنامه هاي فرهنگي آن مي باشند.
كليد واژه ها : مسجد، جوانان، نماز، امام جماعت، برنامه ريزي فرهنگي
مقدمه
مسجد به عنوان اصلي ترين پايگاه اسلامي نقش مهمي در تربيت، آموزش و ايجاد نزديكي بين اعضاي خود كه مسلمانان هستند، دارد. پايگاهي كه همواره در روايات از آن به بزرگي ياد شده است. يكي ازرسالت هاي پيامبر اكرم(ص) پس از دريافت وحي الهي و رسانيدن آن به مردم، ايجاد پايگاهي به نام مسجد بود تا مكاني براي عبادت و ذكر حق تعالي و تشكيل اجتماعات اسلامي و مردمي باشد. بعد از آن بود كه مسلمين در صفوف وحدت بخش نماز جماعات كه در مساجد برگزار مي شد، روح تربيت ونشاط را در جامعه به وضوح مشاهده كردند. به طوري كه اينك بعد از گذشت قرن هاي م تمادي ازپيدايش اسلام، مسجد نه تنها اعتبار و ارزش خود را حفظ كرده بلكه همواره در برهه هاي مختلف زماني نقش مهمي در تحولات اجتماعي، سياسي و فرهنگي داشته است . در كشور ما مخصوصاً در دوران انقلاب و هشت سال دفاع مقدس، مسجد مكاني براي بسيج نيروهاي مردمي، آموزش، سازماندهي و پشتيباني نيروهاي بسيجي و مردمي بوده در اين ميان حضور جوانان در كنار ساير قشرهاي مردم ديده مي شود. حضور آنان در نمازهاي جماعت و تشكيل حلقه هاي كمك هاي مردمي، بسيج نيروهاي اعزامي به جنگ، ايجاد كلاسهاي آموزشي و ... نقش مؤثّرتري در رونق مساجد داشت، امام با گذشت زمان و سپري شدن آن روزهاي سخت، نه تنها كاركرد مسجد در كشور تفاوت پيدا كرده، بلكه با كم رنگ شدن حضور جوانان در مساجد به علت هاي مختلف رونق روزهاي گذشته را ندارد.
متأسفانه در سالهاي بعد از جنگ تحميلي به خاطر سهل انگاري، نبود برنامه ريزي صحيح و بي اعتنايي به اين سنگر اسلامي، مسجد در گرايش و جذب جوانان ضعيف عمل كرده است. امروزه با تغيير نيازهاي نسل جوان و تحول روحيات آنها، نقش بارز مسجد به عنوان كانون تربيت ديني جوانان به روشني مشخص مي گردد. جواني كه امروزه در قرن بيست و يكم به سر مي برد، جواني است كه با بحران هويت ديني و فرهنگي روبرو است و با هجمه فرهنگي بيگانگان دست و پنجه نرم مي كند، در پشت سرش سعي در القاي مفاهيم و الگوهاي شيطاني خود به « دشمن خاموش » بي آنكه بداند دليل اصلي دين گريزي جوانان در جامعه است و اين هشداري است ،« تهاجم فرهنگي » . سوي اوست براي همه ما تا از پيشرفت چنين ويروس خطرناكي جلوگيري كنيم . پس از اينجاست كه مسجد مي تواند به روح پرسشگر و كنجكاو جوان پاسخي درخور و متناسب با نيازهايش بدهد و الگوي شايسته اي از دين و فرهنگ ايراني - اسلامي به او معرفي كند.
از جمله موانع جذب نوجوانان و جوانان به مسجد و گريز از مكانها و مراكز ديني كه بارزترين دلايل بي علاقگي به امور مذهبي و گرايش به پوچي و انحراف در بين آنها نيز محسوب مي شود، فقدان جهان بيني مطلوب و نداشتن بينش صحيح در اين خصوص مي باشد . اگر باورها در انسان منفي، سراب گونه و غلط باشد، طبيعي است كه اعمال و كردار مبتني بر آن باورها صحيح، متكامل و سعادت آفرين نخواهد بود. حركات، سكنات، كردار، كنشهاي رفتاري و جلوه هاي عملي فرد، نمودي از باورهاي دروني اوست، مثلاً كسي كه خدا و معاد را باور داشته و در حقيقت انساني وارسته و مؤمن است، ايمان و باورهاي ديني و مذهبي اش حتي در ظاهر اعمال، رفتار، حركات، سكنات، نگاه و برخوردهاي او اثر مي گذارد. براي نمونه از پوشش نامناسب و حضور در مجامع يا از ورود به مواضع اتهام و موارد احتمال لغزش و گناه مي پرهيزد و خودداري مي كند.
شيوه ها و راهكارهاي عملي براي جذب نوجوانان و جوانان به مساجد : براي جذب جوانان به مساجد و نماز جماعت و شركت در ساير برنامه هاي فرهنگي مساجد شيوه ها و عواملي وجود دارد كه به برخي از آن ها اشاره مي شود:
الف) مسجد
ب) هيأت امناي مسجد
ج) امام جماعت
د) برنامه هاي فرهنگي مسجد
ه) خانواده
ر) مدرسه
ز) ساير عوامل پيوند دهنده ميان مسجد و جوانان
الف) مسجد
مسجد و ويژگي هاي آن مي تواند عامل جذابي به منظور گرايش نوجوانان و جوانان به آن باشد. اين ويژگي ها و خصوصيات عبارتند از:
1 فضاي مناسب و ظواهر خوب آن (احداث و زيباسازي مساجد و نمازخانه ها)
مسوولان ذيربط در عصر كنوني بايد در احداث مساجد تا حد زيادي مداخله كنند، انتخاب محل احداث نقشه ي مورد نظر، امكانات و فضاي سبز آن و ... بايد حساب شده و از روي اصول باشد؛ احداث مسجد در كوچه و پس كوچه ها و با مساحت كم، بدون ديگر امكانات سوت و كور است و رغبتي در دل جوانان و نا آشنايان به مسجد ايجاد نخواهد كرد. مسجد و نمازخانه بايد احساسات و خاطره هاي زيبا و به ياد ماندني را براي همه به ويژه نوجوانان و جوانان تداعي كند. لذا بايد تدابيري اتخاذ شود كه نوجوانان و جوانان، مسجد را محل آرامش بخش، زيبا و دوست داشتني بدانند تا با انگيزه و علاقمندي بيشتر به آن روي آورند. استفاده از ظرافتهاي خاص معماري زيباي سنتي ايراني - اسلامي در فضاي دروني و بيروني مساجد با توجه به روحيه زيباپسند جوانان مي تواند احساسات و خاطرات خوشايند را در نوجوانان و جوانان زنده كند و اين خود عاملي براي جذب جوانان به سوي مسجد مي باشد. جوان زيبايي را مي پسندد و با توجه به فطرت پاك خود به سوي آن گرايش پيدا مي كند. يكي از ضرورت ها، زيبايي مساجد و توجه به روح زيبا شناختي در معماري آن است. اين حس زيبا اگر در روح مسجد ديده شود، جوانان از آن استقبال مي كنند.
2 نظافت و پاكيزگي مسجد
تميزي و پاك بودن از جمله عواملي به شمار مي رود كه باعث گرويدن جوانان به مسجد و نما ز مي شود، لذا مسوولان مسجد بايد در خصوص غبار روبي، نظافت منظم روزانه يا هفتگي، شستن فرش ها و عطر افشاني اقدام كنند. نظافت دستشويي، ايجاد امكانات بهداشتي نظير صابون، مايع ضد عفوني كننده، آب گرم در زمستان ها و شستشوي مرتب و منظم محيط دستشويي ها و به كار بردن خوشبو كننده هاي مناسب از ضروريات مساجد است.
3 وسايل صوتي، گرما زا و سرما زا
مسائل ناخوشايندي مثل نامناسب بودن صداي بلند گوها، سرد يا گرم بودن بيش از حد مسجد ، تنظيم نامناسب نور در مسجد و ديگر عواملي از اين قبيل باعث ايجاد سابقه ي ذهني منفي در اذهان افرادي كه به مسجد مي روند، شده و موجبات نارضايتي و گريز جوانان از مسجد است . رفع اين مشكل مديريت مدبرانه هيأت امناي مسجد و افراد اداره كننده امورات و مناسبتهاي مسجد را مي طلبد.
4 تصميم گيري متمركز
مؤمنان و نمازگزاران و مسوولان مربوط مي توانند به منظور تنظيم برنامه ها و امور مساجد و جلوگيري از پراكندگي و تعدد تصميم گيري ها، با انتخاب تعدادي از افراد جوان و متعهد و حتي المقدور متخصص، همچنين ريش سفيدان با نظارت امام جماعت در قالب هيأت امنا، امور مساجد را با صلابت و برنامه ريزي منسجم اداره كنند.
5 ايجاد امكانات فرهنگي ورزشي
مسوولان و گردانندگان مساجد مي توانند با تهيه و تخصيص امكانات فرهنگي از قبيل : كتابخانه، كامپيوتر، سالن مطالعه، تشكيل گروه هاي تواشيح، سرود، همخواني قرآن و تشكيل جلسات آموزش قرآن در دوره هاي گوناگون، كلاس هاي تقويتي رايگان و كلاس هاي آموزشي ديگر، باعث جذب جوانان به مساجد شوند.
6 استفاده از افراد خوش صدا
استفاده از قاريان قرآن و مؤذن هاي مسن و افراد بد صدا در بعضي از اوقات در مساجد باعث دفع جوانان از مساجد مي شود. مسوولان مسجد در جهت جذب نوجوانان و جوانان به مسجد بايد از مؤذّنان، قاريان و مداحان خوش صدا، جذاب و جوان استفاده نمايند.
ب) هيأت امناي مسجد
پيشبرد امور مسجد و آباداني آن، هم به لحاظ معنوي و هم به لحاظ مادي، اشتراك مساعي و همت والاي اعضاي هيأت امنا را مي طلبد، آنان مي توانند با همفكري و همدلي، از عهده ي اين وظيفه شرعي و داوطلبانه به خوبي بر آيند و ذخيره اي براي آخرت خود بردارند؛ خصوصيات ضروري كه مي بايد اين افراد داشته باشند، به شرح ذيل است:
ويژگيهاي هيأت امناي موفق در جذب نوجوانان و جوانان به مسجد :
1 همكاري جدي
اعضاي هيأت امناي مسجد مي بايد در اداي وظايف خود جديت داشته باشند و مصمم حركت كنند، در غير اين صورت اختلال در امور مسجد پيش مي آيد.
2 تقسيم كار
به نظر مي رسدكه امور مسجد مي بايد به تناسب سن، تخصص، علاقه و ديگر عوامل شخصي اعضاي آن هيأت امنا، تقسيم شود تا فشار كار بر دوش فرد يا افراد معيني نباشد؛ از طرف ديگر اين اعضا مي توانند از افراد غير عضو كه علاقه به كار دارند كمك بجويند تا در تسريع كار مؤثر باشند، مراعات مجموعه ي امور ياد شده باعث بروز حركتي منسجم در امور مساجد مي شود كه براي افراد مرتبط بامسجد و خصوصاً جوانان دلپذير خواهد بود.
3 علاقه به كار
افرادي كه در قالب عضو هيأت امناي مسجد به كار مشغول مي شوند بايد در برابر مس ووليت پذيرفته شده علاقه داشته باشند و از نيت غير تقرب الي الله پرهيز كنند تا بتوانند بدون هيچ گونه دلسردي فعاليت كنند.
4 تأمين بودجه
پيشرفت و بهبود كيفيت فعاليت هاي مساجد تا حد زيادي بستگي به مسائل مالي دارد؛ اعضاي گرداننده ي مساجد بايد در اين خصوص فكر اساسي كنند و مخارج متفاوت مسجد را در نظر بگيرند و به تناسب آن بودجه ي لازم را جذب كنند و از طرفي به مخارج معمولي مسجد از قبيل آب، برق و گاز اكتفا نكنند و هزينه ي جذب جوانان را نيز به صورت مسأله اي مهم محسوب دارند و در رديف هزينه هاي خود بگنجانند و از طرف ديگر به روش سنتي جمع آوري پول در مسجد اكتفا نكنند، بلكه با كمك گرفتن از افراد متمكّن و خير، جمع آوري منظم ماهيانه ي وجوهات نقدي از منازل و عرضه ي قبض، در نظر گرفتن منابع در آمد از قبيل خريد مغازه و اجاره دادن آن، مشاركت هاي اقتصادي و غيره، مشكلات مالي مسجد را رفع كنند.
5 توجيه جوانان و نوجوانان
بيان حرمت و احترام مسجد مي تواند جنبه ي معنوي آن را تقويت كند و اين ذهنيت را كه صرفاً مسجد به مجلس ختم و امثال آن منحصر است، محو كند، اين جلسات به صورت رسمي و غير رسمي و همچنين به شكل فردي يا جمعي مي تواند در موقع مناسبي انجام شود.
6 اهتمام به مسأله ي نوجوانان و جوانان و احترام گذاشتن به عقيده و شخصيت آنان
توجه كردن به جوانان و سرمايه گذاري براي آنها نيز از امور مهمي است كه مسوولان و گردانندگان مسجد بايد به آن عنايت داشته باشند. گرداندن مسجد و اداره ي امور آن نبايد به شكل سنتي باشد، يعني به شكلي كه گاهي اوقات مشاهده مي شود. اكثر كودكان و نوجوانان را به دليل شلوغ كردن، حرف زدن و غيره از مسجد بيرون مي كنند، يا نسبت به آنان بد رفتاري مي شود، بايد توجه داشته باشيم كه اين نوع برخورد با آنها سابقه ي بدي در اذهانشان باقي مي گذارد. اين نكته بسيار ديده شده است كه با بي حرمتي به جوان و شخصيت او از مسجد رويگردان شده، نه تنها از حضور در مسجد امتناع مي كند، بلكه به دليل نوع رفتاري كه با او شده است به اسلام نگاه بدبينانه پيدا مي كند و اين معضلي است كه در سالهاي اخير، بسيار مشاهده مي شود.
چون جوان موجودي است عاطفي و زودرنج كه اگر با صداقت و احترام با او برخورد نشود، اين دوره از حيات در عمق روح او نفوذ كرده و او را مجذوب مي كند و مي تواند به تحولي شگرف در روحيه و اعتقادات او بينجامد. بسياري از دست اندركاران كانونهاي فرهنگي و مذهبي مساجد بدون توجه به روحيات و اقتضائات سني جوانان به واكنشهاي تند و افراطي دست مي زنند و چه بسا با يك برخورد ناسنجيده و حتي آمرانه جوان را براي هميشه از مساجد دور مي كنند.
7 استفاده از تخصص هاي گوناگون
براي رفع مشكلات روزمره ي مساجد و تقليل هزينه هاي آن مي توان از افرادي كه در شغل هاي گوناگون مهارت دارند، استفاده كرد و در مواقع لزوم از آن ها كمك گرفت. به كارگيري اين تخصص ها هم در زمينه ي امور فني و حرفه اي و اقتصادي و هم در امور فرهنگي و غير مادي خواهد بود.
ج) امام جماعت
امام جماعت در هر مسجد عاملي مهم در پيشرفت و ترقي مسجد به شمار مي رود و چنانچه داراي شرايط لازم باشد، تأثيري به سزا در تحولات مثبت در جوانان و در نتيجه گرايش آنان به مساجد خواهد داشت، اين صفات از اين قرار است:
1 ثابت بودن
شناخت امام جماعت از مسجد، مؤمنان محل و نمازگزاران و .... از جمله اموري است كه در عملكرد وي نقشي مهم دارد، خصوصيات و اوضاع خاص هر محل و اهالي آن باعث مي شود كه وي تصميم مقتضي اتخاذ كند و در راه اجراي آن گام بردارد كه ثابت بودن امام جماعت در مسجد محل اين مسأله را عملي مي سازد.
2 توانايي علمي
از عواملي كه مي تواند در جذابيت امام جماعت مؤثر باشد، توانايي و اندوخته هاي علمي اوست، چرا كه ممكن است سؤالي از طرف جوانان در حيطه ي تخصصي او مطرح شود تا او با استفاده از معلومات خود در زمينه هاي مختلف از جمله جامعه شناسي و روان شناسي جوانان و غيره، پاسخ دهد . طبيعتاً قدرت علمي روحاني مسجد باعث اطمينان و اعتماد مردم، به خصوص جوانان مي شود و آنان نيز همواره سعي مي كنند در مواقع لزوم با او ارتباط برقرار سازند و با اطمينان خاطر و طيب نفس با وي معاشر باشند و از كمالات و معلومات او بهره مند شوند.
3 نظم و انضباط
امام جماعت ضرورت دارد كه در كليه ي كار هاي مربوط به مسجد نظم و انضباط را مراعات كند، به موقع به مسجد بيايد، نماز را اقامه كند و اوقات سخنراني و ارشاد مردم را تنظيم و با توجه به حال حضار مطالب خود را بيان كند و از ذكر مطالب اضافي و اطاله ي كلام خودداري ورزد.
4 برخورداري مسجد از امام جماعت خوش خلق
عامل ديگري كه مي تواند جوانان را به سوي مسجد جذب كرده و به ترويج فرهنگ نماز كمك كند، ويژگيهاي شخصيتي و رفتاري امام جماعت مسجد است. خلق و خوي نيكوي امام جماعت مسجد و مهارت اجتماعي او در برقراري ارتباط با نمازگزاران فوق العاده مؤثر است. اگر رفتار مناسب و حاكي از احترام مشاهده نمايند، به نماز علاقمند مي شوند.
5 بيان ساده و شيوا
مطالبي كه امام جماعت بيان مي كند، بايد حتي المقدور ساده و شيوا باشد و از تلفظ كلمات و جملات عجيب و غريب و نا مأنوس بپرهيزد، چرا كه عمده ي مخاطبان وي بي سواد، كم سواد و ناآشنا به كلمات تخصصي هستند، در غير اين صورت با توجه به روحيه ي جوانان و كم ظرفيت بودن آنان، خستگي و كسالت بر آنها عارض مي شود.
6 ابتكار خلاقيت
برخي از امامان جماعت هنگام سخنراني آموخته هاي علمي خود را همان گونه كه فرا گرفته اند، بيان مي كنند، در حالي كه مي توانند با ذكر مثال ها و حكايت هاي تاريخي، مطالب و كلمات قصار، شوخ طبعي و داستان هاي شيرين را با رعايت نكات روانشناسي جوانان به گونه اي زيبا و جذاب تر عرضه كنند.
7 احترام و تواضع
هميشه با احترام به ديگران و داشتن حالت تواضع در مقابل همنوعان، نوعي ارادت قلبي ديگران را در حق خود جذب مي كنيم، حال اگر تواضع و احترام از جانب روحاني و رهبر معنوي، آن هم با جوانان كه داراي قلبي پاك و جوياي محبت هستند، صورت گيرد، قطعاً موفقيت هاي چشمگيري به دست خواهد آمد. اين روش از جمله طرق تبليغ عملي است كه در تاريخ صدر اسلام خصوصاً در وصف پيامبر گرانقدر اسلام(ص) نقل شده است و نتايج بسيار خوبي هم در بر داشته است.
8 آراستگي ظاهري
روحاني و رهبر معنوي در اجتماع بايد در قالب الگو و نمونه ي خوبي ها مطرح شود بنابراين امام جماعت بايد به بهترين وجه ممكن لباس بپوشد، تميز باشد، محاسن مرتب داشته باشد و از عطر خوشبو استفاده كند، مواظب نظافت دهان و دندان و احياناً بوي بد دهان خود باشد و در مجموع مسأله ي نظافت ظاهري را فراموش نكند.
9 توانايي جسمي
در برگزاري نماز جماعت و سخنراني ها لازم است مسائلي نظير وقت ديگران و كهولت سن حاضران مراعات شود حال اگر امام جماعت سن بالايي داشته باشد، طبيعتاً نماز طولاني مي شود و ممكن است مأمومان خسته شوند.
10 درك موقعيت سني نوجوانان و جوانان
موقعيت سني جوانان و نيازها و روحيات آنان در اين سنين بايد مورد توجه قرار گيرد . لازم نيست هميشه از آنان بخواهيم در كليه ي مراسم ادعيه و زيارات شركت و گريه و زاري را پيشه كنند، زيرا نوجوانان و جوانان در كناراين مسائل معنوي، نياز به تفريحات سالم و بانشاط، ورزش و آموختن دانش روز را دارند. تحرك و انرژي زياد از خصوصيات اين دوران است و جوانان به تنوع بيشتري نيازمندند.
11 دوستي با نوجوانان و جوانان
امام جماعت مسجد مي تواند با كنار گذاشتن بعضي از محدوديت هاي كاذب يا غير ضروري، بين خود و جوانان، آن ها را به خود نزديك كند. به قدر معقول با آنان صحبت كند، احوال آن ها را در حالت عادي و غير عادي جويا شود و حتي المقدور در همنشيني ها و مجالست ها همراه آنان باشد.
12 رويكرد جوان گرايي در انتخاب امام جماعت مسجد
معمولاً جوانان از همسن و سالان خود تأثيرپذيري بيشتري دارند تا بزرگترها و اين به دليل نزديكي جهان احساسي و عاطفي آنهاست. در حال حاضر بيشتر ائمه جماعات مساجد افراد مسنّي هستند كه با دنياي پر از نشاط ، هيجان و احساسي نوجوانان و جوانان بيگانه اند، هرچند افرادي هم وجود دارند كه در جذب جوانان توانايي زيادي دارند. اما نياز است كه در ميان امامان جماعت مساجد به جوان گرايي هم توجه داشته باشيم. جوانان امروزي چون نمي توانند با امام جماعت بزرگتر از نظر سني رابطه برقرار كنند و جواب پرسشهاي خود را از او بگيرند پس به ايجاد فاصله مي انديشند و از او مي گريزند.
13 « اين پل راه نجات است و بايد از آن بروي تا نجات يابي »
وقتي مبلغ به مخاطب خود مي گويد امام خود از روي همان پلي كه براي ديگران توصيف كرده عبور نكند، مخاطبين او شك مي كنند كه اگر اين پل واقعاً پل محكمي است چرا خودت نمي روي؟ انبياء و اولياء كساني بوده اند كه ابتدا خود از
روي پل رد مي شدند، آن سوي پل كه مي رسيدند به مردم مي گفتند: شما نيز بياييد. مبلّغ صالح به مردم مي گويد كه بياييد و مبلّغ دروغين به مردم مي گويد: برويد اين راه خيلي خوب است، راه نجات در آن است. به بهشت ختم مي شود.
14 تعصب، جزميت و تحميل سلايق شخصي باعث سرخوردگي جوان از مذهب مي گردد. مبلّغ قبل از تبليغ و قبل از آنكه مطلب مورد نظر خود را به ذهن مخاطب برساند، مي بايست فضاي ذهني خود را از پيشداوري نسبت به مخاطب خويش پاك سازد و در اين مرحله تصور شخصيت كافر يا منافق از طرف مقابل، تلقي ناصحيحي مي باشد.
15 كسي كه در مقام تبليغ كننده قرار مي گيرد بايد طوري عمل كند كه مخاطب و يادگيرنده، منزلت و پايگاه علمي و معنوي او را به عنوان مرجع و منبع مورد اتكاء و اطمينان بپذيرد. بدون فراهم كردن چنين شرايطي و بدون توجه به ميزان اقتدار معنوي، نه قدرت سياسي و فيزيكي، امكان تأثيرگذاري بر مخاطب بسيار ضعيف و ناپايدار خواهد بود.
د) برنامه هاي فرهنگي مسجد
ذوق، سلايق و افكار قاطبه نوجوانان و جواناني كه معمولاً حضور فعالي در مسجد دارند، مورد توجه قرار نمي گيرد. با توجه به شركت تعداد بيشماري از نوجوانان و جوانان در مساجد، لازم است، در اجراي برنامه ها، سليقه هاي آنان مد نظر قرار گيرد. اما برنامه ريزي سنتي موجب شده است تا نظرات و خواسته هاي اين قشر ناديده انگاشته شود كه اين امر موجبات دلخوري و ناراحتي آنان را فراهم مي سازد.
مسائل و مشكلاتي كه در برنامه هاي فرهنگي، تبليغي و ديني مساجد وجود دارند و باعث ايجاد فاصله بين جوانان و مسجد مي شوند، عبارتند از:
1- متنوع نبودن برنامه هاي مساجد و نيز روشهاي تبليغ و ناآشنا بودن گردانندگان آن با شيوه هاي نوين جذب نوجوانان و جوانان به مسجد و در مقابل متنوع و جذاب بودن برنامه هاي مراكز و اماكن تفريحي اجتماعي نظير: باشگاههاي ورزشي، كلوب ها، كافي نت ها، ماهواره و .... بايد اذعان داشت كه برنامه هاي بعضي از مساجد اغلب يكنواخت، كسالت آور و خسته كننده است.
2- اعمال روشهاي خشك و مستبدانه در بعضي برنامه ها و آموزشهاي مذهبي و به كارگيري شيوه هاي غلط تعليمي و درخواست اطاعت كوركورانه و بي قيد و شرط كه موجب بي علاقگي و دلسردي از دين و مراكز ديني به خصوص مساجد در ميان نوجوانان و جوانان مي شود.
3- ملحوظ نداشتن شاخصهاي مذهبي، فرهنگي، بومي، نژادي، زباني و نيز عدم به كارگيري اولويت هاي اصلي در برنامه هاي فرهنگي-تبليغي موجب شده است تا تعدادي از برنامه ها و فعاليتهاي اجرايي براي نوجوانان و جوانان از نتايج مثبت و مطلوبي برخوردار نباشد.
4-كمتر مشاهده مي شود كه در انجام برنامه هاي مذهبي و اسلامي از وجود انديشمند ان و صاحب نظران بزرگوار استفاده شود. استفاده از اساتيد دانشگاهي و حوزوي مطّلع، موجب اقبال نوجوانان و جوانان به مساجد خواهد شد.
5- حاكم بودن افكار عام نگر، همراه با اجراي برنامه هاي عامه پسند و سنتي كه اينگونه برنامه ها بيشتر مورد پسند بزرگسالان و سالخوردگان است.
6- طولاني شدن برنامه هاي اجرايي مساجد، به ويژه سخنراني و خطابه وعاظ، ائمه جماعات و مبلغين و نيز اقامه نماز و اجراي مراسم دعا و زيارت.
7- خلاء برنامه ريزي منسجم، مرتب و منعطف در مساجد موجب شده است تا اغلب مساجد ما دچار برنامه هاي يكنواخت و كسل كننده شوند.
8- حاكم نبودن روحيه جوان گرايي و تفكر جواني و در نظر نگرفتن سلايق و نظرات جوانان، در برنامه ريزي فعاليت ها توسط مديريت مساجد.
9- منطبق نبودن برنامه هاي مساجد با نيازهاي فكري و فرهنگي جوانان و متناسب نبودن با شرايط زمان و مسائل مبتلا به روز جامعه.
10- فقدان تجهيزات، لوازم و ابزار مناسب نرم افزاري مدرن و روز در مساجد (رايانه، وسايل آموزشي و كمك آموزشي و ...)
11- نبود برنامه هاي زمان بندي شده و تعريف شده كوتاه مدت، ميان مدت و بلند مدت در مساجد.
پيشنهادات در رابطه با رفع كاستي ها و نواقصات مربوط به برنامه ريزي هاي فرهنگي مساجد:
1- در برنامه ريزي فرهنگي و ديني مساجد به نيازها، علايق و سلايق نوجوانان و جوانان توجه شود.
2- انطباق محتواي برنامه هاي فرهنگي مساجد با نيازهاي فكري جوانان، مقتضيات زمان، و مسائل مبتلا به روز جامعه.
3- استفاده از تكنولوژي آموزشي روز در اجراي برنامه هاي آموزشي، فرهنگي، ديني و ... مساجد
4- تشكيل بانك اطلاعات و مركز اطلاع رساني و گروه ويژه مطالعاتي و تحقيقاتي به منظور انجام پژوهش در مورد ارزيابي برنامه هاي فرهنگي مساجد.
5- بهره گيري از وجود اساتيد و صاحب نظران مشهور دانشگاهي و حوزوي در برنامه هاي فرهنگي و ديني مساجد.
6- تنوع بخشيدن به محتواي برنامه هاي فرهنگي مساجد از نظر موضوع، روش و اجرا.
7-استفاده از شيوه هاي نوين آموزشي در ارايه و انتقال مفاهيم و ارزشهاي ديني و مذهبي به نوجوانان و جوانان.
8- « اصل آسان گيري » و « اصل اعتدال و ميانه روي » در آموزش مسائل و مفاهيم ديني به نوجوانان و
جوانان از سوي مربيان ديني و مبلغين رعايت گردد.
9- پرهيز از اجراي برنامه هاي يكنواخت، تكراري و خسته كننده.
10- تجهيز مساجد به امكانات، لوازم و ابزار فرهنگي روز دنيا از قبيل كتابخانه هاي تخصصي، سالن مطالعه، كامپيوتر، وسايل آموزشي و ....
11- طرح كردن مسائل و مشكلات نوجوانان و جوانان محله و برنامه ريزي در راستاي رفع و حل مشكلات آنان.
12- عدم يكسو نگري در اجراي برنامه هاي فرهنگي مساجد.
13- داشتن مديريت زمان در برنامه هاي فرهنگي و ديني مساجد به طوري كه سعي شود برنامه هاي اجرايي مساجد (سخنراني ها، كلاسهاي آموزشي، همايش ها، مراسم دعا و ...) كوتاه و متناسب با ظرفيت هاي جسمي، روحي و رواني، ويژگي هاي سني و ذهني مخاطبين طراحي و اجرا گردد تا از خستگي، دلزدگي و در نتيجه گريز جوانان از برنامه هاي فرهنگي مساجد جلوگيري به عمل آيد.
14- برنامه هاي فرهنگي و ديني مساجد براي نوجوانان و جوانان جذاب، مفيد بوده و هنر و مهارت را به آنان بياموزد. « زيستن ديني »
15- مشاركت دادن نوجوانان و جوانان در امر برنامه ريزيهاي فرهنگي و ديني و اجراي برنامه ها در جذب جوانان به مسجد مؤثر است.
16- بسياري از جوانان به اين خاطر از مساجد دوري مي كنند كه آن را هميشه مكاني براي گريه، موعظه و عبادت مي دانند در حاليكه اسلام نقش مسجد را علاوه بر عبادت، مكاني براي آموزش، تعليم و تربيت و شادابي جامعه معرفي كرده است. اگر اين روحيه شادابي و طراوت همراه با حفظ حريم هاي اسلام به مساجد برگردانده شود، مكاني براي گرايش جوانان خواهد بود. اجراي برنامه هاي فرهنگي، آموزشي و هنري و برگزاري اعياد اسلامي مثل قربان، نيمه شعبان، فطر، غدير، ميلاديه هاي ائمه اطهار(ع) و ... روح نشاط را به جامعه برمي گرداند.
ه) خانواده
يكي از عوامل مهم در راستاي برداشتن فاصله ميان مسجد و جوانان و ايجاد حلقه عاطفي بين آن دو است. اين وظيفه پدر و مادر است كه كودك را از همان ابتداي كودكي با مسجد و انجام « خانواده ها » فرايض ديني مثل نماز و روزه آشنا كنند كه در دين اسلام سفارش زيادي به آن شده است.
در روايات آمده است فرزندان خود را از كودكي به نماز و روزه عادت دهيد تا تقيد به فرايض در بزرگسالي براي آنان دشوار نگردد
اگر پدر و مادر فرزند خود را از كودكي به حضور در مسجد و خواندن نماز و عبادات عادت دهد، اين سنت پسنديده رفته رفته در ذهن كودك نقش بسته و با آن مأنوس مي گردد. مساجد نيز مي توانند با برپايي برنامه هاي آموزشي و هنري اولين قدم را براي ايجاد اين رابطه عاطفي بردارند.
ر) مدرسه
امروزه، لازم است مدارس يك علاقه واقعي و باطني براي حضور مستمر و ارتباط نزديك دانش آموزان با مساجد در آنان ايجاد كنند. در اين راستا، مدارس نبايد فقط به ساختن نمازخانه ها اكتفا كنند . هرچند ساخت و توسعه نمازخانه ها اقدامي مثبت و ارزنده براي رسيدن به ارزشها و مقدسات والاي ديني است، اما هيچگاه جاي مساجد و اثرات سازنده ي آن را نمي گيرد . لازم است همه ي تلاش دست اندركاران تعليم و تربيت بر اين باشد كه پيوندي واقعي بين خانه، مدرسه و جامعه (اين مثلث تربيتي) ايجاد كنند. البته اين پيوند بايد مستمر باشد نه مقطعي. فرهنگ انس گرفتن با مسجد و در رأس آن نماز به عنوان يك حركت ارادي، آگاهانه و مستمر بايد از آغاز دوران كودكي در نظام تربيتي خانه، مدرسه و جامعه به عنوان يك اصل مهم تربيتي مد نظر قرار بگيرد.
ز) ساير عوامل پيوند دهنده ميان مسجد و جوانان
1- ترجمه و توضيح دعا ها و اذكار
به منظور رفع بعضي شبهات و ابهامات كه از سوي نوجوانان و جوانان مطرح مي شود مثل اينكه چرا يك سري عبارات را به زبان عربي مي خوانيم در حالي كه نمي دانيم مخاطب ما كيست؟ حتي المقدور سعي كنيم به همراه دعاها، ترجمه ي آن ها را نيز به زبان ساده و روان بيان كنيم، تا ارتباط بين خواننده ي دعا و مخاطب او، يعني خداوند را محكم تر كنيم.
2- بدون شك بيان قصه هاي لطيف و خاطرات زيبا و به يادماندني درباره نماز و اهميت آن در زندگي در به تصوير كشيدن نگرش و رفتار پيشوايان، رهبران و الگوهاي « هنر نمايش » و استفاده بهينه از محبوب در ارتباط با نماز مي تواند تأثيرات بسيار مؤثر در گرايش نوجوانان و جوانان به مسجد و توسعه فرهنگ نماز داشته باشد.
نقش اصلي را مي تواند ايفا نمايد و نكته اي كه « صدا و سيما » در تهيه، توليد و پخش اين گونه برنامه ها در ارايه اين گونه برنامه ها بايد رعايت شود، توجه به ويژگي هاي سني، ذهني و شرايط فرهنگي - اجتماعي مخاطبان است.
در روند توسعه فرهنگ نماز و ايجاد پيوند بين « الگو و همانند سازي »
3- به دليل نياز فطري آدمي به مسجد و جوان لازم است الگوهاي والاي نمازگزاران واقعي به افراد جامعه معرفي شوند تا نوجوانان و جوانان با بينش روشني به الگوگيري از آنها بپردازند. (استفاده از روش الگويي) افرادي كه علاقه به نماز ندارند و يا نمازگريز هستند نيز به خاطر وجود نداشتن الگوهاي مناسب و عدم اهتمام والدين به اين موضوع با افراد بي نماز و نمازگريز همانندسازي نموده و آنها را الگوي شخصيتي خويش قرار داده اند، بنابراين والدين و مربيان بايد از نخستين دوران كودكي، هم خود به عنوان الگوي مناسب براي كودكان و نوجوانان بوده و هم افراد ديگري را كه اهل نماز هستند به عنوان الگو معرفي نمايند وبالطبع نوجوانان و جوانان هرچه از الگوهاي مناسب تر و والاتري بهره مند شوند، كمتر دچار آسيب نمازگريزي مي شوند.
4- به كارگيري روش محبت
از نيكوترين و و اساسي ترين روشهاي تربيت ديني جامعه و عامل اساسي توسعه فرهنگ نماز، به است. با توجه به سرشت آدمي و تأثيرپذيري انسان از نرمي و دوستي و « روش محبت » كارگيري انزجار فطرت آدمي از تندي و خشونت گرايي، نيكوترين راه و رسم تربيت مذهبي كودكان و نوجوانان و همچنان عامل مؤثر در ترويج فرهنگ نماز آنان و ايجاد حلقه بين اقشار جوان و مسجد، به كارگيري روش محبت است.
5- يكي ديگر از روشهاي ترغيب نوجوانان و جوانان به نماز و تشويق آنان براي حضور در مساجد « ترسيم چهره اي زيبا و جذاب از نمازگزاران و بيان ويژگيهاي اخلاقي و رفتاري انسان هاي مسجدي » است تا ديگران با ديدن جلوه هاي رفتاري آنان در عرصه هاي مختلف به نماز و مسجد گرايش پيدا كنند.
6- بيان اهميت و موقعيت والاي مسجد
7- بيان رمز و راز نماز و آثار و فوايد آن و آشنا كردن جوانان با فلسفه اعمال عبادي يكي ديگر از روشهاي جذب نوجوانان و جوانان به مسجد و ترويج فرهنگ نماز مي باشد.
8- انعكاس فعاليت ها
فعاليت هاي مسجد بايد در بين مردم منعكس شود (از طريق صدا و سيما و ...) تا از آن مطلع شوند اين اطلاع و آگاهي از فعاليت هاي گوناگون باعث تشويق و دلگرمي مردم مي شود و سامان و نظم امور مسجد را نمايان مي سازد.
9- مساجد گره گشاي مشكلات جوانان مي باشد
اگر مردم به ويژه نوجوانان و جوانان بدانند كه برخي از مشكلاتشان در مسجد رفع مي شود، طبيعتاً به مسجد روي مي آورند، مثلاً اگر كلاس هاي رفع اشكال و تدريس خصوصي به شكل آسان در مسجد تشكيل شود، يا با تشكيل صندوق هاي قرض الحسنه بخشي از نيازهاي مالي جوانان تأمين گردد، آنان با اميد به آينده و با حس اينكه مأمني براي حل مشكلات خود دارند به مسجد خوشبين شده و به آن روي مي آورند.
10- خادمين و هيأت امناي مساجد
اكثر خدام و اعضاي هيأت امناي مساجد از افراد كهنسال، باز نشسته و بيسواد يا كم سواد هستند، و اين گونه افراد روحيه ي برخورد با تمام طبقات اجتماع را ندارند و از آنجا كه خستگي روحي و پيري در اعصاب و روان انسان تأثير مي گذارد، شايستگي لازم را براي اداره ي مساجد ندارند و باعث گريز نوجوانان و جوانان از مسجد مي شوند. پس بايد خادمان مسجد از افراد جوان ، تحصيل كرده و آگاه باشند تا اشكالات ياد شده پيش نيايد. لازمه ي جذب اين افراد نيز تأمين مسائل اقتصادي ، امنيتي و رفاهي آنها است.
11- متأسفانه برخورد بعضي از نمازگزاران با نوجوانان و جوانان در مسجد به گونه اي است كه آن ها را از هر چه مسجد و مسجدي است، متنفر مي سازد، چرا كه طريقه ي برخورد با نوجوانان و جوانان را نمي دانند در حالي كه با استفاده از شيوه هايي مثل مسووليت دادن و مراعات شخصيت جوانان ، مي توان در جذب ايشان به مساجد مؤثر عمل نمود.
12- بسته بودن مساجد در مواقع به غير از برگزاري نماز جماعت و ايام خاص مثل ماه مبارك رمضان، ماه محرم و صفر و ... مي تواند پيامدهاي منفي داشته باشد. با هماهنگي ارگان ها و ادارات رسيدگي كننده به امورات مساجد، دستورالعملي براي مساجد تدوين و ارسال گردد تا مساجد به عنوان يك مكان عبادي، اجتماعي، فرهنگي، آموزشي، سياسي و ... در طول روز باز بوده و پذيراي نوجوانان و جوانان و مسافرين باشد. اين امر مي تواند به تداوم و استمرار پيوند جوان و مسجد منتهي
گردد.
13- معمولاً در فرهنگ ما براي برگزاري مراسم عزاداري، سوگواري و ايام شهادت ائمه اطهار (ع) بيشتر بهاء داده مي شود تا برگزاري جشن ها و مراسمات شاد و سرور به مناسبت ميلاديه هاي بزرگواران ديني. با توجه به روحيه نشاط طلاب، هيجان و تحرك نوجوانان و جوانان اگر در مساجد برنامه هاي ميلاديه ها در طول سال به صورت مرتب و منظم و باشكوه و عظمت برگزار گردد، اين امر مي تواند در گرايش نوجوانان و جوانان به مساجد مؤثر شود كه متأسفانه تاكنون از اين موضوع غفلت شده است.
14- از نظر سخت افزاري مساجد تقريباً ما مشكل نداريم اما از لحاظ نرم افزاري مساجد مشكل اساسي داريم. معمولاً مساجد زيبا در كشور ما ساخته مي شود اما متأسفانه غافل از اينكه برنامه ريزي فرهنگي براي مساجد نداريم. باتوجه به كاركردهاي فرهنگي، عبادي، سياسي، اجتماعي، علمي، ديني، آموزشي و ... مساجد لزوم برنامه ريزي فرهنگي براي مساجد از سوي مسوولان فرهنگي و نهادهاي ذيربط از ضرورت خاصي برخوردار است كه اين امر مي تواند در گرايش جوانان به مساجد تأثير بسزائي داشته باشد.
15- از مساجد فعال در روز جهاني مساجد تقدير شود و از آنها حمايت شود تا يك رقابتي مساجد فعال در جذب جوانان به مساجد ايجاد گردد.
با تشكيل شوراهاي محلي و واگذار كردن بعضي از موضوعاتي كه قرار است مردم در آن خصوص با مساجد ارتباط برقرار كنند، به مساجد، ارتباط بين مردم به ويژه جوانان با مسجد تقويت مي يابد.
16- نظم
مسجد بايد منظم باشد. معلوم باشد چه ساعتي در مسجد باز و چه ساعتي بسته مي شود تا مردم سرگردان و بلاتكليف نباشند و زمان باز و بسته بودن مسجد در تابلو اعلانات جلوي مسجد اطلاع رساني گردد. در همه برنامه هاي مسجد بايد نظم باشد.
17- برنامه ريزي
مسجد براي هر سليقه و جمعيتي بايد برنامه مناسب داشته باشد . براي هر يك از كودكان، بزرگسالان، دانشجويان، جوانان و ... بايد برنامه خاصي داشت. براي آنها كه اهل دعا هستند برنامه دعا، براي آنها كه اهل كتاب هستند، كتابخانه و براي جوانان آنچه مناسب سليقه جوانان است، برنامه ريزي شود.
18- عدم مزاحمت
مسجد نبايد براي همسايه هايش مزاحمت ايجاد كند. متأسفانه بعضي از مساجد به شكلي است كه اگر كسي بخواهد خانه بخرد، خانه كنار مسجد را نمي خرد براي اينكه بلندگو را روي پشت بام گذاشته اند و تا ساعت 12 شب برنامه از آن پخش مي شود. مگر مستمعين روي پشت بام هستند كه اين كار لازم باشد؟ ما فقط موقع اذان مي توانيم صداي اذان را با بلندگو به همه شهر برسانيم . بلند كردن صداي بلندگو براي برنامه هاي مختلف، عدم وجود پاركينگ براي مسجد، بد بودن وضعيت فاضلاب مسجد و ... از عوامل ايجاد مزاحمت براي مردم است.
19- خوش رفتاري
امام جماعت، هيأت امنا، خادم و همه بايد با احترام با نوجوانان و جوانان برخورد كنند. اگر بچه اي به صف اول جماعت آمد اشكالي ندارد، اگر او را بگيرند و به صف ديگر پرت كنند، ديگر مسجد نمي آيد . بچه ها را مي شود با احترام جابجا كرد. متأسفانه خشونت در برخوردها و عدم رعايت آداب، باعث فرار بعضي از مردم از مساجد شده است.
جمع بندي
نوجوانان و جوانان ما به طور طبيعي به كارهاي نو و افكار جديد علاقمند هستند. آنان شيفته مطالب و مقالات تازه و سبك هاي نوين روزگار خود مي باشند به سخنان جديد با كمال دقت گوش مي دهند و درباره مطالب نو با علاقه فراوان گفتگو مي كنند. بنابراين مسجدهاي ما بايد متحول شوند و پاسخگوي نيازهاي روز جوانان باشند . مسجدها بايد به امكانات و ابزارهاي آموزشي و اطلاع رساني روز دنيا مانند كامپيوتر، انواع سايت هاي مذهبي و فرهنگي، برنامه هاي آموزشي در رشته هاي مختلف و ... مجهز شوند. و جاذبه هاي كافي را براي جذب نوجوانان و جوانان به خود داشته باشند. وضعيت ظاهري مساجد، طولاني نشدن نمازهاي جماعت، ويژگيهاي امام جماعت، كتابخانه، فعاليت كانون هاي فرهنگي، هيأت امناء و ... از عوامل مؤثر در جذب نوجوانان و جوانان به مساجد مي باشند.
منابع و مآخذ
1) قرآن كريم
. 2) موظف رستمي، محمدعلي؛ آيين مسجد ( 3 جلد)؛ نشر گويه؛ تهران: چاپ اول بهار 1382
3) مؤسسه مسجد (حجت الاسلام قرائتي، تقي)؛ آيين امامت مسجد؛ نشر مؤسسه مسجد؛ قم :. چاپ اول 1387
4) موظف رستمي، محمدعلي؛ تجارب مبلغين در خصوص جذب نوجوان و جوان به مسجد (از. مجموعه ره پويه - 6)؛ انتشارات دارالمعارف؛ قم: چاپ اول بهار 1387
5) به كوشش جمعي از كارشناسان؛ ترويج و توسعه ي فرهنگ نماز؛ انتشارات گنج معرفت؛ قم :. چاپ اول 1385
؛( 6) دكتر ميرزايي مقدم، داود؛ مبلغان ديني و مخاطب شناسي (از مجموعه ره پويه - 13. انتشارات دارالمعارف؛ قم: چاپ اول بهار 1387
7) سايت فرهنگي و اطلاع رساني تبيان.
8) سايت مركز ملي پاسخگويي به سوالات ديني (وابسته به پژوهشگاه و علوم فرهنگ اسلامي دفتر تبليغات اسلامي).
9) مشاهدات و گفتگوهاي نويسنده مقاله از تعدادي مساجد و با گردانندگان آن.
نويسنده : علي دژباني ، كارشناس آموزش و پژوهش استان اردبيل
شیوه‌ها و عوامل جذب جوانان به مساجد
برای جذب جوانان به مساجد و نماز جماعت و شركت در سایر برنامه‌های فرهنگی مساجد شیوه‌ها و عواملی وجود دارد كه به برخی از آنها اشاره می‌شود:
الف) امام جماعت
امام جماعت در هر مسجد عاملی مهم در پیشرفت و ترقی مسجد به شمار می‌رود و چنانچه دارای شرایط لازم باشد، تأثیری بسزا در تحولات مثبت در جوانان و در نتیجه گرایش آنان به مساجد خواهد داشت؛ این صفات از این قرار است:
1ـ ثابت بودن
شناخت امام جماعت از مسجد، مؤمنان محل و نمازگزاران و غیره از جمله اموری است كه در عملكرد وی نقشی مهم دارد؛ خصوصیات و اوضاع خاص هر محل و اهالی آن باعث می‌شود كه وی تصمیم مقتضی اتخاذ كند و در راه اجرای آن گام بردارد كه ثابت بودن امام جماعت در مسجد محل این مسأله را عملی می‌سازد.
2ـ توانایی علمی
از عواملی كه می‌تواند در جذابیت امام جماعت مؤثر باشد، توانایی و اندوخته‌های علمی اوست، چرا كه ممكن است سؤالی از طرف جوانان در حیطه‌ی تخصصی او مطرح شود تا او با استفاده از معلومات خود در زمینه‌های مختلف از جمله جامعه شناسی، و روانشناسی جوانان و غیره، پاسخ دهد. طبیعتاً قدرت علمی روحانی مسجد باعث اطمینان و اعتماد مردم، به خصوص جوانان می‌شود و آنان نیز همواره سعی می‌كنند در مواقع لزوم با او ارتباط برقرار سازند و با اطمینان خاطر و طیب نفس با وی معاشر باشند و از كمالات و معلومات او بهره‌مند شوند.
3ـ نظم
امام جماعت ضرورت دارد كه در كلیه‌ی كار‌های مربوط به مسجد نظم و انضباط را مراعات كند، به موقع به مسجد بیاید، نماز را اقامه كند و اوقات سخنرانی و ارشاد مردم را تنظیم و با توجه به حال حضار مطالب خود را بیان كند و از ذكر مطالب اضافی و اطاله‌ی كلام خودداری ورزد.
4ـ بیان ساده و شیوا
مطالبی كه امام جماعت بیان می‌كند، باید حتی المقدور ساده و شیوا باشد و از تلفظ كلمات و جملات عجیب و غریب و نا‌مأنوس بپرهیزد؛ چرا كه عمده‌ی مخاطبان وی بی‌سواد، كم سواد و ناآشنا به كلمات تخصصی هستند،در غیر این صورت با توجه به روحیه‌ی جوانان و كم ظرفیت بودن آنان، خستگی و كسالت بر آنها عارض می‌شود.
5ـ ابتكار خلاقیت
بعضی از وعاظ هنگام سخنرانی آموخته‌های علمی خود را به همان‌گونه كه فرا گرفته‌اند، بیان می‌كنند، در حالی كه می توانند با ذكر مثال‌ها و حكایت‌های تاریخی، مطالب و كلمات قصار، شوخ طبعی و داستان‌های شیرین را با رعایت نكات روانشناسی جوانان به گونه‌ای زیبا و جذاب‌تر عرضه كنند.
6ـ دوستی با جوانان و نوجوانان
امام جماعت مسجد می‌تواند با كنار گذاشتن بعضی از محدودیت‌های كاذب یا غیر ضروری، بین خود و جوانان، آنها را به خود نزدیك كند؛ به قدر معقول با آنان صحبت كند، احوال آنها را در حالت عادی و غیر عادی جویا شود و حتی المقدور در همنشینی‌ها و مجالست‌ها همراه آنان باشد و از فرصت‌های مناسب به منظور بیان مقصود استفاده كند؛ در حالی كه بعضی از روحانیان با اتخاذ تدابیر نامناسب و حالت‌های عالمانه به خود گرفتن، سنگین و رنگین حركت كردن بی‌حد، هم كلام نشدن با دیگران خصوصاً جوانان و ...، بین خود و جوانان فاصله می‌اندازند.
7ـ احترام و تواضع
همیشه با احترام به دیگران و داشتن حالت تواضع در مقابل همنوعان، نوعی ارادت قلبی دیگران را در حق خود جذب می‌كنیم، حال اگر تواضع و احترام از جانب روحانی و رهبر معنوی،آن هم با جوانان كه دارای قلبی پاك و جویای صحبت هستند، صورت گیرد، قطعاً موفقیت‌های چشمگیری به دست خواهد آمد؛ این روش از جمله طرق تبلیغ عملی است كه در تاریخ صدر اسلام خصوصاً در وصف پیامبر گرانقدر اسلام نقل شده است و نتایج بسیار خوبی هم در بر داشته است.
8ـ آراستگی ظاهری
روحانی و رهبر معنوی در اجتماع باید در قالب الگو و نمونه‌ی خوبی‌ها مطرح شود؛ بنابراین امام جماعت باید به بهترین وجه ممكن لباس بپوشد، تمیز باشد، محاسن مرتب داشته باشد و از عطر استفاده كند؛مواظب نظافت دهان و دندان و احیاناً بوی بد دهان خود باشد و در مجموع مسأله‌ی نظافت ظاهری را فراموش نكند.
9ـ توانایی جسمی
در برگزاری نماز جماعت و سخنرانی‌ها لازم است مسائلی نظیر وقت دیگران و كهولت سن حاضران مراعات شود؛حال اگر امام جماعت سن بالایی داشته باشد، طبیعتاً نماز طولانی می‌شود و ممكن ا ست مأمومان خسته شوند.
10ـ دارا بودن دانش لازم
اگر امام جماعت صرفاً به یك سری اطلاعات علمی دست یافته باشد، انتقال آن به روش معمولی و بیان ساده‌ی آن مطالب ممكن نیست و با توفیق كمتری قرین است؛ لذا ضروری است از علوم دیگر نظیر روانشناسی جوانان و نوجوانان استفاده شود.
11ـ درك موقعیت سنی جوانان
موقعیت سنّی جوانان و نیاز‌ها و روحیات آنان در این سنین باید مورد توجه قرار گیرد؛ لازم نیست همیشه از آنان بخواهیم در كلیه‌ی مراسم ادعیه و زیارات شركت و گریه و زاری را پیشه كنند، زیرا جوانان و نوجوانان در كنار این مسائل معنوی نیاز به تفریحات سالم و ورزش و آموختن دانش روز دارند؛ تحرك و انرژی زیاد از خصوصیات این دوران است و جوانان به تنوع بیشتری نیازمندند.
12ـ تهیه‌ی امكانات مالی
امام جماعت می‌تواند با نظارت كامل و سر و سامان دادن به امور مالی مسجد و تخصیص بودجه‌های لازم در راه جذب جوانان، به این مهم دست یابد.
ب) مسجد
خود مسجد و ویژگی‌های آن نیز می‌تواند عامل جذابی به منظور گرایش جوانان و نوجوانان به مسجد باشد. این ویژگی‌ها و خصوصیات عبارت‌اند از:
1ـ فضای مناسب و ظواهر خوب آن
مسئولان ذی ربط در عصر كنونی باید در احداث مساجد تا حد زیادی مداخله كنند، انتخاب محل احداث نقشه‌ی مورد نظر، امكانات و فضای سبز آن و غیره باید حساب شده و از روی اصول باشد؛ احداث مسجد در كوچه و پس كوچه‌ها و با مساحت كم، بدون دیگر امكانات سوت و كور است و رغبتی در دل جوانان و نا‌آشنایان به مسجد ایجاد نخواهد كرد.
2ـ نظافت
تمیزی و پاك بودن از جمله عواملی به شمار می‌رود كه باعث گرویدن جوانان به مسجد می‌شود، لذا مسئولان مسجد باید در خصوص غبار روبی، نظافت منظم روزانه یا هفتگی، شستن فرش‌ها و عطر افشانی اقدام كنند. نظافت دستشویی‌ها، ایجاد امكانات بهداشتی نظیر صابون، مایع ضد عفونی كننده، آب گرم در زمستان‌ها و شستشوی مرتب و منظم محیط دستشویی‌ها و به كار بردن خوشبو كننده‌های مناسب از ضروریات مساجد است.
3ـ وسایل صوتی، گرمازا و سرمازا
كسانی كه گاهی به مناسبتی به مسجد راه می‌یابند چنانچه با مسائل ناخوشایندی از قبیل نامناسب بودن صدای بلند‌گوها و سرد یا گرم بودن بیش از حد مسجد روبرو شوند، تنفر در قلب آنان پدید می‌آید و سابقه‌ی ذهنی منفی در اذهان ایشان باقی می‌گذارد، همچنین تنظیم نور كافی در خود مسجد از اهم مسائل است.
4ـ تصمیم‌گیری متمركز
مؤمنان و نمازگزاران و مسئولان مربوط میتوانند به منظور تنظیم برنامه‌ها و امور مساجد و جلوگیری از پراكندگی و تعدد تصمیم‌گیری‌ها، با انتخاب شماری از افراد جوان و متعهد و حتی المقدور متخصص، همچنین ریش سفیدان با نظارت امام جماعت در قالب هیئت امنا، امور مساجد را با صلابت و برنامه ریزی منسجم اداره كنند.
5ـ ایجاد امكانات فرهنگی ورزشی
مسئولان و گردانندگان مساجد میتوانند با تهیه و تخصیص امكانات فرهنگی از قبیل: كتابخانه،سالن مطالعه، تشكیل گروههای تواشیح، سرود، همخوانی قرآن و تشكیل جلسات آموزش قرآن در دوره‌های گوناگون،كلاس‌های تقویتی رایگان و كلاس‌های آموزشی دیگر، باعث جذب جوانان به مساجد شوند؛ در كنار این مسائل تهیه‌ی امكانات ورزشی مرتبط با مسجد تا جایی كه حرمت آن به طور كامل محفوظ بماند نیز می‌تواند در شمار عوامل جذب كننده محسوب شود.
6ـ استفاده از افراد خوش صدا
بسیاری از اوقات می‌بینیم در مساجد از قاریان قرآن و مؤذن‌های مسن و افراد بد صدا استفاده می‌شود كه انسان به هنگام شنیدن صدای آنان ناگزیر باید گوش خود را بگیرد. طبیعی است كه این موضوع باعث دفع جوانان از مساجد می‌شود.
ج) هیئت امنای مسجد
پیشبرد امور مسجد و آبادانی آن، هم به لحاظ معنوی و هم به لحاظ مادی، اشتراك مساعی و همت والای اعضای هیئت امنا را می‌طلبد، آنان می توانند با همفكری و همدلی، از عهده‌ی این وظیفه‌ی شرعی و داوطلبانه به خوبی بر‌آیند و ذخیره‌ای برای آخرت خود بردارند؛ خصوصیات ضروری كه می‌باید این افراد داشته باشند، به قرار زیر است:
1ـ همكاری جدی
اعضای هیئت امنای مسجد می‌باید در ادای وظایف خود جدیت داشته باشند و مصمم حركت كنند، در غیر این صورت اختلال در امور مسجد پیش می‌آید.
2ـ تقسیم كار
به نظر می‌رسدكه امور مسجد می‌باید به تناسب سن، تخصص، علاقه و دیگر عوامل شخصی اعضای آن هیئت، تقسیم شود تا فشار كار بر دوش فرد یا افراد معینی نباشد؛ از طرف دیگر این اعضا میتوانند از افراد غیر عضو كه علاقه به كار دارند كمك بجویند تا در تسریع كار مؤثر باشند، مراعات مجموعه‌ی امور یاد شده باعث بروز حركتی منسجم در امور مساجد می‌شود كه برای افراد مرتبط با مسجد و خصوصاً جوانان دلپذیر خواهد بود.
3ـ علاقه به كار
افرادی كه در قالب عضو این هیئت به كار مشغول می‌شوند باید در برابر مسئولیت پذیرفته شده علاقه داشته باشند و از نیّت غیر تقرب الی الله پرهیز كنند تا بتوانند بدون هیچ گونه دلسردی فعالیت كنند.
برای جذب جوانان به مساجد و نماز جماعت و شركت در سایر برنامه‌های فرهنگی مساجد شیوه‌ها و عواملی وجود دارد كه به برخی از آنها اشاره می‌شود:
الف) امام جماعت
امام جماعت در هر مسجد عاملی مهم در پیشرفت و ترقی مسجد به شمار می‌رود و چنانچه دارای شرایط لازم باشد، تأثیری بسزا در تحولات مثبت در جوانان و در نتیجه گرایش آنان به مساجد خواهد داشت؛ این صفات از این قرار است:
1ـ ثابت بودن
شناخت امام جماعت از مسجد، مؤمنان محل و نمازگزاران و غیره از جمله اموری است كه در عملكرد وی نقشی مهم دارد؛ خصوصیات و اوضاع خاص هر محل و اهالی آن باعث می‌شود كه وی تصمیم مقتضی اتخاذ كند و در راه اجرای آن گام بردارد كه ثابت بودن امام جماعت در مسجد محل این مسأله را عملی می‌سازد.
2ـ توانایی علمی
از عواملی كه می‌تواند در جذابیت امام جماعت مؤثر باشد، توانایی و اندوخته‌های علمی اوست، چرا كه ممكن است سؤالی از طرف جوانان در حیطه‌ی تخصصی او مطرح شود تا او با استفاده از معلومات خود در زمینه‌های مختلف از جمله جامعه شناسی، و روانشناسی جوانان و غیره، پاسخ دهد. طبیعتاً قدرت علمی روحانی مسجد باعث اطمینان و اعتماد مردم، به خصوص جوانان می‌شود و آنان نیز همواره سعی می‌كنند در مواقع لزوم با او ارتباط برقرار سازند و با اطمینان خاطر و طیب نفس با وی معاشر باشند و از كمالات و معلومات او بهره‌مند شوند.
3ـ نظم
امام جماعت ضرورت دارد كه در كلیه‌ی كار‌های مربوط به مسجد نظم و انضباط را مراعات كند، به موقع به مسجد بیاید، نماز را اقامه كند و اوقات سخنرانی و ارشاد مردم را تنظیم و با توجه به حال حضار مطالب خود را بیان كند و از ذكر مطالب اضافی و اطاله‌ی كلام خودداری ورزد.
4ـ بیان ساده و شیوا
مطالبی كه امام جماعت بیان می‌كند، باید حتی المقدور ساده و شیوا باشد و از تلفظ كلمات و جملات عجیب و غریب و نا‌مأنوس بپرهیزد؛ چرا كه عمده‌ی مخاطبان وی بی‌سواد، كم سواد و ناآشنا به كلمات تخصصی هستند،در غیر این صورت با توجه به روحیه‌ی جوانان و كم ظرفیت بودن آنان، خستگی و كسالت بر آنها عارض می‌شود.
5ـ ابتكار خلاقیت
بعضی از وعاظ هنگام سخنرانی آموخته‌های علمی خود را به همان‌گونه كه فرا گرفته‌اند، بیان می‌كنند، در حالی كه می توانند با ذكر مثال‌ها و حكایت‌های تاریخی، مطالب و كلمات قصار، شوخ طبعی و داستان‌های شیرین را با رعایت نكات روانشناسی جوانان به گونه‌ای زیبا و جذاب‌تر عرضه كنند.
6ـ دوستی با جوانان و نوجوانان
امام جماعت مسجد می‌تواند با كنار گذاشتن بعضی از محدودیت‌های كاذب یا غیر ضروری، بین خود و جوانان، آنها را به خود نزدیك كند؛ به قدر معقول با آنان صحبت كند، احوال آنها را در حالت عادی و غیر عادی جویا شود و حتی المقدور در همنشینی‌ها و مجالست‌ها همراه آنان باشد و از فرصت‌های مناسب به منظور بیان مقصود استفاده كند؛ در حالی كه بعضی از روحانیان با اتخاذ تدابیر نامناسب و حالت‌های عالمانه به خود گرفتن، سنگین و رنگین حركت كردن بی‌حد، هم كلام نشدن با دیگران خصوصاً جوانان و ...، بین خود و جوانان فاصله می‌اندازند.
7ـ احترام و تواضع
همیشه با احترام به دیگران و داشتن حالت تواضع در مقابل همنوعان، نوعی ارادت قلبی دیگران را در حق خود جذب می‌كنیم، حال اگر تواضع و احترام از جانب روحانی و رهبر معنوی،آن هم با جوانان كه دارای قلبی پاك و جویای صحبت هستند، صورت گیرد، قطعاً موفقیت‌های چشمگیری به دست خواهد آمد؛ این روش از جمله طرق تبلیغ عملی است كه در تاریخ صدر اسلام خصوصاً در وصف پیامبر گرانقدر اسلام نقل شده است و نتایج بسیار خوبی هم در بر داشته است.
8ـ آراستگی ظاهری
روحانی و رهبر معنوی در اجتماع باید در قالب الگو و نمونه‌ی خوبی‌ها مطرح شود؛ بنابراین امام جماعت باید به بهترین وجه ممكن لباس بپوشد، تمیز باشد، محاسن مرتب داشته باشد و از عطر استفاده كند؛مواظب نظافت دهان و دندان و احیاناً بوی بد دهان خود باشد و در مجموع مسأله‌ی نظافت ظاهری را فراموش نكند.
9ـ توانایی جسمی
در برگزاری نماز جماعت و سخنرانی‌ها لازم است مسائلی نظیر وقت دیگران و كهولت سن حاضران مراعات شود؛حال اگر امام جماعت سن بالایی داشته باشد، طبیعتاً نماز طولانی می‌شود و ممكن ا ست مأمومان خسته شوند.
10ـ دارا بودن دانش لازم
اگر امام جماعت صرفاً به یك سری اطلاعات علمی دست یافته باشد، انتقال آن به روش معمولی و بیان ساده‌ی آن مطالب ممكن نیست و با توفیق كمتری قرین است؛ لذا ضروری است از علوم دیگر نظیر روانشناسی جوانان و نوجوانان استفاده شود.
11ـ درك موقعیت سنی جوانان
موقعیت سنّی جوانان و نیاز‌ها و روحیات آنان در این سنین باید مورد توجه قرار گیرد؛ لازم نیست همیشه از آنان بخواهیم در كلیه‌ی مراسم ادعیه و زیارات شركت و گریه و زاری را پیشه كنند، زیرا جوانان و نوجوانان در كنار این مسائل معنوی نیاز به تفریحات سالم و ورزش و آموختن دانش روز دارند؛ تحرك و انرژی زیاد از خصوصیات این دوران است و جوانان به تنوع بیشتری نیازمندند.
12ـ تهیه‌ی امكانات مالی
امام جماعت می‌تواند با نظارت كامل و سر و سامان دادن به امور مالی مسجد و تخصیص بودجه‌های لازم در راه جذب جوانان، به این مهم دست یابد.
ب) مسجد
خود مسجد و ویژگی‌های آن نیز می‌تواند عامل جذابی به منظور گرایش جوانان و نوجوانان به مسجد باشد. این ویژگی‌ها و خصوصیات عبارت‌اند از:
1ـ فضای مناسب و ظواهر خوب آن
مسئولان ذی ربط در عصر كنونی باید در احداث مساجد تا حد زیادی مداخله كنند، انتخاب محل احداث نقشه‌ی مورد نظر، امكانات و فضای سبز آن و غیره باید حساب شده و از روی اصول باشد؛ احداث مسجد در كوچه و پس كوچه‌ها و با مساحت كم، بدون دیگر امكانات سوت و كور است و رغبتی در دل جوانان و نا‌آشنایان به مسجد ایجاد نخواهد كرد.
2ـ نظافت
تمیزی و پاك بودن از جمله عواملی به شمار می‌رود كه باعث گرویدن جوانان به مسجد می‌شود، لذا مسئولان مسجد باید در خصوص غبار روبی، نظافت منظم روزانه یا هفتگی، شستن فرش‌ها و عطر افشانی اقدام كنند. نظافت دستشویی‌ها، ایجاد امكانات بهداشتی نظیر صابون، مایع ضد عفونی كننده، آب گرم در زمستان‌ها و شستشوی مرتب و منظم محیط دستشویی‌ها و به كار بردن خوشبو كننده‌های مناسب از ضروریات مساجد است.
3ـ وسایل صوتی، گرمازا و سرمازا
كسانی كه گاهی به مناسبتی به مسجد راه می‌یابند چنانچه با مسائل ناخوشایندی از قبیل نامناسب بودن صدای بلند‌گوها و سرد یا گرم بودن بیش از حد مسجد روبرو شوند، تنفر در قلب آنان پدید می‌آید و سابقه‌ی ذهنی منفی در اذهان ایشان باقی می‌گذارد، همچنین تنظیم نور كافی در خود مسجد از اهم مسائل است.
4ـ تصمیم‌گیری متمركز
مؤمنان و نمازگزاران و مسئولان مربوط میتوانند به منظور تنظیم برنامه‌ها و امور مساجد و جلوگیری از پراكندگی و تعدد تصمیم‌گیری‌ها، با انتخاب شماری از افراد جوان و متعهد و حتی المقدور متخصص، همچنین ریش سفیدان با نظارت امام جماعت در قالب هیئت امنا، امور مساجد را با صلابت و برنامه ریزی منسجم اداره كنند.
5ـ ایجاد امكانات فرهنگی ورزشی
مسئولان و گردانندگان مساجد میتوانند با تهیه و تخصیص امكانات فرهنگی از قبیل: كتابخانه،سالن مطالعه، تشكیل گروههای تواشیح، سرود، همخوانی قرآن و تشكیل جلسات آموزش قرآن در دوره‌های گوناگون،كلاس‌های تقویتی رایگان و كلاس‌های آموزشی دیگر، باعث جذب جوانان به مساجد شوند؛ در كنار این مسائل تهیه‌ی امكانات ورزشی مرتبط با مسجد تا جایی كه حرمت آن به طور كامل محفوظ بماند نیز می‌تواند در شمار عوامل جذب كننده محسوب شود.
6ـ استفاده از افراد خوش صدا
بسیاری از اوقات می‌بینیم در مساجد از قاریان قرآن و مؤذن‌های مسن و افراد بد صدا استفاده می‌شود كه انسان به هنگام شنیدن صدای آنان ناگزیر باید گوش خود را بگیرد. طبیعی است كه این موضوع باعث دفع جوانان از مساجد می‌شود.
ج) هیئت امنای مسجد
پیشبرد امور مسجد و آبادانی آن، هم به لحاظ معنوی و هم به لحاظ مادی، اشتراك مساعی و همت والای اعضای هیئت امنا را می‌طلبد، آنان می توانند با همفكری و همدلی، از عهده‌ی این وظیفه‌ی شرعی و داوطلبانه به خوبی بر‌آیند و ذخیره‌ای برای آخرت خود بردارند؛ خصوصیات ضروری كه می‌باید این افراد داشته باشند، به قرار زیر است:
1ـ همكاری جدی
اعضای هیئت امنای مسجد می‌باید در ادای وظایف خود جدیت داشته باشند و مصمم حركت كنند، در غیر این صورت اختلال در امور مسجد پیش می‌آید.
2ـ تقسیم كار
به نظر می‌رسدكه امور مسجد می‌باید به تناسب سن، تخصص، علاقه و دیگر عوامل شخصی اعضای آن هیئت، تقسیم شود تا فشار كار بر دوش فرد یا افراد معینی نباشد؛ از طرف دیگر این اعضا میتوانند از افراد غیر عضو كه علاقه به كار دارند كمك بجویند تا در تسریع كار مؤثر باشند، مراعات مجموعه‌ی امور یاد شده باعث بروز حركتی منسجم در امور مساجد می‌شود كه برای افراد مرتبط با مسجد و خصوصاً جوانان دلپذیر خواهد بود.
3ـ علاقه به كار
افرادی كه در قالب عضو این هیئت به كار مشغول می‌شوند باید در برابر مسئولیت پذیرفته شده علاقه داشته باشند و از نیّت غیر تقرب الی الله پرهیز كنند تا بتوانند بدون هیچ گونه دلسردی فعالیت كنند.
| جایگاه مسجد از منظر امام خمینی (ره) | 1390-7-27 |
| جایگاه مسجد از منظر امام خمینی(ره) امام خمینی(ره): مسجد محلی است كه از آن باید امور اداره بشود، این مساجد بود كه این پیروزی را برای ملت ما درست كرد، این مراكز حساسی است كه ملت باید به آن توجه داشته باشند، این‌طور نباشد كه خیال كنیم حالا دیگر ما پیروز شدیم، دیگر مسجد می‌خواهیم چه كنیم؟ پیروزی ما برای اداره مسجد است. جایگاه و اهمیت مسجد در فرهنگ اسلام سخن از طلوع اسلام و مطلع آن و فجر صادق آیین محمدی (صلی‌الله علیه و آله) و مركز اشاعه آن یعنی مسجد است. مسجد مهمان خانه خدا در زمین،[1] جایگاه نزول بركات و خیرات آسمانی،[2] خانه راز و نیاز، عشق و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و رحمت، تجلی بهشت خدا در زمین[3] و محل آرامش موحدان است. آنچه از بررسی نقش مسجد در صدر اسلام بدست می‌آید، جامعیت مسجد در همه زمینه‌های عبادی سیاسی، فرهنگی، آموزشی، نظامی، قضایی و... بوده است؛ و محور همه آنها امامت و پیشوایی در مسجد است كه به عنوان مهم‌ترین مسئله در ساختار و پیكره این مكان مقدس مطرح است و كوچكترین غفلت ولو جزئی، سرانجام به لوث شدن هدف كلی و پایمال گشتن مقصد نهایی خواهد شد. اهمیت این موضوع در ساختار مسجد به اندازه‌ای است كه در زمان حضور پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) در مدینه، شخص ایشان عهده‌دار اداره مسجدالنبی (صلی‌الله علیه و آله) بود و در غیاب حضرت(صلی‌الله علیه و آله) امامت مسجدالنبی بر عهده كسی بود كه توسط آن بزرگوار معین گردیده است. جایگاه مسجد از دیدگاه امام خمینی(ره) با پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره)، مساجد نیز همانند دوران صدر اسلام جایگاه واقعی خود را بازشناختند، به طوری كه نیروهای فعال در مساجد به طور مستقیم در متن انقلاب شركت جستند، به گونه‌ای كه از آن پس مساجد نقش پایگاه ارتباطی مردم را به عهده داشتند؛ و در شرایط حساسی كه نهضت اسلامی فاقد هرگونه تشكیلات منطبق با معیارهای اسلامی بود مساجد توانستند این نارسایی مهم را جبران كرده و به انسجام نیروهای مردمی بپردازند. علاوه بر این بسیاری از برنامه‌های انقلاب مانند رفراندوم، شوراهای محلی، كانونهای بسیج و دیگر ضرورتهای زمان در مساجد انجام می‌گرفت. نویسنده در صدد آن است تا با مروری ولو اجمالی، جایگاه و نقش مسجد در ساختار جامعه اسلامی را از منظر آن بزرگ مرد تاریخ مورد بررسی قرار دهد. 1ـ نقش مسجد در مبارزه با دشمنان اسلام با بررسی نقش مسجد در مبارزه علیه كفر والحاد، این نكته بدست می‌آید كه چشمه زلال مبارزه و نهضت علیه باطل در طول تاریخ از مسجد جوشیده است و این مكان الهی بود كه توانست به قیام مقدس مردم ایران كه به برقراری حكومت اسلامی انجامید، نیرو و توان بخشید و همه این مبارزات و پیروزی‌ها بر محور سفارشات و رهنمودهای آن پیر فرزانه و بت‌شكن زمان بود. او بود كه بر پایه شناختی كه از موقعیت و نقش مسجد داشت، خطاب به مسلمانان جهان می‌فرماید: «اگر حرم و كعبه و مسجد و محراب، سنگر و پشتیبان سربازان خدا و مدافعان حرم و حرمت انبیاء نیست، پس مأمن و پناهگاه آنان در كجاست؟»[4] 1ـ1: مسجد خنثی‌كننده نقشه‌های دشمن از جمله ترفندهای استعمار و دشمنان داخلی و خارجی برای محو اسلام، خاموش كردن چراغ و رونق مساجد بوده است كه این حیله خائنانه در رژیم گذشته تا حد زیادی مؤثر افتاد، و الان نیز تمام سعی و تلاش دشمنان در خلوت كردن مساجد به عنوان پایگاه ضداستكباری است. آن بزرگوار با تأكید بر نقش محوری مسجد در خنثی كردن نقشه‌های دشمنان اسلام می‌فرماید: «اینها از مسجد می‌ترسند، من تكلیفم را باید ادا كنم به شما بگویم، شما دانشگاهیها شما دانشجوها، همه‌تان مساجد را بروید پر كنید، سنگر هست اینجا، سنگرها را باید پر كرد»[5] و در جایی دیگر می‌فرمایند: «مساجد و محافل دینیه را كه سنگرهای اسلام در مقابل شیاطین است، هرچه بیشتر گرم و مجهز نگه دارید»[6] 1ـ 2: مسجد مركز انقلاب و تداوم آن با بررسی تحولات سالهای سرنگونی رژیم شاهنشاهی و پیروزی انقلاب اسلامی، نقش و اهمیت مسجد در ابعاد مختلف به وضوح هویدا است. در آن موقعیت مردم و روحانیت با محوریت مساجد به مبارزه ادامه می‌دادند كه نه در گذشته و نه در حال و آینده هیچ مكانی قابلیت این مركزیت را ندارد و هم اینك نیز اگر مردم از این مركز دور بمانند، موجب شادی دشمنان و تضعیف انقلاب خواهد شد. در آن موقعیت حساس، مسجد پایگاه عمده‌ای شد تا شاگردان و پیروان ایشان به همراه اقامه فرایض دینی و عبادی كه دلیل حضور مردم در مساجد بود، پیامها و اهداف امام خمینی را دریافت كنند. آن بزرگ معمار انقلاب، با تأكید بر حفظ مساجد به عنوان اصل و اساس انقلاب می‌فرمایند: «مسجد محلی است كه از آن باید امور اداره بشود، این مساجد بود كه این پیروزی را برای ملت ما درست كرد، این مراكز حساسی است كه ملت باید به آن توجه داشته باشند، این‌طور نباشد كه خیال كنیم حالا دیگر ما پیروز شدیم، دیگر مسجد می‌خواهیم چه كنیم؟ پیروزی ما برای اداره مسجد است.»[7] 1ـ 3: مسجد مركز جنبش و حركتهای اسلامی در زمان رسول اكرم(ص) یكی از مهم‌ترین نقشهای مسجد، تدارك مقدمات فكری و بسیج عمومی مسلمانان به منظور جهاد با كفار بوده است. عیناً همین نقش در جریان نهضت روحانیون شیعه به رهبری امام خمینی(ره) در سال 1342(ش) و پس از آن در جریان پیروزی انقلاب اسلامی ایران مشاهده می‌شد. تأثیر این مكان مقدس در طول 8 سال دفاع مقدس در جذب نیروهای رزمنده بسیجی و آموزش آنها و نیز پشتیبانی و فعالیتهای پشت جبهه، بر هیچ كس پوشیده نیست. مسلم و بدیهی است كه اگر بیانات روشنگرانه آن پیر فرزانه نبود، مساجد نمی‌توانستند جایگاه حقیقی خود را بدست آورند و او بود كه مساجد را مركز جنبشها و حركتهای اسلامی معرفی كرده و می‌فرمود: «مسجد در اسلام و در صدر اسلام همیشه مركز جنبش و حركتهای اسلامی بوده... از مسجد تبلیغات اسلامی شروع می‌شده است، از مسجد حركت قوای اسلامی برای سركوبی كفار و وارد كردن آنها در [زیر] بیرق اسلام بوده است. شما كه از اهالی مسجد و علمای مساجد هستید، باید پیروی از پیغمبر اسلام(ص) و اصحاب آن سرور كنید و مساجد را برای تبلیغ اسلام و حركت اسلامیت و قطع ایادی شرك و كفر و تأیید مستضعفین در مقابل مستكبرین قرار دهید.»[8] بر اساس همین دیدگاه است كه متفكران و نویسندگان خارجی نیز به اهمیت مساجد در ساختار انقلاب تأكید كرده و آن را محور اصلی در شكل‌گیری انقلاب اسلامی دانسته‌اند. از آن جمله حامد الگار نویسنده و منتقد بزرگ می‌گوید: «مسجد هسته اساسی تشكیلات انقلاب اسلامی بود. یكی از عناصر مهم در پیروزی انقلاب، احیای مجدد مسجد و تمام ابعاد عملكردی آن بود. نقش مسجد، دیگر نه عزلت و گریز گاهی از جامعه بود كه مردم برای دوری جستن از دنیا، گرفتن وضو، انجام عبادات یا گوش دادن به صوت قرآن به آن پناه می‌بردند بلكه برعكس، مسجد به عنوان یك كانون مبارزه و مركز فرماندهی بدل گردید به طور خلاصه مسجد تماماً آن چیزی شد كه در عصر پیامبر بود».[9] 2ـ نقش و اهمیت اجتماع در مسجد با توجه به نقش‌آفرینی عمیق دین در ایجاد تشكل‌های اجتماعی است كه موجب شده تا اسلام در ابتدای نظام‌دهی سازمان دینی خود، تأسیس مركز تجمع عمومی مسلمانان را با نام «مسجد» در اولویت قرار داده و اجتماع در آن را به نیكوترین وجه ستوده و شدیدترین تأكیدات را در راستای حفظ این سنگرهای توحیدی ابراز داشته است. حضرت امام بر اساس همین شناخت، بارها بر اهمیت اجتماع و حضور فعال در مساجد تأكید داشته و آن را موجب تقویت اسلام و نظام می‌دانستند. «مساجد باید مجتمع بشود از جوانها، اگر ما بفهمیم كه این اجتماعات چه فوائدی دارد و اگر بفهمیم كه اجتماعاتی كه اسلام برای ما دستور داده و فراهم كرده است، چه مسائل سیاسی را حل می‌كند، چه گرفتاریها را حل می‌كند، این‌طور بی‌حال نبودیم كه مساجدمان مركز بشود برای چند پیرزن و پیرمرد.»[10] و در جاهای مختلفی می‌فرمودند: «نماز را در جماعت بخوانید، اجتماع باید باشد. اجتماعاتتان را حفظ كنید. مساجدتان را محكم نگه دارید.»[11] و در سخنی دیگر می‌فرمایند: «مسجد مركز تبلیغ است، در صدر اسلام از همین مسجدها جنبشها، ارتشها راه می‌افتاده، مركز تبلیغ احكام سیاسی ـ اسلامی بوده، هر وقت یك گرفتاری را طرح می‌كردند صدا می‌كردند: «الصلوه مع الجماعه» اجتماع می‌كردند، این گرفتاری را طرح می‌كردند، صحبتها را می‌كردند، مسجد مركز اجتماع سیاسی است. اجتماعات خود را هرچه بیشتر در مساجد و محافل و فضاهای باز عمومی برپا نمایید.»[12] ترس دشمن از مسجد آنچه در تاریخ مسجد در سراسر ایران و در طول مبارزات و فعالیتهای انقلابی بدست می‌آید، مساجد تنها جایگاهی بوده است كه در جوّی آكنده از وحدت و اخوت و معنویت، نیروهای مبارز و مؤمن و شجاع را در خود جای داده و از این طریق در جهت بیداری و آگاهی‌بخشی به توده‌های بسیج و گروههای مختلف مردمی، رسالت خویش را عینیت بخشیده است. به همین دلیل است كه دشمنان از مسجد به عنوان مركز نیرومند پشتیبانی انقلاب و ستاد عملیاتی رهبر انقلاب اسلامی در هراس و وحشت بوده و بارها مساجد آماج حملات دژخیمان رژیم سابق قرار گرفته و هم اینك نیز دشمنان داخلی و خارجی درصدد خلوت كردن و دور كردن مردم به خصوص جوانان از مساجد می‌باشند. آن بت‌شكن زمان با درك این حساسیت دشمنان، بارها خطر جدایی انقلاب از مساجد را مورد تأكید قرار داده و می‌فرمودند: «اگر این مسجد و مركز ستاد اسلام قوی باشد، ترس از فانتومها نداشته باشید. ترس از آمریكا و شوروی و اینها نداشته باشید. آنروز باید ترس داشته باشید كه شما پشت بكنید به اسلام، پشت كنید به مساجد.»[13] و در بیانی دیگر می‌فرماید: «ای ملت! مسجدهای خودتان را حفظ كنید، روشنفكر غربی نباشید، ای حقوقدانها! مسجدها را حفظ كنید؛ بروید به مسجد... تا این نهضت به ثمر برسد، مملكت شما نجات پیدا كند.»[14] «این یك توطئه است كه می‌خواهند مسجدها را كم‌كم خالی كنند. شما باید هوشیار باشید كه مسجدهایتان و محرابهایتان و منبرهایتان را حفظ كنید و بیشتر از سابق، شمایی كه این معجزه را از مسجد دیدید كه همه قدرتها را به هم شكست، نه فقط ابرقدرتها، قدرتهای دیگر را هم به هم شكست، نباید در اسلام سستی كنید. مسجدها را محكم نگه دارید و پرجمعیت كنید.»[15] رهبر كبیر انقلاب با تیزبینی كه در مسائل سیاسی اوایل انقلاب داشتند، خطر جدایی مردم و انقلا |
جایگاه مسجد در نگاه امام خمینی رحمه الله
مسجد مهمان خانه خدا در زمین، جایگاه نزول بركات و خیرات آسمانی، خانه راز و نیاز، عشق و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و رحمت، تجلّی بهشت خدا در زمین، محل آرامش موحدان است. مكان آن، بهترین قطعات زمین است و فرشتگان، با اهل آن همنشین می باشند.
آنچه از بررسی نقش مسجد در صدر اسلام به دست می آید، جامعیت مسجد در همه زمینه های عبادی، سیاسی، فرهنگی، آموزشی، نظامی، قضایی و... است.
با پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی رحمه الله ، مساجد نیز همانند دوران صدر اسلام جایگاه واقعی خود را باز یافتند؛ به طوری كه نیروهای فعال در مساجد، به طور مستقیم در متن انقلاب شركت جستند. از آن پس مساجد نقش پایگاه ارتباطی مردم را بر عهده داشتند و در شرایط حساس نهضت اسلامی توانستند به انسجام نیروهای مردمی بپردازند. علاوه بر این، بسیاری از برنامه های انقلاب مانند انتخابات شوراهای محلی، كانونهای بسیج و دیگر ضرورتهای زمان در مساجد انجام گرفت.
نویسنده در صدد است تا با مروری اجمالی بر نظرات بزرگ مرد تاریخ، حضرت امام خمینی رحمه الله جایگاه و نقش مسجد در جامعه اسلامی را مورد بررسی قرار دهد.
سنگر سربازان خدا
چشمه زلال مبارزه بر ضد باطل در طول تاریخ از مسجد جوشیده است. حضرت امام رحمه الله با شناخت موقعیت و نقش مسجد، خطاب به مسلمانان جهان می فرمود: «اگر حرم و كعبه و مسجد و محراب، سنگر و پشتیبان سربازان خدا و مدافعان حرم و حرمت انبیاء نیست، پس مأمن و پناهگاه آنان در كجاست؟»
امام بزرگوار با تأكید بر نقش محوری مسجد در خنثی كردن نقشه های دشمنان اسلام می فرمایند: «اینها از مسجد می ترسند. من تكلیفم را باید ادا كنم؛ به شما بگویم. شما دانشگاهیها شما دانشجوها، همه تان مساجد را بروید پر كنید! سنگر هست اینجا؛ سنگرها را باید پر كرد.»
و در جایی دیگر می فرمایند: «مساجد و محافل دینیه را كه سنگرهای اسلام در مقابل شیاطین است، هر چه بیشتر گرم و مجهز نگه دارید!»
مسجد، پایگاه انقلاب و حركت
با بررسی تحولات سالهای سرنگونی رژیم شاهنشاهی و پیروزی انقلاب اسلامی، نقش و اهمیت مسجد در ابعاد مختلف به وضوح هویدا می گردد. در آن زمان مردم و روحانیت با محوریت مساجد مبارزات خویش را تا پیروزی نهایی ادامه دادند. یقیناً در گذشته و حال و آینده، هیچ مكانی قابلیت این مركزیت را نداشته و ندارد. بنابراین هم اینك نیز دوری مردم از مساجد، موجب شادی دشمنان و تضعیف انقلاب خواهد شد. در آن موقعیت حساس، مسجد پایگاهی شد تا شاگردان و پیروان حضرت امام رحمه الله به همراه اقامه فرایض دینی و عبادی - كه دلیل حضور مردم در مساجد بود - پیامها و فرمانهای امام خمینی رحمه الله را دریافت كنند.
آن بزرگ معمار انقلاب، با تأكید بر حفظ مساجد به عنوان اصل و اساس انقلاب می فرمایند: «مسجد محلی است كه از آن باید امور اداره بشود. این مساجد بود كه این پیروزی را برای ملت ما درست كرد. این مراكز حساسی است كه ملت باید به آن توجه داشته باشند. این طور نباشد كه خیال كنیم حالا دیگر ما پیروز شدیم، دیگر مسجد می خواهیم چه كنیم؟ پیروزی ما برای اداره مسجد است.»
بر اساس همین دیدگاه است كه متفكران و نویسندگان خارجی نیز به اهمیت مساجد در ساختار انقلاب تأكید كرده و آن را محور اصلی در شكل گیری انقلاب اسلامی ایران دانسته اند.
حامد الگار نویسنده و منتقد بزرگ می گوید: «مسجد هسته اساسی تشكیلات انقلاب اسلامی بود. یكی از عناصر مهم در پیروزی انقلاب، احیای مجدد مسجد و تمام ابعاد عملكردی آن بود. نقش مسجد، دیگر نه عزلت و گریزگاهی از جامعه بود كه مردم برای دوری جستن از دنیا، گرفتن وضو، انجام عبادات یا گوش دادن به صوت قرآن به آن پناه می بردند، بلكه برعكس، مسجد به یك كانون مبارزه و مركز فرماندهی بدل گردید. به طور خلاصه، مسجد تماماً آن چیزی شد كه در عصر پیامبر بود.»
در زمان رسول اكرم صلی الله علیه و آله یكی از مهم ترین نقشهای مسجد، تدارك مقدمات فكری و بسیج عمومی مسلمانان به منظور جهاد با كفار بوده است. عیناً همین نقش در جریان نهضت روحانیون شیعه به رهبری امام خمینی رحمه الله در سال 1342 ه. ش و پس از آن در جریان پیروزی انقلاب اسلامی ایران مشاهده شد. تأثیر این مكان مقدس در جذب نیروهای رزمنده بسیجی و آموزش آنها و نیز پشتیبانی و فعالیتهای پشت جبهه، بر هیچ كس پوشیده نیست.
امام خمینی رحمه الله مساجد را مركز جنبشها و حركتهای اسلامی معرفی كرده و فرموده است: «مسجد در اسلام و در صدر اسلام همیشه مركز جنبش و حركتهای اسلامی بود.... از مسجد تبلیغات اسلامی شروع می شده است. از مسجد حركت قوای اسلامی برای سركوبی كفار و وارد كردن آنها در [زیر] بیرق اسلام بوده است. شما كه از اهالی مسجد و علمای مساجد هستید، باید پیروی از پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله و اصحاب آن سرور كنید و مساجد را برای تبلیغ اسلام و حركت اسلامیت و قطع ایادی شرك و كفر و تأیید مستضعفین در مقابل مستكبرین قرار دهید!»
اهمیت اجتماع در مسجد
اسلام در ابتدای نظام مند ساختن سازمان دینی خود، تأسیس مركز تجمع عمومی مسلمانان را با نام «مسجد» در اولویت قرار داده و تجمع در آن را به نیكوترین وجه ستوده، بیشترین تأكیدات را در راستای حفظ این سنگر توحیدی ابراز نمود.
حضرت امام رحمه الله بر اساس همین شناخت، بارها بر اهمیت اجتماع و حضور فعال در مساجد تأكید داشته، آن را موجب تقویت اسلام و نظام می دانستند: «مساجد باید مجتمع بشود از جوانها! اگر ما بفهمیم كه این اجتماعات چه فوایدی دارد و اگر بفهمیم كه اجتماعاتی كه اسلام برای ما دستور داده و فراهم كرده است، چه مسائل سیاسی را حل می كند، چه گرفتاریها را حل می كند، این طور بی حال نبودیم كه مساجدمان مركز بشود برای چند پیرزن و پیرمرد.»
همچنین می فرمودند: «نماز را در جماعت بخوانید! اجتماع باید باشد. اجتماعاتتان را حفظ كنید! مساجدتان را محكم نگه دارید!»
و در سخنی دیگر فرمودند: «مسجد مركز تبلیغ است. در صدر اسلام از همین مسجدها جیشها، ارتشها راه می افتاده. مركز تبلیغ احكام سیاسی- اسلامی بوده. هر وقت یك گرفتاری را طرح می كردند، صدا می كردند: «الصلوة مع الجماعة»، اجتماع می كردند. این گرفتاری را طرح می كردند، صحبتها را می كردند. مسجد مركز اجتماع سیاسی است. اجتماعات خود را هر چه بیشتر در مساجد و محافل و فضاهای باز عمومی برپا نمایید!»
آنچه در طول مبارزات و فعالیتهای انقلابی روشن گشت، آن است كه مساجد تنها جایگاهی هستند كه در جوّی آكنده از وحدت، اخوّت و معنویت، نیروهای مبارز، مؤمن و شجاع را در خود جای داده و از این طریق، در جهت بیداری و آگاهی بخشی به گروههای مختلف مردمی، رسالت خویش را عینیت بخشیده است. به همین دلیل است كه دشمنان از مساجد به عنوان مراكز نیرومند پشتیبانی انقلاب و ستاد عملیاتی رهبر انقلاب اسلامی در هراس و وحشت بوده و بارها مساجد را آماج حملات خود قرار داده اند و هم اینك نیز دشمنان داخلی و خارجی در صدد دور كردن مردم به خصوص جوانان از مساجد می باشند.
آن بت شكن زمان با درك این حساسیت دشمنان، بارها خطر جدایی انقلاب از مساجد را مورد تأكید قرار داده و فرموده اند: «اگر این مسجد و مركز ستاد اسلام قوی باشد، ترس از فانتومها نداشته باشید! ترس از آمریكا و شوروی و اینها نداشته باشید! آن روز باید ترس داشته باشید كه شما پشت كنید به اسلام، پشت كنید به مسجد.»
و در بیانی دیگر می فرمایند: «ای ملت! مسجدهای خودتان را حفظ كنید!... مسجدها را حفظ كنید! بروید به مسجد... تا این نهضت به ثمر برسد! مملكت شما نجات پیدا كند.»
همچنین می فرمایند: «شما باید هوشیار باشید كه مسجدهایتان و محرابهایتان و منبرهایتان را حفظ كنید و بیشتر از سابق، شمایی كه این معجزه را از مسجد دیدید كه همه قدرتها را به هم شكست، نه فقط ابرقدرتها، قدرتهای دیگر را هم به هم شكست، نباید در اسلام سستی كنید! مسجدها را محكم نگه دارید و پرجمعیت كنید!»
رهبر كبیر انقلاب با تیزبینی ای كه در مسائل سیاسی داشتند، خطر جدایی مردم ونهضت را در اوایل انقلاب از مساجد حس می كردند ومراقب بودند تا ارتباط مردم با مسجد قطع نگردد. از جمله مواردی كه اهمیّت فوق العاده حضور مردم در مساجد را از دیدگاه حضرت امام رحمه الله عیان می سازد، پیامی است مبنی بر اینكه تمامی اسلحه هایی كه در اوج تظاهرات و درگیریها به دست مردم افتاده است، به مساجد تحویل داده شود. این پیام كه با استقبال همگان مواجه شد، تأكید دیگری بر این مطلب است كه علاوه بر اهمیت تجمع در مسجد، حتی رفت و آمد به این جایگاه الهی نیز دارای آثار و بركات زیاد است و نقشه های دشمنان را خنثی می كند. این در حالی است كه مكانهای دیگر نظامی و انتظامی می توانست به عنوان پایگاه جمع آوری معرفی شود واین چیزی نیست جز اهمیت حضور در مساجد و پیوند وارتباط جامعه با مسجد و روحانیت.
حضرت امام رحمه الله در بخشی از این پیام می فرمایند: «باید تمام اسلحه هایی كه در دست مردم است، جمع شوند! هر كس اسلحه ای پیدا كرد، باید به مسجد محله خود ببرد و به امام جماعت مسجد تحویل بدهد و بعد این اسلحه ها از مساجد به كمیته آورده می شود.
حضور سیاسی روحانیت در مسجد
حضرت امام خمینی رحمه الله ، آن بزرگ مرد تاریخ، در اوج اختناق رژیم ستمشاهی یعنی سال 1352 فرمودند: «وظیفه علمای اعلام و مبلغین است كه جرائم اسرائیل را در مساجد و محافل دینی به مردم گوشزد كنند.»
حضرت امام رحمه الله در خاطره ای می فرمودند: «در دوران رضاخان من از یكی از ائمه جماعات سؤال كردم كه اگر یك وقت رضاخان لباسها را ممنوع كند و اجازه پوشیدن لباس روحانی به شما ندهد، چه كار می كنید؟ او گفت: ما توی منزل می نشینیم و جایی نمی رویم. گفتم: من اگر پیش نماز بودم و رضاخان لباس را ممنوع می كرد، همان روز با لباس تغییر یافته به مسجد می آمدم و به اجتماع می رفتم. نباید اجتماع را رها كرد و از مردم دور بود. پدید آورنده : محمد مهدی فجری ، صفحه
آثار گوناگون مسجد آثار فردي 1. بررسي آثار عبادي مسجد يكي از اركان اساسي اديان الهي و به ويژه اسلام، عبادت است. عبادت؛ يعني راز و نياز كردن با خداوند و نجوا گفتن با او. جوهر و جان اين نيايش، حضور قلب و توجه به خداست.[1] براي فراهم شدن عبادتي اين چنين، به شرايط و عوامل فراواني نياز هست كه مكان عبادت، يكي از آن هاست. براي نمونه، نماز در كوچه و خيابان، حتي در صورت درست بودن، نمي تواند با حضور قلب همراه باشد. اسلام با در نظر گرفتن مكاني به نام مسجد و قرار دادن مقرراتي ويژه براي آن، در حقيقت مكان مناسبي را براي نماز و ارتباط بندگان با خداوند پيش بيني كرده است. نام مسجد، گواه درستي اين سخن است. مسجد؛ يعني جاي سجده، كرنش در پيشگاه خداوند و به ديگر سخن؛ يعني جايگاه نماز و تقرب جستن به خداوند بزرگ؛ زيرا سجده، برترين نمونه و شكل عبادت و بندگي است. جايگاه معبد در اسلام و ديگر اديان الهي بشر بر پاية فطرت خود، توحيد و يگانگي خداوند را درك مي كند و ذات پاك حق را از وابستگي به زمان و مكان خاص، منزه مي داند. با اين حال، گويا يك گرايش فطري ديگر نيز او را وادار مي كند تا در مكاني كه انتساب بيشتري با خداوند دارد به عبادت او بپردازد. گويا جايگاهي كه منسوب به خداست، بهتر مي تواند بشر را از امواج دغدغه ها و اضطراب ها دور و به ساحل آرامش نزديك كند. از همين رو، تاريخ معبد و پرستش گاه، به اندازه عمر انسان قدمت دارد. باستان شناسان از معبدهايي خبر مي دهند كه از آغاز پيدايش انسان وجود داشته اند. قرآن مجيد نيز نام معروف اديان الهي را با نام پرستش گاه هاي آن ها همراه كرده است.[2] پيروان اديان گذشته وظيفه داشتند كه نماز را فقط در پرستش گاه هاي خود به جا آورند و نمازگزاران در خارج از معبد، تنها از روي ناچاري براي آنان روا بوده است. در اسلام با آن كه بر نمازگزاران در مسجد تأكيد فراوان شده، ولي نماز در خارج از مسجد نيز صحيح است. اين حكم الهي علاوه بر آن كه كار را براي امت پيامبر آسان كرده است، نكته اي لطيف نيز در خود پنهان دارد كه عالمان الهي آن را چنين بيان كرده اند: در حقيقت، با آن كه همه زمين با خداوند نسبت يكساني دارد، ولي خداوند به لطف خويش با مسجد، معامله خانه را مي كند؛ يعني آن ها را محل ديدار و مجلس انس و زيارت قرار داده است. اين بدين معناست كه تعيين مجلس ديدار و حضور را به اختيار ما واگذار فرموده و اين از بزرگ ترين بزرگواري هاست.[3] با آن كه همة گسترة خاك براي امت پيامبر همچون، مسجد است، ولي مسجد به معناي اصطلاحي آن، جايگاه و محفلي ويژه براي عبادت خالصانه به شمار مي رود. از همين رو، جنبه هاي عبادي مسجد، از ديگر جنبه هاي آن برجسته تر و پر فروغ تر مي نمايد. قرآن و جنبه هاي عبادي مسجد در قرآن، هر جا سخن از مسجد به ميان آمده، جنبه هاي عبادي آن به عنوان نقش اوليه و بنيادين اين جايگاه مقدس، مورد تأكيد قرار گرفته است. خداوند بزرگ مي فرمايد: و مساجد ويژه خداست. پس هيچ كس را با خدا مخوانيد. (جن: 18) و در آيه ديگر مي فرمايد: پروردگارم بر دادگري فرمان داده است و اينكه در هر مسجدي روي خود را مستقيم (به سوي قبله) كنيد و در حالي كه دين خود را براي او خالص گردانيده ايد وي را بخوانيد. همان گونه كه شما را پديد آورد و به سوي او باز مي گرديد. (اعراف: 29) اين آيه به روشني مي فهماند كه مسجد، كانون پرستش خالصانه است. خداوند بزرگ در جايي ديگر، مسجد را جايگاهي معرفي مي كند كه در آن نام خداوند فراوان برده مي شود. و مساجد يذكر فيها اسم الله كثيرا؛ و مساجدي كه نام خدا در آن ها بسيار برده مي شود. (حج: 40) با توجه به آيه هاي 36 و 37 سوره نور نيز مسجد، پايگاه تجمع مرداني است كه صبح و شام در آن جا به تسبيح و عبادت مشغولند و هيچ تجارت و معامله اي آنان را از ياد خداوند باز نمي دارد. پس مسجد نخست، كانون عبادت و نماز و راز و نياز مؤمنان با خداست. از همين رو، قرآن كريم كساني كه مردم را از ياد كردن خدا در مسجد باز مي دارند، از ستم پيشه ترين انسان ها به شمار مي رود.[4] جنبه هاي عبادي مسجد در گفتار معصومان _ عليهم السلام _ پيشوايان معصوم نيز به پيروي از قرآن، بر جنبه هاي عبادي مسجد بسيار تاكيد كرده اند. نيم نگاهي به آداب و احكام مسجد، اين نكته را روشن مي كند. بيشتر اين احكام نشان مي دهد كه اسلام در پي آن است كه مسجد جايگاهي مناسب براي ياد كردن پروردگار باشد و مؤمنان بتوانند در آن جا با حضور قلب، خدا را پرستش كنند. به اين منظور، در احكام اسلامي، انجام دادن هر كاري كه ممكن است مسجد را از ايفاي چنين نقشي باز دارد، نامطلوب شمرده شده است. آراستن مسجد با طلا، نقاشي كردن مسجد، خريد و فروش، قضاوت كردن و اجراي حدود در مسجد، ورود ديوانگان و خردسالان به مسجد، هم چنين انجام كارهايي چون بلند كردن صدا و بيان سخنان بيهوده و اعلام اشياي گم شده و كارهايي از اين دست در مسجد، هر كدام مي تواند انسان را از توجه به نماز و عبادت باز دارد. تاكيد بر حضور در مسجد، با حالت طهارت و پاكيزگي، ترغيب نمازگزاران نسبت به آراستن خود و استفاده از عطر و بوي خوش و زدودن بوي بد از دهان و بدن به هنگام حضور در مسجد نيز به همين سبب است. گاه ديده مي شود كه بوي ناخوشايند بدن كسي در مسجد، فضا را براي جمعي از نمازگزاران غير قابل تحمل مي كند و آنان را از عبادت باز مي دارد. سخن گفتن درباره امور دنيوي نيز با محيطي كه براي عبادت و ياد خداوند بنا شده، تناسبي ندارد و زمينه را براي تشويش انديشه هاي نمازگزاران فراهم مي كند. بر اين اساس، انجام دادن دو دسته از كارها در مسجد روا نيست: دسته اول اموري است كه انجام آن در مسجد، با شأن و منزلت خانه خدا سازگاري ندارد. دسته دوم كارهايي است كه به جنبه عبادي مسجد آسيب مي رساند. بر اين مسئله بسيار تاكيد كرده اند و در اين باره چنين گفته اند: اگر مسجد را براي روضه خواني چادر بزنند و فرش كنند و سياهي بكوبند و اسباب چاي در آن ببرند، در صورتي كه اين كارها به مسجد ضرر نرساند و مانع نماز خواندن نشود، اشكال ندارد.[5] امور فرهنگي و آموزشي در مسجد، فعاليت هاي اجتماعي _ سياسي و بخشي از امور نظامي كه انجام آن در مسجد رواست، با آن كه هر يك فضيلت ويژه اي دارد، ولي نبايد به جنبه عبادي مسجد و پرستش گاه بودن آن خدشه وارد كند و نمازگزاران را از نماز خواندن در مسجد باز دارد. جالب است بدانيم فقيهاني همچون امام خميني (ره) كه همواره بر جنبه هاي اجتماعي _ سياسي و انقلابي مسجد تاكيد مي كنند، انجام هر عملي را كه مانع عبادت مؤمنان در مسجد باشد، روا نمي دانند. در فتواهاي گوناگوني از امام خميني بر لزوم پرهيز از عمليات ورزشي و حتي آموزش نظامي در مسجد، با همه اهميتي كه دارد، تاكيد شده است.[6] 2. بررسي آثار تربيتي مسجد يكي ديگر از آثار فردي مسجد، آثار تربيتي آن است. مسجد علاوه بر آثار عبادي با گستره فعاليت ها و مفاهيم حاشيه اي، در امور تربيتي نيز نقش مهمي ايفا مي كند. آثار تربيتي مسجد را در سه بخش بررسي مي كنيم: تربيت ديني تربيت، در لغت به معناي رشد و پاكيزه كردن است. در اصطلاح، تربيت عبارت است از تبديل كردن قوه ها به فعليت و استخراج نيروها و استعدادهاي دروني انسان كه سبب شكوفايي و پرورده ساختن است.[7] تربيت ديني، تربيت بر اساس آموزه هاي ديني است كه به دين داري پايان مي پذيرد و شكوفايي ديني را دربر دارد. «هدف از تربيت ديني، ايجاد تقويت و پرورش روح تقوا و هدايت پذيري است؛ زيرا نجات، در گرو ايمان و تقواي مستمر و رسيدن به مقام رضا مي باشد».[8] در دنيايي كه هدف و فلسفه زندگي، گم شده و پذيرش حيات پوچ و بيهوده، زمينه ساز پي آمدهاي نامطلوبي است كه به صورت هاي گوناگون در زمينه هاي فردي و اجتماعي بروز مي كند، تنها دين و تربيت ديني است كه عامل هدايت انسان در مسير زندگي مي شود. در اين ميان مسجد با احياي تربيت ديني، انسان را به خويشتن باز مي گرداند و با زدودن غبارهاي خود فراموشي از فطرت، انسان را به سوي هويت ديني راهنمايي مي كند. مسجد از راه هاي گوناگون بر تربيت ديني اثر مي گذارد. ايجاد شناخت تربيت، بدون ايجاد شناخت و آگاهي امكان پذير نيست. بنابراين، تربيت ديني به اطلاع رساني و انتقال مفاهيم نياز دارد تا در سايه آن وظيفه هاي ديني شكل يابد. برگزاري جلسه هاي سخنراني ديني در مسجدها، مناسبت هاي گوناگون و بيان احكام، تلاش ارزشمندي در اين مسير است. در اين سخنراني ها شناخت و آگاهي ديني افراد افزايش مي يابد و با تبيين جامعيت ديني و ارزش هاي اسلامي، يكي از مهم ترين جنبه هاي تربيت ديني شكل مي گيرد و در نهايت، ارزش ها و آرمان هاي ديني تقويت مي شود. تربيت عملي تربيت تنها به ايجاد و انتقال آگاهي ها مربوط نيست، بلكه تربيت عملي نيز بسيار مؤثر است. برگزاري نماز جماعت، جلسه هاي دعا و نيايش، اعتكاف و مراسم هاي ديني در مناسبت هاي مذهبي از اين قبيل است. تربيت الگويي تربيت الگويي، يكي ازبهترين شيوه هاي تربيتي است. مسجد در اين مورد نيز مؤثر است. امام جماعت و افراد نمازگزار در مسجد، مسلمانان برتري هستند كه بيشتر از ديگران به احكام ديني پاي بندند.
[1] . نك: امام خميني، چهل حديث، ح 27، عبادت و حضور قلب. [2] . حج: 39. [3] . سيداحمد فهري، پرواز در ملكوت، صص 238- 239. [4] . بقره: 114. [5] . حضرت امام خميني، رساله توضيح المسائل، مسئله 907. [6] . نك: رحيم نوبهار، سيماي مسجد، ج 2، ص 10. [7] . مجيد رشيدي پور، آشنايي با تعليم و تربيت اسلامي، ص 8 تا 12. [8] . محمدمهدي پورعلي فرد، نكته هايي درباره روش تربيت ديني نسل جوان و نوجوان، ج، انتشارات شاكر، ص 19. محسن محمدي - مسجد
[1] . نك: امام خميني، چهل حديث، ح 27، عبادت و حضور قلب. [2] . حج: 39. [3] . سيداحمد فهري، پرواز در ملكوت، صص 238- 239. [4] . بقره: 114. [5] . حضرت امام خميني، رساله توضيح المسائل، مسئله 907. [6] . نك: رحيم نوبهار، سيماي مسجد، ج 2، ص 10. [7] . مجيد رشيدي پور، آشنايي با تعليم و تربيت اسلامي، ص 8 تا 12. [8] . محمدمهدي پورعلي فرد، نكته هايي درباره روش تربيت ديني نسل جوان و نوجوان، ج، انتشارات شاكر، ص 19. محسن محمدي - مسجد
Similar threads
| Thread starter | عنوان | تالار | پاسخ ها | تاریخ |
|---|---|---|---|---|
|
عکس/مراسم لیلة‌الرغائب در مسجد جمکران | مهدویت | 0 | |
|
کرامات مسجد مقدس جمکران | مهدویت | 7 | |
|
ترک خوردن دیوار مسجد کوفه در شب ضربت علي (ع) | مهدویت | 0 | |
| K | فایده مسجد جمکران | مهدویت | 32 |