مقاله شماره 128: پراکندگی اشعه ی ایکس با زاویه ی کوچک (SAXS)

m4material

مدیر تالار مهندسی مواد و متالورژی
مدیر تالار
بسم الله الرحمن الرحيم


پراکندگی اشعه ی ایکس با زاویه ی کوچک (SAXS)


روش پراکندگی اشعه ی ایکس با زاویه ی کوچک (SAXS) ، روشی برای ارزیابی اندازه ی ذرات کوچک یا مدوله کردن دانسیته ی الکترونی در مقیاس از چند نانومتر تا 100 نانومتر بوده که داده ها از روی تجزیه و تحلیل شدت اشعه ایکس پراکنده شده در محدوده ی زاویه ای از یک دهم تا 5 درجه ، بدست می آیند. در مقابل روش WAXD روش SAXS نه تنها در مورد مواد بلوری به کار می رود بلکه شامل آنالیز های مواد آمورف و یا مولکول های پلیمری هم می شود. توزیع شدت اشعه ی ایکس پراکنده شده با زاویه ی کم برای هر ذره وجود دارد که یعنی منطقه ای است که دانسیته ی الکترونی از محیط اطرافش متفاوت است. از این روش برای ارزیابی اندازه و توزیع حفرات در مواد جامد ، ناهمگنی های موضعی در مواد آمورف و نیز ذارت کلوئیدی و کلوخه های ذرات استفاده می شود. آنالیز داده های SAXS گاهی اوقات در ارزیابی نظم بلند دامنه یا فاصله ی بین ذره ای در مجموعه ای از مولکول های پلیمری با به کاربردن بعضی مدل های ساختاری ، کمک می کند. و به طور خاص از SAXS جهت ارزیابی اندازه ذره و توزیع آن استفاده می شود.
و به عنوان نمونه منحنی های پراکندگی تئوری از یک ذره ی کروی در نمودار زیر معرفی شده است (در طول موج اشعه ی ایکس پانزده صدم نانومتر)

و در واقع از روش SAXS جهت مشخصه یابی های ساختاری از مواد جامد و سیال در مقیاس نانومتری استفاده می شود. در آزمایشات SAXS نمونه با یک اشعه ی ایکس با طول مشخص طبق شکل زیر تحت تابش قرار می گیرد. که شماتیک این فرآیند آنالیز در تصویر زیر و نیز در انتهای بحث ارائه می گردد.

وقتی محیطی غیر همگن ، به عنوان مثال پروتئین در آب ، تحت تابش قرار می گیرد ، اطلاعات ساختاری درباره ی ذرات پراکنده کننده از توزیع شدت اشعه ی پراکنده شده در زوایای پراکندگی بسیار کوچک بدست می آید. بوسیله ی روش SAXS هم می توان سیستم های با توزیع اندازه ی باریک (Monodispersed) و هم سیستم های با توزیع های مختلف از اندازه را مطالعه کرد. در مورد سیستم های با توزیع اندازه ی باریک (Monodisperse) می توان اندازه ، شکل ،و ساختار داخلی ذرات را تعیین نمود. برای سیستم های با توزیع اندازه ی عریض (Polydispersed) با فرض هم شکل بودن همه ی ذرات یک توزیع اندازه قابل محاسبه است. از SAXS جهت بررسی جزئیات ساختاری در محدوده ی اندازه ی نیم تا 5 نانومتر در مواد زیر استفاده می شود :
- نانوپودر های به صورت سوسپانسیون
- مواد در علوم زیستی و بیوتکنولوژی (پروتئین ها ، ویروس ها ، کمپلکس های DNA)
- الیاف و فیلم های پلیمری
- سطح بر حجم کاتالیست
- میکروامولسیون ها
- مایعات بلوری
SAXS اطلاعات زیر را فراهم می کند :
- فاصله ی تکرار لایه ها(در مواد با ساختار لایه ای)
- شعاع ژیراسیون
- شکل و اندازه ی ذره
- ساختار در مقیاس یزرگ و نظم های بلند دامنه

نکته ی جالب در این است که چون اشعه ی ایکس علاوه بر حفرات باز حفرات بسته و ایزوله را نیز آنالیز می کند ، اندازه گیری تخلخل مواد با نفوذپذیری ضعیف هم از جمله کاربردهای SAXS به حساب می آید. البته وقتی SAXS جهت مواد نانومتخلخل به کار رود دقت کمی پایینی خواهد داشت. طبق شکل زیر می بینیم که با کاهش زاویه ی اندازه گیری روش SAXS مطرح می شود.


منبع:
http://edu.nano.ir/index.php/articles/show/55
 
آخرین ویرایش:

Similar threads

بالا