کتله خور غاري است خشکي - آبي، واقع در استان زنجان، شهرستان خدابنده و در 80 کيلومتري جنوب قيدار و 173 کيلومتري شمال همدان و 410 کيلومتري تهران و 5 کيلومتري شهر کوچک گرماب واقع است.
در بعضي از مناطق غربي ايران به کوه هاي کم ارتفاع کتل ميگويند و احتمالاً وجه تسميه غار نيز به همين علت باشد که غار در يکي از اين کوهها قرار گرفته است و خورشيد از پشت آن طلوع ميکند و بجاي کتل خورشيد به آن کتلخور گويند. غار کتل خور قبل از سال 1300 خورشيدي کشف شده است و در سال 1330 توسط شخصي به نام جمالي زنجاني به ثبت رسيدهاست.
حدود سال 1343خورشيدي کوهنوردان بعلت طولاني بودن دهليز ورودي و کوتاه بودن سقف آن و مشکلات عبور و مرور و فقدان جاذبههاي، غارسنگي بياهميت جلوه شد ولي در سال 1365 گروهي مجهز از غارنوردان زبده همدان بازديد مفصلي از غار انجام دادند و توانستند شکلگيري اين غار را به دوران ژوراسيک مربوط دارند يعني بيش از 120ميليون سال قبل.
ساختمان در زير کوهکتل خور قرار گرفته و از پائين دست دهانه آن رودشور که از شعبات فرعي قزلاوزن است جاري ميشود غار در منطقه مستطيلي شکلي به ابعاد 2000در1500 متر به وجود آمده است در محل ياد شده عملکرد هوازدگي مکانيکي و نيروهاي دروني به کمک يکديگر تعدادي ترک يا گسل متقاطع را در محدوده داخلي اين فضا به وجود آورده و به دليل فراهم شدن ساير شرايط، فرآيند غار زايشي شروع شدهاست دهانه غار در ارتفاع 1700متري از سطح دريا قرار دارد و اختلاف ارتفاع آن با ارتفاع چشمهاي که آبهاي فرورو حاصل از ريزش جوي غار را خارج ميکند و به رود شور ميريزد 50متر است.
ورودي غار يک دهليز 4000متري بوده با سقفي کوتاه و فاقد غار سنگ و چند دهليز فرعي، پس از دهليز فرعي يک دالان وسيع 950متري با سربالاييهايي به ارتفاع 2 متر و گودال هاي خشک قرار دارد که با دو شاخه 2متري ادامه پيدا ميکند و پس از عبور از يک سربالايي به تالار وسيعي پوشيده از چکنده و چکيده و ستون ميرسد. در داخل تالار کوچک بلورين، که به تالار ستونها چسبيده چاهي به عمق 8متر قرار دارد که احتمالاً محل خروج آبهاي فرورو سازنده غار است.
در حال حاضر اين غار به سه بخش فرهنگي، تفريحي و ورزشي تقسيم شده است بخش ورزشي آن تنها مورد استفادة غارنوردان و صخرهنوردان قرار ميگيرد حدود 4 کيلومتر است که البته هنوز انتهاي آن کشف نشدهاست.
بخش تفريحي غار نيز که جهت بازديد عموم مورد استفاده قرار ميگيرد حدود 2 کيلومتر مسير مستقيم است که گفته ميشود اين مسير تنها 1.3 کل غار است.
بخش فرهنگي غار نيز در بخش جنوبي آن قرار دارد قسمت اصلي آن دالاني است طبيعي که جهت برگزاري مراسم مختلف مورداستفاده قرار ميگيرد البته اين دالان هيچگونه راه خروجي به بيرون نداشته و راه خروجي آن به صورت مصنوعي کنده شده اما خود دالان تماماً طبيعي بودهاست.
غارکتلهخور از لحاظ کيفيت بلورها و قنديلها، زيبايي و تعدد طبقات اولين غار آهکي جهان شناخته شدهاست از بهرهبرداري اوليه اين غار چيزي حدود 15 سال ميگذرد که البته هنوز هم کاوش و فعاليت براي آمادهسازي ساير قسمتهاي غار براي بازديد ادامه دارد.
غار کتلهخور، غاري است آهکي که در برخي نقاط آن گلرس و خاک هاي حاوي اکسيدآهن قابل مشاهده است. اين غار از نظر سني تقريباً همسن غار عليصدر همدان است البته اين دو غار از دو جهت با هم تفاوت دارند.
يکي اينکه غار عليصدر همدان غاريست کاملاً آبي اما غار کتلهخور زنجان غاري است تقريباً خشکي. دوم اينکه آهک هاي غار کتلهخور نسبت به آهک هاي غار عليصدر بسيار خالصتر هستند که اين خود عاملي است جهت زيباترشدن غار، چراکه خالص بودن آهک ها موجب شفافيت آنها و در نتيجه عبور نور از قنديلها ميشود.
کتله خور زنجان به عليصدر همدان متصل است
يک نکته جالب توجه در رابطه با غار کتله خور اينست که شواهد و بررسيهاي انجام شده مؤيد اين موضوع است که اين غار در نهايت به غار عليصدر در همدان متصل ميشود. همچنين يکي ديگر از عجايب و زيباييهاي اين غار تعدد طبقات آن است که اينگونه غارها در جهان بسيار کمنظير هستند. گمان ميرود که اين غار داراي 7 طبقه باشد که البته تاکنون تنها 3 طبقه آن کشف شده است.