ضوابط ومعيارهاي مرتبط با ايجاد فضاهاي نگهداري ازپستانداران وحشي درباغهاي وحش
تاريخچه:
تاريخ تاسيس اولين باغ وحش در دنيا بدرستي معلوم نيست. ولي مي دانيم از دير باز انسان براي اهداف گوناگون اقدام به نگهداري و مراقبت از حيوانات وحشي مي نموده والبته منظور بهرهبرداريهاي اقتصادي نظير آنچه كه در مورد دامهاي اهلي صورت ميگيرد نميباشد. امپراطوران روم باستان براي سرگرمي و برگزاري نبردهاي گلادياتوري اقدام به نگهداري شيرهاي درنده مي كردهاند و در كنار آن براي كشتن اعداميان و محكومين به مرگ از تمساحهاي گرسنه استفاده مينمودند. مصريهاي باستان در زمان فراعنه، حيوانات قاره آفريقا نظير زرافه، گورخر و فيل را به معرض نمايش عموم مي گذاشتهاند. دانستن اينكه در دوران هخامنشي در تخت جمشيدكرگدن نگهداري ميشده خالي از لطف نيست همچنين درگذشته شكارگاهها(همانند باغ فردوس خسروپرويز) جنبه پارك حيات وحش داشته وشرايط زيست براي حيوانات غير بومي ازجمله شترمرغ،طاوس،پلنگ،گورخر،كبك وشير فراهم بوده است.تمام مطالب فوق اين نكته كه انسان از ديدن ساير حيوانات لذت ميبرد را اثبات مي كند.
در ايران نگهداري از حيوانات وحشي به علت عشق وعلاقه ايرانيان به حيوانات وتسهيل درشكارآنها مرسوم بوده است همچنين حيواناتي نظير ميمون (عنتر) ، خرس، مارهاي سمي چه تربيت شده و چه وحشي، به هر صورت درست يا نادرست توسط معركه گيران نگهداري، تربيت و نمايش داده ميشدند.براساس بعضي اسناد ومدارك تعدادي از حاكمان درايران براي خودباغ وحش داشته اند ازجمله مي توان به باغهاي وحش دوران ناصرالدين شاه اشاره نمود كه يكي درانتهاي خيابان لاله زارفعلي قرارداشت وديگري دردوشان تپه. اولين باغ وحش رسمي در ايران سال 1327 ه.ش. توسط شخصي به نام دولتشاهي از ايران و يوهانس از كشور آلمان غربي به صورت اشتراكي تاسيس و راهاندازي شد. در اين باغ وحش بيش از همه گونه هاي آسيايي و اروپايي خود را نشان ميدادند و دو گونه نيز از كشور استراليا وجود داشت. گونه هايي نيز از آمريكاي شمالي و آفريقا خودنمايي ميكرد. به هر صورت اين باغ وحش اولين مركز نگهداري از حيوانات وحشي در ايران به حساب ميآيد كه تحت مديريت قرار گرفته است. اين باغ وحش در زمان تاسيس در منطقه ايي حومه شمال شهر تهران (خيابان وليعصر فعلي) قرار داشت. ولي از سال 1355 ه.ش. به دليل توسعه شهر تهران اين باغوحش، در قلب منطقهاي مسكوني قرار گرفت كه باعث مزاحمت (توليد بو، صدا، تردد بازديدكنندگان و ...)براي همسايگان گرديد. طي اعتراضات و شكايتهاي متوالي اهالي، پس از پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1366ه.ش باغ وحش تهران تعطيل شد و بلافاصله ساخت باغوحش جديد در محلي واقع در شمال اتوبان تهران كرج در مجاور پارك ارم شروع گرديد كه عمليات ساخت و بهرهبرداري از آن زير نظر بنياد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامي قرار گرفت و هم اكنون يك فاز از سه فاز آن براي بازديد عموم راه اندازي شده است. در كنار اين باغ وحش جديد قسمتهايي از پاركهاي مختلف تهران نيز به نمايش برخي حيوانات وحشي ايران اختصاص يافت كه در اين ميان مي توان پارك ملت، پارك ساعي و پارك جمشيديه را نام برد. در سال 1372 نيز موزه آثار طبيعي و حياتوحش ايران به نمايش توام نمونههاي تاكسيدرمي شده و زنده حيوانات ايران و جهان، در دارآباد تهران پرداخت. استقبال عمومي از اين مراكز باعث شد تا سازمان پاركها و فضاي سبز شهر تهران، به منظور ايجاد باغ وحش چند منظوره (آموزشي، تفريحي، تحقيقاتي و حفاظتي) دست به اقدامي برنامه ريزي شده بزند
كليات مرتبط با طراحي باغ وحش:
براي احداث يك باغ وحش آموزشي، تفريحي و تحقيقاتي علاوه بر رعايت اصول ساخت آن بايد به خصوصيات تك تك گونه ها آشنا بود. رفتارشناسي جانوران در باغهاي وحش امروزه به صورت يك اصل كلي در آمده است و آنهايي به موفقيت رسيدهاند كه توانسته باشند شرايط زيست هر يك از گونه ها را به صورت طبيعي بازسازي كرده و نيازهاي بومشناسي آنان را دقيقاً رعايت نموده باشند. ناگفته نماند كه هر باغ وحش براي نيل به موفقيت علاوه بروجودمسئول فني وكارگران خبره، نياز به كارشناس مجرب براي هر يك از راسته هاي جانوري دارد. بهرحال اصول ذيل بايدمورد توجه قرار گيرند:
• استفاده از خندقهاي محافظتي به جاي نرده، توري و يا هر مانع ديگر (نظير شيشه) تا حد امكان. اين امر باعث خواهد شد تا بيننده هر چه بيشتر خود را نزديك به حيوان حس كند، در نتيجه ناخودآگاه به حيوان علاقه پيدا كرده و در نهايت برانگيختن حس حيوان دوستي كه يكي از اهداف باغ وحش است برآورده خواهد شد. همچنين به كار بردن شيشه (عموماً براي پرندگان) صحيح نيست. چرا كه بيننده احساس ديدن مستقيم حيوان را بدون شنيدن صداي اين جانوران نخواهد يافت.البته با اينكه به كار بردن نرده و توري (مانع ديد) و شيشه (مانع صدا) باعث ناراحتي بازديد كنندگان خواهد شدولي در بعضي موارد چاره اي جز استفاده ازآنها نيست بنابراين بايد جنس آنها به گونه اي باشد تا علاوه برتامين ايمني براي حيوانات، بازديدكنندگان بيشترين امكان مشاهده را داشته باشند.
• رعايت فاصله ديداز اهميت بالايي برخوردار است چرا كه بيننده از لحاظ رواني سعي دارد هر چه بيشتر به محل نگهداري حيوان نزديك شود تا بهتر قادر باشد جانور مورد نظر را مورد بازديد قرار دهد. از نظر امنيتي فاصله بازديد كننده از ديوار محل نگهداري حيوانات چيزي حدود 5/0 متر منطقي به نظر مي رسدكه براي حفظ اين فاصله مي توان ازگياهان پايه كوتاه ويا نرده استفاده نمود. از طرف ديگرمحل نگهداري گونه ها نبايد آنقدر وسيع باشد تا جانور از بيننده فاصله بگيرد و قابل تشخيص نباشد. در صورت اجبار به ساخت چنين فضاهايي (مثلاًساخت درياچه براي پرندگان آبزي) مي توان براي مشاهده پرندگان از تلسكوپهايي با پايه ثابت استفاده نمود.
• جلوگيري از ايجاد مانع ديد بين بازديد كنندگان و محل نگهداري حيوانات.زيرا وجود مانع ديد موجب آزار رواني بازديد كنندگان خواهد شد.
• استفاده از پوشش گياهي محل اصلي زيست گونه و رعايت مورفولوژي زمين.
• رعايت فضاي كافي براي هر راس به منظور جلوگيري از استرس (فشار رواني) و رفتارهاي استرئوتايپ ، بطوريكه اين پديده در هنگام فصل مستي جنسي به اوج خود مي رسد.
• بكار بردن نسبت جنسي مناسب با در نظرگرفتن زيست شناسي حيوان.
• رعايت تراكم در واحد سطح. اين عمل نيز بر اساس يافته هاي زيست شناختي حيوان صورت مي گيرد.
• قرار دادن موانع كوچك در محوطه نگهداري حيوانات به منظور استراحت حيوان بدور از ديد بازديدكنندگان. اين موانع بايد كمتر از تعداد كل حيوانات بوده تا بينندگان قادر باشند حداقل چند حيوان را در محل مشاهده كنند.
• اطلاع رساني مربوط به هر گونه بوسيله نصب تابلوهاي رنگي و تصويري كه اطلاعاتي از قبيل نام حيوان، محل زيست (قاره، زيستگاه، بومشناسي و ....) نوع غذا، عادات مخصوص و ... را در اختيار بازديد كنندگان قرارمي دهد.
• بكار بردن مصالح طبيعي مانند نرده هاي چوبي، آلاچيق هاي پوشالي، آغل و آبشخور با نماي سنگي ، صخره اي و ساخت تپه هاي مصنوعي به شكل صخره (بخصوص براي علفخواران وحشي) ، بركه ،آبگير و.... همچنين استفاده از رنگهاي متناسب با محيط.
• تنظيم زمان غذادهي به حيوانات درحضور بازديدكنندگان براي به حداقل رساندن تغذيه جانوران توسط بازديدكنندگان با غذاهاي نامناسب.
در هر صورت نكات فوق، موارد كلي است كه بايد در طراحي و مديريت باغ وحش در نظر گرفت. مطالب فوق و ويژگيهاي اختصاصي هر گونه در جاي خودكمك به مديريت بهتر، نشاط و شادابي جانوران و در نهايت جلب بازديدكنندگان بيشتر خواهد نمود.
ماده يك –تعاريف:
1- ويواريوم: محل نگهداري موجودات زنده مي باشد.
2- تراريوم: به محل نگهداري موجودات زنده خاكزي گفته مي شود.
3- استرئوتايپ : تكراريك رفتارخاص توسط حيوان به علت محدوديت فضا.
4- بيوم : به مجموعه چندين اكوسيستم در يك اقليم همگن اطلاق مي شود.
ماده دو - هدف از احداث باغ وحش:
اكثر باغهاي وحش بخصوص آنهايي كه كوچك اند و در تهران نمونه اي از آن را در پارك ساعي مي بينيم، به منظور زيباسازي و دادن نما به فضاي پارك است. در اين مكانها سعي ميشود از حيوانات ارزان كه نگهداري آنان آسان تر است استفاده شود.اما درمقابل مجموعه هايي نيز وجود دارند كه درآنها از گونه هاي مختلف حيوانات نگهداري مي شوند وداراي ساختاركاملتري از نظر شكل ونوع قفسها، زيستگاه طبيعي حيوانات، فضاي سبزوامكانات تفريحي وآموزشي هستند مانند باغهاي وحش لندن،ارم ،سنگاپور و.... . اينگونه از باغهاي وحش براي جذب بازديد كننده، سعي در گردآوري و نمايش گونه هاي متعدد حيوانات تمام دنيا را دارند.
در برابر اين چنين باغهاي وحشي، زمينهايي نيز وجود دارند كه براي نگهداري از گونه هاي خاصي كه خطر انقراض آنها را تهديد مي كند، مديريت ميشوند. مثالهايي از اين پناهگاهها، پناهگاه حيات وحش دشت ناز در 20 كيلومتري ساري و ميانكتل در نزديكي شهر شيراز است. چنين اراضي مديريت شده، به منظور حفظ گونه هاي كمياب احداث ميشوند و به جز پژوهشگران و افراد مربوطه كمتر كسي اجازه ورود به چنين مناطقي را دارند.
درپاركهاي وحش نظير سافاري پاركها كه بيشتر در افريقا(كنيا) ديده مي شوند، حيوانات به صورت تقريباً آزاد وجود دارند و گشت بازديد كنندگان بوسيله خودرو صورت ميگيرد.
در پاركهاي وحش وباغهاي وحش، جنبه آموزشي از اهميت برخوردار است و در مديريت آن مورد توجه قرار مي گيرد.
نحوه تقسيم فضاها و همچنين چگونگي مديريت باغهاي وحش مي تواند اهداف ذيل را در بر داشته باشد:
• آموزش و شناساندن حيوانات بومي و غير بومي و چگونگي زندگي آنان در طبيعت.
• توجه به پراكندگي حيوانات در قارهها و بيومهاي مختلف ونمايش آن در بخشهاي مختلف يك باغوحش .
• رعايت سيستماتيك جانوري و در نتيجه راحت تر كردن مديريت و بهداشت حيوانات.
• بازسازي زيستگاه طبيعي حيوان و نمايش جانور مربوطه در زيستگاه خودش. همچنين يكي ديگر از اهداف تاسيس باغ وحش انجام كارهاي تحقيقاتي وپژوهشي دركنار تشكيل بانك ژن و حمايت از گونه هاي نادر و در حال انقراض ايران مي تواند باشد.
به عبارت ديگر نوع باغ وحش براساس انواع زيستگاه هاي جانوري، بدون تكيه بر محل جغرافيايي پراكنش حيوان استوار شده كه در اين حالت ممكن است آهوي ايراني در كنار گورخر آفريقايي ديده شود.
ماده سه- طبقه بندي حيوانات بر اساس نوع زيستگاه :
مي توان براساس زيستگاه طبيعي حيوانات آنها را درگروهاي ذيل قرارداد وبرهمين اساس براي آنها مكان مناسبي درنظرگرفت.
1- جانوران آبزي يا جانوراني كه اغلب ويا هميشه به آب نياز دارند مانندپرندگان آبزي ، دلفين-، فك ،كروكوديل واسب آبي.
2- انواع پرندگان خشكي زي همانند پرندگان آوازخوان و پرندگان شكاري.
3- آكواريوم براي ماهيهاي آب شيرين واقيانوسي.
4- جانوران خشكي زي مانندپازن، گوسفند وحشي، پلنگ، خرس، كفتار، گرگ ، گراز، آنتيلوپها، جانوران علفخوار آفريقا و بيابان، ببر، شيرو گوزنها.
5- جوندگان وحيوانات حفار.
6- خزندگان.
7- حيوانات اهلي براي بازي كودكان.
ماده چهار - اجزاي باغ و حش:
به طوركلي فضاهايي كه در يك باغ وحش مورد استفاده قرار مي گيرند را مي توان با توجه به هدف تاسيس باغ وحش به بخشهاي زيرتقسيم كرد وباغهاي وحش را برپايه آن طراحي نمود. توجه به اين نكته ضروري است كه درصد هاي آورده شده تقريبي است و بنا به ضرورت قابل تغيير مي باشند.
1- فضاي سبز:
فضاي سبز بيشترين درصد سطح يك باغ وحش را مي پوشاند. بديهي است وجود آب نماها، درختان، درختچه ها، بوته ها و باغچه ها علاوه بر تلطيف هوا و زيباسازي و آرام بخش ساختن محيط با پوشاندن بخشي از زيستگاه جانوران، موجب احساس امنيت حيوان خواهد شد، بطوري كه حيوان اسير هر چه بيشتر خود را در محيط زيست طبيعي خود حس خواهد نمود و در نتيجه فعاليتهاي طبيعي خود را بروز مي دهد و حالت نشاط و سرحالي خود را حفظ خواهد كرد. در مورد انتخاب گونه هاي گياهي و محل كاشت آنان بايد دقت زيادي بكار گرفته شود براي مثال بعضي ازگياهان سمي هستند وبايد از قراردادن آنها در نزديكي قفس حيوانات حتي قفس حيوانات گوشتخوار خودداري نمود.2- راههاي ارتباطي و پياده روها:
با در نظر گرفتن شيوه طراحي، درصد سطح راههاي ارتباطي متغييرخواهد بود. و در مقايسه با ساير بخشها، درصد نسبتاً كمي را تحت پوشش خود قرار خواهد داد. اين راهها خود چندين نوع مي باشند:
الف: راههاي اصلي كه مورد استفاده وسايل نقليه اورژانس، وسايل نقليه خدماتي، بازديدكنندگان و احتمالاً حيواناتي كه سواري مي دهند قرار خواهد گرفت.
ب: پياده روهاي عمومي كه صرفاً مخصوص تردد بازديدكنندگان است و تا نزديكي محل نگهداري حيوانات پيش ميرود و مي تواند از داخل قفس بزرگ پرندگان نيز گذر نمايد.
پ: راههاي خدماتي كه فقط مورد استفاده كاركنان و مراقبين باغ وحش قرار مي گيرند. اين راهها بايد ازنظر بازديدكنندگان تا حد امكان مخفي باشد.
اين مسيرها بايد طوري طراحي شوندكه به صورت شبكه اي و كمربندي، ارتباط بين اكثر فضاهاي نگهداري حيوانات را برآورده سازد.خدماتي از قبيل نظافت، تغذيه، دامپزشكي، نقل و انتقال حيوانات از اين مسيرها صورت مي گيرد.بعضي از اين مسيرها حتي مي تواند از زير زمين باشد.
3- فضاهاي نگهداري جانوران:
اگر نياز حيوانات مختلف را مورد توجه قرار دهيم، هر جانوري براي فعاليتهاي روزمره خودازجمله بالارفتن،حفركردن، پريدن،غلتيدن ورفتارهاي بيولوژيكي به فضاي خاصي نياز دارد كه در بخشهاي بعد به تفصيل آنها را مورد بررسي قرار خواهيم داد. به عنوان مثال حيواني مانند پازن حيواني صخرهزي است و طبيعت حيوان حكم مي كند كه در محيطي پر شيب و صخرهاي بسر برد و همچنين ميزان جابجايي حيوان در شبانه روز بسيار اندك است. پس براي چنين حيواني فضاي اندكي كافي است، در صورتيكه براي موجودي مانند يوزپلنگ كه در دشت زندگي مي كند و روزانه جابجايي زيادي دارد، لااقل فضايي به طول 300 متر براي يك قلاده آن ممكن است اندك باشد. براي حيوانات كوچكتر كه احتياج به مراقبت بيشتري دارند وازطرفي براي آساني ديد بازديدكنندگان بايد ساختمان هاي ويژه اي طراحي شود همچنين بعضي ازجانوران درحيات وحش به تنهايي زندگي مي كنند(مانند ببر) درصورتيكه اكثر علفخواران درگله زندگي مي كنند در كل فضاي موردنياز براي حيوانات ، نزديك به نيمي از فضاي يك باغ وحش را تشكيل مي دهد.
لازم به ذكراست محل نگهداري حيوانات بايد علاوه بر تهويه مناسب ،از نورطبيعي ومطلوب البته متناسب باطبيعت حيوان نيز برخوردار باشد. فضاي محل نگهداري حيوانات ياكاملا به شكل يك قفس طراحي مي گردد ويا بصورت فضايي كه فقط دورتادور آن به وسيله نرده ، فنس يا توري محصور شده است ساخته مي شود كه اين نوع جايگاه براي نگهداري حيواناتي نظيرزرافه ،فيل ،كل وبز،قوچ وميش،گورخر،خرس و... مطلوب مي باشد.درشكل اخير استفاده از خندق ،آبگير ويا فضاي سبز بجاي فنس ياتوري به زيبايي مجموعه كمك مي نمايد.درچنين حالتي باتوجه به نبودن سقف بهتراست درقسمتي از زمين سايه بان ويا اتاقكي متناسب با تعداد حيوانات ساخته شود واگر حيواناتي مانند خرس يا گوشتخواران در آن نگهداري مي شوند بايددر آن از بيرون محوطه باز وبسته شود تادرهنگاميكه نياز به تميز كردن محوطه وجود دارد با راهنمايي حيوانات به داخل اطاقك اين كار به راحتي ميسر گردد.
معمولاًجنس قفسها فلزي بوده ،مسقف وبايد عاري از هرگونه مواد خطرناك مانند خرده شيشه،مبخ،اشياء نوك تيز وحتي گياهان سمي باشند. فاصله بين نرده هاي يك قفس بايد به ا ندازه اي باشد كه سر حيوان از بين آنها عبور نكند وازطرفي پوشاندن نرده ها توسط توري داراي چشمه هاي ريز منجر به افزايش ايمني قفسها مي شود. هر قفس نيز بايد داراي دريچه اي باشد كه بيرون از قفس قابل كنترل بوده تا هنگام تميز نمودن قفس از طريق آن حيوان به فضاي ديگري هدايت گردد.اين فضا مي تواند بين چند قفس مشترك باشد البته همانطور كه ذكر شد اينگونه طراحي براي حيوانات گوشتخوار بسيار مناسب مي باشد.ابعاد وطراحي داخل قفسها بايد متناسب با تعداد، جثه ونياز هاي طبيعي حيوان بوده براي مثال نخستيان (ميمونها) كه اغلب دريك دسته زندگي مي كنند نياز به بالا رفتن از درخت وتاب خوردن دارند وحتي بعضي از آنها دوست دارند غذاي خودرا از داخل سوراخهاي درخت پيدا كنندكه توجه به اينگونه رفتارها به حفظ سلامتي وشادابي جانوران كمك مي نمايد.
هر قفس بايد داراي سيستم دفع فاضلآب بوده تا به راحتي شسته وضد عفوني شود وازطرفي دماي آن نيز قابل كنترل باشد تا در زمستان به حيوانات آسيب نرسد.
4- بناها و ساختمانها:
اين بخش هم باتوجه به نياز باغ وحش داراي سطح متغيير است ولي كماكان از معيار ثابتي پيروي مي كند. بهتراست ساختمان هاي ذيل در هر باغ وحشي پيش بيني گردد:
• ساختمان مديريت كه محل استقرار كارمندان اداري، مالي و علمي باغ وحش است.
• ساختمان روابط عمومي كه محل توزيع كتاب، نشريات، پوستر، پخش فيلم و اسلايد، موزه حيوانات تاكسيدرمي شده و سالن اجتماعات مي باشد.
• ساختمان مربوط به امور دامپزشكي كه شامل بخش بهداشت و درمان حيوانات، آزمايشگاه، قرنطينه، بيمارستان ،زايشگاه، داروخانه و .... است. بهتر است اين ساختما نها دور از محل نمايش حيوانات احداث شوند.محل قرنطينه وبيمارستان نيز بايد با قفسها فاصله مناسب داشته تاكمترين امكان انتقال بيماريهاي واگير وجود داشته باشد.
• ساختمان هاي حيوانات شب فعال، خزندگان ، دوزيستان و آكواريوم.
• ساختمان هاي سرويسهاي بهداشتي عمومي، رستوران، نمازخانه و ... كه براي مراجعين مي باشند.
• ساختمان هاي مراقبين و نگهبانان.
• ساختمان هاي تاسيسات، پست، برق، مخابرات، آبرساني، فاضلاب و .....
• انبار ، سيلوي مواد غذايي ، سردخانه،كشتارگاه و تعميرگاه.
• گلخانه و تاسيسات لازم.
ماده پنج - ويژه گيهاي محل احداث باغوحش:
به منظوراحداث باغ وحش بايد زميني را درنظر گرفت كه از خصوصيات زير پيروي نمايد تا در كل بيشترين بازده را داشته باشد (نظير جذب بازديد كننده، كاهش آلودگي، رفت و آمد مناسب، بازسازي زيستگاه اصلي جانوران ، برآورده ساختن نيازهاي آنان و .....).
1- شكل زمين:
شكل زمين محل احداث باغ وحش تابع شيب و جهت است واحداث باغ وحش درارتفاعات درصورت نزديكي آن به شهري مانند تهران مناسب نمي باشد. شيب مناسب بين صفر تا بيست درصد تخمين زده ميشود، چرا كه در اين حالت ايجاد رامپ و پلكان موجب پديد آوردن تنوع رواني در بازديدكنندگان خواهد شد و علاوه بر آن محوطههاي حيوانات را ميتوان طوري آراست تا از ديد يكديگر پنهان بوده و از ايجاد استرس در بين آنان جلوگيري نمود. همچنين با وجود چنين شيبي، بوجود آوردن سيستم دفع فاضلاب و هرز آب سطحي به نحوه سادهتري صورت خواهد گرفت. وجود شيب در بوجود آوردن زيستگاه حيوانات كوهستاني كمك كننده خواهد بود و از صرف هزينه اضافي در خاكبرداري، خاكريزي و صخرهسازي به طور چشمگيري ميكاهد. لازم به ذكر است كه يكي از بهترين زمينها ،زميني است كه قسمتي ازآن داراي مناطق صخرهاي باشد.
جهت مطلوب، جهت شرقي تا غربي (از سمت جنوب) است و اين به دليل نياز جانوران به نور آفتاب پيشبيني ميشود.
بنابراين با توجه به اظهارات فوق زمين مناسب بايد شكل تپه ماهوري و كوهپايهاي داشته باشد و حدود آن مربوط به يك دره يا يالي از كوه در شيب جنوبي آن باشد.
2- آب:
آبي كه به مصرف باغ وحش ميرسد دو نوع است:
الف : آب لوله كشي تصفيه شده كه براي آشاميدن انسان ، حيوان و همچنين استفاده در سرويسهاي بهداشتي مصرف خواهد شد.
ب : آبهاي سطحي و زيرزميني ، نظير رودخانه ها، قنات يا چاه كه براي پر كردن درياچه، استخر، آبنماها و همچنين آبياري فضاي سبز ، شستوشوي قفسها و محوطه نگهداري حيوانات استفاده خواهد شد(براي استفاده ازآب چاه ،رودخانه و... بايد مجوزهاي لازم ازدستگاه ذيربط اخذ گردد).
بنابراين زمين مورد نظر بايد داراي سفره آب زيرزميني قابل استفاده به صورت چاه يا قنات و يا رودخانه دائمي باشد تا جوابگوي مصرف آب براي باغ وحش باشد.درصورت استفاده از آب چاه بايد حتماً تصفيه گردد.
3- خاك:
خاك منطقه بايد داراي قدرت جذب زياد و از نفوذ پذيري بالايي برخوردار باشد، بدين طريق مي توان از خروج فاضلاب باغ وحش به بيرون جلوگيري بعمل آورد. از طرف ديگر خاك زمين مورد نظر با توجه به قرار گرفتن در شيب از استحكام كافي برخوردار باشد.
چون نوع خاك در درجات بعدي اهميت قرار دارد، پس از انتخاب زمين مورد نظر، اصلاحات مربوط به تراسبندي را مي توان روي آن اعمال نمود.
4- آلودگي:
درزمين مورد نظربراي احداث باغ وحش آلودگي به دو صورت مي تواند مطرح باشد. يكي اثرات آلودگي محيط شهري و صنعتي بر روي باغ وحش و ديگري آلوده ساز بودن خود باغ وحش. در مورد اخير با اقدامات مديريتي و نحوه نگهداري از حيوانات مي توان آلودگي باغ وحش را به حداقل رساند. از آنجايي كه يكي ازدلايل بروز آلودگي باغهاي وحش معمولاً مربوط به توليد بو و ناشي ازفاضلاب ومواد دفعي مي باشد، با شستشوي مرتب وضدعفوني فضاي زيست حيوانات و پيشبيني سيستم دفع فاضلاب صحيح ميتوان از توليد وگسترش آن جلوگيري نمود بنابراين طراحي يك سيستم جمع آوري ودفع فاضلاب مناسب كه همه بخشهاي باغ وحش را پوشش دهد ضروري مي باشد.
در مورد اثر آلودگي محيط شهري صنعتي بر روي باغ وحش چاره اي جز انتخاب زمين باغوحش در منطقه اي كه اين اثر درآن حداقل باشد، نيست.
5- ترافيك و رفت و آمد:
بديهي است كه يك باغ وحش به دلايل تفريحي، مديريتي و امكان توسعه و مشكلات شهر سازي بايد در حومه يا خارج از شهر تاسيس شود. پس بهتر است زمين مورد نياز در انتهاي يكي از قسمتهاي در حال توسعه شهر انتخاب شود، بدين طريق امكان برنامه ريزي جهت احداث بزرگراهها و ساير خدمات رفاهي جهت دسترسي به باغ وحش امكان پذير ميشود(مانند مترو،بزرگراه،آزادراه و...).واز طرفي درنظرگرفتن قسمتي براي ساخت پاركينگ خودرو نيزبايد درطرح احداث باغ وحش پيش بيني گردد.
6- انتخاب زمين بر اساس ضوابط موجود:
باتوجه به ضوابط ومعيارهاي استقرار واحدهاي صنعتي،توليدي ورفاهي زمين محل احداث باغهاي وحش ، باغ پرندگان وپارك حيات وحش براساس كد((و))ارزيابي مي شود.به عبارتي مواردي مانند توپوگرافي منطقه،شرايط اقليمي،ظرفيت قابل تحمل محيط زيست،جهت بادهاي غالب،گسترش شهري وساير شاخص هاي زيست محيطي تحت بررسي كارشناسي قرار گرفته واعلام نظر خواهد گرديد.
ماده شش- مديريت باغهاي وحش:
به منظور رفع نيازهاي اساسي حيوانات در باغ وحش وهمچنين ايجاد فضاي مناسب جهت بازديد كنندگان ضروري است موارد ذيل به دقت مورد توجه قرار گيرند.
1-تغذيه:
كيفيت وكميت مواد غذايي مورد نياز هر حيوان با نوع گونه ،سن ، فصل وحتي شرايط خاص نظير آبستني ويا بيماري متناسب مي باشدكه مديريت باغ وحش بايد با بكار گيري يك متخصص جيره نويسي اينگونه نيازهاي حيوانات باغ وحش را تامين كند.در اين راستا توجه به نكات ذيل نيز حائز اهميت مي باشند:
• زمان غذادهي به گونه هاي مختلف بايد طبق برنامه خاص وزمان مشخص انجام شود.
• در صورت امكان يك نفر مسول تغذيه گروه مشخصي از حيوانات باشد.
• براي جلوگيري از ايجاد رقابت غذايي نقاط مختلفي براي تغذيه گونه هايي كه بصورت گروهي زندگي مي كنند تعبيه شود.
• بقاياي مواد غذايي به سرعت جمع آوري گردد.
• نيازهاي غذايي هر حيوان متناسب با شرايط محيطي وجسمي حيوان در نظر گرفته شود كه البته مي توان شرايط محيط نظير رطوبت ودما را براي بعضي از حيوانات ثابت نگهداشت براي مثال خزندگان در فصل زمستان به مواد غذايي كمتري نياز دارند در صورتيكه اگر دماي محيط ثابت باشد( بين25 الي 35 درجه سانتيگراد) حيواناتي مانند كروكوديل ها،لاك پشت ها،مار ها ومارمولك ها فعال هستند و بخوبي تغذيه مي كنند ويااكثر دوزيستان در دماي 20 الي 25 درجه سانتيگراد نيز فعال بوده وبخوبي تغذيه مي نمايند.
2- رطوبت ودما:
بعضي از حيوانات نياز به رطوبت مناسب جهت بقا دارند از جمله دوزيستان وبعضي خزندگان كه با يد به آن توجه شود همچنين تنظيم دما وحفظ آن در يك حداقل وحداكثر براي بعضي از حيوانات ضروري است كه البته براي آبزيان ،دوزيستان وخزندگان علاوه برآن وجود دماي ثابت نيز الزامي است ودر اين ميان با اينكه پستانداران قابليت تطبيق با شرايط محيط را دارند ولي بايد درزمستان وتابستان داراي سر پناه مناسب باشند وبطور كلي به شرايط اقليمي محل زندگي جانور توجه جدي شود.
3- بهداشت:
يكي از اركان بقاي حيوانات در باغهاي وحش حفظ بهداشت ودقت در پيشگيري از بروز بيماري در بين حيوانات مي باشد كه مسلماً با انجام اقدامات ذيل ،وقوع بيماري در باغ وحش كاهش خواهد يافت:
• واكسيناسيون بموقع.
• تغذيه مناسب با مواد غذايي سالم.
• احداث مكاني بعنوان بيمارستان جهت جدا نمودن حيوانات بيمار از سايرين.
• استفاده از داروهاي ضد انگل .
• انجام دوره اي آزمايشات تشخيصي.
• ضد عفوني وتميز نمودن مستمر قفسها،آبخوريها وظرفهاي غذا.
• تشكيل پرونده بهداشتي براي هر حيوان .
• به كارگيري دامپزشك مجرب ودو نفر كاردان دامپزشك.
• احداث قرنطينه براي نگهداري حيوانات تازه وارد كه معمولاًممكن است نگهداري هر حيوان بين 30 الي 40 روز طول بكشد وضروري است در اين مدت انگل زدايي شود ، آزمايشات لازم صورت گيرد وواكسنهاي ضروري ازجمله واكسن هاري براي گوشتخواران ونيوكاسل براي پرندگان تزريق شوند.
• تشخيص بموقع آبستني وجدا نمودن حيوان آبستن از بقيه حيوانات.
• جلوگيري از تغذيه حيوانات توسط بازديدكنندگان.
4- كاركنان:
انتخاب افراد بايد با توجه به معيارهايي نظير علاقه مندي به حيوانات، تجربه كاري وسلامت جسماني صورت گيرداز طرفي انجام آزمايشات ومعاينات مستمر پزشكي ،پوشيدن لباسهاي يك شكل، قابل شستشو وضد عفوني كردن،استفاده از دستكش وچكمه وسپردن مسئوليت يك يا چند حيوان از يك گونه به هرفرد مي تواند در حفظ نظم وبهداشت باغ وحش كمك نمايد.
5- اطلاع رساني:
به منظورراهنمايي بازديد كنندگان نصب راهنماي قفسها وساختمانها درورودي باغ وحش همچنين ارايه اطلاعات ضروري در خصوص حيوانات (نام فارسي ،علمي وانگليسي،محل زندگي،تغذيه،رفتارشناسي، عادات مخصوص ،دوران بارداري،وضعيت حفاظتي و...) ونصب آن در نزديك هر قفس الزامي ميباشد.
ماده هفت- شرايط اختصاصي ايجاد مراكز نگهداري از حيوانات وحشي درباغهاي وحش:
گونه هايي كه در اين قسمت توصيف مي شوند به لحاظ اينكه همگي بومي ايران هستند، به استثناي چند گونه كه داراي خواب زمستاني مي باشند، نياز به تاسيسات اضافي جهت توليد گرما و يا سرما ندارند. در تمام فضاسازي ها و بازسازي زيستگاهها بايد به نحوي عمل گردد تا مصالح ساختماني معمول نظيرسنگ نما ، آجر و نرده آهني و ... كمتر بكار گرفته شوند و در صورت لزوم از صخره ها و درختهاي مصنوعي استفاده گردد همچنين دري كه براي تردد مراقبين ساخته مي شود، بايد بصورت مخفي و دور از ديد بازديدكنندگان كار گذاشته شود و محل امني نيز بايد براي استراحت يك يا دو حيوان دور از ديد بازديدكنندگان احداث گردد ومي توان آن را بصورتي ساخت كه درِ بين محل استراحت وقفس از بيرون قفس قابل باز وبسته شدن باشد .