آشنايي با جنبه هاي مختلف فعاليت‌هاي پالايشگاه گاز شهيد هاشمي‌نژاد (خانگيران)

[Hamid Reza.M]

پالايشگاه گاز شهيد هاشمي نژاد (خانگيران) در چند كيلومتري شهرستان سرخس و در شمال شرقي­ ايران قرار دارد. پالايشگاه خانگيران در سال ۱۳۶۲ به بهره­برداري رسيد و در عمليات نصب و راه‌اندازي آن، نيروهاي داخلي نقش قابل ملاحظه­اي داشته­اند. به منظور آشنايي با مسائل مختلف اين پالايشگاه، در سفر اخير گروه نفت و گاز شبكه به سرخس، گفتگويي با آقاي نعمتي مدير روابط عمومي پالايشگاه انجام شد كه در آن به نكات مهمي در زمينه فعاليت‌هاي جاري پالايشگاه اشاره شده است:
=با تشكر از شما بابت اين گفتگو، لطفاً دربارة خوراك پالايشگاه خانگيران توضيحاتي را بفرماييد؟

¡خوراك پالايشگاه گاز شهيد هاشمي نژاد از مخزن گاز مزدوران تامين مي‌گردد كه از نوع گازهاي ترش (حامل گازهاي اسيدي مي‌باشد

.

قبل از احداث پالايشگاه برداشت از مخزن شورجه كه گاز آن از نوع گازهاي شيرين (عاري از گازهاي اسيدي) مي‌باشد، گازرساني بخش محدودي از شهر مشهد نيز از همين منبع تامين مي‌شد. بهره‌وري از واحد نم‌زدايي جمالي‌نيا كه كار نم‌زدايي گاز مخزن شورجه را بر عهده دارد از سال 1352 نيز آغاز شده است.

مخزن ديگري كه در منطقه خانگيران كشف شده است و يك چاه اكتشافي نيز برروي آن حفاري شده است و برآورد خوبي نيز از اين مخزن شده است، مخزن كشف‌رودمي‌باشد كه به علت فشار بالاي مخزن و عدم تاسيسات لازم براي كنترل فشار گاز خروجي فعلاً ادامة عمليات حفاري و برداشت از مخزن متوقف شده است.

گاز خوراك پالايشگاه شهيد هاشمي‌نژاد كه از نوع گاز ترش مي‌باشد داراي 10 درصد گازهاي اسيدي شامل 6.5 درصد گاز دي اكسيد كربن CO2 و 3.5 درصد گاز هيدروژن سولفورو مي‌باشد و بر همين اساس در طراحي واحدهاي پالايشي تاسيسات پيچيده‌اي نصب گرديده است. گاز ارسالي به مناطق مصرف عاري از هرگونه گازهاي خطرناك مي‌باشد.

=ذخاير شورجه و مزدوران مورد استفادة پالايشگاه چه ميزان برآورد شده است؟

¡البته در خصوص پيش‌بيني ذخاير، پارامترهاي خاصي وجود دارد كه خيلي هم اساسي نيست. در اين برآورد، عواملي همچون: طول و عرض مخزن، حجم برداشت گاز از مخزن، ميزان برداشت، نحوة برداشت و شرايط عملياتي لحاظ مي‌شود.

در مجموع, ذخاير گازي مورد استفاده در پالايشگاه خانگيران، حدوداً 300 ميليارد متر مكعب پيش‌‌بيني شده است كه اگر 10 ميليارد متر مكعب گاز در سال بهره‌برداري شود، عمر اين مخزن به حدود 30 سال خواهد رسيد. البته اين رقم‌ها مي‌تواند متغير ‌باشد، يعني ممكن است در طول اين سال‌ها لايه‌هاي جديدي از مخازن مذكور كشف شود. مخزن شورجه، حدوداً روزانه 2 ميليون متر مكعب توليد دارد كه ذخاير آن در مجموع محدود است و از آن به عنوان مخزن ذخيره استفاده مي‌شود. اما مخزن مزدوران با عمق 3700 متر, مخزني مستقل و غني است و در طي 20 سال بهره‌برداري از اين مخزن، ما افت فشار خيلي كمي‌ را در اين مخزن شاهد بوده‌ايم

.

 

[Hamid Reza.M]

آشنايي با جنبه هاي مختلف فعاليت‌هاي پالايشگاه گاز شهيد هاشمي‌نژاد (خانگيران)

آيا مخزن مزدوران مايعات گازي نيز همراه دارد؟

¡بله، هم در مخزن شورجه و هم در مزدوران، مايعات گازي نيز وجود دارد. البته شرايط هر مخزن با توجه به عمق و زمان برداشت فرق مي‌كند، مخزن مزدوران جزء مخازن اصلي كشور است و با اينكه گاز آن ترش است، ولي بسيار غني مي‌باشد كه براساس آن، پالايشگاه در منطقه ايجاد شده است. توليد مايعات گازي در پيك مصرف حدود 450 متر مكعب در روز مي­باشد و براساس ظرفيت طراحي هر واحد 16.5 متر مكعب در ساعت مايعات همراه استحصال مي­شود.

=در خصوص واحدهاي راه‌اندازي شدة پالايشگاه خانگيران توضيحاتي را بفرماييد؟

¡ساخت اولين واحد پالايشگاه خانگيران, پس از مدتها تاخير به دلايل وقوع انقلاب اسلامي و تا حدودي جنگ تحميلي، در سال 1362 توسط پيمانكار ايتاليايي (سايپم) به اتمام رسيد كه اين طرح, شامل حدود 90 درصد ساخت بود و اجراي آن توسط خارجي‌ها انجام شد. ولي خوشبختانه در فاز دوم به همت متخصصان داخلي از نظر اجرا و مهندسي، حدود 60 درصد كار را نيروهاي داخلي انجام دادند كه جزء پروژه‌هاي كارآمد صنعت نفت محسوب مي‌شود.

= واحدهاي مربوط به فاز اول كه درسال 1362 راه‌اندازي شدند، چه ظرفيت‌هايي داشتند؟

¡سه واحدي كه در فاز اول راه‌اندازي شد، هر كدام با ظرفيت 7 ميليون متر مكعب در روز بود. در سال‌هاي اخير, قبل از بهره‌برداري از فاز دوم, پروژة افزايش ظرفيت فاز اول را انجام داديم و حدود 20 درصد افزايش ظرفيت داشتيم كه حدوداً به 8.2 ميليون متر مكعب در روز رسيد.

واحد بعدي, در فروردين ماه سال 1381 به بهره‌برداري رسيد كه با تاخير 15 ماهه روبرو بود. علت تاخير هم عدم انجام كار توسط پيمانكاري بود كه مسئوليت ساخت برج‌ها را به عهده داشت. اين واحدها حدوداً 25 ميليون متر مكعب ظرفيت دارد. در مقابل آنها, دو واحد بازيافت گوگرد نيز درحال ساخت است. غير از اين دو واحد, حدوداً 1950 تن گوگرد در سال توليد مي‌شود كه از اين جهت پالايشگاه خانگيران, بزرگترين واحد توليدكنندة گوگرد در كشور به­شمار مي­رود.

=در خصوص ساخت فاز دوم اشاره كرديد كه 60 درصد كارها توسط متخصصان داخلي انجام شد. اين سهم شامل چه بخش‌هايي بوده است؟

¡60 درصد مذكور, شامل نصب و اجرا و همچنين تهيه مواد ساختماني و تجهيزات مي­باشد. پيمانكار ساخت فاز دوم, ايراني بود و به جز تهية الكتروموتورها و شيرآلات كنترل گاز و بعضي از قطعات، اكثر موارد توسط متخصصان داخلي ساخته شده است. به‌طور كلي, در بخش سخت‌افزار, اكثر كارها توسط نيروهاي داخلي انجام شد، ولي كارهاي نرم‌افزاري توسط خارجي‌ها انجام شد.

ما ساخت بسياري از مبدل­ها، برج­ها، شيرآلات و ساير موارد را در داخل انجام داديم؛ البته بعضي از شيرآلات به علت فشار بالاي مخزن (75 كيلوگرم بر سانتيمترمربع) و آلياژ مخصوصي كه نياز داشت از خارج از كشور تهيه شد.

در واحد گوگردسازي جديد، سه واحد بازيافت گوگرد ساخته شده كه واحد چهارم آن هم در حال ساخت است. هم اكنون كارهاي مقدماتي و خاكبرداري در حال انجام است و قرارداد آن با مشاركت شركت تهران جنوب مي‌باشد.

=در خصوص نحوة تامين برق سيستم پالايشگاه توضيح بفرماييد؟

¡يكي از مشكلات ما، ارتباط‌نداشتن با شبكة سراسري برق بود كه حدوداً 1 ميليارد تومان فقط هزينة كشيدن كابل‌هاي برق آن مي‌شد. با توجه به نصب چهار دستگاه توربين و نياز به پايداري تامين برق, تاكنون اين مهم محقق نشده است. قابل توجه است در فاز دوم نيز يك دستگاه توربين ديگر پيش­بيني شده است كه عمليات اجرايي نصب آن در حال پيگيري است. هم­اكنون ظرفيت برق چهار دستگاه توربين موجود 30 مگاوات مي‌باشد.

= در صورت امكان, در خصوص رعايت نكات ايمني پالايشگاه توضيحاتي را بفرماييد؟

¡در خصوص ايمني طراحي, خط لولة 36 اينچي كه در فاز دوم از خانگيران تا مشهد كشيده شده, مابين دو گزينه قرار داشته است:

1- بين راه, ايستگاه‌هاي تقويت فشار و كمپرسور نصب شود.

2- خط دومي راه‌اندازي شود.

در نهايت به علت هزينة بالاي نصب كمپرسور, خط لولة گاز دوم سرخس- مشهد كشيده شد. از لحاظ انتقال، دو خط موازي با هم داريم كه مشكلي هم ايجاد نمي‌كند، چون يكي مشهد و ديگري جنوب خراسان و ساير نقاط را گازرساني مي‌كند.

در زمينة ايمني و بهداشت در خود پالايشگاه, به‌طور كلي ما در حين كار با مشكلاتي همچون نشتي گاز مواجه هستيم. به همين لحاظ, توجه به طب صنعتي و ايمني‌ از اهميت بالايي برخوردار است.

=تا چه اندازه آموزش در حين خدمت و دوره‌هاي آموزشي تخصصي را ضروري مي‌بينيد؟ آيا شركت گاز كلاس‌هاي آموزشي برگزار مي‌كند و يا اينكه خود پالايشگاه مسائل آموزشي را دنبال مي‌كند؟

¡به شدت اين مورد را ضروري مي‌بينم؛ بنده خودم وقتي كار را شروع كردم، هيچگاه كلاسي براي من نگذاشتند و چون علاقه‌مند بودم، به صورت تجربي ياد گرفتم، زيرا شركت گاز به آموزش توجه چنداني ندارد. در بسياري از موارد شخصاً سعي كردم اطلاعاتم را در مورد مسائل صنعت نفت به­روز نگه‌دارم. سطح تحصيلات نيز در شركت گاز پايين است و در پالايشگاه هم همينطور كه اين موضوع نيز مشكل‌ساز است. متاسفانه براي اكثريت كاركنان، دوره‌هاي آموزشي خاصي گذاشته نشده و نيروها در خيلي موارد به شكل قديمي و سنتي كار مي‌كنند نه به شكل عملياتي روز دنيا.

در زمينة آموزش, كلاس‌ها و دوره‌هاي يك هفته‌اي و دوهفته‌اي برگزار مي‌شود، ولي به معناي واقعي آموزش نيست و بيشتر حالت آشنايي است تا كلاس آموزشي. ما در وزارت نفت آموزش واقعي نداريم، فقط اسم واحد آموزشي داريم، مثلاً يك هفته كلاس مي‌گذارند و يك امتحان هم مي‌گيرند، در صورتي‌كه آموزش واقعي اين است كه شخص از سيستم منفك شود، مثلاً حدود 2 سال آموزش ببيند و علم و تخصص لازم را كسب كند. در حال حاضر بيشتر آموزش‌ها، جنبه آماري دارد. با توجه به اينكه يكي از معضلات ما، بحث نيروي انساني است و سطح تحصيلات بسيار پايين است, توجه به اين امر ضرورري به نظر مي‌رسد.

به لحاظ نيروي انساني، ما بيشتر به آموزش‌هاي كاربردي احتياج داريم تا كلاس‌هاي يك هفته‌اي كه در پايان هم با يك گواهي‌نامة بي‌مورد تمام شود. متاسفانه در خيلي از جاها هم نيروي جايگزين وجود ندارد. از لحاظ سطح تحصيلي، بيشترين نيروي ما (حدود 250 نفر) داراي مدرك ديپلم هستند. 100 نفر كارشناس، كه از اين كارشناسان اكثريت رشته‌هاي فني مهندسي، ابزاردقيق ماشيني، مكانيك و شيمي مي‌باشند و در مقطع كارشناسي ارشد نيز 2 نفر مشغول به كار هستند. مقطع دكترا نيز نداريم.

= نظرتان دربارة استانداردهاي گاز توليدي چيست؟ آيا بايد كيفيت گاز توليدي را نيز بررسي كنيم يا اينكه فقط به اين فكر كنيم كه حداكثر توليد را داشته باشيم؟

¡بله؛ معتقدم بايد به اين قضيه به شكل جدي توجه شود. ولي متاسفانه چون فعلاً بحث اصلي، توليد گاز است، كمتر به كيفيت گاز رسيدگي مي‌شود و بيشتر، توجيه گازرساني است نه كيفيت و چگونگي گاز.

در خصوص توليد گاز طبيعي، هم اكنون در وضعيت خاصي قرار داريم، يعني شرايط استاندارد رعايت نمي‌شود. مثلاً در خصوص جداسازي گاز سولفيد هيدروژن همراه (كه نبايد از ppm 5 بيشتر باشد و در اين‌صورت بايد آناليز بسته شود)، گاهي ممكن است آمين كه جداكنندة آن از گاز است به ما نرسد و در عمل ما نمي­توانيم پالايشگاه را تعطيل كنيم و همان گاز را با سولفيد هيدروژن ppm5 يا بالاتر توليد و ارسال مي‌كنيم.

به‌طور كلي ما در بخش گازرساني مشكل داريم، زيرا به شرايط پايداري در خصوص توليد گاز نرسيديم و در عين حال مصرف گاز هم رو به افزايش است. خوشبختانه با راه‌اندازي فازهاي پارس جنوبي، سرخون، پارسيان و پالايشگاه ايلام به شرايطي مي‌رسيم كه آن نگراني كه سابقاً در خصوص فصل سرما داشتيم، برطرف شود.