مهارت هاي اجتماعي استعدادي است که باعث بروز رفتارهايي مي شود که به صورت مثبت يا منفي تقويت مي شوند و نه رفتارهايي که مورد تنبيه واقع يا از سوي ديگران خاموش مي شوند. اين مهارت ها مي توانند در روابط آدمي با ديگران به نتايج مثبت و موفقيت آميز منجر شوند .
مهارت هاي اجتماعي شامل مهارت در تشخيص خصوصيات گروه ، مهارت در ارتباط با ديگري ، مهارت در گوش دادن ، مهارت در همدردي و مهارت در ارتباط غيرکلامي و مهارت در تشخيص احساسات خوش است .
روانشناسان ، مهارت هاي اجتماعي را چنين تعريف مي کنند :
رفتارهاي انطباقي ياد گرفته شده اي که فرد را قادر مي کند تا با افراد ديگر روابط متقابل داشته باشد و از خود پاسخ هاي مثبت بروز دهد و همچنين از رفتار نامناسب اجتناب کند .
مهارت هاي زندگي براي کودکان توانايي هايي هستند که به آنان کمک مي کنند با موقعيت هاي زندگي ، بويژه موقعيت هاي پرخطر به طور صحيح برخورد کنند. وقتي اين مهارت ها را کسب کردند، مي توانند از ايجاد ارتباط با ديگران سازگارانه عمل کنند و بدون توسل به اعمالي که به خودشان و ديگران صدمه مي زنند، مشکلات را حل مي کنند. اين مهارت ها چه مهارت هايي هستند؟
مهارت خودآگاهي
اولين و زيربنايي ترين مهارت از سري دهگانه مهارت هاي زندگي است . کسب مهارت خودآگاهي نقش مهمي در سلامت و بهداشت روان ما دارد. خودآگاهي عبارت است از شناخت ويژگي ها، صفات ، رفتارها، عقايد، باورها، توانايي ها و استعدادهاي خود .
اولين جز خودآگاهي ، شناخت ويژگي ها و صفات خويش است . يک قسمت بااهميت از نحوه نگريستن به خودمان عبارت است از ارزيابي مثبت و منفي راجع به خودمان . اين نحوه نگرش به خود ، عزت نفس ما را مي سازد. شکل گيري عزت نفس و خودپنداره در ما، از دوران کودکي آغاز مي شود . دومين جز از خودآگاهي شناخت توانايي ها، استعدادها و پيشرفت هايمان است .
هريک از ما موفقيت هايي را در زندگي کسب کرده ايم که ناشي از توانايي ها و استعدادهاي ماست که آجرهاي ساختمان اعتماد به نفس ما را تشکيل مي دهد. اعتماد به نفس هم مانند خودپنداره و عزت نفس در تعاملات اجتماعي شکل مي گيرد .
يکي ديگر از اجزاي خودآگاهي تصوير واقع بينانه اي است که از خود داريم . پذيرفتن خود واقعي و همسو کردن آن با ايده آل ، تصويري که ما دوست داريم و مي خواهيم مانند او باشيم ، نيازمند تمرين و کسب مهارت خودآگاهي است .
چهارمين جزء خودآگاهي شناخت افکار، ارزش ها و باورهايمان است . مجموعه افکار ما باورهاي ما را مي سازند و مجموعه اي از اين باورها، ارزش هاي ما را مي سازند. در حقيقت افکار، باورها و ارزش هاي ما چارچوب و ساختار ذهني ما را مي سازد و ما براساس اين چارچوب يا ساختارهاي ذهني اطلاعات دريافتي از محيط پيرامون را پردازش مي کنيم و بر مبناي آن به دنيا و محيط پيرامونمان مي نگريم و يا در خصوص ديگران ، خودمان و محيط اجتماعي مان رفتار و قضاوت مي کنيم .
آخرين جز و مهمترين جز خودآگاهي که رابطه تنگاتنگي با ديگر اجزاي آن دارد، شناخت احساس رضايت و نارضايتي ما از خودمان ، زندگي ما يا احساس تغيير است .
شناخت اشتباه ها، نقاط ضعف ، نارضايتي ها و شکست ها، اولين قدم در جهت شناخت تغيير و اقدام در جهت رفع و اصلاح آن است .
از آنجا که نوع رفتار ما ناشي از احساسات ، افکار و نگرشها، نوع برداشت ها، طرز تلقي ، باورها و ميزان اعتماد به نفس و عزت نفس ماست ، کسب مهارت خودآگاهي عامل مهمي در ارتباطات ، موفقيت ها و شکست هايمان است .
خودآگاهي عاملي است که موجب مي شود، افکار ما به توانمندي ها و نقاط مثبتمان معطوف گردد. به طور کلي ، کسب مهارت خودآگاهي منشا رفتارهاي سازنده مفيد، مسوولانه و احترام به خود است .در آموزش مهارت هاي زندگي براي اين که کودک بتواند از خود ارزيابي مثبتي داشته باشد و خود را با ارزش بداند، بايد از خصوصيات مثبت ، توانايي ها، زيبايي ها و استعدادهاي خود آگاه باشد و به آنان ارج گذاشته و از اين ويژگي ها احساس خوشحالي و رضايت کند .
علاوه بر اين ، کودک بايد قادر باشد به طور واقع بينانه محدوديت ها، کاستي ها و ناتوانايي هاي خود را ببيند و آنها را به عنوان قسمتي از خود بپذيرد و از وجود آنها شرمنده نباشد. قبول اشتباه ها و يادگيري از آن يکي ديگر از نکاتي است که باعث افزايش عزت نفس و کسب مهارت خودآگاهي در کودکان و نوجوانان مي گردد .
پس به طور کل از خودآگاهي يعني شناخت خودآگاهي از نقاط ضعف و قوت ، خواست ها، ترس ها، رغبت ها و تمايلات خود اين توانايي به ما کمک مي کند تصوير واقع بينانه اي از خود داشته باشيم و حقوق و مسووليت هايمان را بهتر بشناسيم .
1.همدلي
همدلي يعني اين که بتوانيم زندگي ديگران را حتي زماني که در آن شرايط قرار نداريم درک کرده و بتوانيم انسان هاي ديگر را حتي وقتي با
آنها نيز متفاوت هستيم پذيرفته و به آنها احترام بگذاريم . همدلي نوع خاصي از توجه داشتن به ديدگاه هاي ديگران است.
همدلي داراي دو جزء شناختي و عاطفي است.
جزء شناختي همدلي عبارت است از توانايي در شناسايي و نامگذاري حالات ديگران و توانايي در تشخيص و حدس ديدگاه هاي شخص مقابل .
جزء عاطفي همدلي نيز توانايي نشان دادن پاسخ عاطفي مناسب است . يعني در موقعيت هاي مختلف و در برخورد با اطرافيانمان بتوانيم ديدگاه ها،
طرز فکر، عقايد و حالات عاطفي آنها از جمله خشم ، ترس ، غم ، شادي و غيره را تشخيص دهيم و به طرز مناسب و شايسته اي به آنها جواب دهيم .
شرط لازم براي چنين کاري خودآگاهي است و از ديگر شرايط لازم براي ايجاد همدلي بين افراد، شناخت تفاوت هاي فردي و
احترام گذاردن به آن است .
در برنامه آموزش مهارت زندگي ؛ دانش آموز ابتدايي با مهارت خودآگاهي به ويژگي ها و توانايي و علايق خود پي مي برد که به دنبال آن در
مهارت همدلي متوجه مي شوند که ديگران هم افرادي ارزشمند هستند، لذا بايد به آنها احترام گذاشت. کودک مي آموزد که احترام و قدرداني
از ديگران مانند رفتارهاي احترام به خود است ، به طور کلي مهارت همدلي به معني توانايي درک و فهم و احساسات ديگران است
2.ارتباط بين فردي
همه ما در طول روز با افراد زيادي در ارتباط هستيم ؛ از پدر و مادر تا... در تمام اين ارتباطات اطلاعات و مطالبي رد و بدل مي شود که به اين
طريق مي توانيم نيازهاي خود را برطرف کنيم. اولين و اساسي ترين نيازهاي ما نياز به زنده ماندن و نيازهاي فيزيولوژيکي از قبيل آب ، هوا و پوشاک است .
دومين نياز اساسي ما نياز به امنيت و آرامش يا به عبارتي ديگر سرپناهي امن و ايمن است مثل خانه امن ، اما بسياري از ارتباطات نيازهاي
مهمتر ديگري مانند نيازهاي عاطفي و رواني را هم در بر دارد .
در سومين سطح از سلسله مراتب نيازها به نياز تعلق خاطر يا نيازهاي اجتماعي مي رسيم . ما به دنبال يافتن کساني هستيم که با آنها احساس
خوشبختي کنيم و از ارتباطات با آنها لذت ببريم و در کنار آنها تجارب بيشتري کسب کنيم . ما نياز به معاشرت با ديگران ، پذيرش و تاييد آنها داريم .
آخرين سطح از نيازهاي فردي نياز به خود شکوفايي است ، ما انسان ها به دنبال کمال خود هستيم . دوست داريم ابعاد جديدي را در خودمان پرورش
و ديدگاه هاي خود را بسط دهيم و مهارت هاي جديدي را کسب کنيم . ما مي خواهيم با محقق کردن ظرفيت هاي خود به بالاترين حد وجوديمان برسيم .
واقعيت اين است که در روابط بين فردي حرکت ما در مسير کمال و خودشکوفايي تسهيل مي شود و راه را به ما نشان مي دهد.
اين توانايي به ما کمک مي کند با ديگران همکاري و مشارکت بهتري داشته باشيم ، به آنها اعتماد کنيم ، مرزهاي روابط با ديگران را تشخيص دهيم ،
دوستي هاي مطلوب را حفظ کنيم و در شروع و خاتمه ارتباطات به طور موثرتري رفتار کنيم
مهارت هاي اجتماعي شامل مهارت در تشخيص خصوصيات گروه ، مهارت در ارتباط با ديگري ، مهارت در گوش دادن ، مهارت در همدردي و مهارت در ارتباط غيرکلامي و مهارت در تشخيص احساسات خوش است .
روانشناسان ، مهارت هاي اجتماعي را چنين تعريف مي کنند :
رفتارهاي انطباقي ياد گرفته شده اي که فرد را قادر مي کند تا با افراد ديگر روابط متقابل داشته باشد و از خود پاسخ هاي مثبت بروز دهد و همچنين از رفتار نامناسب اجتناب کند .
مهارت هاي زندگي براي کودکان توانايي هايي هستند که به آنان کمک مي کنند با موقعيت هاي زندگي ، بويژه موقعيت هاي پرخطر به طور صحيح برخورد کنند. وقتي اين مهارت ها را کسب کردند، مي توانند از ايجاد ارتباط با ديگران سازگارانه عمل کنند و بدون توسل به اعمالي که به خودشان و ديگران صدمه مي زنند، مشکلات را حل مي کنند. اين مهارت ها چه مهارت هايي هستند؟
مهارت خودآگاهي
اولين و زيربنايي ترين مهارت از سري دهگانه مهارت هاي زندگي است . کسب مهارت خودآگاهي نقش مهمي در سلامت و بهداشت روان ما دارد. خودآگاهي عبارت است از شناخت ويژگي ها، صفات ، رفتارها، عقايد، باورها، توانايي ها و استعدادهاي خود .
اولين جز خودآگاهي ، شناخت ويژگي ها و صفات خويش است . يک قسمت بااهميت از نحوه نگريستن به خودمان عبارت است از ارزيابي مثبت و منفي راجع به خودمان . اين نحوه نگرش به خود ، عزت نفس ما را مي سازد. شکل گيري عزت نفس و خودپنداره در ما، از دوران کودکي آغاز مي شود . دومين جز از خودآگاهي شناخت توانايي ها، استعدادها و پيشرفت هايمان است .
هريک از ما موفقيت هايي را در زندگي کسب کرده ايم که ناشي از توانايي ها و استعدادهاي ماست که آجرهاي ساختمان اعتماد به نفس ما را تشکيل مي دهد. اعتماد به نفس هم مانند خودپنداره و عزت نفس در تعاملات اجتماعي شکل مي گيرد .
يکي ديگر از اجزاي خودآگاهي تصوير واقع بينانه اي است که از خود داريم . پذيرفتن خود واقعي و همسو کردن آن با ايده آل ، تصويري که ما دوست داريم و مي خواهيم مانند او باشيم ، نيازمند تمرين و کسب مهارت خودآگاهي است .
چهارمين جزء خودآگاهي شناخت افکار، ارزش ها و باورهايمان است . مجموعه افکار ما باورهاي ما را مي سازند و مجموعه اي از اين باورها، ارزش هاي ما را مي سازند. در حقيقت افکار، باورها و ارزش هاي ما چارچوب و ساختار ذهني ما را مي سازد و ما براساس اين چارچوب يا ساختارهاي ذهني اطلاعات دريافتي از محيط پيرامون را پردازش مي کنيم و بر مبناي آن به دنيا و محيط پيرامونمان مي نگريم و يا در خصوص ديگران ، خودمان و محيط اجتماعي مان رفتار و قضاوت مي کنيم .
آخرين جز و مهمترين جز خودآگاهي که رابطه تنگاتنگي با ديگر اجزاي آن دارد، شناخت احساس رضايت و نارضايتي ما از خودمان ، زندگي ما يا احساس تغيير است .
شناخت اشتباه ها، نقاط ضعف ، نارضايتي ها و شکست ها، اولين قدم در جهت شناخت تغيير و اقدام در جهت رفع و اصلاح آن است .
از آنجا که نوع رفتار ما ناشي از احساسات ، افکار و نگرشها، نوع برداشت ها، طرز تلقي ، باورها و ميزان اعتماد به نفس و عزت نفس ماست ، کسب مهارت خودآگاهي عامل مهمي در ارتباطات ، موفقيت ها و شکست هايمان است .
خودآگاهي عاملي است که موجب مي شود، افکار ما به توانمندي ها و نقاط مثبتمان معطوف گردد. به طور کلي ، کسب مهارت خودآگاهي منشا رفتارهاي سازنده مفيد، مسوولانه و احترام به خود است .در آموزش مهارت هاي زندگي براي اين که کودک بتواند از خود ارزيابي مثبتي داشته باشد و خود را با ارزش بداند، بايد از خصوصيات مثبت ، توانايي ها، زيبايي ها و استعدادهاي خود آگاه باشد و به آنان ارج گذاشته و از اين ويژگي ها احساس خوشحالي و رضايت کند .
علاوه بر اين ، کودک بايد قادر باشد به طور واقع بينانه محدوديت ها، کاستي ها و ناتوانايي هاي خود را ببيند و آنها را به عنوان قسمتي از خود بپذيرد و از وجود آنها شرمنده نباشد. قبول اشتباه ها و يادگيري از آن يکي ديگر از نکاتي است که باعث افزايش عزت نفس و کسب مهارت خودآگاهي در کودکان و نوجوانان مي گردد .
پس به طور کل از خودآگاهي يعني شناخت خودآگاهي از نقاط ضعف و قوت ، خواست ها، ترس ها، رغبت ها و تمايلات خود اين توانايي به ما کمک مي کند تصوير واقع بينانه اي از خود داشته باشيم و حقوق و مسووليت هايمان را بهتر بشناسيم .
1.همدلي
همدلي يعني اين که بتوانيم زندگي ديگران را حتي زماني که در آن شرايط قرار نداريم درک کرده و بتوانيم انسان هاي ديگر را حتي وقتي با
آنها نيز متفاوت هستيم پذيرفته و به آنها احترام بگذاريم . همدلي نوع خاصي از توجه داشتن به ديدگاه هاي ديگران است.
همدلي داراي دو جزء شناختي و عاطفي است.
جزء شناختي همدلي عبارت است از توانايي در شناسايي و نامگذاري حالات ديگران و توانايي در تشخيص و حدس ديدگاه هاي شخص مقابل .
جزء عاطفي همدلي نيز توانايي نشان دادن پاسخ عاطفي مناسب است . يعني در موقعيت هاي مختلف و در برخورد با اطرافيانمان بتوانيم ديدگاه ها،
طرز فکر، عقايد و حالات عاطفي آنها از جمله خشم ، ترس ، غم ، شادي و غيره را تشخيص دهيم و به طرز مناسب و شايسته اي به آنها جواب دهيم .
شرط لازم براي چنين کاري خودآگاهي است و از ديگر شرايط لازم براي ايجاد همدلي بين افراد، شناخت تفاوت هاي فردي و
احترام گذاردن به آن است .
در برنامه آموزش مهارت زندگي ؛ دانش آموز ابتدايي با مهارت خودآگاهي به ويژگي ها و توانايي و علايق خود پي مي برد که به دنبال آن در
مهارت همدلي متوجه مي شوند که ديگران هم افرادي ارزشمند هستند، لذا بايد به آنها احترام گذاشت. کودک مي آموزد که احترام و قدرداني
از ديگران مانند رفتارهاي احترام به خود است ، به طور کلي مهارت همدلي به معني توانايي درک و فهم و احساسات ديگران است
2.ارتباط بين فردي
همه ما در طول روز با افراد زيادي در ارتباط هستيم ؛ از پدر و مادر تا... در تمام اين ارتباطات اطلاعات و مطالبي رد و بدل مي شود که به اين
طريق مي توانيم نيازهاي خود را برطرف کنيم. اولين و اساسي ترين نيازهاي ما نياز به زنده ماندن و نيازهاي فيزيولوژيکي از قبيل آب ، هوا و پوشاک است .
دومين نياز اساسي ما نياز به امنيت و آرامش يا به عبارتي ديگر سرپناهي امن و ايمن است مثل خانه امن ، اما بسياري از ارتباطات نيازهاي
مهمتر ديگري مانند نيازهاي عاطفي و رواني را هم در بر دارد .
در سومين سطح از سلسله مراتب نيازها به نياز تعلق خاطر يا نيازهاي اجتماعي مي رسيم . ما به دنبال يافتن کساني هستيم که با آنها احساس
خوشبختي کنيم و از ارتباطات با آنها لذت ببريم و در کنار آنها تجارب بيشتري کسب کنيم . ما نياز به معاشرت با ديگران ، پذيرش و تاييد آنها داريم .
آخرين سطح از نيازهاي فردي نياز به خود شکوفايي است ، ما انسان ها به دنبال کمال خود هستيم . دوست داريم ابعاد جديدي را در خودمان پرورش
و ديدگاه هاي خود را بسط دهيم و مهارت هاي جديدي را کسب کنيم . ما مي خواهيم با محقق کردن ظرفيت هاي خود به بالاترين حد وجوديمان برسيم .
واقعيت اين است که در روابط بين فردي حرکت ما در مسير کمال و خودشکوفايي تسهيل مي شود و راه را به ما نشان مي دهد.
اين توانايي به ما کمک مي کند با ديگران همکاري و مشارکت بهتري داشته باشيم ، به آنها اعتماد کنيم ، مرزهاي روابط با ديگران را تشخيص دهيم ،
دوستي هاي مطلوب را حفظ کنيم و در شروع و خاتمه ارتباطات به طور موثرتري رفتار کنيم
