معرفی گیاهان دارویی منطقه آشتیان:

[آیورودا]

ناصر حسيني
عضو هيأت علمي گروه گياهان دارويي دانشگاه اراك
اراك، خيابان شهيد بهشتي، كوچه علوم، دانشگاه اراك، گروه گياهان دارويي​

خلاصه

اين تحقيق شامل معرفي گياهان دارويي منطقه كوه آشتيان واقع در استان مركزي، 17 كيلومتري شمال شهرستان آشتيان مي‌باشد. ارتفاع منطقه m3020-2200 از سطح دريا، وسعت آن 964 هكتار و متوسط بارندگي و دماي منطقه طي يك دوره 10 ساله mm348 و c 47/12 مي‌باشد. مجموعه عوامل فوق سبب شده تا فلور منطقه غني و بالغ بر 261 گونه گردد كه از اين تعداد بر اساس منابع موجود 35 گونه متعلق به14 خانواده داراي خواص دارويي مي‌باشند.
واژه‌هاي كليدي: گياهان دارويي، معرفي، آشتيان


مقدمه

گياهان به عنوان موجودات پايه در زنجيره غذايي و در مواردي فرآورده‌هاي دارويي از ابتداي برخورد انسان با طبيعت توجه او را به خود جلب كرده‌اند. وابستگي شديد انسان به گياهان به ويژه از جنبه‌هاي غذايي و دارويي او را وادار كرده است تا در هر مرحله از تمدن خود به اشكال مختلف نسبت به شناسايي و جمع‌آوري گياهان اقدام كند. هم‌اكنون نيز با توجه به افزايش جمعيت و نياز بيشتر انسان به طبيعت به ويژه منابع طبيعي تجديد شونده به نظر مي‌رسد كه ادامه اين گونه مطالعات ضروري باشد تا بر اساس اطلاعات بدست آمده بتوان به استفاده صحيح از اين منابع و ارائه الگويي دقيق به منظور توسعه پايدار اقدام نمود. منطقه كوه آشتيان كه در شرق استان مركزي واقع شده، با وسعت 964 هكتار ارتفاع m3020-2200 از سطح دريا، متوسط بارندگي ساليانه mm348، متوسط دماي ساليانهC4/12،در 17 كيلومتري شمال شهرستان آشتيان و 95 كيلومتري شمال شهر اراك مركز استان قرار دارد. با توجه به كوهستاني بودن، بارندگي و دماي مناسب و همين طور قرق فصلي اين منطقه داراي تنوع گياهي و غناي گونه‌اي بالا مي‌باشد. به طوري كه مطالعة گياهان دارويي اين منطقه و نتايج حاصل از آن بدون ترديد مي‌تواند مورد استفاده دستگاههاي اجرايي و ساير محققان قرار گيرد.

مواد و روشها

به منظور آشنايي اوليه با منطقه مورد مطالعه در ابتدا اطلاعات پايه جمع‌آوري گرديد. چندين بازديد اوليه از منطقه بعمل آمد و وسائل مورد نيازبراي جمع‌آوري نمونه‌هاي گياهي تدارك ديده شد. بعد از اقدامات اوليه به دفعات جهت جمع‌آوري گياهان به منطقه مراجعه شد و در خاتمه نمونه‌هاي جمع‌آوري شده پس از آماده‌سازي بر اساس روشهاي مرسوم و با استفاده از منابع موجود شناسايي شدند (7 و 5 و 4) و گياهان دارويي آنها تشخيص داده شد (6 و 3 و 2 و 1).

نتايج و بحث

حاصل كار هفت ماهه جمع‌آوري گياهان منطقه شناسايي 261 گونه گياهي بود كه از اين تعداد بر اساس منابع در دسترس 35 گونه واجد خاصيت دارويي مي‌باشند. اين گونه‌ها 14 تيره گياهي تعلق داشته و تيره‌هاي Lamiaceae (نعناع) و Asteraceae (كاسني) به ترتيب با 9 و4 گونه دارويي در مكان بالاتري جاي دارند (جدول شماره 1). با توجه به مشاهدات فوق مي‌توان گفت كه منطقه كوه آشتيان با وجود وسعت كم به دليل اعمال مديريت جلوگيري از چراي بي‌رويه، قرق طولاني مدت و شرايط خاص اكولوژيكي داراي غناي گونه‌اي بالايي مي‌باشد به‌طوري كه مي‌توان از برخي گونه‌هاي دارويي با پراكنش وسيع و فراواني بالا به‌طور مستقيم بهره‌برداري نمود و يا با جمع‌آوري بذرهاي گياهان دارويي منطقه و كشت آنها در مناطقي با شرايط اكولوژيكي مشابه به غني‌سازي پوشش گياهي و فلور گياهان دارويي مناطق تخريب شده كمك نمود.

جدول شماره 1: اسامي علمي و فارسي گياهان دارويي كوه آشتيان
نام فارسي نام علمي
فراسيون سفيد Marrubium vulgare L.
بونه Mentha longifolia (L.) Hudson
چاي كوهي Stachys lavandulifolia Wahl.
آويشن Thymus fallax Fisch. & C. A. Mey.
آويشن Thymus fedtschenkoi Ronniger
كاكوتي كوهي Ziziphora clinopodioides Lam.
کاکوتي Ziziphora tenuir L.
Liliaceae
موسير Allium hirtifolium Boiss.
گل حسرت Colchicum Sp.
Malvaceae
ختمي بري Alcea neglecta Wallr.
پنيرك Malva neglecta Wallr.
Plantaginaceae
بارهنگ سرنيزه‌اي Plantago lanceopata L.
Poaceae (Graminae)
مرغ Cynodon dactylon (L.) Pers.
Polygonaceae
ريواس Rheum ribes L.
ترشك Rumex crispus L.
Rosaceae
شير خشت Cotoneaster mummularia Fisch. & C. A. Mey.
رز سفيد Rosa beggeriana Schrenk
نسترن وحشي Rosa canina L.
توت روباه Sanguisorba minor Scop.
Asteraceae (Compositae)
بومادران Achillea wilhelmsii C. Koch
بابونه بهاري Anthemis cotula L.
كاسني Cichorium intybus L.
گل قاصد Taraxacum Sp.
Berberidaceae
زرشك وحشي Berberis integrrima Bunge & Beach
Brassicaceae (Cruciferae)
قدومه Alyssum campester L.
كيسه كشش Capsella bursa - pastoris L.
خاكشير Descurainia sophia (L.) Schur.
Caryophyllaceae
چوبك Acanthophyllum microcephalum Boiss.
علف قناري Stellaria media Vill.
Convolvulaceae
پيچك صحراي Convolvu lus arvensis L.
Ephedraceae
ريش بز - عليجانك Ephedra intermedia Schrenk & C.A. Mey
Fabaceae (Legominosae)
گون كتيرايي Astragalus gossypinus Fich
گون Astragalus verus Oliver
يونجه زرد Lotus corniculatus L.
اكليل الملك Melilotus officinalis (L.) Desr.
Lamiaceae (Labiatae)
لبديسي Ajuga chamecistus Ging.
گزنه سفيد Lamium album L.

سپاسگزاري

بدين‌وسيله از كليه افرادي كه مرا در انجام اين تحقيق ياري نمودند به ويژه جناب مهندس گودرزي و ميرداوودي از مركز تحقيقات جهاد كشاورزي استان مركزي كمال تشكر و قدرداني را دارم.

منابع

1- تحقيقات گياهان دارويي و معطر، 1379-1377. جلد 6 و 5 و 2 و 1. مؤسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع، تهران.
2- زرگري، علي، 1377-1365. گياهان دارويي 5-1. انتشارات دانشگاه تهران
3- زمان، ساعد، 1374. گياهان دارويي، انتشارات صنوبر، تهران.
4- مبين، صادق، 1374-1350. رستني‌هاي ايران، 4-1. انتشارات دانشگاه تهران
5- مظفريان، ولي‌الله، 1373. رده‌بندي گياهي، 2-1. نشر دانش امروز، تهران.
6- ميرحيدر، حسين، 1372. معارف گياهي، 7-1 دفتر نشر فرهنگ اسلامي، تهران.
7- Rechinger, K. H., (ed.), 1963-1998. Flora Iranica, 1-173. Akademichie Druck of Botani. U. Verlagasantalt Geraz, Vienna, Publiscation.