نويسنده: گردآوري : محسن راد
آلودگي هوا مانند هر پديده ديگري داراي پيشينه اي است كه مطالعه آن از ديدگاه متخصصانِ محيط زيست، بخش قابل توجهي از پژوهش هاي كارشناسي را در برمي گيرد. علاوه بر اين، صاحبان مشاغلي چون پزشكان، مسئولان و متوليان شهري، صاحبان صنايع، توليدكنندگان سوخت هاي فسيلي، مسئولان بهداشت محيط و افراد متعدد ديگري كه مستقيم يا غيرمستقيم با آلودگي هوا مسايل آن در ارتباط هستند، آلودگي هوا را از زواياي گوناگون مورد بحث قرار داده و در موارد بسيار راه حلهايي براي اين بلاي فراگير ارائه داده اند.
در مقاله حاضر ضمن مروري بر تاريخچه آلودگي هوا و آثار مخرب آن به نكات متعددي در اين زمينه پرداخته شده و راهكارهايي براي كاهش اين پديده مطرح شده است.
آلودگي هوا را نمي توان مربوط به دوران حاضر و يا يك عصر خاص دانست. حتي قبل از اينكه بشر اوليه موفق به كشف آتش شود، يعني بتواند با برهم زدن دو سنگ »آتش زنه« بر يكديگر و يا ايجاد اصطكاك سريع بين دو قطعه چوب خشك، آتش توليد كند، آلودگي هوا بر اثر دود حاصل از آتش سوزي طبيعي جنگل ها وجود داشته است.
اما آلودگي هاي هوا در اعصار كهن نسبت به طبيعت بكر و دست نخورده آن دوران، بسيار اندك و حتي قابل چشم پوشي بود تا اينكه در اوايل قرن بيستم وبا ورود به دنياي صنعتي، بر اثر كشف زغال سنگ و سوخت هاي فسيلي اشكال تازه اي از آلودگي هوا پديد آمد.
اعدام آلوده كنندگان هوا
در قرن61 ميلادي، فيلسوف رومي به نام سنكا (Seneca) در گزارشي از وضعيت رم مي گفت: »وقتي من از هواي سنگين رم و بوي بد دودكش ها كه مي چرخيدند و بخارات بيماري زا و دوده را به هوا مي ريختند خارج شدم تغييري در حالت خود احساس كردم« وقتي كه آلودگي هوا در كاخ تاتبري (Tutbury Castle) در ناكينگهام براي الينور همسر هِنري دوم غير قابل تحمل بود، تغيير مكان داد.160 سال بعد سوخت زغال سنگ در لندن ممنوع شد، به طوري كه در سال1300 ميلادي ادوارد اول طي صدور فرماني اعلام كرد: »تمام كساني كه صداي مرا مي شنوند آگاه باشند كه اگر به علت سوزاندن زغال مقصر شناخته شوند سر خود را از دست خواهند داد«. در سال1661 جان اِوِلين (John Evelyn) در بروشوري با عنوان فومي فوجيوم (Famifugium) راه حل هايي را براي كاهش آلودگي هاي هوا پيشنهاد كرد كه هنوز بسياري از آنها كاربرد دارند.
مسائل و مشكلات آلودگي در دوران هاي انقلاب صنعتي (از ابتداي قرن بيستم تا سال1925 و از سال1925 به بعد) با يكديگر متفاوت بوده است.
حوادث جهاني آلودگي هوا
از سال1925 به بعد، حوادث نگران كننده اي در رابطه با آلودگي شديد هوا در شهرهاي بزرگ دنيا اتفاق افتاد كه به سه مورد آن اشاره مي كنيم.
حادثه دره ميوز بلژيك: دسامبر1930 حدود60 نفر انسان و تعداد زيادي گاو و گوسفند به علت وجود وارونگي هوا و تراكم آلاينده هاي خروجي از صنايع، سازنده اسيد سولفوريك، شيشه سازي و تهيه روي، تلف شدند. حالت وارونگي حدود5 روز طول كشيد و بيشتر مرگ و ميرها در روزهاي چهارم و پنجم دسامبر گزارش شده است. غلظت So2 هوا طي روزهاي ياد شده تا38 قسمت در ميليون بوده است.
دونورا پنسيلوانيا- آمريكا:31 اكتبر1948 حالت پايداري بر فراز شهر دونورا مستقر شد و تراكم آلاينده هايي كه از صنايع فولاد ناشي مي شد، باعث بيماري6 هزار نفر از جمعيت12 هزار نفري شهر شد كه تعداد زيادي از آنان بستري شدند.
لندن: 5 تا9 دسامبر1952 مه- دود يا اسماگ شهر لندن را فرا گرفت، اين پديده از معروفترين حوادث ناگوار آلودگي هواست. در آن روزها حدود4 هزار مرگ و مير به علت آلودگي هوا گزارش شده است. در اين حادثه نيز تراكم ذرات و انيدريد سولفورو كه به علت پديده وارونگي هوا افزايش يافته بود، علت اصلي مرگ و مير شناخته شده است. در تمامي موارد ياد شده و ساير حوادث مشابه بيشتر قربانيان افراد مسن، بيماران ريوي و اطفال خردسال بوده اند.
اين حوادث و حوادث مشابه در نيويورك، لوس آنجلس، پوزاريكاي مكزيك و غيره منجر به وضع قوانين، مقررات و استانداردهايي شد كه از آن زمان تا به حال چندين بار تجديد شده است.
سابقه قانون گذاري در ايران از سه دهه تجاوز نمي كند. آخرين قانون در سال1374 به تصويب مجلس شوراي اسلامي رسيد كه آيين نامه اجرايي آن پس از5 سال در شهريور1379 به تصويب هيات وزيران رسيد و ابلاغ شد.
منابع آلودگي هوا
منابع انتشار آلاينده هاي هوا را به دو گروه ثابت و متحرك تقسيم
كرده اند. گروه ثابت شامل صنايع، نيروگاهها و مراكز تجاري و مسكوني
مي شوند و منابع متحرك انواع وسايل نقليه از موتور سيكلت تا هواپيما و كشتي را در برمي گيرند.
آلودگي هوا در صنايع هم به علت مصرف سوخت است و هم نوع فرايند، در حاليكه در منابع متحرك آلودگي هوا حاصل احتراق سوخت بوده و به صورت گازهاي آلاينده و يا ذرات، وارد هوا مي شود. مقدار آلودگي توليد شده از منبع را با وزن آلودگي به واحد وزن مواد خام مصرفي يا محصول توليدي بيان مي كنند و به آن »ضريب انتشار« مي گويند.
آثار آلودگي هوا
آثار مضر آلودگي هوا بر سلامت انسان، حيوان، گياهان و همچنين تخريب مواد، موضوع بررسي و مطالعات زيادي بوده است. طي چند دهه اخير مساله باران هاي اسيدي، لايه اوزن و گرمايش زمين و پيامدهاي آن بر اكوسيستم و انسان نيز مورد مطالعه و بحث دانشمندان قرار گرفته است.
A.V. Kneese از كارشناسان برجسته سازمان جهاني بهداشت مي گويد: »در مورد آلودگي هوا، تقريباً در همان وضعي هستيم كه ماهي ها در آب آلوده«. آنجا كه عوامل زيادي در تاثير آلودگي هوا بر سلامت انسان موثرند اثبات آثار آلودگي هوا بر سلامت انسان مشكل خواهد بود. با اين حال، اطلاعات زيادي وجود دارد كه مي توان به آنها استناد كرد.
مطالعات اپيدميولوژي در جريان حوادث ناگوار لندن، دونورا و غيره، مطالعات انجام شده در محيط هاي كار و همچنين مطالعات روي حيوانات آزمايشگاهي، بسياري از آثار نامساعد آلودگي هوا بر سلامت انسان را به خوبي نشان مي دهد. در اين موارد به طور عمده غلظت هاي غيرمعمول آلودگي مطرح بوده اند. در سال هاي اخير نيز مطالعاتي در بعضي از شهرهاي بزرگ و آلوده انجام گرفته است كه بر اساس آنها به روابطي بين غلظت آلودگي (ميزان ذرات معلق) و ميزان مرگ و مير دست يافته اند.
تعريف آلودگي هوا و تقسيم بندي آن
آلودگي هوا مانند هر پديده ديگر، داراي تعاريف گوناگوني است.بر اساس ساده ترين تعريف، آلودگي هوا عبارتست از وجود يك يا چند ماده آلوده كننده در هواي آزاد به ميزاني كه در مدت زمان معين بتواند كيفيت هوا را به ضرر انسان، حيوان، گياه و اشياء تغيير دهد.
در حال حاضر، تهران و چند شهر بزرگ ايران از جمله اصفهان، مشهد، شيراز و برخي ديگر از شهرهاي كوچكتر در معرض آلودگي هوا (با درجه هاي متفاوت) هستند كه در موارد متعدد به نقطه اوج خطر مي رسد.
در يك تقسيم بندي كلي، آلوده كننده هاي هوا با توجه به منبع توليد و انتشار، در دو دسته طبيعي و مصنوعي تعريف مي شوند. آلوده كننده هاي طبيعي مانند آتش فشانها، گردوغبار حاصل از فرسايش طبيعي، گرده افشاني گياهان و گازهاي حاصل از فساد و تخمير مواد آلي هستند. اما منشاء آلوده كنندگان مصنوعي، وسايل نقليه، صنايع، واحدهاي تجاري و خدماتي است كه در اين بخش آلودگي هاي ثانويه نيز بوجود مي آيد، زيرا برخي از مواد آلوده كننده پس از ورود به هوا با مواد ديگر تركيب شده و به مواد زيانبار جديدي مانند »ازن« و »مه-دود« تبديل مي شوند كه به آنها آلوده كنندگان ثانويه گفته مي شود.
شرايط جغرافيايي نيز در شهرهايي مانند تهران باعث بوجود آمدن پايداري هوا و »اينورژن« مي شوند كه آلودگي هوا را تشديد مي كند.
راه چاره چيست؟
كاهش آلودگي هوا نيازمند يك حركت همگاني است كه مشاركت هماهنگ مردم و دست اندركاران را به طور مستمر مي طلبد. در اينجا به برخي از راهكارهاي كاهش آلودگي هوا اشاره مي كنيم:
آموزش حفظ محيط زيست، اعتلا و ارتقاي فرهنگ زيست محيطي جامعه، محدوديت استفاده از تردد اتومبيل هاي شخصي در خيابانها و توسعه وسيله نقليه عمومي، عدم تمركز كارهاي اداري در پايتخت، افزايش سرانه فضاي سبز، انتقال صنايع و كارخانجات و كارگاه هاي آلاينده هوا به خارج شهر، گسترش فرهنگ استفاده از مترو، تبديل سوخت بنزين به گاز طبيعي، به حداقل رساندن توليد زباله، ايجاد آب نما و فواره براي جذب گردوغبار، ارزيابي محيط زيستي تمامي طرحهاي عمراني و توسعه شهري، استفاده از بنزين بدون سرب، نصب *****هاي مخصوص براي جلوگيري از انتشار دود و گردوغبار در كارخانه ها، ايجاد كمربند سبز در اطراف شهرها، معاينه فني اتومبيل ها هر سه ماه يكبار و تعويض اتومبيل هاي فرسوده با اتومبيل هاي جديد از عوامل كاهش آلودگي هوا هستند.
در همين زمينه كارشناسان توصيه هاي ديگري به شرح زير دارند:
پرهيز از گاز دادن اتومبيل هنگام خاموش كردن آن، تنظيم باد
لاستيك هاي اتومبيل به طور استاندارد كه موجب كاهش مصرف سوخت مي شود، خاموش كردن وسايل نقليه عمومي در توقفگاه هاي عمومي. همچنين توجه و رعايت دستورالعمل زير در كاهش هرچه بيشتر آلودگي تاثير فراواني خواهد داشت. براي گرم كردن خودرو چند كيلومتر اول را به آهستگي و در دنده پايين رانندگي كنيد. از ساسات فقط براي روشن كردن خودرو استفاده كنيد. تعويض زودهنگام روغن موتور موجب اتلاف سرمايه ملي و هدر دادن وقت و هزينه شخصي مي شود و به همين دليل سالانه دويست ميليون ليتر روغن توليدي هدر مي رود، بنابراين در تعويض به موقع روغن دقت لازم را به كار بريد. بايد توجه داشته باشيد كه باز كردن ترموستات خودرو موجب افزايش مصرف سوخت و آلودگي هوا مي شود. همچنين سرعت بيشتر، مصرف سوخت را بيشتر مي كند. سرعت زياد و ترمز ناگهاني، مصرف سوخت را تا50 درصد افزايش مي دهد. قبل از حركت براي سفرهاي درون شهري كارهاي خود را مشخص و رديف كنيد. انتخاب مسيرهاي كوتاه و كم ترافيك موجب صرفه جويي در وقت، هزينه شخصي و كاهش ترافيك و آلودگي مي شود. تهويه مستمر و استفاده بيشتر از گلدان و گياهان زينتي در منازل در كاهش آلودگي موثر است.
ديدگاه كارشناسان و صاحبنظران
در پايان اين گزارش از نظريات و ديدگاههاي برخي از سازمانها و كارشناسان در بحث آلودگي هوا و مسايل مربوط به آن آگاه مي شويم:
- پايگاه اطلاع رساني شهرسازي و معماري: افزايش غلظت آلاينده ها در هواي تهران در پاييز سال جاري از سوي اغلب كارشناسان محيط زيست بزرگترين زنگ خطر براي تهران در سالهاي اخير است.
- ممكن است شهروندان تهراني، به دليل غلظت بالاي آلاينده ها و پديده »اينورژن« خانه نشين شوند.
- محبوبه كمالي، كارشناس محيط زيست: سالانه7 ميليارد دلار خسارت آلودگي هوا در ايران است.
- فرهاد دبيري، صاحب نظر در قوانين محيط زيست: ريشه اصلي مشكلات در بي نتيجه ماندن طرح و برنامه هاي موجود براي مواجهه با آلودگي هوا، اجرا نشدن قانون است.
- دكتر منوچهر مكارم، متخصص بيماري هاي تنفسي: بيماري آسم از پيامدهاي اصلي استنشاق هواي آلوده است.
- يوسف رشيدي، مديرعامل شركت كنترل كيفيت هوا: در شهرهاي بزرگ جهان كه مشكل وارونگي دما وجود دارد، شروع به كار مدارس و ادارات در پاييز و زمستان ديرتر از ساعات »اينورژن« است. با تنظيم صحيح ساعات كار مدارس، بانكها، ادارات و اصناف، آسيب هاي آلودگي هوا به ويژه در مواقع بروز اينورژن كاهش مي يابد.
منابع:
- دكتر منصور غياث الدين، دانشگاه علوم پزشكي تهران
www.elibhbi.ir
- ليلا صادق پور، پايگاه اطلاع رساني و شهرسازي و معماري
www.uan.ir
- صغري رجب بلوكات
www.bmsu.ac.ir
- روزنامه همشهري،26 آبان79-26 آذر83 و26 مهر84 (مهرداد مشايخي)
- روزنامه ايران،29 مرداد82 (رضا خسروي زنجاني)
آلودگي هوا مانند هر پديده ديگري داراي پيشينه اي است كه مطالعه آن از ديدگاه متخصصانِ محيط زيست، بخش قابل توجهي از پژوهش هاي كارشناسي را در برمي گيرد. علاوه بر اين، صاحبان مشاغلي چون پزشكان، مسئولان و متوليان شهري، صاحبان صنايع، توليدكنندگان سوخت هاي فسيلي، مسئولان بهداشت محيط و افراد متعدد ديگري كه مستقيم يا غيرمستقيم با آلودگي هوا مسايل آن در ارتباط هستند، آلودگي هوا را از زواياي گوناگون مورد بحث قرار داده و در موارد بسيار راه حلهايي براي اين بلاي فراگير ارائه داده اند.
در مقاله حاضر ضمن مروري بر تاريخچه آلودگي هوا و آثار مخرب آن به نكات متعددي در اين زمينه پرداخته شده و راهكارهايي براي كاهش اين پديده مطرح شده است.
آلودگي هوا را نمي توان مربوط به دوران حاضر و يا يك عصر خاص دانست. حتي قبل از اينكه بشر اوليه موفق به كشف آتش شود، يعني بتواند با برهم زدن دو سنگ »آتش زنه« بر يكديگر و يا ايجاد اصطكاك سريع بين دو قطعه چوب خشك، آتش توليد كند، آلودگي هوا بر اثر دود حاصل از آتش سوزي طبيعي جنگل ها وجود داشته است.
اما آلودگي هاي هوا در اعصار كهن نسبت به طبيعت بكر و دست نخورده آن دوران، بسيار اندك و حتي قابل چشم پوشي بود تا اينكه در اوايل قرن بيستم وبا ورود به دنياي صنعتي، بر اثر كشف زغال سنگ و سوخت هاي فسيلي اشكال تازه اي از آلودگي هوا پديد آمد.
اعدام آلوده كنندگان هوا
در قرن61 ميلادي، فيلسوف رومي به نام سنكا (Seneca) در گزارشي از وضعيت رم مي گفت: »وقتي من از هواي سنگين رم و بوي بد دودكش ها كه مي چرخيدند و بخارات بيماري زا و دوده را به هوا مي ريختند خارج شدم تغييري در حالت خود احساس كردم« وقتي كه آلودگي هوا در كاخ تاتبري (Tutbury Castle) در ناكينگهام براي الينور همسر هِنري دوم غير قابل تحمل بود، تغيير مكان داد.160 سال بعد سوخت زغال سنگ در لندن ممنوع شد، به طوري كه در سال1300 ميلادي ادوارد اول طي صدور فرماني اعلام كرد: »تمام كساني كه صداي مرا مي شنوند آگاه باشند كه اگر به علت سوزاندن زغال مقصر شناخته شوند سر خود را از دست خواهند داد«. در سال1661 جان اِوِلين (John Evelyn) در بروشوري با عنوان فومي فوجيوم (Famifugium) راه حل هايي را براي كاهش آلودگي هاي هوا پيشنهاد كرد كه هنوز بسياري از آنها كاربرد دارند.
مسائل و مشكلات آلودگي در دوران هاي انقلاب صنعتي (از ابتداي قرن بيستم تا سال1925 و از سال1925 به بعد) با يكديگر متفاوت بوده است.
حوادث جهاني آلودگي هوا
از سال1925 به بعد، حوادث نگران كننده اي در رابطه با آلودگي شديد هوا در شهرهاي بزرگ دنيا اتفاق افتاد كه به سه مورد آن اشاره مي كنيم.
حادثه دره ميوز بلژيك: دسامبر1930 حدود60 نفر انسان و تعداد زيادي گاو و گوسفند به علت وجود وارونگي هوا و تراكم آلاينده هاي خروجي از صنايع، سازنده اسيد سولفوريك، شيشه سازي و تهيه روي، تلف شدند. حالت وارونگي حدود5 روز طول كشيد و بيشتر مرگ و ميرها در روزهاي چهارم و پنجم دسامبر گزارش شده است. غلظت So2 هوا طي روزهاي ياد شده تا38 قسمت در ميليون بوده است.
دونورا پنسيلوانيا- آمريكا:31 اكتبر1948 حالت پايداري بر فراز شهر دونورا مستقر شد و تراكم آلاينده هايي كه از صنايع فولاد ناشي مي شد، باعث بيماري6 هزار نفر از جمعيت12 هزار نفري شهر شد كه تعداد زيادي از آنان بستري شدند.
لندن: 5 تا9 دسامبر1952 مه- دود يا اسماگ شهر لندن را فرا گرفت، اين پديده از معروفترين حوادث ناگوار آلودگي هواست. در آن روزها حدود4 هزار مرگ و مير به علت آلودگي هوا گزارش شده است. در اين حادثه نيز تراكم ذرات و انيدريد سولفورو كه به علت پديده وارونگي هوا افزايش يافته بود، علت اصلي مرگ و مير شناخته شده است. در تمامي موارد ياد شده و ساير حوادث مشابه بيشتر قربانيان افراد مسن، بيماران ريوي و اطفال خردسال بوده اند.
اين حوادث و حوادث مشابه در نيويورك، لوس آنجلس، پوزاريكاي مكزيك و غيره منجر به وضع قوانين، مقررات و استانداردهايي شد كه از آن زمان تا به حال چندين بار تجديد شده است.
سابقه قانون گذاري در ايران از سه دهه تجاوز نمي كند. آخرين قانون در سال1374 به تصويب مجلس شوراي اسلامي رسيد كه آيين نامه اجرايي آن پس از5 سال در شهريور1379 به تصويب هيات وزيران رسيد و ابلاغ شد.
منابع آلودگي هوا
منابع انتشار آلاينده هاي هوا را به دو گروه ثابت و متحرك تقسيم
كرده اند. گروه ثابت شامل صنايع، نيروگاهها و مراكز تجاري و مسكوني
مي شوند و منابع متحرك انواع وسايل نقليه از موتور سيكلت تا هواپيما و كشتي را در برمي گيرند.
آلودگي هوا در صنايع هم به علت مصرف سوخت است و هم نوع فرايند، در حاليكه در منابع متحرك آلودگي هوا حاصل احتراق سوخت بوده و به صورت گازهاي آلاينده و يا ذرات، وارد هوا مي شود. مقدار آلودگي توليد شده از منبع را با وزن آلودگي به واحد وزن مواد خام مصرفي يا محصول توليدي بيان مي كنند و به آن »ضريب انتشار« مي گويند.
آثار آلودگي هوا
آثار مضر آلودگي هوا بر سلامت انسان، حيوان، گياهان و همچنين تخريب مواد، موضوع بررسي و مطالعات زيادي بوده است. طي چند دهه اخير مساله باران هاي اسيدي، لايه اوزن و گرمايش زمين و پيامدهاي آن بر اكوسيستم و انسان نيز مورد مطالعه و بحث دانشمندان قرار گرفته است.
A.V. Kneese از كارشناسان برجسته سازمان جهاني بهداشت مي گويد: »در مورد آلودگي هوا، تقريباً در همان وضعي هستيم كه ماهي ها در آب آلوده«. آنجا كه عوامل زيادي در تاثير آلودگي هوا بر سلامت انسان موثرند اثبات آثار آلودگي هوا بر سلامت انسان مشكل خواهد بود. با اين حال، اطلاعات زيادي وجود دارد كه مي توان به آنها استناد كرد.
مطالعات اپيدميولوژي در جريان حوادث ناگوار لندن، دونورا و غيره، مطالعات انجام شده در محيط هاي كار و همچنين مطالعات روي حيوانات آزمايشگاهي، بسياري از آثار نامساعد آلودگي هوا بر سلامت انسان را به خوبي نشان مي دهد. در اين موارد به طور عمده غلظت هاي غيرمعمول آلودگي مطرح بوده اند. در سال هاي اخير نيز مطالعاتي در بعضي از شهرهاي بزرگ و آلوده انجام گرفته است كه بر اساس آنها به روابطي بين غلظت آلودگي (ميزان ذرات معلق) و ميزان مرگ و مير دست يافته اند.
تعريف آلودگي هوا و تقسيم بندي آن
آلودگي هوا مانند هر پديده ديگر، داراي تعاريف گوناگوني است.بر اساس ساده ترين تعريف، آلودگي هوا عبارتست از وجود يك يا چند ماده آلوده كننده در هواي آزاد به ميزاني كه در مدت زمان معين بتواند كيفيت هوا را به ضرر انسان، حيوان، گياه و اشياء تغيير دهد.
در حال حاضر، تهران و چند شهر بزرگ ايران از جمله اصفهان، مشهد، شيراز و برخي ديگر از شهرهاي كوچكتر در معرض آلودگي هوا (با درجه هاي متفاوت) هستند كه در موارد متعدد به نقطه اوج خطر مي رسد.
در يك تقسيم بندي كلي، آلوده كننده هاي هوا با توجه به منبع توليد و انتشار، در دو دسته طبيعي و مصنوعي تعريف مي شوند. آلوده كننده هاي طبيعي مانند آتش فشانها، گردوغبار حاصل از فرسايش طبيعي، گرده افشاني گياهان و گازهاي حاصل از فساد و تخمير مواد آلي هستند. اما منشاء آلوده كنندگان مصنوعي، وسايل نقليه، صنايع، واحدهاي تجاري و خدماتي است كه در اين بخش آلودگي هاي ثانويه نيز بوجود مي آيد، زيرا برخي از مواد آلوده كننده پس از ورود به هوا با مواد ديگر تركيب شده و به مواد زيانبار جديدي مانند »ازن« و »مه-دود« تبديل مي شوند كه به آنها آلوده كنندگان ثانويه گفته مي شود.
شرايط جغرافيايي نيز در شهرهايي مانند تهران باعث بوجود آمدن پايداري هوا و »اينورژن« مي شوند كه آلودگي هوا را تشديد مي كند.
راه چاره چيست؟
كاهش آلودگي هوا نيازمند يك حركت همگاني است كه مشاركت هماهنگ مردم و دست اندركاران را به طور مستمر مي طلبد. در اينجا به برخي از راهكارهاي كاهش آلودگي هوا اشاره مي كنيم:
آموزش حفظ محيط زيست، اعتلا و ارتقاي فرهنگ زيست محيطي جامعه، محدوديت استفاده از تردد اتومبيل هاي شخصي در خيابانها و توسعه وسيله نقليه عمومي، عدم تمركز كارهاي اداري در پايتخت، افزايش سرانه فضاي سبز، انتقال صنايع و كارخانجات و كارگاه هاي آلاينده هوا به خارج شهر، گسترش فرهنگ استفاده از مترو، تبديل سوخت بنزين به گاز طبيعي، به حداقل رساندن توليد زباله، ايجاد آب نما و فواره براي جذب گردوغبار، ارزيابي محيط زيستي تمامي طرحهاي عمراني و توسعه شهري، استفاده از بنزين بدون سرب، نصب *****هاي مخصوص براي جلوگيري از انتشار دود و گردوغبار در كارخانه ها، ايجاد كمربند سبز در اطراف شهرها، معاينه فني اتومبيل ها هر سه ماه يكبار و تعويض اتومبيل هاي فرسوده با اتومبيل هاي جديد از عوامل كاهش آلودگي هوا هستند.
در همين زمينه كارشناسان توصيه هاي ديگري به شرح زير دارند:
پرهيز از گاز دادن اتومبيل هنگام خاموش كردن آن، تنظيم باد
لاستيك هاي اتومبيل به طور استاندارد كه موجب كاهش مصرف سوخت مي شود، خاموش كردن وسايل نقليه عمومي در توقفگاه هاي عمومي. همچنين توجه و رعايت دستورالعمل زير در كاهش هرچه بيشتر آلودگي تاثير فراواني خواهد داشت. براي گرم كردن خودرو چند كيلومتر اول را به آهستگي و در دنده پايين رانندگي كنيد. از ساسات فقط براي روشن كردن خودرو استفاده كنيد. تعويض زودهنگام روغن موتور موجب اتلاف سرمايه ملي و هدر دادن وقت و هزينه شخصي مي شود و به همين دليل سالانه دويست ميليون ليتر روغن توليدي هدر مي رود، بنابراين در تعويض به موقع روغن دقت لازم را به كار بريد. بايد توجه داشته باشيد كه باز كردن ترموستات خودرو موجب افزايش مصرف سوخت و آلودگي هوا مي شود. همچنين سرعت بيشتر، مصرف سوخت را بيشتر مي كند. سرعت زياد و ترمز ناگهاني، مصرف سوخت را تا50 درصد افزايش مي دهد. قبل از حركت براي سفرهاي درون شهري كارهاي خود را مشخص و رديف كنيد. انتخاب مسيرهاي كوتاه و كم ترافيك موجب صرفه جويي در وقت، هزينه شخصي و كاهش ترافيك و آلودگي مي شود. تهويه مستمر و استفاده بيشتر از گلدان و گياهان زينتي در منازل در كاهش آلودگي موثر است.
ديدگاه كارشناسان و صاحبنظران
در پايان اين گزارش از نظريات و ديدگاههاي برخي از سازمانها و كارشناسان در بحث آلودگي هوا و مسايل مربوط به آن آگاه مي شويم:
- پايگاه اطلاع رساني شهرسازي و معماري: افزايش غلظت آلاينده ها در هواي تهران در پاييز سال جاري از سوي اغلب كارشناسان محيط زيست بزرگترين زنگ خطر براي تهران در سالهاي اخير است.
- ممكن است شهروندان تهراني، به دليل غلظت بالاي آلاينده ها و پديده »اينورژن« خانه نشين شوند.
- محبوبه كمالي، كارشناس محيط زيست: سالانه7 ميليارد دلار خسارت آلودگي هوا در ايران است.
- فرهاد دبيري، صاحب نظر در قوانين محيط زيست: ريشه اصلي مشكلات در بي نتيجه ماندن طرح و برنامه هاي موجود براي مواجهه با آلودگي هوا، اجرا نشدن قانون است.
- دكتر منوچهر مكارم، متخصص بيماري هاي تنفسي: بيماري آسم از پيامدهاي اصلي استنشاق هواي آلوده است.
- يوسف رشيدي، مديرعامل شركت كنترل كيفيت هوا: در شهرهاي بزرگ جهان كه مشكل وارونگي دما وجود دارد، شروع به كار مدارس و ادارات در پاييز و زمستان ديرتر از ساعات »اينورژن« است. با تنظيم صحيح ساعات كار مدارس، بانكها، ادارات و اصناف، آسيب هاي آلودگي هوا به ويژه در مواقع بروز اينورژن كاهش مي يابد.
منابع:
- دكتر منصور غياث الدين، دانشگاه علوم پزشكي تهران
www.elibhbi.ir
- ليلا صادق پور، پايگاه اطلاع رساني و شهرسازي و معماري
www.uan.ir
- صغري رجب بلوكات
www.bmsu.ac.ir
- روزنامه همشهري،26 آبان79-26 آذر83 و26 مهر84 (مهرداد مشايخي)
- روزنامه ايران،29 مرداد82 (رضا خسروي زنجاني)
