مقاله ها اعتقادات و اصول دین اوصاف ماه مبارك رمضان در آئينه كلام معصوم (ع)
ماه رمضان نهمين ماه از ماه هاى سال قمرى عربى است. در قرآن كريم از ماه هاى سال قمرى ، جز ماه رمضان نام هيچ ماه ديگرى نيامده است (1) و اين يكى از فضايل و امتيازات ماه رمضان است كه از ميان ماه هاى سال قمرى فقط از ماه رمضان در قرآن ، در سوره بقره آيه 185 نام برده شده است. كلمه رمضان اسمى از اسماى الهى است و نبايد به تنهايى و بدون كلمه شهر كه به معناى ماه است ذكر شود.
هشام بن سالم از سعد نقل مى كند كه گفت ما هشت نفر در محضر امام محمد باقر (ع) بوديم ، رمضان به ياد ما آمد و از آن سخن گفتيم.
امام باقر (ع) فرمودند :
نگوئيد اين رمضان است ، نگوئيد رمضان رفت و رمضان آمد. زيرا رمضان اسمى از اسماى الهى است كه نمى آيد و نمى رود. سخن از آمدن و رفتن براى آن صحيح نيست. فقط آنچه كه زوال پذير و نابود شدنى است مى آيد و مى رود. و در ادامه فرمودند :
بلكه بگوئيد ماه رمضان ، پس ماه را در تلفظ به اسم اضافه كنيد كه اسم ( رمضان ) اسم خداست. (2)
در اين رابطه روايت بسيارى از معصومين ، عليهم السلام ، به ما رسيده است كه مرحوم كلينى در فروع كافي بابى جداگانه و مستقل در اين زمينه با عنوان : ‹‹ باب نهى از گفتن رمضان بدون كلمه ماه ›› (3) گشوده است.
مرحوم حر عاملى نيز در كتاب الصوم وسائل الشيعه بابى با اين عنوان دارد ؛ باب ‹‹ مكروه بودن گفتن رمضان بدون اضافه به ماه و حرام نبودن گفتن رمضان به تنهايى و كفاره گفتن رمضان به تنهايى ›› ؛ در روايتى در بحار الانوار و وسائل الشيعه از امام موسى بن جعفر (ع) از پدران گرامى ايشان از قول حضرت على آمده است كه گفتن رمضان به تنهايى بدون اضافه كلمه شهر (ماه) كفاره دارد بايد صدقه بدهد و روزه بگيرد. (4)
از ناحيه علماي عامه (اهل سنت) نيز رواياتى از پيامبر گرامى اسلام در زمينه نهى از گفتن رمضان به تنهايى وارد شده است. (5)
غير از دو فضيلتى كه براى ماه رمضان بيان شده ماه رمضان دارى فضايل و امتيازات و ويژگي هاى فوق العاده اى است كه شمارش آنها نيازمند تحقيق گسترده و تاليف كتاب است و طبعا در اين فرصت كوتاه امكان پذير نيست و در يك مقاله نمى گنجد. به همين جهت در اين مقاله و چند شماره آينده ، صرفا اشاره اى كوتاه به بخشى از اين امتيازات و اوصاف بر اساس روايات و احاديث معصومين (ع) مى شود.
اين اوصاف در اسامى ماه رمضان نمود يافته است :
[h=2]شهر الله (ماه خدا) :[/h]گرچه اجزاى زمان و مكان از نظر معنوى هيچ تفاوتى در ذات با يكديگر ندارد ولى به واسطه امورى يك مكان همچون كعبه يا مساجد و مشاهده ، يا يك زمان همچون ماه رمضان و بويژه ليله القدر ، ارزش ، اعتبار و اهميت پيدامى كند و مبارك مى گردد. درميان ماه ها ، ماه رمضان ، ‹‹ شهر الله ›› و ماه خداست ، زمانى است كه براى عبادت تعيين شده ، مردم همه در آن عبادت مى كنند و زمينه رشد و تكامل معنوى و تربيت استعداها و سير و سلوك و تخلق به اخلاق الله در اين ماه بيشتر فراهم است. درهاى آسمان ها به روى انسان ها باز است.
در اين ماه ، زمينه بر قرارى ارتباط بين زمين و آسمان فراهم مى شود. در كلمات معصومين (ع) بارها ماه رمضان ‹‹شهر الله ›› ناميده شده است. مطابق نقل امام صادق ، عليه السلام ، پيامبر گرامى اسلام فرمودند :
«ماه رمضان ماه خداست ، ماهى است كه در آن حسنات و كارهاى خوب را چند برابر ثواب دهند.» (6)
رسول گرامى اسلام حضرت محمد (ص) در چند روايت ، شعبان را ماه خود و ماه رمضان را شهر الله (ماه خدا) ناميده اند. (7)
امام زين العابدين عليه السلام در دعاى وداع با ماه رمضان در صحيفه سجاديه مى فرمايد :
ا لسلام عليك يا شهر الله الاكبر و يا عيد اوليائه ؛ درود بر تو اى بزرگترين ماه خدا و اى عيد (روز جشن و شادى) دوستان خدا.
امام جعفر صادق (ع) فرمودند : ماه رمضان ماه خداست در اين ماه زياد ذكر خدا لا اله الا الله ، الله اكبر الحمدلله و سبحان الله بگوئيد. (8)
[h=2]شهر الصبر (ماه صبر)[/h]در سخنان معصومين (ع) ، ماه رمضان ماه صبر ، ناميده شده است. پيامبر اسلام در توصيف ماه رمضان فرمودند :
ماه رمضان ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است. (9)
مولى الموحدين على بن ابي طالب (ع) فرموده اند :
روزه ماه صبر (ماه رمضان) و روزه سه روز در هر ماه ، زنگارها و غم و اندوه و وسواس را از قلب بيرون مى برد. (10)
به بيان رسول الله (ص) خداى متعال در حديث قدسى مى فرمايد :
هممه اعمال بنى آدم ده برابر تا هفتصد برابر ثواب و پاداش دارد ، جز صبر كه براى من است و من پاداش آن را مى دهم.
پيامبر گرامى اسلام ادامه مى دهند : پس ثواب صبر فقط در نزد خدا روشن است و در پايان مى فرمايند :
‹‹والصبر الصوم›› مقصود از صبر روزه است. (11)
مرحوم علامه طباطبائى مى نويسد :
هر گاه پيامبر اسلام (ص) از امرى محزون و غمگين مى شد از خواندن نماز و گرفتن روزه براى دفع آن غم و حزن ، كمك مى گرفت. (12)
صبر در زندگاني فردى و اجتماعى هر انسان و در زندگانى است ، يك ضرورت است ، صبر در دين به منزله سر نسبت به بدن است. همانگونه كه انسان بدون سر ، انسان نيست و بى اثر است دين هم بدون صبر و استقامت ، دين و ايمان نيست. (13)
ماه رمضان راه وصول به صبر ، تمرين صبر وتقويت آن است. در ماه رمضان انسان با هواهاى نفسانى مبارزه مى كند ، بدون هيچ قيد و شرط سرگرم لذت هاى جسمى و شهوانى نمى شود خود را بزرگتر از آن مى داند كه زندگى مادى و شكمى و حيوانى را هدف قراردهد.
امساك و خوددارى از شهوات ، خوددارى از خوردن و آشاميدن در ماه رمضان حتى در همان سطح كه در ماهاى ديگر نه تنها حلال و جائز بلكه مستحب است ، ورزش و تمرينى است كه اراده انسان را تقويت مي كند ، به خويشتن دارى عادت مى دهد و بر نفس خود مسلط مى كند.
انسان در ماه رمضان با روزه ، صبر عادت مى كند تا در زندگى و جامعه در برابر مشكلات و سختي ها و مصيبت ها شكست نخورد. روزه صبرى طولانى است بر جدايى و فراق از مهمترين عادت هايى كه همواره با زندگى انسان همراه است.
[h=2]شهر المواساه (ماه همدردى) :[/h]پيامبر گرامى اسلام در وصف ماه رمضان فرموده اند :
‹‹هو شهر المواساه›› ؛ ‹‹ ماه رمضان ماه همدرى است. ›› (14)
مواسات، يارى كردن، به هم كمك كردن و مساعدت و همراهى نمودن با مال و ثروت است. ماه رمضان ماه همدردى با پابرهنگان ، مستضعفان ، محرومان، گرسنگان ، تشنگان ، فقرا ، مساكين ، نيازمندان و بى بضاعت ها ست. همه مردم ثروتمند و فقير در گرسنگى و تشنگى مساوى اند. هيچ كدام در حال روزه چيزى نمى خورند و نمى آشامند و اين راهى است براى اينكه عموم مردم به ويژه ثروتمندان و پولدار ها و توانگران و سرمايه داران ، درد گرسنگى و تشنگي پا برهنگان را درك كنند و به فكر و ياد آنها باشند ، شريك غم و غصه آنها شوند ، به يارى آنها بشتابند ، يا مال و ثروت و امكانات خود به آنها كمك كنند ، حقوق سائل و محروم رابپردازنند و از دادن خمس و زكات اموال خويش دريغ نورزند.
روايات بسيارى در اين زمينه وارد شده كه فلسفه تشريح و وجوب روزه ، همدردى و مواسات ثروتمندان با پابرهنگان و محرومين است.
هشام بن حكم از امام جعفر صادق ( ع) پرسيد : فلسفه تشريح روزه چيست ؟ امام در پاسخ فرمودند :
خداى متعال روزه را واجب كرد تا ثروتمند و فقير مساوى شوند زيرا ثروتمند درد گرسنگى را نمى چشد تا به فقير رحم كند. چون هر چه بخواهد و اراده كند قدرت فراهم نمودن آن را دارد ، پس خداى متعال اراده كرد بين انسانها مساوات بر قرار كند و به ثروتمند ، طعم گرسنگى را بچشاند تا بر ضيعف و ناتوان رقت آورد و بر گرسنه رحم كند. (15)
فضل بن شاذان مى گوييد امام رضا (ع) فرمودند :
به انسان ها روزه داده شد تا درد گرسنگى و تشنگى را بشناسند و به فكر فقر در آخرت بيفتند … ، شدت اثر فقر و گرسنگى را بر نيازمندان و بيچارگان درك كنند تا حقوقى را كه خداوند بر آنها در اموالشان واجب گردانده است ادا كنند. (16)
پيامبر گرامى اسلام در سخنان خويش ماه رمضان را بهار فقيران خوانده اند. (17) به حقيقت ماه رمضان بهار فقيران است زيرا همه همچون فقيران در روز هنگام روزه يكسان هستند. بهار پابرهنگان است كه به صورت طبيعى عموم مردم درد و رنج و سختى آنها را درك و لمس مى كنند.
[h=2]پاورقي ها :[/h]1-طباطبائي ، محمد حسين ، الميزان ، موسسه الاعلمى للمطبوعات ، 1973 م ، ج 2 ص 12
2-مجلسى ، بحارالانوار ، موسسه اوفا ، بيروت ، لبنان ، ج 96ص 376
3-كافي ج 4ص 69
4-وسائل الشيعه ج 7ص 332
5-محمدي رى شهرى ، محمد ،ميزان الحكمه ، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم چاپ اول 1362 ه-ش ، ج 4ص 176 به نقل از كتاب كنزالعمال
6-بحار ج 96ص340
7-همان ، صص 364 و 356
8-همان ، ص381
9-وسائل الشيعه ج 7ص222-كافى ، 4ص 66
10-بحار ، ج 96، ص 341
11-بحار ، ج 96ص254
12-طباطبائي ، محمد حسين ، سنن النبى ، ص30
13-فيض الاسلام ، ترجمه و شرح نهج الباغه حكمت 79ص1123
14-من لا يحضره الفقيه ج2ص95
15-همان ، ص73
16-وسائل الشيعه ، ج7،ص4
17-همان ، ص231