مشیت و اراده الهی بصورت نظام اسباب و علل و بر اساس قانون علیّت محقق می شود. " أبی الله أن یجری الأمور إلا بأسبابها فجعل لكل شئ سبباً "(بحارو انوار جلد 2 صفحه 90 حدیث 14) یعنی هر پدیده و حادثه با حاصل شدن علت های مربوط به خودش پدیدار می شود، پس با این دیدگاه قدر: یعنی اندازه گیری و تعیین حدّ و حدود چیزی، اگر به وجود آمدن یک پدیده صدها علت لازم داشته باشد، حدّ و حدود این علل را می گویند قدر
قضا: یعنی قطع و حتمیت حکم الهی یعنی اگر همه علل لازمه یک پدیده با هم حاصل بشود (صد ها علت یک جا) اینجاست که قضا الهی حاکم می شود
علل موثر در عالم هم دو نوعند 1.علت با اراده(مثل جن و انس) 2. علت بی اراده(مثل خورشید، آب، آتش...).
اصل مطلب اینکه اختیار طولی انسان تنها یکی از علل لازمه برای به وجود آمدن وقایع و پدیده هاست پس طبیعی است که همه خواسته های انسان محقق نشود چون الباقی علل بسته به علم، حکمت و اراده خداست.
لذاست که قرآن می فرماید "هرگز نگو من فلان كار را فردا انجام می دهم مگر این كه خدا بخواهد" (وَلَا تَقُولَنَّ لِشَیءٍ إِنِّی فَاعِلٌ ذَلِكَ غَدًا«کهف آیه ،23» )
مثلا در داستان سوزاندن حضرت ابراهیم، همه مشرکین هیزم جمع کردند آتش بزرگی مهیا، منجنیق آماده، آب و هوا خوب و... همه علل آماده اما اراده مشرکین محقق نشد، چون خداوند به یکی از علل بی اراده دستور داد «ای آتش! بر ابراهیم سرد و سالم باش!»(قُلْنَا یا نَارُ كُونِی بَرْدًا وَسَلَامًا عَلَى إِبْرَاهِیمَ «الأنبیاء/69») اراده و حکمت خدا بر این بود که حضرت ابراهیم سالم بماند تا پیام توحید را به جهانیان برساند.
