سـعید
مدیر بازنشسته
قبه سبز قديميترين نمونه كاشيكاري معرق در ايران جوادي شهره* * گروه آموزشي هنرهاي تجسمي، دانشكده هنرهاي زيبا، دانشگاه تهران كاشيكاري معرق از دوران قديم تا كنون به عنوان روشي براي زيبا سازي و استحكام بخشي به بنا مورد استفاده بوده است. چگونگي پيدايش كاشي معرق مراحلي دارد كه از تزيين دو رنگ شروع شده و به تدريج به كاشي چند رنگ در تركيب با آجر مي انجامد و رفته رفته منجر به معرق كاري مي گردد. چگونگي ظهور كاشي در تزيين معماري و قدمت آن به دوران قبل از اسلام مي رسد كه اولين نمونه هاي كاشي را در تزيينات كاخهاي هخامنشي و آشور مي بينيم. اما در دوران اسلامي تزيينات خارجي بناها معمولا آجر كاري بوده و اوج اين هنر را در عصر سلجوقي شاهد هستيم. در اواخر دوران سلجوقي نوعي كاشيكاري موسوم به كاشي نگين يا تزيين دورنگ وارد تزيينات معماري مي شود كه از اولين نمونه هاي اين شيوه مي توان به بناي خواجه اتابك سلجوقي در كرمان اشاره كرد. اين بنا مقبره وزير سلجوقي در قرن پنجم هجري بوده است. اين شيوه تزييني كه تركيبي از كاشي آبي در تركيب با آجر مي باشد به تدريج از قرن ششم تا هشتم هجري كامل شده به طوري كه در بناهايي مانند مسجد ملك زوزن خراسان، برجهاي آرامگاهي مراغه، گنبد سلطانيه، مساجد جامع ورامين و نظنز و ... شاهد كاشيهاي رنگين لاجوردي، سفيد و سياه نيز در تركيب با آجر هستيم كه به تدريج اين شيوه تكميل شده و منجر به معرق كاري مي شود. پس از اين مقدمه به معرفي كاشيكاري معرق بناي قبه سبز كه مقبره قراختائيان كرمان در قرن هفتم هجري است مي پردازيم. تزيينات اين بنا به عنوان قديميترين كاشيكاري معرق ايران مورد بررسي قرار مي گيرد. فرضيه اي كه اين كاشيكاري را قديميترين معرق كاري ايران معرفي مي كند نظريه مرحوم دكتر پيرنيا مي باشد كه فرموده اند: در قبه سبز كاشيكاري به حد اعلاي خود رسيده كه حتي زيباترين كاشيهاي دنيا مثل مسجد كبود تبريز به پاي آن نمي رسد و قديمي ترين كاشيكاري ايران است.
