نويسنده : نرسي نصيرآباديٰ*) بيولوژيست- محقق ومتخصص محيط زيست ايران (
آدرس : اهواز – دانشگاه علوم پزشكي جندي شاپور اهواز – دانشكده پزشكي - گروه ميكروبشناسي
مقدمه و اهداف :
محيط زيست دريايي به سبب اينكه از عناصر بسيار گوناگوني تشكيل شده است در برابر مواد خارجي كه به عمد يا غير عمد به آن وارد ميشود بسيار آسيب پذير است. در نزديكي سواحل تنوع زيستي چشمگيرتر است زيرا مواد غذايي غني برخورداربوده كه از طريق رودخانه ها به درياها ريخته ميشوند كه اين مواد بدون احتساب نتايج فعاليتهاي انسان است .
خليج فارس پيشرفتگي آب اقيانوس هند در ناحيه جنوبي فلات ايران در حاشيه اي از اقيانوس هند است كه در شمال غربي درياي عمان واقع شده است.خليج فارس باطول تقريبي 1000 كيلومترو عرض250 تا 300 كيلومترو با مساحتي در حدود 226000 كيلومتر مربع باعمق 100-90 متر است .
افزايش جمعيت ، توسعه شهرنشيني و گسترش صنعت و سودجويي بي امان و استفاده غلط از منابع طبيعي، باعث آلودگي شديد محيط زيست گرديده و آن رادر معرض خطر جدي قرار داده است. حفاظت از محيط زيست مستلزم شناخت اجزاء تشكيل دهنده آنها و نيز روابط پيچيده حاكم بر آن ميباشد.در هراكوسيستم هر نوع موجود زنده حلقه اي رادر زنجيره غذايي تشكيل مي دهد ودر رابطه باساير موجودات زنده، اكوسيستم جايگاه خاص خود رااشغال مي كند. حفظ تعادل در هر اكوسيتم منوط به حفظ و بقاي زنجيره غذايي موجود است. لازمه شناخت تاثير مواد آلاينده بويژه مواد نفتي بر زنجيره هاي غذايي ،بررسي موجودات زنده بعد از تماس بااين مواد ميباشد.
خليج فارس به عنوان شاهرگ نفتي دنيا محل تردد 40 درصد از تانكرهاي نفتي جهان مي باشد و همواره دچار الودگي نفتي بوده و اكوسيستم دريايي آن در معرض خطر جدي قرار دارد. لذا هر نوع آلودگي بويژه آلودگي نفتي ميتواند مشكلات بسيار جدي و خطر ناكي را بوجود آورد .
در اين پزوهش ابتدا اثرات زيست محيطي آلودگيهاي نفتي ناشي از حوادث سالهاي اخير درخليج فارس بويزه انفجار چاه هاي نفت نوروز و جنگ خليج فارس در كرانه هاي جنوب غربي خليج فارس مورد مطالعه قرارگرفته و سپس اثرات آن برروي زنجيره غذايي مورد بررسي قرار گرفت .
روش اجرا :
نمونه برداريها از كرانه هاي جنوب غربي خليج فارس ( نقشه شماره 1 ) در فاصله زماني 1368لغايت 1375و همچنين از 1380تا 1384به طور متوالي در سال دونوبت ( تابستان و زمستان) انجام گرديد.
مناطق نمونه برادري درابتداي خوربحركان (اولين ايستگاه) كه محل تجمع موتور لنج هاي صيادي و منطقه صيد انواع آبزيان ميباشد شروع و به سمت كرانه هاي جنوب خليج به ترتيب شامل ايستگاه هاي بندر ديلم (ايستگاه 2) ، بويرات (ايستگاه3) ، حصار ( ايستگاه 4 ) ، امام حسن (ايستگاه 5)، بنگ (ايستگاه 6)، چاه شور (ايستگاه 7) ،چاهك (ايستگاه 8)، مال سليمان (ايستگاه 9)،بندر گناوه (ايستگاه 10)،بندر ريگ( ايستگاه 11 ) , بندر بوشهر (ايستگاه 12) , رستمي (ايستگاه 13) ادامه داشته كه باتوجه به آلودگيهاي نفتي و ديگر منابع آلودگي در طول چندين سال اخير انتخاب گرديدند .
مواد و ابزارهاي مورد تحقيق شامل :
1- شناور ( قايق موتوري كوچك ) متعلق به افراد بومي منطقه جهت نمونه برداري از آبزيان
2- نمونه برداري از نرمتنان (Mollusca) خطوط ساحلي به روش تصادفي (Random)
3- تورهاي پلانكتوني گير (Bongo – Net) سطحي با مش هاي 55 و 220 ميكرون
4- گراپ رسوب بردار(VAN Veen Grab) با قطر دهانه20 سانتيمتر مربع جهت نمونه برداري از رسوبات وموجودات كفزي(Benthos )
5- الك (صافي) آزمايشگاهي با مش هاي 500 و 1000 ميكرون جهت جداسازي موجودات كفزي(بنتوزها) از رسوبات
6- ظروف درب دار با حجم 250 و 500 ميلي متر از جنس پلي اتيلن جهت نگه داري موجودات پلانكتوني و بنتوزها
7- ميكروسكوپ دو چشمي با درشت نمايي 100 مدل Olympus جهت مطالعه موجودات پلانكتوني
8- فرمالين 4% تجاري و لوگل به منظور تثبيت موجودات بنتوزي
9- الكل 70% جهت تثبيت موجودات كفزي (بنتوزها)
10- معرف رز بنگال و تتراكلريد كربن
- نونه هاي پلانكتوني با استفاده از تور بانگو ( Bongo- Net ) با قطر دهانه 55 سانتيمتر ‚ از سطح دريا به عمق حدود 1 متر از 14 ايستگاه ساحلي با عمق تقريبي 10 تا 15 متر از مناطق بين جزرو مدي بوسيله شناورهاي محلي جمع آوري گرديد . نمونه ها با تور چشمه 110 ميكرون ‚ بمدت تقريبي 10 دقيقه جمع آوري و بعد از همآوري به ظرفهاي پلاستيكي دوليتريحاوي 110 ميلي ليتر فرمالين 38 درصد با 10 ميلي ليتر گليسرين ريخته و حجم نمونه با آب مقطر به يك ليتر رسانيده شد. قبل از ضميمه موجودات چكيده شده كه به صورت خمير ميباشند ‚ آنها بوسيله 2 مولار سولفات منيزيم بي هوش و بعد به ظرف منتقل شد . در آزمايشگاه نمونه ها به بالن دو ليتري شيشه اي با درب مربوطه انتقال يافته و حجم آن را با محلول فرمالين 4 درصد به 2 ليتر رسيد. قبل از انتقال نمونه به بالن آن را از الك پلاستيكي آشپزخانه گذرانده و موجودات آن در پتري با عدسي مورد بررسي و تجزيه و تحليل تا سرحد امكان شناسايي اوليه شدند.
- نمونه برداري از رسوبات بستر 14 ايستگاه تعيين و در فصول بهار‚تابستان‚پائيزو زمستان به كمك شناورهاي محلي صورت گرفت . از گراپ Van veen با سطح مقطع 20 سانتيمتر مربع جهت نمونه برداري از رسوبات كرانه هاي مذكور مورد استفاده قرار گرفت . از هر ايستگاه سه نمونه تهيه و نمونه در دماي بين صفر تا 4 درجه سانتي گراد نگهداري و سپس به آزمايشگاه منتقل گرديد.
در مرحله بعدي جهت جداسازي نمونه ها ي مايوفونا ( Mayofouna ) از دو الك 5/ . ميليمتر و63 ميكرون استفاده شد كه در ابتدا الك 5/ . ميليمتر روي الك 63 ميكرون قرار گرفت و سپس با جريان آب آنها راشستشو داديم . سپس رسوبي كه در الك 63 ميكرون باقيمانده بود ‚ درون پتري ريخته وبه آن معرف رز بنگال (1 گرم درليتر) اضافه گرديدوبه مدت 45 دقيقه در آن قرار گرفت .
مرحله بعد‚ آب روي رسوب در داخل ارلن ريخته شد واز طريق ظرف به ظرفكردن نماتودها جدا وشمارش گرديدند. نمونه رسوب درون پتري را به مدت 24 ساعت در آون 80 درجه سانتي گراد قرار گرفت و سپس رسوب درون بشر ريخته وبه آن محلول تتراكلريد كربن ( CCL4 ) اضافه شد. نمونه هاي مايوفونا به علت سبك بودن روي محلول تتراكلريد كربن آمده و بعد از اين عمل ‚ محلول روي رسوب از درون كاغذ صافي كه در داخل قيف ميباشد عبورداده و در نتيجه مايوفوناها از محلول جداميشوندكه شامل : Foraminifera,Bivalvia larvea,Gastropoda larvea, Nematoda , Ostracoda,…. ميباشد.
آدرس : اهواز – دانشگاه علوم پزشكي جندي شاپور اهواز – دانشكده پزشكي - گروه ميكروبشناسي
مقدمه و اهداف :
محيط زيست دريايي به سبب اينكه از عناصر بسيار گوناگوني تشكيل شده است در برابر مواد خارجي كه به عمد يا غير عمد به آن وارد ميشود بسيار آسيب پذير است. در نزديكي سواحل تنوع زيستي چشمگيرتر است زيرا مواد غذايي غني برخورداربوده كه از طريق رودخانه ها به درياها ريخته ميشوند كه اين مواد بدون احتساب نتايج فعاليتهاي انسان است .
خليج فارس پيشرفتگي آب اقيانوس هند در ناحيه جنوبي فلات ايران در حاشيه اي از اقيانوس هند است كه در شمال غربي درياي عمان واقع شده است.خليج فارس باطول تقريبي 1000 كيلومترو عرض250 تا 300 كيلومترو با مساحتي در حدود 226000 كيلومتر مربع باعمق 100-90 متر است .
افزايش جمعيت ، توسعه شهرنشيني و گسترش صنعت و سودجويي بي امان و استفاده غلط از منابع طبيعي، باعث آلودگي شديد محيط زيست گرديده و آن رادر معرض خطر جدي قرار داده است. حفاظت از محيط زيست مستلزم شناخت اجزاء تشكيل دهنده آنها و نيز روابط پيچيده حاكم بر آن ميباشد.در هراكوسيستم هر نوع موجود زنده حلقه اي رادر زنجيره غذايي تشكيل مي دهد ودر رابطه باساير موجودات زنده، اكوسيستم جايگاه خاص خود رااشغال مي كند. حفظ تعادل در هر اكوسيتم منوط به حفظ و بقاي زنجيره غذايي موجود است. لازمه شناخت تاثير مواد آلاينده بويژه مواد نفتي بر زنجيره هاي غذايي ،بررسي موجودات زنده بعد از تماس بااين مواد ميباشد.
خليج فارس به عنوان شاهرگ نفتي دنيا محل تردد 40 درصد از تانكرهاي نفتي جهان مي باشد و همواره دچار الودگي نفتي بوده و اكوسيستم دريايي آن در معرض خطر جدي قرار دارد. لذا هر نوع آلودگي بويژه آلودگي نفتي ميتواند مشكلات بسيار جدي و خطر ناكي را بوجود آورد .
در اين پزوهش ابتدا اثرات زيست محيطي آلودگيهاي نفتي ناشي از حوادث سالهاي اخير درخليج فارس بويزه انفجار چاه هاي نفت نوروز و جنگ خليج فارس در كرانه هاي جنوب غربي خليج فارس مورد مطالعه قرارگرفته و سپس اثرات آن برروي زنجيره غذايي مورد بررسي قرار گرفت .
روش اجرا :
نمونه برداريها از كرانه هاي جنوب غربي خليج فارس ( نقشه شماره 1 ) در فاصله زماني 1368لغايت 1375و همچنين از 1380تا 1384به طور متوالي در سال دونوبت ( تابستان و زمستان) انجام گرديد.
مناطق نمونه برادري درابتداي خوربحركان (اولين ايستگاه) كه محل تجمع موتور لنج هاي صيادي و منطقه صيد انواع آبزيان ميباشد شروع و به سمت كرانه هاي جنوب خليج به ترتيب شامل ايستگاه هاي بندر ديلم (ايستگاه 2) ، بويرات (ايستگاه3) ، حصار ( ايستگاه 4 ) ، امام حسن (ايستگاه 5)، بنگ (ايستگاه 6)، چاه شور (ايستگاه 7) ،چاهك (ايستگاه 8)، مال سليمان (ايستگاه 9)،بندر گناوه (ايستگاه 10)،بندر ريگ( ايستگاه 11 ) , بندر بوشهر (ايستگاه 12) , رستمي (ايستگاه 13) ادامه داشته كه باتوجه به آلودگيهاي نفتي و ديگر منابع آلودگي در طول چندين سال اخير انتخاب گرديدند .
مواد و ابزارهاي مورد تحقيق شامل :
1- شناور ( قايق موتوري كوچك ) متعلق به افراد بومي منطقه جهت نمونه برداري از آبزيان
2- نمونه برداري از نرمتنان (Mollusca) خطوط ساحلي به روش تصادفي (Random)
3- تورهاي پلانكتوني گير (Bongo – Net) سطحي با مش هاي 55 و 220 ميكرون
4- گراپ رسوب بردار(VAN Veen Grab) با قطر دهانه20 سانتيمتر مربع جهت نمونه برداري از رسوبات وموجودات كفزي(Benthos )
5- الك (صافي) آزمايشگاهي با مش هاي 500 و 1000 ميكرون جهت جداسازي موجودات كفزي(بنتوزها) از رسوبات
6- ظروف درب دار با حجم 250 و 500 ميلي متر از جنس پلي اتيلن جهت نگه داري موجودات پلانكتوني و بنتوزها
7- ميكروسكوپ دو چشمي با درشت نمايي 100 مدل Olympus جهت مطالعه موجودات پلانكتوني
8- فرمالين 4% تجاري و لوگل به منظور تثبيت موجودات بنتوزي
9- الكل 70% جهت تثبيت موجودات كفزي (بنتوزها)
10- معرف رز بنگال و تتراكلريد كربن
- نونه هاي پلانكتوني با استفاده از تور بانگو ( Bongo- Net ) با قطر دهانه 55 سانتيمتر ‚ از سطح دريا به عمق حدود 1 متر از 14 ايستگاه ساحلي با عمق تقريبي 10 تا 15 متر از مناطق بين جزرو مدي بوسيله شناورهاي محلي جمع آوري گرديد . نمونه ها با تور چشمه 110 ميكرون ‚ بمدت تقريبي 10 دقيقه جمع آوري و بعد از همآوري به ظرفهاي پلاستيكي دوليتريحاوي 110 ميلي ليتر فرمالين 38 درصد با 10 ميلي ليتر گليسرين ريخته و حجم نمونه با آب مقطر به يك ليتر رسانيده شد. قبل از ضميمه موجودات چكيده شده كه به صورت خمير ميباشند ‚ آنها بوسيله 2 مولار سولفات منيزيم بي هوش و بعد به ظرف منتقل شد . در آزمايشگاه نمونه ها به بالن دو ليتري شيشه اي با درب مربوطه انتقال يافته و حجم آن را با محلول فرمالين 4 درصد به 2 ليتر رسيد. قبل از انتقال نمونه به بالن آن را از الك پلاستيكي آشپزخانه گذرانده و موجودات آن در پتري با عدسي مورد بررسي و تجزيه و تحليل تا سرحد امكان شناسايي اوليه شدند.
- نمونه برداري از رسوبات بستر 14 ايستگاه تعيين و در فصول بهار‚تابستان‚پائيزو زمستان به كمك شناورهاي محلي صورت گرفت . از گراپ Van veen با سطح مقطع 20 سانتيمتر مربع جهت نمونه برداري از رسوبات كرانه هاي مذكور مورد استفاده قرار گرفت . از هر ايستگاه سه نمونه تهيه و نمونه در دماي بين صفر تا 4 درجه سانتي گراد نگهداري و سپس به آزمايشگاه منتقل گرديد.
در مرحله بعدي جهت جداسازي نمونه ها ي مايوفونا ( Mayofouna ) از دو الك 5/ . ميليمتر و63 ميكرون استفاده شد كه در ابتدا الك 5/ . ميليمتر روي الك 63 ميكرون قرار گرفت و سپس با جريان آب آنها راشستشو داديم . سپس رسوبي كه در الك 63 ميكرون باقيمانده بود ‚ درون پتري ريخته وبه آن معرف رز بنگال (1 گرم درليتر) اضافه گرديدوبه مدت 45 دقيقه در آن قرار گرفت .
مرحله بعد‚ آب روي رسوب در داخل ارلن ريخته شد واز طريق ظرف به ظرفكردن نماتودها جدا وشمارش گرديدند. نمونه رسوب درون پتري را به مدت 24 ساعت در آون 80 درجه سانتي گراد قرار گرفت و سپس رسوب درون بشر ريخته وبه آن محلول تتراكلريد كربن ( CCL4 ) اضافه شد. نمونه هاي مايوفونا به علت سبك بودن روي محلول تتراكلريد كربن آمده و بعد از اين عمل ‚ محلول روي رسوب از درون كاغذ صافي كه در داخل قيف ميباشد عبورداده و در نتيجه مايوفوناها از محلول جداميشوندكه شامل : Foraminifera,Bivalvia larvea,Gastropoda larvea, Nematoda , Ostracoda,…. ميباشد.