"Pejman"
دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
تمام پژوهشگران را عقيده بر اين است كه چگونگي تغذيه جوجه بلافاصله بعد از جوجه ريزي مي تواند تاثير زيادي در عملكرد گله در آخر دوره پرورش داشته باشد.به عبارت ديگر شروع پرورش گله اي كه با تغذيه مناسب و صحيح توام باشد سبب مي گردد كه مرغدار بتواند گله اي يكنواخت از نظر وزن كه از راندمان تبديل غذايي و تلفات مطلوبي نيز برخوردار است به بازار عرضه كند.
در حال حاضر حتي اين نظــــريه كه جوجه را بايد مدتي بعد از جوجه ريزي بدون غذا نگــهداري كرد غير قابل قبول مي باشد.آزمايشات متعدد ثابت كرده است كه وزن نيمچه در 6 يا 7 هفتگي رابطه مستقيمي با وزن آن در هفته اول پرورش دارد و اين ارتباط جداي از رابطه موجود بين وزن اوليه جوجه و يا سن گله مادر مي باشد.
همچنانكه مي دانيم از زمان شروع مرغداري به صورت صنعتي و با اصلاح ژنتيكي دايمي نژادها و با استفاده از روش ها و ابزارهاي موثرتر مديريتي ، از مدت زمان رشد جوجه هاي گوشتي سال به سال كاسته شده است.يعني جوجه اي كه هشتاد سال گذشــــته در مدت 16 هفته به وزن كشـــتار مي رسيد هم اكنون در مدت 6 يا 7 هفته به وزن كــــــــشتار مي رسد.كاهش طول مدت پرورش سبب شده است كه تغذيه جوجه در هفته اول از اهميت بيشتري برخوردار مي باشد زيرا با كاهش تدريجي طول مدت پرورش ، نسبت هفته اول از نظر زماني به بقيه مدت پرورش افزايش مي يابد ، يعني اگر در هشتاد سال گذشته ، هفته اول يك شانزدهم طول مدت پرورش را تشكيل مي داد هم اكنون اين نسبت به يك ششم يا يك هفتم رسيده است.عوامل زيادي مي توانند در رشد اوليه جوجه مؤثر باشد تعدادي از اين عوامل مربوط به زمان قبل از پرورش و تعدادي مربوط به بعد از جوجه ريزي و پرورش مي باشند.
از عوامل مربوط به قبل از پرورش مي شود از وزن تخم مرغ و سن گله مادر نام برد و از عوامل بعد از جوجه ريزي ، آلودگي هاي اوليه ميكربي محل پرورش و چگونگي تغذيه مي توانند در رشد هفته اول و در نهايت در رشد نهايي گله تاثير گذار باشند.
تخم مرغ از نظر وزني حاوي حدود 5/58 درصد سفيده ، 31 درصد زرده و 5/10 درصد پوسته مي باشدكه با افزايش سن مادر ، درصد وزن زرده نسبت به سفيده فزوني مي يابد.8/88 درصد وزن سفيده و 5/47 درصد وزن زرده و يك درصد پوسته را آب تشكيل مي دهد كه البته اين ارقام در نژادهاي مختلف تا حدي متفاوت مي باشند.با چنين تركيبي ، تخم مرغ حاوي تمام انواع مواد غذايي ضروري براي رشد جنين در دستگاه جوجه كشي به استثناي اكسيژن مي باشدوچنانكه مي دانيم اكسيژن نيز در طول مدت انكوباسيون از طريق منافذ سطحي پوسته ، به جنين در حال رشد مي رسد.
زرده حاوي مقدار زيادي چربي است كه انرژي مورد نياز رشد جنين را در دوره انكوباسيون تامين مي كند.سفيده نيز حاوي انواع اسيدهاي آمينه مي باشد كه پروتئين مورد نياز را به جنين مي رساند.مقداري از زرده با اضافه مقدار كمتري از سفيده كه در آخر دوره انكوباسيون به مصرف رشد جنين نرسيده است بعد از هچ ، در درون حفره شكمي جوجه و بصورت كيسه اي باقي مي ماند كه تقريبا 10 درصد وزن جوجه را در زمان توليد تشكيل مي دهد.وجود اين مواد سبب مي شود كه جوجه بتواند سريعا خود را از تغذيه درون تخم مرغي به تغذيه دهاني وفق دهد.رابطه مستقيمي نيز بين مقدار مواد مغذي باقي مانده در زرده و رشد جوجه بعد از جوجه ريزي وجود دارد ، يعني هر چقدر مواد مغذي كيسه زرده بيشتر باشد رشد جوجه نيز سريعتر خواهد بود .امروز متخصصين علم ژنتيك با استفاده از اين موضوغ سعي مي كنند نژادهاي را بوجود آورند كه زرده باقي مانده بعد از هچ از نظر مواد مغذي هر چه غني تر باشد تا جوجه در روزهاي اول از رشد بيشتري برخوردار گردد.
اهميت تغذيه در هفته اول
هم چنانكه اشاره شد با كاهش طول مدت پرورش ، امروزه در پرورش مرغ گوشتي تغذيه در هفته اول از اهميت بيشتري برخوردار گرديده است ، حتي در سالهاي نه چندان دور كه طول مدت پرورش به 60 روز مي رسيد هفته اول حدود 10 تا 11 درصد از كل طول مدت پرورش را تشكيل مي داد ولي هم اكنون كه طول مدت پرورش كاهش يافته است ، هفته اول نسبت به كل طول مدت پرورش به بيش از 15 درصد رسيده است كه با كاهش طول مدت پرورش در آينده ، اين درصد به تدريج افزايش خواهد يافت.
از طرف ديگر همچنانكه مي دانيم در كارخانه جوجه كشي ، جوجه ها در زمانهاي متفاوت و تدريجا از تخم مرغ خارج مي شوند ولي خارج كردن تمام جوجه ها از هچر زماني صورت مي گيرد كه اكثر جوجه ها از تخم مرغ خارج شده و 90 تا 95 درصد آنها خشك شده باشند به عبارت ديگر تعدادي از جوجه ها بعد از خارج شدن از تخم مدت 24 ساعت يا بيشتر در هچر باقي مي مانند.
بعد از تخليه هچر و در بهترين شرايط ، معمولا جوجه ها بين 12 تا 24 ساعت بعد به مرغداري مي رسند ولي گاهي به علل متعدد از جمله اعمال برنامه هاي واكسيناسيون ، نوك چيني و يا طولاني بودن مسير ، اين مدت به 36 تا 48 ساعت نيز مي رسد.
با افزودن مدت زماني كه جوجه ها بعد از هچ در سيني هاي هچري باقي مي مانند به مدت زمان انتقال جوجه ها به مرغداري ، مي توان نتيجه گرفت كه اكثرا جوجه ها بين 48 تا 72 ساعت يعني 2 تا 3 روز بعد از خروج از تخم مرغ ، به سالن مرغداري مي رسند.به عبارت ديگر اگر مدت پرورش نيمچه گوشتي امروزي 6 هفته باشد مي توان نتيجه گرفت كه جوجه از زمان خروج از تخم مرغ تا شروع تغذيه در سالن ، 2 تا 3 روز به عبارت ديگر 4 تا 7 درصد از عمر خود را تا زمان كشتار بدون غذا باقي مي ماند.
به عنايت به آنچه كه اشاره شد اهميت تغذيه مناسب جوجه گوشتي و بلافاصله بعد از جوجه ريزي به خوبي مشخص مي گردد ، به هر علتي كه جوجه نتواند در سالن به آب و دان كافي دسترسي پيدا كند سبب خواهد شد كه گله از رشد غير يكنواخت و عملكرد نا مناسبي برخوردار گردد.
دستگاه گوارش جوجه و از جمله روده ، كبد و پانكراس كه نقش مهمي در توليد آنزيم و هضم مواد غذايي دارند بلافاصله بعد از هچ داراي رشد 2 تا 5 برابر رشد ساير اعضاء هستند و اين رشد وقتي مي تواند عملي گردد كه جوجه بعد از هچ سريعا به آب و دان دسترسي پيدا كند.هم چنين ثابت شده است كه مواد غذايي موجود در زرده بطور كامل قادر به تامين نيازهاي غذايي جوجه بعد از هچ نخواهند بود و به همين سبب ممانعت از تغذيه جوجه تا سه روز بعد از هچ مي تواند تا 30 درصد سبب كاهش رشد در 4 هفته اول گردد و اين كاهش رشد در هفته هاي بعدي نيز به هيچ وجه جبران نخواهد شد.در صورتيكه اگر به هرعلتي ا ز رشد جوجه در هفته هاي دوم و سوم ممانعت به عمل آيد ، اين كاهش رشد تا آخر دوره قابل جبران خواهد بود.
با توجه به اختلاف زمان هچ ، بعد از جوجه ريزي تعدادي از جوجه ها كه زودتر هچ شده اند ديرتر به دان مي رسند و بر عكس جوجه هايي كه ديرتر هچ شده اند زودتر به دان مي رسند.اين مدت زمان كه بين 2 تا 3 روز است خود عامل تاثير گذار مهمي در رشد گله مي باشد و امروزه بعنوان يكي از علل اصلي عدم يكنواختي رشد در گله هاي گوشتي شناخته مي شود.ممانعت از دسترسي گله به دان و آب بعد از رسيدن آن به مرغداري ، سبب افزايش بيشتر مدت گرسنگي مي شود و در نتيجه تاثيرات سوء مصرف نشدن كافي دان سبب كاهش وزن ، افزايش طول مدت رشد و به ويژه عدم يكنواختي وزن در گله خواهد شد و مسلما اين تاثيرات سوء در جوجه هايي كه زودتر هچ شده و ديرتر به دان رسيده اند بيشتر خواهد بود.هم چنانكه اشاره شد كيسه زرده حاوي مقدار زيادي چربي است كه به عنوان ذخيره انرژي براي رشد جوجه در فاصله زماني بين هچ تا شروع تغذيه دهاني بايد مورد استفاده قرار گيرد ولي بايد توجه داشت كه چربي زرده تا 50 درصد انرژي مورد نياز جوجه را مي تواند تا شروع تغذيه دهاني تامين كند.از طرف ديگر زرده وقتي مي تواند سريع تر جذب شده و انرژي ذخيره شده در خود را به مصرف جوجه برساند كه جوجه امكان دسترسي هر چه سريع تر به دان را بعد از هچ داشته باشد.بنابراين بر اختلاف اين تصور ، جلوگيري از تغذيه اوليه جوجه علاوه بر اينكه سبب جذب سريع تر زرده نخواهد شد ، بر عكس جلوگيري از تغذيه اوليه سبب كندي جذب زرده مي شود و كندي جذب زرده نيز به نوبه خود سبب جلوگيري از رشد جوجه و كاهش وزن در آخر دوره خواهد شد.
آخرين مسئله مهم در مورد لزوم جذب هر چه سريع تر زرده وجود آنتي بادي هاي منتقله از مادر به زرده مي باشد هم چنانكه مي دانيم آنتي بادي هاي مادري از طريق زرده به جوجه منتقل مي شوند.اين آنتي بادي ها به شرطي مي توانند باعث جلوگيري از بيماريها شوند و هرچه سريع تر و حداكثر در مدت 48 ساعت از طريق زرده وارد جريان خون جوجه شوند و از طرف ديگر آنتي بادي وقتي سريعا وارد جريان خون خواهد شد كه زرده به سرعت جذب گردد و همچنانكه اشاره شد براي جذب زرده ، جوجه بايد در كوتاهترين مدت بعد از هچ به آب و دان برسد كه از اينجا اهميت تغذيه اوليه جوجه به خوبي مشخص مي گردد.
استفاده از آرد ذرت در تغذيه جوجه
آزمايشات متعدد ثابت كرده اند كه مصرف آرد ذرت آسياب شده در روزهاي اول در جوجه هاي گوشتي علاوه بر اين كه هيچگونه اثر مثبتي در جذب كيسه زرده و كاهش عوارض چسبندگي ندارد بلكه سبب به تاخير افتادن رشد و كاهش راندمان تبديل غذايي نيز مي شود.در آزمايشي كه در سال 1999 در آمريكا صورت گرفت نشان داده شد كه مصرف پيش دان از يك روزگي در مقايسه با ذرت ، سبب افزايش رشد به ميزان 116 گرم تا آخر 49 روزگي و راندمان تبديل غذايي نيز به مراتب بهتر گرديد.
مصرف ذرت در روزهاي اول در جوجه هاي گوشتي كه در سالهاي بسيار دور و فقط به مدت كوتاهي در مرغداري هاي صنعتي دنيا متداول گرديد هم اكنون كاملا منسوخ شده و امروزه به هيچ وجه توصيه نمي گردد ، كما اينكه اشاره اي نيز به آن در هيچكدام از راهنماهاي پرورش نژادها نشده و نمي شود.
در حال حاضر حتي اين نظــــريه كه جوجه را بايد مدتي بعد از جوجه ريزي بدون غذا نگــهداري كرد غير قابل قبول مي باشد.آزمايشات متعدد ثابت كرده است كه وزن نيمچه در 6 يا 7 هفتگي رابطه مستقيمي با وزن آن در هفته اول پرورش دارد و اين ارتباط جداي از رابطه موجود بين وزن اوليه جوجه و يا سن گله مادر مي باشد.
همچنانكه مي دانيم از زمان شروع مرغداري به صورت صنعتي و با اصلاح ژنتيكي دايمي نژادها و با استفاده از روش ها و ابزارهاي موثرتر مديريتي ، از مدت زمان رشد جوجه هاي گوشتي سال به سال كاسته شده است.يعني جوجه اي كه هشتاد سال گذشــــته در مدت 16 هفته به وزن كشـــتار مي رسيد هم اكنون در مدت 6 يا 7 هفته به وزن كــــــــشتار مي رسد.كاهش طول مدت پرورش سبب شده است كه تغذيه جوجه در هفته اول از اهميت بيشتري برخوردار مي باشد زيرا با كاهش تدريجي طول مدت پرورش ، نسبت هفته اول از نظر زماني به بقيه مدت پرورش افزايش مي يابد ، يعني اگر در هشتاد سال گذشته ، هفته اول يك شانزدهم طول مدت پرورش را تشكيل مي داد هم اكنون اين نسبت به يك ششم يا يك هفتم رسيده است.عوامل زيادي مي توانند در رشد اوليه جوجه مؤثر باشد تعدادي از اين عوامل مربوط به زمان قبل از پرورش و تعدادي مربوط به بعد از جوجه ريزي و پرورش مي باشند.
از عوامل مربوط به قبل از پرورش مي شود از وزن تخم مرغ و سن گله مادر نام برد و از عوامل بعد از جوجه ريزي ، آلودگي هاي اوليه ميكربي محل پرورش و چگونگي تغذيه مي توانند در رشد هفته اول و در نهايت در رشد نهايي گله تاثير گذار باشند.
تخم مرغ از نظر وزني حاوي حدود 5/58 درصد سفيده ، 31 درصد زرده و 5/10 درصد پوسته مي باشدكه با افزايش سن مادر ، درصد وزن زرده نسبت به سفيده فزوني مي يابد.8/88 درصد وزن سفيده و 5/47 درصد وزن زرده و يك درصد پوسته را آب تشكيل مي دهد كه البته اين ارقام در نژادهاي مختلف تا حدي متفاوت مي باشند.با چنين تركيبي ، تخم مرغ حاوي تمام انواع مواد غذايي ضروري براي رشد جنين در دستگاه جوجه كشي به استثناي اكسيژن مي باشدوچنانكه مي دانيم اكسيژن نيز در طول مدت انكوباسيون از طريق منافذ سطحي پوسته ، به جنين در حال رشد مي رسد.
زرده حاوي مقدار زيادي چربي است كه انرژي مورد نياز رشد جنين را در دوره انكوباسيون تامين مي كند.سفيده نيز حاوي انواع اسيدهاي آمينه مي باشد كه پروتئين مورد نياز را به جنين مي رساند.مقداري از زرده با اضافه مقدار كمتري از سفيده كه در آخر دوره انكوباسيون به مصرف رشد جنين نرسيده است بعد از هچ ، در درون حفره شكمي جوجه و بصورت كيسه اي باقي مي ماند كه تقريبا 10 درصد وزن جوجه را در زمان توليد تشكيل مي دهد.وجود اين مواد سبب مي شود كه جوجه بتواند سريعا خود را از تغذيه درون تخم مرغي به تغذيه دهاني وفق دهد.رابطه مستقيمي نيز بين مقدار مواد مغذي باقي مانده در زرده و رشد جوجه بعد از جوجه ريزي وجود دارد ، يعني هر چقدر مواد مغذي كيسه زرده بيشتر باشد رشد جوجه نيز سريعتر خواهد بود .امروز متخصصين علم ژنتيك با استفاده از اين موضوغ سعي مي كنند نژادهاي را بوجود آورند كه زرده باقي مانده بعد از هچ از نظر مواد مغذي هر چه غني تر باشد تا جوجه در روزهاي اول از رشد بيشتري برخوردار گردد.
اهميت تغذيه در هفته اول
هم چنانكه اشاره شد با كاهش طول مدت پرورش ، امروزه در پرورش مرغ گوشتي تغذيه در هفته اول از اهميت بيشتري برخوردار گرديده است ، حتي در سالهاي نه چندان دور كه طول مدت پرورش به 60 روز مي رسيد هفته اول حدود 10 تا 11 درصد از كل طول مدت پرورش را تشكيل مي داد ولي هم اكنون كه طول مدت پرورش كاهش يافته است ، هفته اول نسبت به كل طول مدت پرورش به بيش از 15 درصد رسيده است كه با كاهش طول مدت پرورش در آينده ، اين درصد به تدريج افزايش خواهد يافت.
از طرف ديگر همچنانكه مي دانيم در كارخانه جوجه كشي ، جوجه ها در زمانهاي متفاوت و تدريجا از تخم مرغ خارج مي شوند ولي خارج كردن تمام جوجه ها از هچر زماني صورت مي گيرد كه اكثر جوجه ها از تخم مرغ خارج شده و 90 تا 95 درصد آنها خشك شده باشند به عبارت ديگر تعدادي از جوجه ها بعد از خارج شدن از تخم مدت 24 ساعت يا بيشتر در هچر باقي مي مانند.
بعد از تخليه هچر و در بهترين شرايط ، معمولا جوجه ها بين 12 تا 24 ساعت بعد به مرغداري مي رسند ولي گاهي به علل متعدد از جمله اعمال برنامه هاي واكسيناسيون ، نوك چيني و يا طولاني بودن مسير ، اين مدت به 36 تا 48 ساعت نيز مي رسد.
با افزودن مدت زماني كه جوجه ها بعد از هچ در سيني هاي هچري باقي مي مانند به مدت زمان انتقال جوجه ها به مرغداري ، مي توان نتيجه گرفت كه اكثرا جوجه ها بين 48 تا 72 ساعت يعني 2 تا 3 روز بعد از خروج از تخم مرغ ، به سالن مرغداري مي رسند.به عبارت ديگر اگر مدت پرورش نيمچه گوشتي امروزي 6 هفته باشد مي توان نتيجه گرفت كه جوجه از زمان خروج از تخم مرغ تا شروع تغذيه در سالن ، 2 تا 3 روز به عبارت ديگر 4 تا 7 درصد از عمر خود را تا زمان كشتار بدون غذا باقي مي ماند.
به عنايت به آنچه كه اشاره شد اهميت تغذيه مناسب جوجه گوشتي و بلافاصله بعد از جوجه ريزي به خوبي مشخص مي گردد ، به هر علتي كه جوجه نتواند در سالن به آب و دان كافي دسترسي پيدا كند سبب خواهد شد كه گله از رشد غير يكنواخت و عملكرد نا مناسبي برخوردار گردد.
دستگاه گوارش جوجه و از جمله روده ، كبد و پانكراس كه نقش مهمي در توليد آنزيم و هضم مواد غذايي دارند بلافاصله بعد از هچ داراي رشد 2 تا 5 برابر رشد ساير اعضاء هستند و اين رشد وقتي مي تواند عملي گردد كه جوجه بعد از هچ سريعا به آب و دان دسترسي پيدا كند.هم چنين ثابت شده است كه مواد غذايي موجود در زرده بطور كامل قادر به تامين نيازهاي غذايي جوجه بعد از هچ نخواهند بود و به همين سبب ممانعت از تغذيه جوجه تا سه روز بعد از هچ مي تواند تا 30 درصد سبب كاهش رشد در 4 هفته اول گردد و اين كاهش رشد در هفته هاي بعدي نيز به هيچ وجه جبران نخواهد شد.در صورتيكه اگر به هرعلتي ا ز رشد جوجه در هفته هاي دوم و سوم ممانعت به عمل آيد ، اين كاهش رشد تا آخر دوره قابل جبران خواهد بود.
با توجه به اختلاف زمان هچ ، بعد از جوجه ريزي تعدادي از جوجه ها كه زودتر هچ شده اند ديرتر به دان مي رسند و بر عكس جوجه هايي كه ديرتر هچ شده اند زودتر به دان مي رسند.اين مدت زمان كه بين 2 تا 3 روز است خود عامل تاثير گذار مهمي در رشد گله مي باشد و امروزه بعنوان يكي از علل اصلي عدم يكنواختي رشد در گله هاي گوشتي شناخته مي شود.ممانعت از دسترسي گله به دان و آب بعد از رسيدن آن به مرغداري ، سبب افزايش بيشتر مدت گرسنگي مي شود و در نتيجه تاثيرات سوء مصرف نشدن كافي دان سبب كاهش وزن ، افزايش طول مدت رشد و به ويژه عدم يكنواختي وزن در گله خواهد شد و مسلما اين تاثيرات سوء در جوجه هايي كه زودتر هچ شده و ديرتر به دان رسيده اند بيشتر خواهد بود.هم چنانكه اشاره شد كيسه زرده حاوي مقدار زيادي چربي است كه به عنوان ذخيره انرژي براي رشد جوجه در فاصله زماني بين هچ تا شروع تغذيه دهاني بايد مورد استفاده قرار گيرد ولي بايد توجه داشت كه چربي زرده تا 50 درصد انرژي مورد نياز جوجه را مي تواند تا شروع تغذيه دهاني تامين كند.از طرف ديگر زرده وقتي مي تواند سريع تر جذب شده و انرژي ذخيره شده در خود را به مصرف جوجه برساند كه جوجه امكان دسترسي هر چه سريع تر به دان را بعد از هچ داشته باشد.بنابراين بر اختلاف اين تصور ، جلوگيري از تغذيه اوليه جوجه علاوه بر اينكه سبب جذب سريع تر زرده نخواهد شد ، بر عكس جلوگيري از تغذيه اوليه سبب كندي جذب زرده مي شود و كندي جذب زرده نيز به نوبه خود سبب جلوگيري از رشد جوجه و كاهش وزن در آخر دوره خواهد شد.
آخرين مسئله مهم در مورد لزوم جذب هر چه سريع تر زرده وجود آنتي بادي هاي منتقله از مادر به زرده مي باشد هم چنانكه مي دانيم آنتي بادي هاي مادري از طريق زرده به جوجه منتقل مي شوند.اين آنتي بادي ها به شرطي مي توانند باعث جلوگيري از بيماريها شوند و هرچه سريع تر و حداكثر در مدت 48 ساعت از طريق زرده وارد جريان خون جوجه شوند و از طرف ديگر آنتي بادي وقتي سريعا وارد جريان خون خواهد شد كه زرده به سرعت جذب گردد و همچنانكه اشاره شد براي جذب زرده ، جوجه بايد در كوتاهترين مدت بعد از هچ به آب و دان برسد كه از اينجا اهميت تغذيه اوليه جوجه به خوبي مشخص مي گردد.
استفاده از آرد ذرت در تغذيه جوجه
آزمايشات متعدد ثابت كرده اند كه مصرف آرد ذرت آسياب شده در روزهاي اول در جوجه هاي گوشتي علاوه بر اين كه هيچگونه اثر مثبتي در جذب كيسه زرده و كاهش عوارض چسبندگي ندارد بلكه سبب به تاخير افتادن رشد و كاهش راندمان تبديل غذايي نيز مي شود.در آزمايشي كه در سال 1999 در آمريكا صورت گرفت نشان داده شد كه مصرف پيش دان از يك روزگي در مقايسه با ذرت ، سبب افزايش رشد به ميزان 116 گرم تا آخر 49 روزگي و راندمان تبديل غذايي نيز به مراتب بهتر گرديد.
مصرف ذرت در روزهاي اول در جوجه هاي گوشتي كه در سالهاي بسيار دور و فقط به مدت كوتاهي در مرغداري هاي صنعتي دنيا متداول گرديد هم اكنون كاملا منسوخ شده و امروزه به هيچ وجه توصيه نمي گردد ، كما اينكه اشاره اي نيز به آن در هيچكدام از راهنماهاي پرورش نژادها نشده و نمي شود.
