[ابنیه سنتی ایران] مسجد

مسجد دو مناره سقز

مسجد دو مناره سقز

سابقه تاريخي سقز
در بيرون محوطه اصلي شهر ، بناها ، تلهاي باستاني و همچنين قبرستانهاي متعدد مربوط به ادوار مختلف تاريخ سكونت انسان مشاهده مي شود . اما از همه اين داده ها مهمتر ، مي توان به غار كرفتو و قلعه باستاني زيويه اشاره كرد .
غار كرفتو در فاصله 75 كيلومتري شمال شرق سقز قرار دارد ، كه از يك صخره طبيعي تشكيل شده است . در آن ، اتاقها و دهليزهايي وجود دارد كه نيمي از انها دست ساز ، و نيم ديگر طبيعي اند .
با توجه به مطالعات و كاوشهايي كه در اين محوطه انجام شده است . مي توان آن را به دوره نوسنگي نسبت داد . همچنين كتيبه يوناني كه در سر در ورودي يكي از اتاقهاي طبقه سوم اين غار وجود دارد و غار را به عنوان محل سكونت هركول معرفي مي كند و نيز نقشهايي كه اغلب مي توان آنها را به دوره اشكاني نسبت داد ، به اين نكته دلالت دارند كه اين غار در ادوار مختلف تاريخي و پيش از تاريخ ، مورد استفاده انسان بوده است .

بر اساس كاوشهاي باستان شناسي كه طي چند دهه اخير در تپه باستاني زيويه صورت گرفته است ، مي توان قدمت آن را به دوره ماننايي نسبت داد ، كه از آن به عنوان يكي از پايتختهاي آنها ، استفاده يم شد . بعد از ماننايي ها نيز مادها بين سده هاي 6 تا 8 ق. م ، از اين محل براي سكونت استفاده كردند . درباره سابقه تاريخي محدوده اصلي سقز نيز بايد مكانهايي همانند مسجد دو مناره مربوط به دوره صفويه را به عنوان معيارتاريخگذاري و پيشينه تاريخي در نظر بگيريم ، كه در كل مربوط به دوره افشاريه به بعدند .

موقعيت مسجد دو مناره
مسجد دو مناره سقز واقع در محله ميان قلعه سقز و در دامنه يگانه تپه تاريخي داخل شهر ؛ يعني نارين قلعه ، و در واقع در بافت قديم شهر ، در خيابان امام خميني و پشت حسينيه سقز ، قرار دارد . اين مسجد در محيطي آزاد ساخته شده ، و از هر طرف باز است . از طرف شمال به يك كوچه سه متري محدود به تپه قلعه قديم نارين قلعه و خيابان امام ، و از طرف جنوب به محوطه باز حوضخانه راه دارد . در جهت غرب به يك گذرگاه چهار متري ، و از طرف شرق نيز به يك كوچه يك متري محدود است . اين مسجد در سال 1380 با شماره ثبتي 2600 ، جزء آثار ملي كشور به ثبت رسيد.

ارزش تاريخي مسجد
بناي مسجد طبق روايات محلي ، به زمان شيخ حسن مولان آباد ، از عرفاي حكيم رياضيدان مشهور عصر افشاريه ، بر مي گردد . هنگام عزيمت نادرشاه افشار به بغداد وي از منطقه سقز عبور كرد و طبق درخواست شيخ حسن مولان آباد براي ساخت مسجدي براي اهالي شهر سقز . نادرشاه دستور ساخت اين مسجد را در بافت قديم شهر سقز داد . در حال حاضر نيز برخي از اهالي منطقه به اين مسجد ، مسجد شيخ حسن مولان آباد مي گويند .
از نشانه ها و دلايل صحت اين مدعا ، اين است كه در اين سفر ،نادرشاه دو عصاي مرصع و يك سفره منقوش زيباي چرمي را نيز به شيخ حسن هديه مي دهد . اين وسايل در حال حاضر ، در قريه مولان آباد ، كه آرامگاه اين عارف عالي رتبه در آن قرار دارد . نگهداري مي شود . همچنين ، يك جلد كلام ا… مجيد خطي در مقبره شيخ حسن است ، و تاريخ آن به اواخر دوره افشاريه دلالت دارد . همچنين با توجه به كاشيكاريهاي اين مسجد كه بيشتر مربوط به اواخر افشاريه و اوايل زنديه است و خصوصيات آن دوران را دارد مي توان به طور قطع مطمئن شد كه بنا مربوط به دوره افشاريه است ، و در دورانهاي بعدي مرمت شده و تعميرات جزئي در آن صورت گرفته شده است .

شرح بناي مسجد
مسجد دو مناره سقز ، پلاني تقريبا مربع شكل دارد . در ساخت اين مسجد ، از مصالحي مانند : خشت خام ، ملات گل ، سنگهاي لاشه ، آجر و چوب استفاده شده است .
ورودي اصلي اين مسجد ، در ضلع غربي قرار گرفته است . اين در ورودي ، سر در آجري با بافت گره چيني آجر و كاشي زرد رنگ دارد ، كه معرف دوره زنديه است . بعد از در ورودي ، يك دالان ارتباطي براي رسيدن به شبستان مسجد قرار دارد . ابعاد اين دالان ارتباطي ، حدود 3 در 5/3 متر است ، كه از همين دالان به وسيله نه پله مي توان به پشت بام مسجد رسيد. پله هاي اين راه ارتباطي ، بدين صورت ساخته شده اند كه از چوبي جهت لبه پله استفاده نموده ، و براي ساخت پله ها پشت اين لبه چوبي را به وسيله سنگهاي لاشه ، خشت خام و اندودكاه گل پر كرده اند.
شبستان مسجد دقيقا در ضلع شرقي اين دالان قرار دارد ، كه از طرق درگاه جداگانه مي توان به آن را ه يافت . ابعاد اين شبستان ، حدود 10 در 12 متر است .. سقف اين شبستان با ارتفاع 2 متر و 80 سانتيمتر ـ همانند بيشتر مساجد آن محل ـ بر روي چهار ستون چوبي تقريبا مدور با سر ستونهاي چوبي مشكل ، تكيه داده است . پشت بام اين مسجد تا سال 1364 ،كاهگلي بود ؛ كه در آن سال با همت اهالي محله ، اندود كاهگل برداشته و پشت بام بنا آسفالت شد . قطر ستونهاي اين بنا در حدود 35 سانتيمتر است . كه بر روي پايه ستونهايي سنگي با همين قطر قرار دارند.

در ضلع جنوبي اين شبستان و قبل از هر چيزي ، محراب مسجد جلب توجه مي كند . اين محراب ، بافت قديم خود را كه همان طاق هلالي باشد ، حفظ كرده است . البته به دليل اينكه در سال 1378 همه مسجد گچكاري مجدد شد ، تغييراتي در تزيينات و مشخصه هاي آن به وجود آمد ؛ به طوري كه امروزه فقط محرابي هلالي مشاهده مي شود كه بر بالاي آن “ بسم ا…. الرحمن الرحيم ” با گچ ، قالب گيري شده است . در ضلع جنوبي شبستان علاوه بر محراب ، دو راه ارتباطي ديگر كه دقيقا شكل محراب را دارند ، براي راه يافتن به ايوان جلوي مسجد ، تعبيه شده است .
قطر ديوارهاي اين مسجد ،حدود يك متر و 70 سانتيمتر است ، كه در ضلع جنوبي و داخل محراب ، بوضوح مي توان آن را مشاهده كرد . راز استحكام و پايداري بنا از دوره افشاريه تاكنون ، بدون ترديد همين ضخامت و ستبري ديوارهاي آن است . در ضلع شرقي شبستان ، شش تاقچه با اندازه هاي متفاوت قرار گرفته است ، كه از ان براي نگهداري مصحفها و وسايل ديگر مربوط به مسجد استفاده مي شود .. در اين ضلع ، همچنين يك در ارتباطي به اتاق در ضلع شرقي مسجد كه براي انباري از آن استفاده مي شود ، تعبيه شده است .
در ضلع شمالي شبستان و در زمانهاي قبل ، سكويي وجود داشت كه احتمالا كاربرد آن براي اين بود كه بچه هايي كه در نماز يوميه شركت مي كردند ، بالاي آن نمازشان را به جا مي آوردند و مي توانستند امام جماعت مسجد را ببينند. اين سكو در حال حاضر وجود ندارد . در اين ضلع در سال 1379 ، شومينه اي ساختند كه بيشتر جنبه تزييني دارد . و از آن استفاده چنداني نمي شود در اين ضلع شبستان بجز اين شومينه ، ديگر هيچ گونه عنصر تزييني ، همانند تاقچه يا عناصر ديگر ، ديده نمي شود .
در ضلع غربي شبستان ، چهار تاقچه با اندازه هاي متفاوت ساخته شده اند ، كه همان كاربرد تاقچه هاي ضلع شرقي را دارند . تاقچه هايي كه از آنها نام برده شد ، به دليل متاخر بودن گچكاري مسجد ، مشخصه بارزي ندارند كه بتوان آن را بر شمرد . فقط ، تاقچه هايي اند معمولي با شكل تقريبا مستطيلي ، كه البته ديوارهاي اضلاع شبستان را از يكنواختي بيش از حد خارج كرده اند .

در ضلع غربي مسجد علاوه بر دالان ارتباطي به شبستان اصلي مسجد ، دو اتاق ديگر نيز وجود دارد كه در ادوار پيشين ، محل سكونت طلبه هاي ديني و محل درس خواندن آنان بود . در حال حاضر ، كاربري اين دو اتاق عوض شده ؛ به طوري كه يكي از اتاقها به وضو خانه تبديل شده ، و اتاق ديگر نيز خالي مانده است . راه ارتباطي به اين اتاقها ، از داخل شبستان است . از طريق اتاق اول ، مي توان به اتاق دوم راه يافت .
احتمالا ، از ايوان جلويي مسجد ، به عنوان مصلاي تابستاني استفاده مي شد . به دليل اينكه اين مسجد همانند اغلب خانه هاي اين منطقه بر سطحي شيبدار بنا شده است ، معماران اوليه آن براي اينكه بتوانند مسجد را بر روي سطحي مسطح بنا كنند .مجبور شدند در جلويي مسجد سكويي از سنگهايي لاشه با ارتفاعي در حدود 4 تا 5/4 متر بنا نمايند ، و سپس مسجد را بر روي اين سكوي سنگي بنا كنند . ايوان جلوي مسجد ، دقيقا بر روي اين سكوي سنگ چين ساخته شده است . ابعاد اين ايوان 80/4 در 16 متر مي باشد . كه با شبستان اصلي مسجد داراي بامي در يك سطح است . اين ايوان در ضلع غربي ، همانند خود مسجد ،در مجزايي دارد . بر بالاي اين در ورودي ، سر دري با بافت گره چيني آجر و كاشي هست ، كه در آن عبارت : “ علي مدد” نقش شده است . علاوه بر اين در ورودي را مي توان از طريق محراب و درهاي جانبي آن ؛ يعني از داخل شبستان مسجد ، به اين ايوان راه يافت در ضلع جنوبي اين ايوان ، شش ستون چوبي با سر ستونهايي دقيقا مشابه ستون و سر ستونهاي داخل شبستان تعبيه شده است . كه بار سنگين سقف ايوان را به دوش مي كشند .
كف اين ايوان ، تقريبا 50 سانتيمتر از كف شبستان اصلي مسجد پايين تر است . به همين دليل ، ستونهاي آن نيز در حدود نيم متر از ستونهاي داخلي شبستان بلندترند . نكته قابل توجه در اين ايوان ، اين است كه براي پوشاندن سقف آن ، از چوبهاي يك پارچه اي به طول تقريبي پنچ متر استفاده شده است . علاوه بر ستونهاي چوبي در اين قسمت ، نرده چوبي نيز با طرح ساده براي جلوگيري از پرت شدن افراد از ايوان به پايين مسجد ، تعبيه شده است . كل اين مجموعه ايوان ، جلوي مسجد نمايي بسيار ديدني و زيبا بخشيده است . همين بافت جلويي مسجد ، آن را در ميان مساجد منطقه كردستان و شايد هم ايران متمايز كرده است .
در ضلع شرقي ايوان ، مقبره يكي از امامان جماعت مسجد ، به نام سيد حكيم ، قرار دارد . مردم براي تبرك و زيارت ، هر روزه آنجا مي روند.

گلدسته هاي مسجد
موقعيت دو گلدسته بسيار زيباي اين مسجد ـ كه وجه تسميه مسجد نيز شده اند ـ بدين صورت اسست كه دو گلدسته در ضلع شرقي و غربي مسجد ، و دقيقا در موازات محراب مسجد قرار گرفته اند . هر دو گلدسته ، به صورتي بنا شده اند كه نيمي از آنها داخل ديوارهاي مسجد قرار دارد ، و نيمه ديگر آن نيز بيرون است.
براي ساخت مناره ها در پي ، از سنگ استفاده شده و براي بدنه ، كلا آجر و كاشيهاي معقلي رنگي به كار رفته است . اين گلدسته ها با استفاده از كاشيهاي معقلي و با نقوش زيباي هندسي ، تزيين شده اند . البته ، تزيينات كاشيكاري دو گلدسته ، متفاوت است . و در كل گلدسته ضلع غربي تزيينات بيشتري دارد.
براي ورود به داخل گلدسته ها ، از پشت بام و از طريق دريچه كوچكي كه با يك فرم در هر دو مناره تعبير شده است ، مي توان به داخل مناره ها راه يافت ، انتهاي مناره ها با شش ستون استوانه اي كوچك و با ارتفاع تقريبي يك متر ، به سقف مناره ها منتهي مي شود.

ارتفاع گلدسته ضلع غربي از سطح پشت بام ، حدود 5 متر و 30 سانتيمتر است ، و2 متر و 8- سانتيمتر قطر دارد ، كه با 11 پله ، مي توان به بالاي آن راه يافت . گلدسته ضلع شرقي نيز ارتفاعي حدود 5 متر و 80 سانتيمتر ، و قطري حدود 2 متر و 60 سانتيمتر دارد ، كه راه ارتباطي بر بالايي آن نيز از طريق 12 پله ممكن مي شود
گلدسته ضلع غربي ، 15 سانتيمتر به طرف كوچه غربي مسجد منحرف مي باشد. در ادوار پيشين مؤذن براي اذان گفتن به بالاي اين مناره ها مي رفت تا صدايش به گوش همه محله برسد . اما در حال حاضر ، اين رسم منسوخ شده است ، و مناره ها اين كاربرد خود را از دست داده اند .

حوضخانه مسجد
حوضخانه اين مسجد در منتهي اليه ضلع جنوبي مسجد و مجزا از آن ساخته شده است . از طريق 14 پله مرمرين سفيد كه در غرب مسجد ساخته شده اند ، مي توان به آن راه يافت . اين حوضخانه از نظر معماري ، اهميت فراواني دارد و همزمان با بناي اصلي مسجد ، ساخته شده است . پلان كلي ساختمان هشت متر است ، كه اضلاع چهارگانه ان در انتهاي ديوارها ، به وسيله چهار فيلپوش متوسط ،به سقفي گنبدي با قطر تقريبي 5 متر منتهي مي شود.
براي روشنايي داخل نيز در اطراف گنبد ، روزنه هاي مدوري تعبيه شده است . كه براحتي روشنايي داخل حوضخانه را تامين مي كند . در ساخت اين بنا نيز همانند مسجد در پي ، از سنگ و براي بدنه ، از آجر استفاده شده است . كف اين حوضخانه ، سنگ فرش زيبايي دارد . در چهار طرف حوض نيز چند عدد سنگ خاراي ميان تهي براي نشستن كساني كه وضو مي گيرند ،گذاشته شده است .
شبكه آبرساني حوض و آبريزگاهها در قديم ، بدين صورت بود كه آن كاريز به وسيله جوييهاي سنگي ، به داخل حوض سرازير مي شد . اين آب از داخل حوض نيز دوباره به وسيله جوييهاي سنگي ، به ترتيب از آبريزگاهها عبور مي كرد و در انتها ، به بيرون محوطه آبريزگاهها و حوضخانه سرازير مي شد . اين شبكه در حال حاضر ، آبريزگاهها را شامل نمي شود . فقط حوضخانه از آب بسيار گوارا و روشن كاريز تغذيه مي كند ، و در آبريزگاهها از آب شهري استفاده مي شود .
بنابر اظهارات معتمدان محل ، در كنار اين حوض ، در اتاق مجزا حوض ديگري نيز وجود داشت كه براي غسل كردن نمازگزاران و تطهير اموات ، از آن استفاده مي شد . اين حوض بعدها براي گسترش آبريزگاهها ، از بين رفت . در گوشه هاي ديوار اين حوضخانه ، به تناوب هر شش رديف آجر ، تيكه هاي چوب دقيقا به ضخامت آجرها كار گذاشته شده تا فشار ديوارها را مهار كند و از ترك خوردن ديوارها جلوگيري شود .

عناصر تزييني
عناصر تزييني به كار رفته در داخل اين مسجد ، همان تاقچه هاي گچكاري شده ، شومينه ضلع شمالي ، شبستان و سرستونهاي چوبي به كار رفته در مسجد است . ديوارهاي بيروني مسجد ، با استفاده از طاقنما هاي آجري تزيين شده است . در هر طاقنما ، مقدار زيادي شمسه كلوك معقلي ، به طور ساده يا چهار لنگه با تركيب زيبايي به كار رفته است . از ديگر عناصر تزييني ، سرو معقلي مي باشد كه همه اين عناصر تزييني . بر روي زمينه آجري با بافت ساده يا حصيري نقش شده است . كاشيهاي معقلي كه براي تزيين به كار رفته اند . شامل چهار رنگ : سفيد ، آبي ، زرد و سياه است.

كاربري بنا
درباره کاربري بنا و نوع بهره برداري از آن ، بايد ذكر كرد كه از اين مسجد از ابتداي ساخت ، به عنوان پايگاه مذهبي و اجراي فرييضه پنجگانه نماز جماعت استفاده مي شده است . همچنين ، طلبه هاي علوم ديني نيز براي طلب علم ، پيش ماموستا و روحاني اين مسجد مي آيند و مدارج علوم ديني را كسب مي كنند . همچنين ، از طرف سازمان ميراث فرهنگي استان كردستان پيشنهاد شده است كه از اين مسجد در آينده ، به عنوان كتابخانه ديني و مذهبي نيز استفاده شود.

منبع : سازمان ميراث فرهنگي استان كردستان

مسجد دو مناره ( سقز )
توضیح(2)
مسجد دو مناره واقع در محله ی میان قلعه سقز و در دامنه یگانه تپه تاریخی داخل شهر، یعنی نارین قلعه ، ودر واقع در بافت قدیم شهر در خیابان امام خمینی ودر پشت حسینیه قرار دارد . این مسجد در محیطی آزاد ساخته شده واز هر چهار طرف باز است . از طرف شمال به یک کوچه سه متری محدود به تپه قلعه نارین وخیابان امام ، واز جنوب به محوطه ی باز حوض خانه راه دارد . در جهت غرب به یک گذر گاه چهار متری ، واز طرف شرق نیز به یک کوچه یک متری محدود است . این مسجد در سال ۱۳۸۰ با شماره ثبتی ۲۶۰۰ ، جزو آثار ملی به ثبت رسید .

موقعیت مسجد دومناره در بافت میان قلعه

• ارزش تاریخی مسجد

بنای مسجد طبق روایات محلی ، به زمان شیخ حسن مولان آباد ، از عرفای حکیم و ریاضیدان مشهور عصر افشاریه بر می گردد. هنگام عزیمت نادر شاه افشار به بغداد ، وی از منطقه سقز عبور کرد وطبق در خواست شیخ حسن مولان آباد برای ساخت مسجدی برای اهالی شهر سقز ، نادر شاه دستو ساخت این مسجد را در بافت قدیم شهر سقز داد . در حال حاظر نیز برخی از اهالی منطقه به این مسجد ، مسجد شیخ حسن مولان آباد می گویند.
از نشانه ها ودلایل صحت این مدعا ، این است که در این سفر نادرشاه دو عصای مرصع ویک سفره ی منقوش زیبای چرمی را نیز به شیخ حسن هدیه می دهد این وسایل در حال حاظر در قریه ی مولان آباد ، که آرام گاه این عارف عالی مرتبه در آن قرار دارد ، نگهداری می شود . همچنین یک جلد کلام ا… مجید خطی در مقبره شیخ حسن است ، وتاریخ آن به اواخر دوره افشاریه دلالت دارد.
همچنین با توجه به کاشی کاری های این مسجد که بیشتر به اواخر افشاریه واوایل زندیه است وخصوصیات آن دوران را دارد ، می توان به طور قطع مطمئن شد که بنا مربوط به دوره افشاریه است ، ودر دوران های بعدی مرمت شده وتعمیرات جزیی در آن صورت گرفته است .

• شرح بنای مسجد

مسجد دو مناره ی سقز پلانی تقریبا مربع شکل دارد . در ساخت این مسجد ، از مصالحی مانند : خشت خام ، ملات گل ، ستگ های لاشه ، آجر وچوب استفاده شده است .
ورودی این مسجد در ضلع غربی قرار گرفته است . این در ورودی ، سر در آجری با بافت گره چینی آجر وکاشی زرد رنگ دارد ؛ که معرف دوره ی زندیه است . بعد از در ورودی یک دالان ارتباطی ، حدود ۳ در ۳٫۵ متر است ، که از همین دالان به وسیله ی نه پله می توان به پشت بام مسجد رسید . پله های این راه ارتباطی ، بدین صورت ساخته شده اند که چوبی جهت لبه پله استفاده نموده وبرای ساخت پله ها پشت این لبه چوبی را به وسیله سنگ های لاشه ، خشت خام واندود کاه گل پر کرده اند .
شبستان مسجد دقیقا در ضلع شرقی این دالان قرار دارد ، که از طریق درگاه جدا گانه میتوان به آن راه یافت . ابعاد این شبستان ، ۱۰ در ۱۲ متر است . سقف این شبستان با ارتفاع ۲ متر و۸۰ سانتی متر همانند بیشتر مساجد محل – بر روی چهار ستون چوبی تقریبا مدور با سر ستون های چوبی ، تکیه داده است . پشت بام این مسجد تا سال ۱۳۶۴ ، کاهگلی بود ، که در آن سال با همت اهالی محله اندود کاه گل برداشته وپشت بام بنا آسفالت شد . قطر ستون های این بنا در حدود ۳۵ سانتی متر است ، که بر پایه ستون های سنگی قرار دارند .
در ضلع جنوبی این شبستان وقبل از هر چیزی ، محراب مسجد جلب توجه می کند . این محراب بافت فدیم خود را که همان طاق هلالی میباشد ، حفظ کرده است . البته به دلیل این که در سال ۱۳۷۸ همه ی مسجد گچ کاری مجدد شد ، تغییراتی در تزیینات ومشخصه های آن به وجود آمد ، به طوری که امروزه فقط محرابی هلالی مشاهده می شود که بر بالای آن بسم ا.. الرحمن الرحیم با گچ قالب گیری شده است .

در ضلع جنوبی شبستان علاوه بر محراب ، دو راه ارتباطی دیگر که دقیقا شکل محراب را دارند ، برای راه یافتن به ایوان جلوی مسجد تعبیه شده است ف قطر دیوار های این مسجد حدود یک متر وهفتاد سانتی متر است ، که در ضلع جنوبی وداخل محراب ، به وضوح می توان آن را مشاهده کرد . راز استحکام وپایداری بنا از دوره ی افشاریه تا کنون بدون تردید همیسن ضخامت وبستری دیوار های ان است . در ضلع شرقی شبستان ، شش تاقچه به اندازه های متفاوت قرار گرفته است ، که برای نگهداری مصحفها ووسایل دیگر مربوط به مسجد استفاده می شود . در این ضلع همچنین یک در ارتباطی به اتاق واقع در ضلع شرقی مسجد که برای انباری از آن استفاده میشود ، تعبیه شده است . در ضلع شمالی در سال ۱۳۷۹ شومینه ای ساختند که بیشتر جنبه ی تزیینی داشته که البته در حال حاطر دهانه ی شومینه را بسته اند وبه عنوان لوله ی بخاری از آن استفاده میکنند . در ضلع غربی شبستان ، چهار تاقچه به اندازه های متفاوت ساخته شده اند ، که همان کار برد تاقچه های ضلع شرقی را دارند . تاقچه هایی که از آن ها نام برده شد ، به دلیل متاخر بودن گچ کاری مسجد ، مشخصه های بارزی ندارند که بتوان آن را بر شمرد . فقط تاقچه هایی اند معمولی با شکل تقریبا مستطیلی ، که البته دیوار های اضلاع شبستان را از حد یکنواختی بیش از حد خارج کرده اند .
در ضلع غربی مسجد علاوه بر دالان ارتباطی به شبستان اصلی مسجد ، دو اتاق دیگر نیز وجود دارد ، که در ادوار پیشین ، محل سکونت طلبه های دینی ومحل درس خواندن آنان بود . در حاط حاظر ، کار بری این دو اتاق عوض شده ، به طوری که یکی از اتاق ها به وضو خانه تبدیل شده واتاق دیگر نیز خالی مانده است . راه ارتباطی به این اتاق ها ، از داخل شبستان است . از طریق اتاق اول می توان به اتاق دوم راه یافت .
احتمالا ، از ایوان جلوی مسجد ، به عنوان مصلای تابستانی استفاده می شد . به دلیل این که مسجد همانند اغلب خانه های این منطقه بر سطحی شیب دار بنا شده است ، معماران اولیه آن برای این که بتوانند مسجد را بر روی سطحی مسطح بنا کنند ، مجبور بوده اند در جلوی مسجد سکویی از سنگ های لاشه با ارتفاعی در حدود ۴ تا ۴٫۵ متر بنا نمایند ، وسپس مسجد را بر روی این سکوی سنگی بنا کنند . ایوان جلوی مسجد ، دقیقا بر روی این سکو سنگ چین شده ساخته شده است . ابعاد این ایوان ۴٫۸۰ در ۱۶ متری می باشد ، که با شیستان اصلی مسجد دارای بامی در یک سطح است . این ایوان در ضلع غربی ، همانند خود مسجد ، در مجزایی دارد . بر بالای این در ورودی سر دری با بافت گره چینی آجر وکاشی هست ، که در آن عبارت : ( علی مدد ) نقش بسته شده است . علاوه بر این در ورودی ، می توان از طریق محراب ودر های جانبی آن یعنی از داخل شبستان مسجد ، به این ایوان راه یافت .
در ضلع جنوبی این ایوان ، شش ستون چوبی با سر ستون هایی دقیقا مشابه ستون وسر ستون های داخل شبستان تعبیه شده است ، که بار سنگین شقف ایوان را به دوش میکشند . کف این ایوان تقریبا ۵۰ سانتی متر از کف شبستان اصلی مسجد پایین تر است ، به همین دلیل ستون های آن نیز حدود نیم متر از ستون های داخلی شبستان بلند ترند . نکته قابل توجه در این ایوان ، این ایست که برای پوشاندن سقف آن ، از چوب های یک پارچه ای به طول تقریبا پنج متر استفاده شده است .
به علاوه برستون های چوبی در این قسمت ، نر ده ای چوبی نیز با طرح ساده برای جلو گیری از پرت شدن افراد از ایوان به پایین ، تعبیه شده است . کل این مجموعه ایوان ، به جلوی مسجد نمایی بسیار دیدنی وزیبا بخشیده شده است . همین بافت جلویی مسجد آن را در میان مساجد کردستان متمایز کرده است .
در ضلع شرقی ایوان مقبره ی یکی از امامان جماعت مسجد به تام سید حکیم ، قرار دارد . مردم برای تبرک وزیارت ، هر روزه آنجا می روند .




شرح بنای مسجد
مسجد دومناره ی سقز پلانی تقریبا مربع شکل د ارد . در ساخت این مسجد از مصالحی مانند :
خشت خام ,ملات گل, سنگهای لاشه , آجر و چوب استفاده شده است.
ورودی اصلی این مسجد در ضلع غربی قرار گرفته است. این در ورودی سردر آجری با بافت گره چینی آجر و کاشی زرد رنگ دارد که معرف دوره ی زندیه است .بعد از ورودی یک دالان ارتباطی حدود ۳ در ۳٫۵ متر است که از همین دالان به وسیله ی نه پله می توان به پشت بام مسجد رسید .پله های این راه ارتباطی بدین صورت ساخته شده اند که از چوبی جهت لبه ی پله استفاده نموده و برای ساخت پله های پشت این لبه چوبی را به وسیله ی سنگهای لاشه , خشت خام و اندود کاه گل پر کرده اند .
شبستان مسجد دقیقا در ضلع ضلع شرقی این دالان قرار دارد که از طریق درگاه جداگانه می توان به آن راه یافت . ابعاد این شبستان ۱۰ در ۱۲ متر است . سقف این شبستان با ارتفاع ۲ نتر و ۸۰ سانتی متر – همانند بیشتر مساجد محل- بر روی چهار ستون چوبی تقریبا مدور با سر ستونهای چوبی تکیه داده است. پشت بام این مسجد تا سال ۱۳۶۴ کاه گلی بوده که در آن سال با همت اهالی محله اندود کاه گل برداشته و پشت بنا آسفالت شد. قطر ستونهای این بنا در حدود ۳۵ سانتی متر است , که بر پایه ی ستونهای سنگی با همین قطر قرار دارند .
در ضلع جنوبی این شبستان و قبل از هر چیزی محراب مسجد جلب توجه می کند . این محراب بافت قدیمی خود را که همان طاق هلالی باشد حفظ کرده است . البته به دلیل اینکه در سال ۱۳۷۸ همه ی مسجد گچ کاری مجدد شد تغییراتی در تزئینات و مشخصه های آن به وجود آمد به طوری که امروزه فقط محرابی هلالی مشاهده می شود که بر بالای آن بسم ا…الرحمن الرحیم با گچ قالب گیری شده است. در ضلع جنوبی شبستان علاوه بر محراب دو راه ارتباطی دیگر که دقیقا شکل محراب را دارند برای راه یافتن به ایوان جلوی مسجد تعبیه شده است . قطر دیوارهای این مسجد حدود یک متر و ۷۰ سانتی متر است که در ضلع جنوبی و داخل محراب به وضوح می توان آن را مشاهده کرد . راز استحکام و پایداری بنا در از دوره ی افشاریه تا کنون بدون تردید همین ضخانت و ستبری دیوارهای آن است . در ضلع شرقی شبستان شش تاقچه با اندازه های متفاوت قرار گرفته است که برای نگه داری مصحفها و وسایل دیگر مربوط به مسجد استفاده می شود. در این ضلع همچنین یک در ارتباطی به اتاق واقع در ضلع شرقی مسجد که برای انباری از آن استفاده می سود تعبیه شده است.
در ضلع شمالی شبستان و در زمانهای قبل سکویی وجود داشت که احتمالا کاربرد آن برای این بوده که بچه هایی که در زمان یومیه شرکت میکردند بالای آن نمازشان را به جا می آوردند و اما جماعت مسجد را ببینند . این سکو در حال حاضر وجود ندارد . در این ضلع در سال ۱۳۷۹ شومینه ای ساختند که بیشتر جنبه ی تزئینی دارد و از آن استفاده ی چندانی نمی شود و در ضلع شبستان به جز این شومینه دیگر هیچ گونه عنصر تزئینی همانند تاقچه یا عناصر دیگر دیده نمی شود.
در ضلع غربی شبستان چهار تاقچه با اندازه های متفاوت ساخته شده اند که همان کاربرد تاقچه های ضلع شرقی را دارند. تاقچه هایی که از آنها نام برده شد. به دلیل متا خر بودن گچ کاری مسجد مشخصه ی بارزی ندارند که بتوان آن را برشمرد فقط تاقچه هایی اند معمولی با شکل تقریبا مستطیلی که البته دیوارهای اضلاع شبستان را از یکنوتختی بیش از حد خارج کرده اند. در ضلع غربی مسجد علاوه بر دالان ارتباطی به شبستان اصلی مسجد دو اتاق دیگر نیز وجود دارد که در ادوار پیشین محل درس خواندن آنان بود .در حال حاضر کاربری این دو اتاق عوض شده به طوری که یکی از اتاقها به وضوخانه تبدیل شده و اتاق دیگر نیز خالی مانده است. راه ارتباطی به این اتاقها از داخل شبستان است. از طریق اتاق اول می توان به اتاق اول راه یافت. احتمالا از ایوان جلویی مسجد به عنوان مسلای تابستانی استفاده میشد. به دلیل اینکه این مسجد همانند اغلب خانه های این منطقه بر سطحی شیب دار ایجاد شده است .معماران اولیه ی آن برای اینکه بتوانند مسجد را بر روی سطحی مسطح بنا کنند مجبور بوده اند در جلوی مسجد سکویی از سنگهای لاشه با ارتفاع در حدود ۴ تا ۴٫۵ متر بنا نمایند و سپس مسجد را بر روی این سکوی سنگی بنا کنند. ایوان جلوی مسجد دقیقی بر روی این سکو سنگ چین ساخته شده است . ابعاد این ایوان ۴٫۸۰ در ۱۶ متر میباشد که با شبستان اصلی مسجد دارای بامی در این سطح است. این ایوان در ضلع غربی همانند خود مسجد در مجزایی دارد.
بر بالای این در ورودی سر دری با گره چینی آجر و کاشی هست که در آن عبارت : “علی مدد” نقش شده است .علاوه بر این در ورودی میتوان از طریق محراب و درهای جانبی آن یعنی از داخل شبستان مسجد به این ایوان راه یافت . در ضلع جنوبی این ایوان ۶ ستون چوبی با سر ستونهایی دقیقا مشابه ستون و سر ستونهای داخل شبستان طیعبیه شده است که بار سنگین سقف ایوان را به دوش میکشند. کف این ایوان تقریبا ۵۰ سانتیمتر از سقف شبستان اصلی مسجد پائین تر است . به همین دلیل ستونهای آن در حدود نیم متر از ستونهای داخل شبستان بلند تر اند . نکته قابل توجه در ایتن ایوان ایپن است که برای پوشاندن سقف آن از چوب های یک پارچه ای به طول تقریبی ۵ متر استفاده شده است . علاوه بر ستونهای چوبی در این قسمت نرده چوبی نیز با طرح ساده برای جلوگیری از پرت شدن افراد از ایوان پائین مسجد تعبیه شده است. کل این مجموعه ایوان به جلو مسجد نمایی بسیار دیدنی و زیبا بخشیده است . همین بافت جلویی مسجد ؟آن را درمیان مساجد منطقه کردستان و شاید هم ایران متمایز کرده است. در ضلع شرقی ایوان مقبره یکی از امامان جماعت مسجد به نام سید حکیم قرار دارد . مردم برای تبارک و زیارت به آنجا میروند.
گلدسته های مسجد
موقعیت ۲ گل دسته ی بسیار زیبای مسجد که وجه تسمیه مسجد نیز شده اند بدین صورت است که در ضلع شرقی و غربی مسجد و دقیقا در موازات محراب مسجد قرار گرفته اند. هر دو گل دسته به صورتی بنا شده اند که نیمی از آنها داخل دیوارهای مسجد قرار دارد و نیم دیگر بیرون است. برای ساخت مناره ها در پی از سنگ استفاده شده است و برای بدنه کلا آجر و کاشی های معقلی و با نقوش زیبای هندسی تزئین شده اند. البته تزئینات کاشی کاری ۲ گل دسته متفاوت است و در کل گلدسته ضلع غربی تزئینات بیشتری دارد .برای ورود به داخل گلدسته ها از پشت بام و از طریق دریچه کوچکی که با یک فرم در هر دو مناره تعبیه شده است میتوان به داخل مناره ها راه یافت. انتهای مناره ها با ۶ ستون استوانه ای کوچک و با ارتفاع تقریبی ۱ متر به سقف مناره ها منتهی میشود.
ارتفاع گلدسته های ضلع غربی از سطح پشت بام حدود ۵ متر و ۳۰ سانتی متر است و ۲ متر و ۸۰ سانتی متر قطر دارد که با ۱۱ پله می توان به ان راه یافت . گلدسته های ضلع شرقی نیز ارتفاعی حدود ۵ متر ۸۰ سانتی متر و قطری حدود ۲ متر و ۶۰ سانتی متر دارد که راه ارتباطی بر بالای آن نیز از طریق ۱۲ پله ممکن می شود .گلدسته های ضلع غربی ۱۵ سانتی متر به طرف کوچه غربی مسجد منحرف می باشد. در ادوار پیشین موذن برای اذان گفتن به بالای این مناره ها می رفت تا صدایش به گوش همه ی محله برسد . اما در حال حاضر این رسم منسوخ شده است و مناره ها این کاربرد خود را از دست داده اند .


http://regah.blogfa.com/88101.aspx

مسجد علی (اصفهان)

مسجد علی (اصفهان)

مسجد علی (اصفهان)
مسجد علی (اصفهان)

این بنا در یکی از خیابان های منشعب از خیابان هاتف، در نزدیکی مسجد جامع و مجاور مقبره ی هارون ولایت واقع گردیده و به خاطر ویژگی های
معماری و تزئیناتی، از مساجد مهم و در خور توجه اصفهان است. با توجه به وجود مناره ای از دوره ی سلجوقی و این حقیقت که به روزگار صفویه از این مسجد به نام مسجد سنجریه نام برده شده است، میتوان یقین پیدا کرد که مسجدی در دوره سلجوقی در این محل ساخته شده بوده که بعد از ویرانی در سال 929 هجری. قمری _ زمان شاه اسماعیل _ میرزا شاه حسین وزیر، مسجد کنونی را جایگزین آن کرده است. در حال حاضر، به غیر از مناره که در بطن مسجد علی قرار گرفته، هیچ اثری از بنای دوره ی سلجوقی مشهود نیست. پیترو دلا واله و شاردن که در سال 1619 و 1666 میلادی در اصفهان بوده اند، این مناره را به مقبره ی هارون ولایت منسوب داشته اند.

بنای کنونی مسجد با نقشه ی چهار ایوانی ساخته شده و دارای سردر، صحن، ایوان، گنبدخانه و شبستان تابستانی و زمستانی است که با تزئینات زیبای کاشی معرق، مقرنس کاری و کتیبه های تاریخی مزین شده اند.

سر در ورودی مسجد در ضلع غربی آن دارای کاشیکاری معرق نفیس و کتیبه ی تاریخی است. کتیبه ی مزبور به خط ثلث با کاشی معرق سفید بر زمینه ی آبی، متضمن نام پادشاه وقت و بانی ساختمان و سال اتمام ساختمان _929 هجری . قمری _ و به خط شمس الدین تبریزی است. ردیف اول این کتیبه، قرآنی و به خط ثلث حنایی رنگ است. بقیه ی سطوح سر در، با کاشیکاری معقلی و خطوط بنایی تزئین و نماسازی شده است.

در سال 1323 شمسی، این ورودی تعمیر و اشعاری به خط نستعلیق سفید بر زمینه ی کاشی لاجوردی بر آن نوشته می شود. صحن مسجد، مربع مستطیل و در وسط دارای یک حوض و در چهار ضلع، چهار ایوان است که ایوان جنوبی از دیگر ایوان ها وسیع تر است و در پشت آن، شبستان گنبددار قرار گرفته است.

گنبد این مسجد با ساقه ی بلند از بیرون با کاشیکاری پوشش یافته و از درون دارای مقرنس های گچی است. سطوح داخلی گنبد خانه با درگاه ها و طاق هایی به صورت دو طبقه نماسازی شده که طاق های طبقه ی بالا صورت مربع را به کثیر الاضلاع تبدیل کرده اند و گنبد بر آن قرار گرفته است. در پاکار گنبد، کتیبه ای سرتاسری متضمن آیات قرآنی و تاریخ 929 هجری . قمری کاشیکاری شده است.

در زیر گنبد خانه و ایوان جنوبی، شبستان زمستانی مسجد، کمی پایین تر از سطح مسجد بنا شده و سبک ساختمان آن جالب است. در ابتدای شروع پلکانی که سطح مسجد را به شبستان زیرین متصل می کند، لوح سنگی نصب شده که به خط نستعلیق برجسته، اشعاری بر آن حجاری شده است. در ایوان شرقی مسجد نیز لوح سنگی نصب شده که کتیبه ی آن حاکی از اقدام ملک اصلان بیک افشار ارشلو مبنی بر وقف آبی از شهر جرجی کان به مسجد علی به تاریخ 974 هجری . قمری است. در ضلع شمالی مسجد و بر جرز غربی ایوان، لوحی از سنگ مرمر نصب شده که بر آن به خط نستعلیق، اشعار و عباراتی نوشته اند که بر اساس متن عبارات، محمد معصوم الحسینی نامی که از هند به رسالت نزد شاه عباس اول اعزام شده بود، پس از مرخص شدن از حضور شاه به اصفهان آمده و این اشعار را به تاریخ 1013 هجری . قمری نقش کرده است.

مناره مسجد

مناره ی سلجوقی مسجد علی به ارتفاع 47.85 متر، در کنار گنبد قرار گرفته و از شکیل ترین مناره های دوره ی سلجوقی است که با تزئینات آجر کاری و کتیبه های متعدد مزین شده است. مدخل این منار در درون مسجد قرار گرفته است. در ارتفاع 40.35 متری، قرنیزی به صورت تاج بیرون زده و بعد از آن، بخش کوچکتر از منار قرار گرفته که در انتهای آن نیز قرنیز دیگری قرار دارد. قطر خارجی منار در سطح زمین حدود 6 متر، ضخامت دیواره ی آن، 1.45 متر و در انتهای طبقه ی اول _زیر قرنیز _ 2.86 متر و ضخامت دیواره ی آن 0.58 متر است که بدین صورت، قطر منار از پایین به بالا به تدریج و و با تناسب زیبایی کاهش می یابد. در داخل مناره، ستون مرکزی قرار دارد که پلکان حول محور آن به طرف بالا می گردد. سطح منار از پایین به بالا به 5 کتیبه مزین است. کتیبه ی اول در سطح بام مسجد به خط بنایی از آجر برجسته بر زمینه ی گچی متضمن شعایر مذهبی است. کتیبه ی دوم به خط بنایی گچی بر زمینه ی شطرنجی در مربع های بزرگ حاوی عبارت « هو الله الذی لا اله الا هو » است. کتیبه ی سوم به خط کوفی با کاشی فیروزه ای مشتمل بر عبارت « لا اله الا الله محمد رسول الله » و کتیبه ی چهارم در زیر تاج مناره، تکرار جمله ی « الملک لله » و سرانجام کتیبه ی فوقانی بنا به خط کوفی با کاشی فیروزه ای بر زمینه ی لاجوردی، جمله ی « لا اله الا الله » است. با توجه به ویژه گی های معماری مناره به نظر می رسد که مربوط به قرن ششم و به احتمال کمتر، قرن هفتم هجری باشد. این بنا به 96 به ثبت تاریخی رسیده است.

کتیبه های تاریخی بنا

کتیبه های سر در مسجد حاکی از ساخت بنا در سال 929 و انجام تعمیراتی در آن در سال 1323 هجری . شمسی است. در داخل گنبد نیز کتیبه ای به تاریخ 929 وجود دارد. در ایوان شرقی یک لوح سنگی با تاریخ های 974 و 977 باقیمانده است و در ایوان شمالی در زیر اشعاری پراکنده تاریخ 1013 دیده می شود.

بانی و سازندگان بنا

بانی اولیه ی مسجد دقیقاً معلوم نیست و در منابع مختلف به سلطان سنجر و یا به علیشاه فرزند تکش سلطان خوارزم و همچنین از محمود بن محمد ملکشاه نام برده شده است. براساس کتیبه سر در این مسجد در زمان شاه اسماعیل صفوی توسط میرزا کمال الدین شاه حسین اصفهانی اعتماد السلطنه ( متوفی به سال 929 ) تجدید ساختمان شده است. کتیبه ی سر در بنا به خط شمس الدین محمد تبریزی و لوح مرمری ایوان شمالی به خط محمد معصوم الحسینی می باشد.

سید جلال در کتاب « اصفهان » می نویسد: « ... معروف است سلطان سنجر ترضیه خاطر والدین طفلی علی نام که در جریان شکار سهواً توسط او کشته شده بود، مسجدی بنا می کند و نام مسجد علی بر آن می نهد... » شاردن سیاح فرانسوی که در قرن یازدهم هجری در اصفهان بوده از این بنا به نام مسجد سنجریه نام برده و به نظر مولف کتاب « آثار ملی اصفهان » اینکه مسجد مزبور پیش از شاه اسماعیل به مسجد سنجریه اشتهار داشته شاید به این علت باشد که بانی آن سلطان سنجر بوده است. در کتاب « گنجینه آثار تاریخی اصفهان » نیز در تائید نوشته شاردن احتمال داده شده که این مسجد در دوره ی سلطان محمود بن محمد ملکشاه سلجوقی که مدت 14 سال در اصفهان سلطنت داشته بنا شده است و چون او برادر زاده و داماد سلطان سنجر بوده به احترام آن سلطان مسجد به نام وی نامگذاری گشته است. سپس در دوره ی صفویه تغییراتی در این مسجد داده شده به احترام امام اول شیعه به نام مسجد علی نامیده می شود. جابری انصاری درباره ی وجه تسمیه مسجد علی چنین نوشته: « ... این مسجد از مساجد کهن اصفهان است و آن را گویند علیشاه فرزند تکش سلطان خوارزم که از جانب پدرش والی اصفهان شد ساخت به سال 595 هجری ... ». مولف کتاب « گنجینه آثار تاریخی اصفهان » همچنین احتمال می دهد چون در سال 977 هجری . قمری شیخ الاسلام علی منشار کرکی متولی آب مسجد بوده به نام او شهرت یافته است.

سیر تحول بنا

بنای اولیه ی مسجد علی به زمان های مختلف نسبت داده شده ولی آنچه مسلم است اینکه پیش از دوره ی صفویه وجود داشته است. در این زمان بنا رو به انهدام و ویرانی نهاده بود تا آنکه در دوره ی شاه اسماعیل صفوی تجدید ساختمان شده و به تزئیناتی آراسته گشته است. تاریخ ساختمان مناره ی جنب مسجد نیز معلوم نیست ولی طرز و سبک ساختمان آن در مقایسه با دیگر مناره های همزمان نشان می دهد که مربوط به قرن پنجم و ششم قمری است. لوح سنگی منسوب در ایوان شرقی مسجد حاکی از اقدام ملک اصلان بیک افشار ارشلو مبنی بر وقف آبی از نهر جرجی کان بر مسجد علی در تاریخ 977 است.

به نقل از کارشناسان میراث فرهنگی در قسمت شمال غربی و ورودی به مسجد الحاقاتی صورت گرفته که هیچ اتصالی با سازه ی قبلی نداشته است و رج های آجر کاری این مطلب را به خوبی نشان می دهند. قسمت اضافه شده به مسجد دارای پی سازی محکمی نبوده که پس از طی سالیان متمتدی به ایجاد نشست در بنا و کج شدن آن به سمت خارج منجر گشته است. کاشیکاری اطراف در ورودی اشعاری حاکی از تعمیرات سر در به وسیله آقای شیخ زاده هراتی در سال 1323 هجری . شمسی می باشد و سنگفرش و ساخت حوض سنگی حیاط توسط فرد خیری به نام قریشی انجام گرفته است. براساس گفته ی مولف کتاب « تاریخ اصفهان و ری » در طول زمان به مقدار سه ذرع از سر مناره ی مسجد علی ریخته است. این مناره در سال 1342 هجری . شمسی مورد تعمیر اساسی واقع شده است.



عناصر و فضاهای اصلی مسجد علی:

شبستان: شبستان یا بخش سرپوشیده دارای دو بخش زنانه و مردانه است که به گونه های مختلف تفکیک می شوند. در حال حاضر شبستان مسجد علی در طبقه ی همکف به دو بخش زنانه و مردانه تقسیم شده است و دارای دو ورودی مجزا می باشد.
در مواقعی که جمعیت زیاد می باشد، بخش زنانه به طبقه ی دوم منتقل می شود.
شبستان غالباً با حیاط یا میانسرا همراه می باشداما استثناء هم وجد دارد مانند مسجد شیخ لطف الله و مسجد کبود. اولین الگو مسجد پیامبر است.در سده های اول و دوم هجری مساجد تنها شامل این دو بخش می شدند مانند مسجد امویان و مسجد فهرج. در شبستان فضایی به نام گنبد خانه نیز وجود داردکه این فضا بخش اصلی مسجد به حساب می آید و محراب، منبر و مقصوره را در خود جای داده است.
محراب مسجد علی :
تو رفتگی کمانی عمیق در دیوار که می توانست جایگاه نوعی بت در نیایشگاه یونانی _ رومی یا جایگاه امپراطوردر کاخی قدیمی می باشد. محراب مسجد علی علاوه بر تو رفتگی در دیوار از سطح شبستان نیز کمی پایین تر ساخته شده بود.
اندازه محراب مساجد کوچکتر از محراب کلیسا است. مساجد اولیه محراب نداشتند اما زمانی که پایه ریزی شد حکم نماد برجسته از عبادت قرار گرفت.
دلایل اولک گرا بالک :
1- در هیچ یک از مساجد اولیه محراب وجود نداشت.
2- بخش های کالبدی مسجد همواره در راستای قبله ساخته می شد ونیازی به یک نشانه دیگر نبود.
3- از بیشتر نقاط مسجد نمی شود محراب را دید.
محراب معنایی نمادین داشته و پیدایش آن با هدف یادآوری حضور پیامبر به عنوان اولین امام مسلمین است. نخستین محراب در مسجد اموی و همان جایی که پیامبر در خانه اصلی خود هنگام عبادت بر حسب عادت می ایستاد ساخته شد.

منبر مسجد علی :

منبر به معنای مکان بلندی است که واعظ و خطیب از آن بالا رفته و به وعظ می پردازد. در پیش از اسلام پادشاهان ایران و روم از وسیله ای به نام کرسی یا تخت گاه به هنگام جلوس یا برای دیدار با بلند پایگان بهره می بردند.

منبر از دید ساختاری دو مثلث مسطح در دو بدنه است که یک ردیف پله در میان آن قرار می گیرد.که خطیب را به والا ترین قسمت و محل نشستن می رساند.
تغییراتی که در ریخت منبر ها ایجاد شد :

1- بر بلندای آن افزوده شد (11، 9، 7 و 15 پله ای).
2- افزوده شدن در، در پایین ترین پله.
3- وجود آسمانه یا گنبدی بر بالای نشستنگاه.
4- افزوده شدن تزئین به منبرها.

تاریخ این تغییرات را به دوره سلجوقیان نسبت می دهند. از منبر های چوبی زمان اولیه اسلام منبرهای مساجد ایروان،علا الدین قونیه، الخلیل فلسطین و سلیمیه در فلسطین باقی مانده است. در ایران کهن ترین منبر چوبی متعلق به مسجد جامع نائین است. در مساجد ایران قبل از صفویه منابر غیر چوبی مرسوم بود که با مصالح ساختمان مسجد و با آرایش کاشیکاری ساخته می شد. از جمله منابر مسجد زوزن ( خراسان ) و مسجد جامع کاشان.
منبر مسجد علی در مقیاس کوچک دارای دو پله می باشد و جنس آن از چوب است. بدنه های آن با معرق کاری تزئین شده است.

تزئینات منابر :

1- چوبی : چوب بری، حکاکی، خاتم کاری و فلز کاری.
2- سنگی : حجاری.
3- آجری و خشتی :کاشیکاری.

طرح های به کار رفته در منابر اشکال هندسی است که در داخل آن ها نقوش اسلیمی به کار رفته و اشکال مو و نخل به کار رفته است. سکوی وعظ در عرف مسیحیت مقیاسی است روشن برای منبر که به آن Ambo می گفتند. Ambo واژه ای است برای توصیف محل و سکوی وعظ در کلیسا های اولیه قرون وسطی و تخت کشیشان در بیزانس.

صحن مسجد علی :

مهم ترین قسمت هر مسجد که پذیرای نمازگذاران در روزهای جمعه و موقعیت های خاص بود. فضایی که بعد ها به حیاط اضافه می شود. یکی نیاز به وضو گرفتن، ایجاد فضایی برای وضو گرفتن را می طلبد که در ایران و هند فضای زیادی از حیاط با یک استخر بزرگ پر می شد. در مسجدعلی سکویی وجود دارد که از کف حیاط بلند تر است و بدین منظور تعبیه شده است که به عنوان معبر عمومی از آن استفاده نشود. در تابستان این مکان به عنوان نمازخانه استفاده می شد. پیشینه ی کاربرد یک فضای باز در بین ساختمان به معماری بین النهرین و نزدیک به سه هزار سال قبل از میلاد می رسدکه در برخی کاخ ها نیز از آن بهره گیری شده است. در معماری ما، هخامنشی، پارتی و ساسانیمیانسرا از ویژگی های بنیادی در ساختمان کاخ و نیایشگاه بوده است مانند کاخ سروستان و آتشکده فیروز آباد. سنت برگزاری مراسم در فضای باز به پیش از اسلام باز می گردد. پارسیان و هخامنشیان آیین های دینی خود را در فضای باز و روی بلندی انجام می دادند.

مناره مسجد علی :

کارکرد مناره دعوت مسلمین به نماز است.برجی بلند که یا بی فاصله به مسجد و یا در نزدیکی آن ساخته می شود.شکل آن گاه چهار گوش که از برج های چهار گوش کلیساهای مسیحی برداشته شده و خود آن ها هم از ساختمان های رومی و یونانی بر گرفته شده است. الگوی دوم برج ها متعلق به دوره ساسانیان است. مناره ای که در کنار این مسجد قرار دارد، متعلق بودن آن به عصر سلجوقی را اثبات می کند. بعد از ویران شدن مسجد به دلیل قدمت در سال 929 هجری قمری، و در زمان شاه اسماعیل اول، فردی به نام میرزا شاه حسین وزیر مسجد کنونی را جایگزین کرده و تنها بخشی که هنوز از دوره سلاجقه باقی مانده همان مناره می باشد که در بطن مسجد علی قرار گرفته است.

این مناره متشکل از سه بخش است که از پائین به بالا نازکتر و کوتاهتر می شود
ارتفاع مناره حدود 40 متر است. دارای 4 کتیبه به خط کوفی است که سه کتیبه با کاشی و یکی با آجر تراشیده شده است.

جالبترین مناره موجود در اصفهان مناره مسجد علی است سیاحان و جهانگردان و محققین بسیاری در باره آن مطلب نوشته اند. مشهورترین آنها پیترو دولاواله،‌ ژان شاردن، اوژن فلاندن، پاسکال کُسْتْ، مادام دیولافوآ،‌ پرفسور هرتسفلد و دیگران می باشند.
به هر حال برخی از محققین این مناره رفیع و زیبا را متعلق به هارون ولایت می دانند، در حال حاضر این مناره جزء مسجد علی است. اما آنچه محقق است اینکه این مناره در زمان سلجوقیان ساخته شده است. مناره مسجد علی متشکل از سه بخش است. که از پایین به بالا نازکتر و کوتاهتر می شود ارتفاع مناره در حدود 40 متر است.
مناره مسجد علی دارای 4 کتیبه به خط کوفی مربع است. سه تا از این کتیبه ها با کاشی آبی رنگ و چهارمی که پایین تر از سه کتیبه دیگر است با آجر تراشیده ساخته شده است. در سه کتیبه اول عبارات مذهبی به صورت تکرار نوشته شده اما در چهارمین کتیبه آیه 16 از سوره آل عمران آمده است. سال ساخت مناره مسجد علی دقیقاً معلوم نیست. اما کارشناسان سال ساخت آن را بین سالهای 515 تا 525 هجری قمری می دانند.

گرداورنده: حامد امامی

منبعhttp://www.7eghlimsepahan.com/forum/thread-103.html:

مسجد جامع گلپایگان

مسجد جامع گلپایگان

مسجد جامع گلپایگان در نهم مردادماه سال 1311 خورشیدی به شماره 191 در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردید. مسجد جامع کنونی تنها دو ایوان بسیار کوچک در سمت باختری و خاوری دارد که درآیگاه مسجد می باشند. در سمت جنوب و روبروی گنبدخانه ایوانی وجود ندارد اگرچه امروزه سقف دو شبستان پیش آمده را پوشانده اند و نمای ایوان به خود گرفته است. با این همه احتمال وجود ایوان در گذشته را نمی توان رد کرد، چه بسا اینکه در عکسی که توسط گدار گرفته شده ، نشانه های بسیاری از ویرانی در بخشهای جلویی گنبدخانه دیده می شود. در گذشته در سمت شمال سازه ای همسان با سمت جنوب بوده که با آن هماهنگی ایجاد می کرده و شاید آن نیز یک ایوان بوده که در نقشه گدار دیده می شود، اما در بازسازیهایی که نزدیک به سی سال پیش انجام شد، آن بخش را برداشته و شبستان شمالی را گسترش دادند. این تفاوت در دو طرحی که از تهرنگ مسجد، یکی توسط گدار و دیگری که در سالهای اخیر توسط میراث فرهنگی تهیه شده، آشکارا دیده می شود. با این بازسازی و دگرگونی، هماهنگی موجود در حیاط را برهم زدند. همچنین از طرح گدار چنین برمی آید که در شمال یک درآیگاه دیگری بوده است.




تنها بخش سلجوقی موجود، گنبدخانه می باشد که به گفته پیرنیا "تهرنگ آتشکده دارد"، اما احتمال آتشکده بودن آن بسیار اندک است. در سمت جنوب ایوانی وجود ندارد و مانند ورودی مسجد شیخ لطف الله، دو سوی گنبدخانه با دیوارهای کناری شبستانها پیش آمدگی دارد که امروزه با پوشاندن سقف روبروی گنبدخانه شکل ایوان گرفته است که این کار از زیبایی نمای گنبدخانه کاسته است. به جز گنبدخانه، همه ی افزوده های دیگر قاجاری می باشد که یکی از زنان فتحعلیشاه که در دوران امارت یکی از پسرانش به نام حیدر قلی میرزا بر گلپایگان، به آنجا آمده و دستور ساخت شبستانهای مسجد را می دهد.



مسجد اکنون دو درب باختری و خاوری دارد. همچنین از خیابان کناری در شمال دیده می شود که مسجد بر روی یک سکو با بلندی نزدیک به 1.5 متر جای دارد که از خیابان با چند پله به آن می رسیم. روی هم رفته، ساختمان مسجد نسبت به بناهای کناری و خیابان و بازار، روی زمین بلندتری جای دارد که این امر می تواند موضوعی برای پژوهش های باستان شناسی باشد. آنچه که بسیار جالب توجه است اینکه سطح مسجد جامع و مناره سلجوقی که در فاصله 1500 متری جای دارد، بر روی بلندی و هر دو تا حدودی هم سطح می باشند.




درون گنبد خانه دو محراب وجود دارد که یکی محراب بزرگ و اصلی با آرایه های آجری بسیار و دیگری محرابی کوچکتر. در پایین محراب بزرگ، یک سنگ محراب گونه دیگر با اندازه 90 در 110 سانتیمتر و با نقش و نگارهای زیبا و خطوط کوفی وجود دارد که این خط با خطهای دیگر گنبدخانه متفاوت و شبیه به خط روی محراب سنگی روی چاه می باشد. این سنگ محراب باید افزوده ی دوره های بعدی و همزمان با سنگ روی چاه باشد. روی بخشی از محراب بزرگ به تازگی گچبری شده که موجب پنهان شدن بخشی از آرایه های محراب گشته و از زیبایی آن کاسته است.



دو ردیف کتیبه با آیات قرآنی و نقش ونگارهای آجری و گچی دور تادور محراب وجود دارد. نوشته با آجر و آرایه های گل و گیاهی برخی با گچ می باشند که عنصر آجر غالب است. بخشی از کتیبه های محراب نیز به زیر کف رفته است که نشان می دهد در تعمیرات دوره های بعدی، کف گنبدخانه را بالا آورده اند. محراب کوچک نیز به بلندی 3 متر و پهنای 135 سانتیمتر در سمت چپ و نزدیک به محراب بزرگ جای دارد.
گنبد آجری مسجد ترکین و دوپوسته پیوسته می باشد که دو پوسته در کلاله از هم فاصله می گیرند. بلندای آن 22 متر بوده و تهرنگ آن یک هشت ضلعی منظم بر روی یک بدنه چهارگوش می باشد. اندازه درونی گنبدخانه 12*12 است. گنبد داراي طرح 8 ضلعي منظم می باشد.
افزوده های دیگر مسجد مربوط به دوران قاجار می باشد که سنگی که در زیر هشتی درآیگاه خاوری مسجد نصب گردیده، به این ساخته ها اشاره دارد. این سنگ نصب شده باعث می شود که از هشتی نتوان به طور مستقیم وارد حیاط مسجد شد.
در سمت شمال مسجد نیز شبستانی وجود دارد که در نقشه گدار نبوده و بنا بر کتیبه که در بالای آن جای دارد، تاریخ بازسازی را 1298 هجری و بانی آن را میرزا ابوالقاسم محمدی، امام جماعت وقت مسجد بیان می کند. از این شبستان هم اکنون برای نماز بهره برداری می شود.







نگارنده: مهدی هوشیاری

کارشناس ارشد مرمت بنا و بافت

منبع:http://www.7eghlimsepahan.com/forum/thread-86.html

مسجد

مسجد



فهرست موضوعات

تاريخچه و پبشينه :
مقدمه
تعريف مسجد
ريشه هاي پيدايش مسجد

سير تحول :
مسجد النبي
نماز
خانه حضرت محمد
مسجد،مسجد جامع
مساجد در ايران الگوها
مساجد در ايران تحولات دوران

ديگر کارکردهاي مسجد :
آموزش
زيارت
قضاوت و دادرسي
سياست

اجزا و عناصر مسجد :
محراب
مقصوره
گنبد
صحن
وضوخانه
شبستان
منار

معرفي اجمالي نمونه ها :
مسجد تاريخانه دامغان
مسجد امام اصفهان
مسجد جامع اصفهان
مسجد و مدرسه آقابزرگ
مسجد جامع اردستان
مسجد جامع يزد
مسجد شيخ لطف الله
مسجد کبود تبريز
تزيينات

منابع

بزرگترین مسجد روباز ایران

بزرگترین مسجد روباز ایران

بیایید ساختمان یک مسجد را تصور کنیم. ساختمان مساجد از چه بخش هایی تشکیل می شود؟ مساجدی که این روزها در شهرها ساخته می شوند همه با کمی تفاوت شبیه همدیگر هستند. ساختمان این مساجد از دیوار حائل، گنبد، گلدسته، صحن و شبستان و ... سقف تشکیل شده اند. همان طور که کسی نمی تواند خانه اش را بدون سقف تصور کند صحبت کردن درباره مسجد بدون سقف هم چندان عادی نیست.

---

اما جالب است بدانید خیلی از معماران قدیمی با شما هم عقیده نیستند. این استادکاران به دو دلیل مساجد روباز را به مساجد مسقف ترجیح می دادند. اول این که در تاریخ نقل شده که مسجد پیامبر هم در ابتدا مسقف نبوده است. اما به خاطر محفوظ ماندن نمازگزاران از گرمای آفتاب و ریزش باران، سقف این مسجد را با استفاده از شاخ و برگ درختان نخل که روی داربست های چوبی سوار شده بود ساختند بنابراین در مناطقی که به لحاظ اقلیمی و آب و هوایی امکان احداث مساجد روباز وجود داشته باشد بعضی معمارها ترجیح می دهند مسجدشان را بدون سقف بنا کنند. دلیل دوم علاقمندی معماران به مساجد روباز این است که یکی از مستحبات در انتخاب مکان نماز و نیایش، روباز بودن و مسقف نبودن محل عبادت است. با همه این حرف ها شاید این موضوع هنوز برای شما عجیب باشد و بپرسید که آیا مسجد روباز در کشور ما وجود دارد؟
پاسخ مثبت است. برای دیدن یک مسجد روباز می توانید به استان آذربایجان غربی؛ شهرستان خوی سفر کنید. اسم این مسجد زیبا مسجد مطلب خان است که در مرکز شهر خوی واقع شده ‌است. این مسجد به فاصله حدوداً 30 متری بازار قدیمی و در كنار خیابان طالقانی در کنار چند مسجد قدیمی دیگر قرار گرفته. یادگار مطلب خان درواقع متعلق به دوره ایلخانی است اما بعد از ویرانی در اوایل دوره قاجار تجدید بنا شده.
مسجد مطلب خان شبستان بزرگ روباز مربع شکلی دارد که دور تا دور آن را حجره‌های دو طبقه و شاه‌نشین‌های بلند و ایوانی عظیم احاطه کرده‌است. جبهه بیرونی و درونی این مسجد آجری بدون تزئینات است، قسمت‌های داخلی ایوان و طرفین ورودی آن در آجر چینی با پس و پیش نمودن آجرها فرم خاصی بدان داده‌اند و قسمت بالای محراب ورودی شبستان، با مقرنس‌های درشت گچی آرایش شده‌. در طبقه بالا و در چهار گوشه شبستان فضاهایی با نرده‌های چوبی برای نشستن زنان تعبیه شده و دسترسی به این فضاها از طریق پله‌هایی كه در چهارگوشه بنا وجود دارد تأمین شده است.
همان طور که گفته شد ساختمان اولیه مسجد مطلب خان در دوره ایلخانی در بافت مرکزی و قدیم شهر خوی بنا شده اما پس از تخریب شدن، یک بار دیگر در حدود 1255 هجری قمری به همت مرحوم مطلب خان از نوادگان شیخ بهایی مرمت و تجدید بنا شده است. بنا براین اسم مسجد برگرفته از نام حاج مطلب، زرگر مخصوص نایب السطنه عباس میرزا است که از روی احترام به او عنوان خان داده شده است.


مسجد مطلب خان خوی ویژگی های معماری کم نظیر دیگری هم دارد که این مسجد را از دیگر مساجد تاریخی کشور متمایز کرده است؛ در واقع محراب این مسجد با 12.5 متر ارتفاع و ایوان آن با 25 متر ارتفاع از بلندترین محراب ها و ایوان های مساجد در ایران است.
هرچند گفته شده که مسجد مطلب خان به زودی مورد مرمت و بازسازی قرار می گیرد و مسقف می شود اما یادمان باشد که این مسجد یادگار معماران روشن ضمیری است که روزگاری دوست نداشتند دیوارها و سقف های تیره و آجری بین آنها و عالم قدس کوچک ترین فاصله ای ایجاد کند.

رستم زادبخش گردشگری تبیان​

جمعه مسجد اردبیل

جمعه مسجد اردبیل







اینا هم یه سری عکس از گچ بری ها و نقاش های موجود تو مسجد که به دوران ایلخانی بر میگرده.


اینا هم عکس هایی از نحوه ی اجر چینیه که خیلی جالبه

یک سری اطلاعات :
مشاهده پیوست ardebil.pdf.pdfمشاهده پیوست Binder5.pdfمشاهده پیوست ardebil.pdf.pdf
اینم یه فایله دیگه.مشاهده پیوست ardebil.pdf.pdf
تو این فایل ضمیمه هم یه سری اطلاعات کلی در مورد تاریخچه مسجد است که خیلی مطالب جالبی داره

مسجد کبود تبریز

مسجد کبود تبریز

اینم یه فایل در مورد مسجد کبود تبریز

مسجد اقا بزرگ کاشان

مسجد اقا بزرگ کاشان

این هم یه فایل در مورد مسجد اقابزرگ کاشان است.

معرفی بزرگترین مسجد تاریخی غرب کشور

معرفی بزرگترین مسجد تاریخی غرب کشور


این مسجد تاریخی یکی از بناهای تاریخی در شهر بروجرد است که در کنار بازار قدیمی سرپوشیده بروجرد و در مرکز این شهر واقع شده است. از گذشته‌های دور مساجد از اهمیت بالایی برخوردار بودند و علاوه بر اینکه محل نمازگزاران بوده است، مکانی برای مشورت افراد به شمار می‌آمد. مسجد امام بروجرد از ابتدای انقلاب به عنوان محل تجمع راهپیمایی‌کنندگان انقلاب بوده و بعد از آن هم به عنوان مصلای نماز جمعه بروجرد از آن استفاده می‌شد. این مسجد بزرگ در بروجرد هم‌اکنون محلی برای برگزاری مراسم‌ مختلف است.
رئیس سازمان میراث فرهنگی بروجرد گفت: مسجد امام بروجرد یکی از دو مسجد اصلی شهر بروجرد است و این مسجد از نوع چهار ایوانی است و ایوان‌های شرق و غرب و همچنین شمال و جنوب آن با هم قرینه هستند. این مسجد در گذشته علاوه بر اینکه محل نمازگزاران بوده، مدرسه هم بوده و فضای فوقانی آن برای تدریس طلاب علوم دینی استفاده می‌شده است.
وی تصریح کرد: این مسجد شامل فضاهای متعددی از جمله خانه اصلی، شبستان‌های شرقی و غربی، ایوان و چند اتاق است. یارمحمدی اظهار داشت: قدیمی‌ترین تاریخ پیدا شده در این مسجد مربوط به سال 1209 هجری قمری و از بناهای پیش از قاجار است اما تزئینات این مسجد مثل کاشی‌کاری آن در زمان قاجار است. این مسجد علاوه بر کاشی دارای تزئیناتی مانند گچ و چوب است که مهم‌ترین تزئینات چوب این بنا بر روی در ورودی آن از سمت خیابان جعفری است که این در، منبت‌کاری شده است و این مسجد به وسیله سه ورودی در جهات شرق، غرب و شمال با فضاهای پیرامون خود مرتبط است که مهم‌ترین در ورودی آن در شمالی این مسجد است. مسجد امام بروجرد سال‌ها پیش در فهرست آثار ملی ثبت شده است و این مسجد 200 سال قدمت دارد و همچنین دارای 700 متر مربع وسعت است. در زلزله سال 85 که در بروجرد رخ داد، این مسجد دچار تخریب شد که از جمله اقدامات مرمتی انجام شده بعد از زلزله سال 85 اجرای طرح مقاوم‌سازی لرزه‌ای در بخش‌هایی که احتمال خطر بیشتر بود، صورت گرفته است.
بازسازی کاربندی ایوان اصلی، گوشواره‌های ایوان شمالی نیز در این مسجد صورت گرفته است. سبک‌سازی بخش‌های متعدد پشت بام‌، اجرای کف فرش در ایوان‌های چهارگانه‌، مرمت دو ورودی چوبی و تکمیل کاشی‌کاری فضاهای مسجد از مهم‌ترین اقدامات انجام شده در این مسجد بوده است.
گفتنی است، مسجد امام بروجرد در ابتدای سه راه جعفری قرار دارد و هم‌اکنون محل برپایی نماز جمعه در این شهر است و به دلیل اینکه این مسجد در کنار بازار قدیمی بروجرد قرار دارد، کسبه و بازار همه روزه در این مسجد برای برگزاری نماز جماعت حاضر می‌شوند.

مسجد جامع عباسی

مسجد جامع عباسی

مسجد امام یا مسجد شاه که به مسجد جامع عباسی نیز شهرت دارد یکی از مساجد میدان نقش جهان اصفهان است که در طی دوران صفوی ساخته شد و از بناهای مهم معماری اسلامی ایران به‌شمارمی‌رود. این بنا شاهکاری جاویدان از معماری، کاشی‌کاری و نجاری در قرن یازدهم هجری است.مسجد شاه (امام) مربوط به دوره صفوی است و در اصفهان جنوب میدان نقش جهان واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۰۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این مسجد که در ضلع جنوبی میدان نقش جهان قرار دارد در سال ۱۰۲۰ هجری به فرمان شاه‏ عباس اول در بیست و چهارمین سال سلطنت وی شروع شده و تزئینات و الحاقات آن در دوره جانشینان او به اتمام رسیده است.
معمار مهندس آن استاد علی‌اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان محب‌علی بیک الله بوده‌اند. و خوشنویسانی چون علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمد رضا امامی، محمد صالح امامی در آن کتیبهنگاری کرده‌اند.

• موقعیت: ضلع جنوبی میدان نقش جهان
• سال تأسیس: ۱۰۲۰ (قمری) (دوره شاه عباس اول)
• معمار: استاد علی اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان محب علی بیک الله
• خطاطان: علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمد رضا امامی، محمد صالح امامی

ویژگی های معماری





مقرنس سردر ورودی مسجد امام(مسجد شاه)


یکى‌ از مهم‌ترین‌ بناهای‌ عصر صفویّه است‌ که پیش تر به‌ نام های‌ مسجد شاه‌، مسجد سلطانى‌ جدید و جامع‌ عبّاسى‌ شهرت‌ داشت‌. این‌ بنا نمایانگر اوج یک هزار سال مسجد سازی در ایران است. سنّت های شکل‌دهی، آرمان‌ها، شعایر و مفاهیم دینی، نقشه که از انواع قدیمی تر و ساده‌تر به‌آرامی کمال یافته، عناصر بزرگ ساختمانی و تزیینات همه در مسجد شاه با عظمت و شکوهی، که آن را در شمار بزرگ ترین بناهای جهان قرار داده، تحقّق و یگانگی یافته است
بنای کنونی در ضلع‌ جنوبى‌ میدان‌ نقش‌ جهان‌ واقع‌ گردیده و از نظر ویژگی های معماری، تزیینات غنیّ و آثار نفیس دیگر از برجسته ترین آثار معماری ایران است. (دایره المعارف بناهای تاریخی در دورة اسلامی/2، ص 52) و چنان که‌ از مآخذ برمی آید، بنای‌ آن‌ در سوّمین‌ مرحله‌ از اجرای‌ طرح‌ میدان‌ نقش‌ جهان‌ به فرمان شاه عبّاس بزرگ (سال 996- 1038ق‌/ 1588-1629م‌) آغاز گردیده و در دورة شاه‌صفى ‌(سال 1038-1052ق‌/ 1629-1642م‌) به‌ پایان‌ رسیده‌ است‌ . سنّت های شکل‌دهی، آرمان‌ها، شعایر و مفاهیم دینی، نقشه که از انواع قدیمی تر و ساده‌تر به‌آرامی کمال یافته، عناصر بزرگ ساختمانی و تزیینات همه در مسجد شاه با عظمت و شکوهی، که آن را در شمار عظیم ترین بناهای جهان قرار داده، تحقّق و یافته است.
تمام مسجد دارای تناسبی شاهانه بوده و بر شالوده‌ای وسیع بنا گردیده است. قوس نیم گنبد سردر خارجی در میدان ۲۷ متر بلندی دارد و بلندی مناره‌ها در حدود ۳۳ متر است. مناره‌های بالای شبستان از آن هم بلند تر است، در حالی که گنبد روی آن بلندتر از همه قرار واقع گردیده است. جلوخان، که خود تقریباً ساختمانی است، حالتی دعوت کننده دارد که جمعیّت بیرو ن را به پناه، امنیّت و تجدید قوا در مسجد فرا می خواند.
نمای حیاط به دالان‌ها، طاقچه‌ها، توده‌های مقرنسهای روشن و نوارهای درازی از کتیبه‌های سفید درخشان آراسته است و سراسر آن از کاشی‌های هفت رنگ الوان پوشیده شده که مایه‌های آبی بر بالای پوشش زیرین مرمر با مایه‌های طلایی مستولی است.
دوقابی که در دو طرف مدخل واقع شده طرح سجاده را دارد که نمازگزار بر آن نماز می خواند. در فاصله‌ای بیشتر حجم جالب توجه این نما، که گاه بر اثر رنگ آبی درخشانش حالتی تقریبا اثیری پیدا می‌کند، کاملا بر میدان مسلط است و در تضاد با کاخ برازنده شاهی، برتری خیره‌کننده دین را بر قدرت دنیوی و اهمیت اساسی دین را در زندگی شهر نشان می‌دهد.
جلوخان رو به شمال است، همچنانکه ضرورت میدان بوده، ولی از آنجا که محراب می باید رو به قبله باشد (یعنی شمال شرقی به جنوب غربی) برای جلوگیری از قناس شدن سلیقه و دقت زیادی لازم بود. این مشکل با موفقیت حل شده. شخص از جلوخان وارد دهلیزی عالی می‌شود که از ویژگیهای بناهای تاریخی ایران از زمانها قدیم بوده است. این دهلیز مدور است و از این رو هیچ جهتی ندارد و می‌تواند مانند پاشنه‌ای باشد که محور بنا بر روی آن بچرخد. دهلیز رو به طاق بلند ایوان شمالی باز می‌شود و از عمق تاریک آن انسان ناگهانم حیاط روشن از آفتاب را می‌بیند. در آن سوی حیاط سر در وسیع شبستان قرار دارد، دروازه‌ای به جهان دیگری از شکوه و قدرت متمرکز.
اگر شکوه رنگ و عظمت صحنه سر در و گنبد قبلا خیره کننده بود، تکرار خیره کننده بود، تکرار خوش آهنگ عناصر ساختمانی، طاقنماهای متقارن، ایوانهای متعادل، آرامش حوض بزرگ وضو و اثر یکدست کننده رنگی فراگیر که بر همه جا گسترده، گنبد حالتی برازنده و گیرا و اندکی پیازی شکل، بر ساقه بلندی قرار گرفته، ساده و دارای طرحی بسیار روشن و گویاست، بی آنکه هیچگونه پشتبند یا حمال داشته باشد.
نقشه پی و ساختمان بنا هر دو نشان دهنده اعتقاد به سادگی در اسلام است و مفهومی بنیادی را نمایان و بیان می‌کند، که همانا برادری و برابری مومنان را که همگی از دسترسی بی‌واسطه به رحمت خداوندی برخوردار شده‌اند. حرکت و ارتباط در همه جا تسهیل شده و در هیج جا مانعی وجود ندارد. کف مسجد هیچ پله، نرده یا صفه‌ای ندارد. هیچ در بسته‌ای دیده نمی‌شود، هیچ دالان تونل مانند، جایگاه همسرایان، غلام گردشی، هیچ ساختار جداگانه‌ای مانند مذبح، هیچ فضای اختصاصی، هیچ جایگاه ممتاز وجود ندارد، درست همان طور که هیچ مراسم اختصاصی، هیچ شی مقدس و هیچ سلسله مقامات دینی موجود نیست.
دیوارها در میان نقش گل و بوته‌های باغ مانندشان گم می‌شوند، یا به باغهای واقعی و طبیعی باز می‌شوند. به خاطر تمرکز بار روی ستون‌ها هشت گوش چشم اندازهای وسیعی پدید می‌آید و فضای خالی به حداکثر می‌رسد.
طاقهای بلند و وسیع و تقاطعهای عالی و خوش آهنگ انحناهای تند فضاهایی را نشان می‌دهد که آزادانه تا محراب، همچون موج هایی در یکدیگر فرو می‌روند. نمازگزاران، وقتی که به نماز جماعت ایستاده اند و یا به تنهایی در فضای ارتباطی پدید آمده شرکت جسته‌اند، یکدیگر را می‌بینند. آگاهی متقابل و عبادت مشترک هسته اصلی اسلام است و در اینجا ساختمان در خدمت دین در آمده است
سازندگان بنا

کتیبه سر در مسجد به خط ثلث علیرضای عباسی و مورخ به سال ۱۰۲۵ حاکی از آن است که شاه عباس این مسجد را از مال خالص خود بنا کرده و ثواب آن را به روح جد اعظم خود شاه طهماسب اهدا نموده است. در ذیل این کتیبه به خط ثلث محمد رضا امامی، کتیبه دیگری نصب شده که به موجب آن مقام معماری و مهندسی معمار مسجد شاه، استاد علی اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان محب علی بیک‌الله تجلیل شده است.
مسجد شاه یکی از شاهکارهای معماری و کاشیکاری و حجاری ایران در قرن یازدهم هجری است و آخرین سال تاریخی که در مسجد دیده می‌شود سال ۱۰۷۷ هجری یعنی آخرین سال سلطنت شاه عباس دوم و ۱۰۷۸ هجری یعنی اولین سال سلطنت شاه سلیمان است و معلوم می‌دارد که اتمام تزیینات مسجد در دوره جانشینان شاه عباس کبیر یعنی شاه صفی و شاه عباس دوم و شاه سلیمان صورت گرفته است
محاسبه جهت قبله برای این بنا توسط شیخ بهائی انجام شده است. این قبله یابی که با استفاده از ابزارهای آن زمان صورت پذیرفته تنها هفت درجه با جهت واقعی قبله اختلاف دارد.
مشخصات بنا

ارتفاع گنبد عظیم مسجد شاه ۵۲ متر و ارتفاع مناره‏های داخل آن ۴۸ متر و ارتفاع مناره‌های سردر آن در میدان نقش جهان ۴۲ متر است. از نکات جالب در مسجد انعکاس صوت در مرکز گنبد بزرگ جنوبی است. قطعات بزرگ سنگ‌های مرمر یکپارچه و سنگابهای نفیس، از دیگر دیدنیهای جالب این مسجد است.
این مسجد عظیم دارای دو شبستان قرینه در اضلاع شرقی و غربی صحن است. یکی از این شبستانها (شبستان شرقی) بزرگتر اما ساده و بی‌تزیین است و دیگری (شبستان غربی) کوچکتر است اما تزییناتی با کاشیهای خشت هفت رنگ دارد و محراب آن نیز از زیباترین محرابهای مساجد اصفهان است.
در دو زاویه جنوب غربی و جنوب شرقی دو مدرسه به طور قرینه قرار دارد که مدرسه زاویه جنوب شرقی را که حجره‌هایی نیز برای سکونت طلاب دارد، مدرسه ناصری و مدرسه زاویه جنوب غربی را سلیمانیه می‌نامند.
ارتفاع ایوان بزرگ جنوبی مسجد ۳۳ متر است و دو مناره در طرفین آن قرار گرفته‌اند که ارتفاع هر یک از آنها ۴۸ متر است. این دو مناره با کاشی تزیین شده‌اند و نامهای محمد و علی به طور تکراری به خط بنایی بر بدنه آنها نقش بسته است. گنبد بزرگ مسجد تزئینات جالبی از کاشیکاری دارد و نیز داری کتیبه‌ای به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی خشت لاجوردی است
سبک معماری این بنا به شیوه اصفهانی است
تزتینات بنا

تزیینات عمده این مسجد از کاشی های خشت هفت رنگ است. در مدرسه جنوب غربی مسجد، قطعه سنگ ساده‌ای به شکل شاخص در محلّ معیّنی تعبیه شده است که ظهر حقیقی اصفهان را در چهار فصل سال نشان می‌دهد و محاسبه آن را شیخ بهائی دانشمند، فقیه و ریاضیدان معروف عهد شاه عبّاس انجام داده است.
کتیبه های این مسجد شاهکار خوشنویسان معروف عهد صفویّه مانند علی رضا عباسی و عبدالباقی تبریزی و محمد رضا امامی است. کتیبه سردر باشکوه مسجد به خطّ علیرضا عباسی خوش نویس نامدار عصر صفویّه است که تاریخ آن سال ۱۰۲۵ ذکر شده است.
اسپرهای طرفین در ورودی ۸ لوحه با نوشته‌هایی مشکی بر زمینه فیزوه‌ای دارند که در هر یک از این اسپرها، ۴ لوحه کار گذاشته شده. در جلو خان سردر مسجد نیز کتیبه‌هایی با عبارات و اشعاری وجود دارد.
تخت سنگ بزرگی نیز در ضلع غربی جلوخان هست که از نوشته ‏های آن تنها بسم الله الرحمن الرحیم به جا مانده است. کتیبه نمای خارجی سردر، خط ثلث سفید بر زمینه کاشی خشت وجود دارد. اشعاری به خط نستعلیق در اصلی مسجد را که پوشش نقره و طلا دارد زینت بخشیده است؛ در این اشعار سال اتمام و نصب در ۱۰۳۸ تا ۱۰۵۲ ذکر شده است؛ اشعار فوق الذکر ۱۶ بیت است که هشت بیت آن بر یک لنگه و هشت بیت دیگر بر لنگه دیگر آن به طور برجسته نقش بسته است. این در، در ضلع جنوبی واقع است
سنگاب‌ها

مجموعاً هفت سنگاب در مسجد شاه وجود دارد
۱- سنگاب در ورودی: این سنگاب بر روی پایه‌ای هشت‌ضلعب در برابر درِ ورودی مسجد قراردارد، و از سنگ یشم ساخته‌شده‌است. کتیبه‌ای بر روی این سنگاب وجود ندارد، و بر سطح خارجی آن، با فاصله‌ای از لبه، نقشهای برجسته گل و بته کنده‌کاری شده‌است. از اواخر دهه۱۳۷۰حفاظی چوبی برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی دور سنگاب نصب شده‌بود که در سال ۱۳۸۹با حفاظی شیشه‌ای تعویض شد. با وجود حفاظ امکان لمس سنگاب وجود ندارد.
۲- سنگاب چهلستون غربی: این سنگاب هم از سنگ یشم ساخته‌شده و بر پایه‌ای هشت ضلعی در میان دو مربع سنگی پاشویه‌دار قرارگرفته‌است. علاوه بر نقش‌های گل و بته در سطح خارجی سنگاب، در اطراف لبه آن اشعاری به خط نستعلیق بصورت برجسته کنده‌کاری شده‌است، و در بین بیت‌های شعر اصلی، جملات شعرگونه دیگری در وصف علی نگاشته‌شده‌اند. متن اشعار به این قرار است:
بر اساس این شعر، سنگاب در زمان شاه سلیمان و در تاریخ ۱۰۹۵ (قمری) برابر با ۱۰۶۳ (خورشیدی) ساخته‌شده‌است. با استفاده از حساب ابجد، جمله «زمزمی از کعبه ثانی زده جوش» هم همین تاریخ را بدست می‌دهد.
۳- سنگاب چهلستون شرقی: این سنگاب از جنس سنگ آهک است و به این دلیل دارای نقش و رگه‌های طبیعی است. پایه آن هشت‌گوش است و در میان دو پاشویه چهارگوش قراردارد.
۴- سنگاب گنبد غربی: این سنگاب از جنس سنگ مرمر است و پایه‌ای چهارگوش دارد که در میان دو پاشویه قرار گرفته‌است. آب اضافی که از سنگاب بیرون می‌ریخته در پاشویه‌ها جمع می‌شده‌است. به علت نرم بودن جنس سنگ مرمر، در طول زمان مردم یادگاریهایی بر روی این سنگاب نوشته‌اند.
۵- سنگاب گنبد شرقی: این سنگاب قرینه سنگاب گنبد غربی است، و دارای همان جنس، شکل، و خصوصیات نصب است.
۶- در دالان مشرف به حیاط در گوشه جنوب غربی مسجد سنگابی وجوددارد که این جملات بر روی آن حک شده‌اند: «وقف حضرت امام حسین کرد این حوض را هرکه طمع کند به لعنت خدا گرفتار شود. سنه ۱۹۰۱». به نظر میرسد که سنگتراش تاریخ را اشتباه حکاکی کرده‌باشد و تاریخ درست احتمالاً سال ۱۰۹۱ (قمری) است که برابر سال ۱۰۵۹ (خورشیدی) و مصادف با حکومت شاه سلیمان خواهدبود.
۷- در انتهای شرقی مدخل اصلی مسجد سنگاب دیگری قرار دارد که شبیه به سنگاب دالان جنوب غربی است، و دارای چند نقش ساده و ناقص بر بدنه و برجستگی جای کاسه آب است. این سنگاب بر روی پایه گردی قراردارد.
رخدادهای تاریخی عصر مشروطه

۱. به دست گرفتن کنترل این مسجد توسط مجاهدان شهری اصفهان به رهبری آقانجفی و حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی و کانون درگیری های مسلحانه با سربازان حاکم قجری اصفهان که در نهایت با ورود مجاهدین بختیاری به سرپرستی ضرغام السلطنه منجر به سقوط حکومت استبداد و فتح اصفهان گردید.(در سال 1325 قمری و در اواخر دوران استبداد صغیر
2. تحصن مردم اصفهان علیه ظل السلطان حاکم قاجاری اصفهان در پی قتل مونس السلطنه (مادر صارم الدوله) به دست صارم الدوله. صارم الدوله فرزند ظل السلطان بود که مادرش را که به خانه حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی پناه آورده بود با شلیک گلوله در آن خانه کشت.این واقعه خشم مردم اصفهان را برانگیخت.(1325 قمری

مسجد شیخ لطف‌الله

مسجد شیخ لطف‌الله

مسجد شیخ لطف‌الله (ساخته شده در ۱۶۰۲ - ۱۶۱۹میلادی) یکی از مسجدهای تاریخی و شناخته شده شهر اصفهان است که در دوران صفویه بنا شده‌است. این مسجد شاهکاری از معماری و کاشی‏‌کاری قرن یازدهم هجری است که توسط استاد محمدرضا اصفهانی از معماران نامدار آن دوره ساخته شده‌است. مسجد شیخ لطف‌الله به فرمان شاه عباس اول در مدت هجده سال بنا شده‌است. این مسجد در ضلع شرقی میدان نقش جهان و مقابل عمارت عالی‌قاپو و در همسایگی مسجد امام واقع شده‌است. این مکان مذهبی برای تجلیل شیخ لطف‌الله المیسی بنا گردیده و سالانه گردشگران زیادی را جذب خود می‌کند.


کاشی‌کاری درون مسجد شیخ لطف‌الله


کاشی‌کاری‌های مسجد


گنبد از درون


پیشینه

طرح این مسجد در زمانی که نقشه چهار باغ و باغ هزارجریب به مرحله اجراء درآمد ریخته شد و در دورانی که معماری صفویه به شکوفایی رسیده بود مورد بهره برداری قرار گرفت. ساخت این مسجد در نیمه اول قرن یازده هجری، در سال ۱۰۱۱ هجری قمری (۱۶۰۲ (میلادی) و به فرمان شاه عباس اول آغاز شد و در سال ۱۰۲۸ هجری قمری (۱۶۱۹ (میلادی)) به پایان رسید. ساخت این مسجد هجده سال به طول انجامید. معمار این مسجد استاد محمدرضا اصفهانی، پسر استاد حسین بنا اصفهانی بوده‌است. این مسجد بر خرابه‌های مسجدی که قبلا در آن محل بوده ساخته شد. مسجد شیخ لطف‌الله به نام یکی از علمای بزرگ عصر صفوی به نام شیخ لطف‌الله جبل‌عاملی، نامیده شده‌است. شیخ لطف الله یکی از علمای بزرگ دوره صفوی بود. وی از اهالی جبل عامل لبنان بود که مانند شیخ بهایی و برخی علمای دیگر توسط شاه عباس از لبنان به ایران مهاجرت نموده و ابتدا در مشهد و قزوین و پس از آن در اصفهان ساکن شد. از آنجا که حکومت صفوی، حکومتی مذهبی بود و به اسلام و به خصوص مذهب تشیع بسیار بها می‌داد، علمای آن را نیز تکریم می‌کرد. از سوی دیگر شیخ لطف الله پدر زن شاه عباس بود. از این رو در محل زندگی شیخ، مسجد و مدرسه‌ای به نام او ساخته شد که در این محل به تدریس دروس فقهی و جلسات دینی اشتغال داشت. شیخ بنا به استفتای خود که برگزاری نماز جمعه در غیاب امام زمان را مجاز می‌شمرد، به اقامه نماز جمعه در این مسجد می‌پرداخت و مقلدان او نیز به او اقتدا می‌نمودند
تزئینات کاشی‏کاری آن در داخل از ازاره‏‌ها به بالا همه از کاشی‌های معرّق پوشیده شده‌است. مسجد شیخ لطف الله‏ یکی از زیباترین آثار تاریخی اصفهان در ضلع شرقی میدان نقش جهان و مقابل عمارت عالی‌قاپو واقع شده‌است. شماری از کاشیکاری‌های معرق درون و بیرون گنبد و کتیبه‌های خط ثلث آن به خط علی‌رضای تبریزی عباسی است. این مسجد به علت اینکه نه دارای مناره‌است و نه دارای شبستان ورودی (حیاط) و همچنین ورودی آن پله می‌خورد، غیر طبیعی است. عدم وجود شبستان و صحن ورودی، این مسجد را به مقتضیات تقارنی میدان نقش جهان (قرار گرفتن مسجد رو به روی عمارت عالی‌قاپو) که در نهایت منجر به این مسئله شده‌است که نتوان صحنی یا حیاطی رو به قبله که برای نمازگزاری استفاده شود، برای آن طراحی کرد. سر در معرق آن تا پایان سال ۱۰۱۱ قمری هجری ساخته و پرداخته شده واتمام ساختمان و تزئینات آن در سال ۱۰۲۸ هجری قمری بوده‌است. کتیبه سر در آن به خط ثلث مسجد ا زیبای مسجد در دو لوحه کوچک به این شرح ذکرشده عمل فقیر حقیر محتاج برحمت خدا محمدرضا بن استاد حسین بنا اصفهانی ۱۰۲۸ خطوط و کتیبه‌های داخل مسجد کار علیرضا عباسی خطاط بسیار مشهور زمان شاه عبا گمنام آن دوره‌است که نمونه خط ثلث او با خط علیرضا عباسی برابری می‌کند. داخل و خارج گنبد بی‌مانند این ابنیه که از زیباترین گنبد‌های جهان به شمار می‌رود، از کاشی‌های معرّق نفیس پوشیده شده‌است. باستان‌شناسان خارجی عظمت معماری این مسجد را ستوده‌اند. استفاده از نور طبیعی و رنگ‌های زیبا همه و همه از جمله ویژگی‌های چشمگیر این بناست. شیخ لطف‌الله از علمای بزرگ شیعه از مردم میس و از اهالی جبل عامل یعنی لبنان امروزی بوده‌است که به دعوت شاه عباس اول در اصفهان اقامت گزید و به منظور تجلیل از او این مسجد برای تدریس و نمازگزاری وی اختصاص داده شد و نام مسجد مزبور به شیخ لطف‌الله از همین جهت است. سبک معماری این بنا به شیوه اصفهانی است جلو خان مسجد با عقب نشستگی از بدنه شرقی میدان آغاز می‌شود. بعد از عبور از چهار پله به محوطه سردر می‌رسیم. قسمت پایینی دیوارهای این محوطه با سنگ مرمر زرد پوشیده شده‌است، سکوهای بزرگ کناری هم از همین نوع سنگ هستند. در ورودی مسجد به صورت دو لنگه‌است که از چوب چنار یک‌پارچه ساخته شده‌اند و پس از گذشت چهارصد سال هنوز پابرجا هستند. در جلوی مسجد حوض ۸ ضلعی زیبایی قرار داشته که در سال‌های ۱۳۱۶ تا ۱۳۱۸ خ برداشته شده‌است. در این زمان پوشش کف گنبدخانه از جنس گچ بوده و پنجره‌های چوبی منصوب در آن روشنایی زیرزمین را تامین می‌کرده‌است
جهت بنا نسبت به قبله

یکی از ویژگی‌های این مسجد چرخش ۴۵ درجه‌ای است که با محور شمال-جنوب دارد که در اصطلاح، پاشنه نامیده می‌شود. علت وجودی این چرخش این است که در معماری ایرانی-اسلامی، مساجد به گونه‌ای طراحی می‌شوند که کاربر هنگام ورود به است و خواه و ناخواه در ورودی مسجد به سمت مشرق میدان خواهد بود، اگر بنا بود مسجد را نیز به همین جهت می‏ساختند کار جهت یابی از لحاظ قبله مختل می‏شد. در اینجا با ایجاد یک راهرو که از ابتدای مدخل مسجد به سمت چپ و سپس به سمت راست می‏چرخد بر این مشکل فائق آمده‏اند یعنی اگر چه ساختمان مسجد در مشرق است و از نمای خارجی آن چنین بر می‏آید که دیوار جبهه آن در جهت شمال به جنوب است لکن در همین محراب دیوار بنا شده که به سوی قبله‌است و وقتی به عظمت این فکر پی می‏بریم که در بیرون مسجد اثری از کجی و زاویه به چشم نمی‏خورد، اما به مجرد ورود ناچاریم قبول کنیم که صحن نسبت به نمای خارجی پیچشی دارد در صورتی که گنبد کوتاه این مسجد به علت مدور بودن، جهت یا زاویه مخالفی نشان نمی‏دهداین مسجد جهت استفاده همسران شاه عباس بنا شده‌است و به همین دلیل این بنا فاقد مناره (جهت اذان گفتن) است


محراب مسجد

یکی از شاهکارهای بی نظیر معماری را در محراب مسجد می‌توان مشاهده کرد. در این محراب کاشی کاری‌های معرّق و مقرنس‌های بسیار ظریفی به چشم می‌خورد و همچنین دو لوح داخل محراب وجود دارد که عبارت «عمل فقیر حقیر محتاج بر رحمت خدا محمدرضا ابن استاد حسین بنای اصفهان» روی آن حک شده‌است. کتیبه‌های دیگری نیز به خط علیرضا عباسی در اطراف محراب دیده می‌شود که روی آن‌ها روایتی از پیامبر اکرم و امام ششم [ع] نقل شده‌است. علاوه بر این روایات، اشعاری نیز روی کتیبه‌ها نوشته شده که بنا به اظهار کارشناسان سرایندة آن‌ها "شیخ بهایی" دانشمند و شاعر دورة صفوی است. خطّاط این کتیبه‌ها نیز باقر بنّا است. محراب به خاطر رنگ تمیز و صافش، همچنین ترکیبات و خطوط هماهنگش بسیار گیراست. محراب از یک تاق دندانه دار تشکیل شده که بر فراز آن نقوش ظریف اسلیمی نقش بسته‌استمحمد چاورچینی معرق این تاق کنگره‌دار از داخل دارای مقرنس‌های صدفی شکل است که در انتهای آن به نقوش گیاهی زیبایی آراسته شده‌است
وجه تسمیه مسجد

نامگذاری این مسجد به مناسبت نام امام جماعت آن یعنی شیخ لطف الله بن عبدالکریم بن ابراهیم که در زمان سلطنت شاه عبّاس به علل مذهبی از میس یکی از قرای جبل عامل یعنی جبل لبنان حالیه به ایران کوچ کرده و ابتدا در مشهد مقدّس اقامت گزید و در آنجا پس از استقاضه از محضر علمای ارض اقدس از جمله ملّا عبدالله شوشتری، از جانب شاه عبّاس بزرگ به خدمت آستانة رضوی درآمد و تا تاریخ فتنة ازبکان و دست یافتن ایشان بر مشهد در آن شهر مقیم بود، سپس از شرّ ایشان به قزوین پناه جست و در آنجا به کار تدریس مشغول شد؛ شاه عبّاس او را از قزوین به اصفهان آورد و در سال ۱۰۱۱ هجری قمری در جنب میدان نقش جهان مدرسه و مسجدی را، که هنوز هم به نام او شهرت دارد، برای محلّ تدریس و اقامت و امامت وی پی نهاد و انجام این کار تا ۱۰۲۸ هجری قمری طول کشید و در حین اتمام همین ساختمان بود که شاه عبّاس در قسمت جنوبی میدان نقش جهان، که اکنون به نام میدان امام شهره‌است، طرح انشاء جامع اعظم پادشاهی یعنی مسجد شیخ لطف الله را ریخت. بعد از آن که مسجد شیخ لطف الله برای نمازگزاری او مهیّا شد.
علی رضا عبّاسی خطّاط و خوش نویس اوّل مسجد شیخ لطف الله

کتیبة سردر مسجد و دو کتیبه بزرگ کمربندی داخل گنبد، که در قسمت پایین گنبد به خطّ ثلث سفید بر زمینة کاشی لاجوردی معرّق جلب توجّه می‌کند، به خط زیبای علی‌رضا عباسی است که از مشهورترین ثلث نویسان زمان پادشاهی شاه عبّاس اوّل به حساب می‌آمد. در انتهای کتیبة کمربندی اوّل، که شرح آداب ورود به مسجد از قول پیامبر اسلام (ص) است، نام علی رضا چنین آمده‌است: "کتبها علی رضا العبّاسی فی ۱۰۲۵" در انتهای کتیبة کمربندی دوّم نیز، که مشتمل بر تمام آیات سورة جمعه و سورة نصر است، عبارت ذیل نوشته شده‌است: "کتبها علی رضا العبّاسی غفر الله ذنوبه
نقل قولها

لوییس ای کان، معمار برجسته جهانی در بازدیدی که از اصفهان داشت در رابطه با شیخ لطف‌الله این چنین عنوان کرده‌است:پروفسور پوپ در کتاب بررسی هنر ایران نوشته‌است:همچنین به دلیل عظمت معماری و تاریخی این بنای مذهبی ایران، تمبر مشترکی با نقش این بنا و اثری تاریخی از چین منتشر شده‌است

مسجد جامع نایین

مسجد جامع نایین


مسجد جامع نائین


مسجد جامع نایین با الگوبرداری از مسجد پیامبر در مدینه ساخته شده‌است. حیاط بزرگی در میان دارد و پیرامون آن را شبستان‌های ستوندار گرفته‌است. دهانه میانی روبه قبله و دهانه روبروی آن که ورودی مسجد است پهن تر و گشادتر از دهانه‌های دیگر است. مسجد جامع نائین دارای شبستان ستوندار است و بخشی از آن از مسجدهای بومسلمی گرفته شده‌است. مسجد نائین به شیوه خراسانی ساخته شده‌است، در زمان آل بویه و آل کاکویه بخش‌هایی به آن افزوده شد. بخش شبستان جنوبی قدیمی ترین قسمت آن بود که در شیوه معماری رازی دگرگون شد. نما در شیوهٔ رازی ساخته شد ولی خصوصیات شیوه خراسانی را دارا ست. این تغییرات شامل تغییر طاق مازه دار به تیزه دار است و این مسجد اولین مسجدی است که در آن طاق مازه داز به تیزه دار تیدیل شد. نیم طیقه دوم شبستان جنوبی که بخش زنانه مسجد است در قرن هشتم به آن افزوده شده‌است. نیم طاق‌ها و و ستون‌های شبستان از شیوه رازی هستند، روی ستون‌ها گچبری زیبا کار شده‌است و آمیزه‌ای از چهره نگاری یافت می‌شود. در مسجد جامع نائین دو نوع کتیبه وجود دارد که یکی از آنه گچبری است و دومی با رنگ روی گچ ترسیم شده‌است. کتیبه‌هایی که با رنگ ترسیم شده متعلق به قرن پنجم هجری و به خط کوفی و کلاً بر روی سردر ورودی مسجد از داخل می‌باشد

مسجد امام تهران

مسجد امام تهران

مسجد امام خمینی یا مسجد شاه یا مسجد سلطانی، در منطقه بازار تهران قرار دارد و از بناهای دوره قاجار است. این مسجد امروزه به نام «مسجد امام تهران» شناخته می‌شوددر تهران جنوب شرقی میدان ۱۵خرداد واقع شده و این اثر در تاریخ ۱ مهر ۱۳۶۳ با شمارهٔ ثبت ۱۶۶۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. فضایی ست مربعی با تقارن نقطه ای و حیاط مرکزی، با چرخشی ملایم نسبت به بافت شهر برای استقرار در امتداد قبله، 4 ایوان در وسط 4 ضلع، گنبدخانه در ضلع جنوبی، 3 شبستان اصلی در کنج هاو حوض مربعی در مرکز حیاط.
این مسجد با قدمتى در حدود ۱۸۰ سال از زیباترین مساجد تاریخى تهران است. بانى آن فتحعلى‌شاه قاجار (۱۲۱۲-۱۲۵۰ هـ.ق) بود و از این رو در آغاز آن را مسجد شاه مى‌نامیدند. بنابر شواهد تاریخى این دومین جامع بزرگ تهران بعد از مسجد جامع بازار یا جامع عتیق بود. بنابر کاشى‌نوشته‌ها و کتیبه‌هایى که در ایوان جنوبى مسجد به جاى مانده، زمان تقریبى شروع ساخت این مسجد سال ۱۲۱۲ یا ۱۲۲۴هـ.ق است. در سال ۱۳۰۷هـ.ق به دستور ناصرالدین‌شاه قاجار در ِ اصلى در جهت شمال تعمیر و نیز به دستور وى دو مناره در دو طرف گل‌دسته مسجد ساخته شد. بنابراین تکمیل کننده اصلى این مسجد ناصرالدین‌شاه قاجار بوده است. این مسجد، بنایى چهار ایوانى است که شبستان‌هاى اصلى آن در جبهه جنوبى قرار دارد و معمارى کلى و نیز پاره‌اى از جزییات آن از مسجد وکیل شیراز گرفته شده و در طراحى و ساخت آن مانند سایر ابنیه آن زمان هنرمندان و استادان شیرازى دست داشته‌اند.

مسجد جامع شهرستان آمل: تاریخچه ساخت و ویژگی های معماری

مسجد جامع شهرستان آمل: تاریخچه ساخت و ویژگی های معماری


مسجدجامع آمل در کاردگر محله یا محله مسجد جامع آمل واقع است .این بنا دارای چند دسترسی اصلی و فرعی است. خیابان مهدیه و انقلاب مسیرهایی هستند که این بنا را به خیابان شهید بهشتی مرتبط و خیابان هفده شهریور آن را با میدان 17 شهریور در میدان اصلی شهر، متصل می سازد.
البته در این میان چند گذر فرعی نیز به فعالیت خویش ادامه می دهند. مسجد جامع از مغرب و شمال به بازار، از شرق به خیابان شهید بهشتی و از جبهه جنوبی به خیابان مهدیه ختم می گردد.
وجود بناهایی چون پل دوازده چشمه ( صفوی ) پل معلق «پهلوی» کاخ شهرداری «پهلوی» ، اداره دارائی «پهلوی» و خانه‌هایی چون خانه نورزاد – هاشمی، ملک و … در امتداد دسترسی‌هایی که به بنا ختم می‌شوند. می تواند در طراحی برای ساماندهی مجموعه مؤثر و مفید واقع گردد. این بنا در محدوده‌حریم خود به بازار متصل است و ورودی اصلی آن از خیابان مهدیه منشعب می‌گردد.


ابن اسفنديار دربارة اين مسجد مي نويسد:
"مسجد جامع به ايام هارون الرشيد، سنة سبع و سبعين و مائه (177) بنياد افكندند ......

مسجد جامع شوشتر

مسجد جامع شوشتر







در شهر باستاني شوشتر بعد از فتح مسلمانان و اسلام آوردن مردم واحد جديدي به شهر افزوده شد كه همان مسجد است، مهمترين آنها مسجد جامع است كه در سال 254 قمري در زمان سيزدهمين خليفه عباسي المعتزبالله المتوكل كه در زمان امام حسن عسكري (ع) خلافت مي كرد، كار ساختمان آن را آغاز كردند. پس از او خلفاي ديگري در اين باب كوشيدند تا اين كه در زمان خليفه بيست و نهم المسترشد بالله آن را به پايان رساند اين كه مي گويند: امام حسن (ع) و يا امام رضا(ع) در اين مسجد نماز گزارده درست نيست، زيرا در آن زمان مسجد بنا نشده بود. قبل از پوشش كنوني، سقف مسجد به وسيله شاه چوب هندي مسقف شده بود و بر طبق كتيبه موجود در مسجد كه داراي تاريخ سال 1213، 1175، 933، 683 ،445 هجري قمري است معلوم مي شود كه مسجد جامع شوشتر در قرون بعد به كرات تعمير و مرمت شده است. شبستان اصلي مسجد در طرف جنوب واقع شده، در شبستان منبر چوبي نفيسي قرار دارد كه طبق كتيبه، نام (منصور ابواحارث) و تاريخ صفر سال445 هجري قمري بر روي آن حك گرديده است. بر ديواره شبستان مسجد كتيبه گچ بري با مضمون سوره ياسين حك شده.
(هركدام از خلفاي عباسي كه در مسجد كارهايي را انجام داده است كتيبه اي از كار خود به يادگار گذاشته است. مسجد در گذشته داراي تعداد بيشتري كتيبه گچي و سنگي بوده كه متاسفانه در تعميرات دهه چهل و بعد از آن از بين رفته است.)

مسجد در طرف شمال دوازده رديف ستون و در طرف جنوب هشت ستون دارد كه بلندي هركدام از ستونها در حدود پنج متر است. از مشاهده قوس طاق ها و ايوان رفيع و شبستان آن كه به شيوه معماري دوره ساساني ساخته شده است، قدمت بنا و تعلق آن به اوائل اسلام تا حدودي روشن مي شود. مسجد داراي حياط وسيع و ستونهاي قطور و بسيار محكمي مي باشد به طوري كه قطر هر ستون بيش از يك و نيم متر است و بناي آن بيشتر از سنگ و آجر است و داراي منبري قديمي است كه قدمت آنرا 700 سال نوشته اند، در قسمت راست منبر نوشته هايي به خط كوفي از جنس تخته بريده شده است. ساختمان منارة مسجد را به دوران چوپانيان و شيخ اويس بن شيخ حسن چوپاني نسبت مي دهند. (فهرست بناهاي تاريخي و اماكن باستاني ايران، تاليف نصراله مشكوتي، نشيه سازمان ملي حفاظت آثار باستاني ايران، تهران1349) بناي منارة مسجد جامع در سال 822 هجري بوده است و چون كج شده بود در قرن دوازدهم قفسه اش را از ترس انهدام تا حد مقرنس برداشتند و در سنوات انقلاب مشروطيت كه آن را در جنگ هاي محلي سنگر قرار داده بودند و قسمتي از طرف مشرق آن خراب گرديد، در وسط آن ميلي استوانه شكل از آجر ساخته شده كه روي آن با كاشي زيبا مفروش است و بر تمامي آن كلمه الله اكبر نوشته شده است.بلندي مناره ابتدا 26 متر بوده و قسمت بالاي آن تخريب گرديد، هم اكنون در حدود 18 متر است مسجد جامع روز جمعه ميعادگاه عاشقان الله يعني محل برگزاري نماز جمعه است. (عباس ميريان، جغرافياي تاريخي خوزستان، چاپخامه بوذرجمهر، تهران ،1352)

مسجد جامع در گذشته داراي يك حوض بزرگ بوده كه توسط قناتي كه از نهر داريون آب مي گرفته پر مي شد. شكل ستونهاي جلوي مسجد در دهه 40 به بنا الحاق شده اند و در گذشته حمامي كه در پشت مسجد قرار داشت در وقف مسجد بوده است.



براي كسب اطلاعات بيشتر راجع به مسجد جامع به كتب مرجع زير مراجعه كنيد:
1-نجم الملک، عبد الغفار ابن علی ابن محمد، سفر نامه خوزستان، محمد دبیر سیاقی، تهران انتشارات علمی سال 1341
2-فوا –مادام وژان، سفرنامه دیولافوا، ترجمه- همایون فره وشی، انتشارات قصه پرداز، چاپ پیک ایران، تهران،1378
3-لسترنج– گای، جقرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان –تهران بنگاه وترجمه ونشر کتاب سال 1337
4-شوشتری،میر عبداللطیف،تحفه العالم و ذیل التحفه،تهران،انتشارات طهوری،1363
5-شرف الدین شوشتری، قاضی نورالدین، مجالس المومنین، تهران–انتشارات اسلامیه 1375
6-کسروی، احمد، تاریخ پانصد ساله خوزستان،چاپ بهمن، تهران، 1373
7-علاء الملک بن نورالله شوشتری، فردوس در تاریخ شوشترو برخی از مشاهیر آن، تهران، انجمن آثار ملی
8-تذكره شوشتر، سيد عبدالله جزايري، چاپخانه حيدري
9-سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه محمد علي موحد، بنگاه ترجمه و نشر كتاب،1337(اين سفرنامه مربوط به اواخر قرن 8ه‍.ق. ميباشد)
10- تاريخ پانصد ساله خوزستان، احمد كسروي، انتشارات خواجو
11-آثار و بناهای تاريخی خوزستان - احمد اقتداری، انتشارات انجمن ملي، تهران
12-نگاهي به تاريخ خوزستان، نوشته نيره زمان رشيديان،‌ انتشارات بوعلي،‌ تهران، 1367
13-قزوینی- ذکریا؛ عماد الدین ابن محمد ابن محمود قزوینی؛ آثار البلاد واخبار العباد، ترجمه رحمان شرافکندی
14-شوشتر يعني خوبتر-اكرم مريدي شوشتري، موسسه انتشارات آيات،چاپ انديشه، اهواز
15-شوشتر در گذر تاريخ از عهد باستان تا انقلاب اسلامی - محمد تقی زاده، موسسه مطبوعاتي دارالكتاب
16-خوزستان و تمدن ديرينه آن - ايرج افشار سيستاني جلد اول انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي سال73

نماي بيروني مسجد جامع شوشتر-ديد به شمال غرب​

ورودي مسجد جامع شوشتر در ضلع شرقي​

ورودي هاي مسدود شده شبستان در ضلع شرقي - مسجد جامع شوشتر​

منار در ضلع شرقي شبستان مسجد جامع شوشتر​

مأذنه در ضلع شرقي شبستان مسجد جامع شوشتر​

نمايي از شبستان مسجد جامع شوشتر​

كتيبه گچي به خط كوفي- شبستان مسجد جامع شوشتر​

بخشي از كتيبه گچي سوره يس به خط كوفي مورق-شبستان مسجد جامع شوشتر​

حياط مسجد جامع شوشتر در دهه چهل - از كتاب ديار شهرياران​

ضلع شرقي مسجد جامع شوشتر- قاجاريه - سفرنامه ديولافوآ​

امامزاده عبدالله شوشتر

امامزاده عبدالله شوشتر

دورنماي بقعه امامزاده عبدالله​

سردر قديمي بقعه امامزاده عبدالله​

ايوان ورودي بقعه امامزاده عبدالله​

كتيبه هاي ورودي ضريح بقعه امامزاده عبدالله​

حجاري هاي موجود در داخل حرم بقعه امامزاده عبدالله​

نقشهاي سقف ضريح بقعه امامزاده عبدالله​

[h=2]مسجد حکیم[/h]


مسجد حکیم اصفهان در انتهای بازار رنگرزان واقع شده است و در دورهٔ شاه عباس دوم به دست پزشک او حکیم محمد داوود در محل ویرانه‌های مسجد جامع دیلمی جورجیر یا مسجد صاحب اسماعیل بن عباد از قرن چهارم هجری بنا شده است.


کتیبه‌های سردرها و ایوانهای داخل این مسجد به سالهای ۱۰۶۷ تا ۱۰۷۳ هجری قمری مورخ است و آنها محمدرضا امامی خوشنویس معروف عصر صفویه نوشته است. سردر مسجد جوجیر در شمال غربی این مسجد قرار دارد. مسجد دیلمی جورجیر «مسجد جامع صغیر» نام داشته و در نیمهٔ دوم قرن چهارم هجری مسجدی زیبا و باشکوه بوده است.

مسجد حكيم اصفهان يكي از مساجد بسيار نفيس چهار ايوانه است كه در فاصله سالهاي 1051 تا1073 هـ .ق مقارن با سلطنت شاه صفي و شاه عباس دوم به همت طبيب حكيم محمد داوودخان ملقب به تقرب خان بر روي ويرانه هاي مسجد جامع جور جيراز بناهاي قرن چهارم هجري ساخته شده است . براساس كتيبه هاي موجود ، معمار اين بنا محمدعلي بن ستاد علي بيك اصفهاني است . آنچه مسجد حكيم را در عداد مساجد بسيار نفيس دوران صفويه قرار مي دهد ، ارزشهاي خاص معماري ، كتيبه هاي متعدد آن است كه به دست استاد محمدرضا امامي ، خوشنويس نامدار عصر صفويه تحرير شده است . از ديگر قسمتهاي ديدني اين بنا مي توان به محراب بسيار زيبايي كه با مقرنسها و كتيبه ها كه به خط ثلث بر زمينه لاجوردي تزئين يافته است اشاره كرد.

مسجد حكيم‌ از جمله‌ مساجد زيبا و تاريخي‌ عهد صفويه‌ اصفهان‌ است‌ كه‌ در حوالي‌ خيابان‌ چهارباغ‌ پايين‌ واقع‌ شده‌ است‌. اين‌ مسجد عظيم‌ داراي‌ چهار سردر شمالي‌ جنوبي‌ و شرقي‌ غربي‌ است‌ ودر هر بخش‌ از مسجد رواق‌ها، شبستان‌ها و صفه‌هاي‌ زيادي‌ وجود دارد كه‌ نمايانگر بزرگي‌ و وسعت‌ آن‌ مي‌باشد. مسجد حكيم‌ توسط محمد داود طبيب‌ شاه‌ عباس‌ دوم‌ احداث‌ شده‌ و در سال‌ 1073 ه.ق‌ به‌ اتمام‌ رسيده‌ است‌. براساس‌ كتيبه‌هاي‌ موجود در مسجد، معمار اين‌ عمارت‌ محمدعلي‌ بن‌ استاد علي‌بيك‌ بنا اصفهاني‌ بوده‌ است‌ و خطاطان‌ مشهوري‌ نظير محمدرضا امامي‌ و محمدباقر شيرازي‌،خطاطي‌ و خوشنويسي‌ كتيبه‌هاي‌ متعدد آن‌ را انجام‌ داده‌اند. مسجد حكيم‌ در محل‌ مسجد قديمي‌ دوره‌ ديالمه‌ بنا شده‌ است‌ كه‌ اين‌ مسجد در زمان‌ خود بناي‌ بسيار بزرگي‌ بشمار مي‌رفته‌ است‌.مورخين‌ نام‌ اين‌ مسجد كهن‌ را جورجير آورده‌اند كه‌ توسط صاحب‌بن‌ عباد وزير دو تن‌ از سلاطين‌ آل‌بويه‌ در قرن‌ چهارم‌ هجري‌ احداث‌ شده‌ است‌. بنابه‌ گفته‌ ما فروخي‌ در كتاب‌ محاسن‌ اصفهان‌، مسجد جورجير داراي‌ شبستان‌ها، خانقاه‌ها، كتابخانه‌ها، مدارسي‌ براي‌ فقها، مجالسي‌ براي‌ ادبا و اماكني‌براي‌ شعرا و صوفيان‌ و قاريان‌ قرآن‌ بوده‌ است‌ و به‌ مراتب‌ محكم‌تر از مسجد جامع‌ عتيق‌ اصفهان‌(مسجد جمعه‌) بشمار مي‌رفته‌ است‌. اين‌ مسجد بعدها براثر حوادث‌ طبيعي‌ از بين‌ رفته‌ و در حال‌حاضر تنها سردري‌ از آن‌ بر جاي‌ مانده‌ است‌ كه‌ حاصل‌ كشفيات‌ باستان‌شناسي‌ سالهاي‌ اخير است‌.مسجد حكيم‌ فعلي‌ بر روي‌ ويرانه‌هاي‌ مسجد جورجير بنا شده‌ و از اين‌ لحاظ داراي‌ اهميت‌ تاريخي‌ بسيار زيادي‌ مي‌باشد زيرا جداي‌ از معماري‌ و كاشي‌كاري‌ زيبا خود، بخشي‌ از قديمي‌ترين‌ مسجد اصفهان‌ را در درون‌ خود جاي‌ داده‌ است‌.

مسجد زيباي‌ حكيم‌ داراي‌ كتيبه‌هاي‌ زيبايي‌ است‌ كه‌ در سردرهاي‌ آن‌ انواع‌ خطهاي‌ ثلث‌، بنايي‌ ونستعليق‌ بر زمينه‌هاي‌ كاشي‌ لاجوردي‌ و فيروزه‌اي‌ نقش‌ شده‌ است‌ و از لحاظ معماري‌ چشمگيراست‌. عبارات‌ عربي‌، اشعار فارسي‌ و آياتي‌ از كلام‌ ا... مجيد نيز در داخل‌ مقرنس‌هاي‌ سردرها،ايوان‌ها، محراب‌ و حجره‌هاي‌ مسجد نقش‌ شده‌اند و كاشي‌كاران‌ و خطاطان‌ معروف‌ صفويه‌ نهايت‌ استعداد خود را در متجلي‌ ساختن‌ هنر زيباي‌ معماري‌ اين‌ دوره‌ بكار برده‌اند. سقاخانه‌ مسجد حكيم‌ كه‌ در مقابل‌ سر در موسوم‌ به‌ جورجير (در شمال‌ غربي‌ مسجد) قراردارد، از ابنيه‌ زيباي‌ اين‌ مسجد است‌كه‌ اشعاري‌ فارسي‌ به‌ خط نستعليق‌ برجسته‌ بر تخته‌ سنگ‌ عمودي‌ آن‌ حجاري‌ گرديده‌ و حاكي‌ از وقف‌ آن‌ به‌ مسجد حكيم‌ در زمان‌ شاه‌ عباس‌ دوم‌ است‌. مسجد حكيم‌ در عهد قاجاريه‌ وپهلوي ‌ مرمت‌ شده‌ است‌ و طي‌ سالهاي‌ اخير به‌ همت‌ سازمان‌ ميراث‌ فرهنگي‌ در و پنجره‌هاي‌ بنا و مأذنه‌ مسجد نوسازي‌ شده‌ است‌. اين‌ مسجد از زيباترين‌ و بزرگترين‌ مساجد اصفهان‌ بشمار مي‌رود و بسياري‌ از گردشگران‌ خارجي‌ بويژه‌ سياحان‌ كشورهاي‌ اروپاي‌ غربي‌ سبك‌ بنا و معماري‌ آن‌ را مورد ستايش‌ قرار مي‌دهند.


منبع :سایت کلبه ی هنر

مسجد جامع تاریخی نیمور - مرکزی

مسجد جامع تاریخی نیمور - مرکزی

مسجد وکیل - فارس

مسجد وکیل - فارس

مسجد حظیره یزد

مسجد حظیره یزد



مسجد حظیره در شهر یزد قرار دارد. بنای اولیه روضه محمدیه یا حظیره، بقعه‌ای برای عبادت و سکونت فقرا بود و در سال 843 قمری از اموال حاج شمس الدین میبدی ساخته شد.
این بنا به مسجد حظیره شهرت دارد و جز سنگ مرمر محراب آن، سایر قسمت‌های بنا نسبتاً نوساز است. مسجد حظیره دارای ۳ درب ورودی است که درب اصلی آن درب بزرگ فلزی است که به خطوط هندسی تزئین یافته‌است.
پیشخوان و 2 مناره قطور و زیبای مسجد مزین به کاشی معرق با نقوش گل وبوته اسلیمی ـ ختایی ـ ترنجی، کتیبه ثلث، فتیله پیچ شیاری یکپارچه، گلدان وطاق نما(نغول) گلچین با رگ چین آجری، خطوط کوفی بنایی ( معقلی ) ولوز می‌باشد.
روی ترنجی‌های آن اسماء خدا و 5 تن آل عبا (ع) حک شده‌است. نمای بیرونی مسجد آجری است .کف مسجد و صحن آن با سیمان(بتن) مفروش شده‌است. مسجد، صحن وسیع وزیبایی دارد که در میان آن حوضی دیده می‌شود .
بخش دیگر تابستانخانه دو اشکوبه، در ضلع شرقی آن در دوردیف فوقانی و تحتانی پنجره‌های فلزی مشاهده می شود. این بخش دارای ستون‌های قطور وسقف آن مزین به خطوط کوفی بنایی و لوزی و گلچین و رگ چین آجری می‌باشد.
گنبد و مقصوره که به خطوط کوفی بنایی و رسمی بندی تزئین یافته استوار بر ستون‌هایی مزین به نقوش هندسی و با قوس‌های جناقی می‌باشد.
پوشش خارجی گنبد آجری دارای قوس شبدری کند می باشد . نمای خارجی مزین به خطوط کوفی بنایی و لوز دو اشکوبه و پنجره فلزی مشبک رنگین وخط ثلث می‌باشد.
5 مناره کوچک در قسمت بدنه مسجد واقع شده است. مناره‌ها با خطوط کوفی بنایی ولوز وگل چین آجر مزین شده است که پایه‌های آن سنگی است.
دو سنگ قبر در کنار یکدیگر در داخل مسجد وجود دارد . که بر پیشانی یکی ازآنها لا اله الالله ومحمد رسول الله ودو بیت شعر نوشته شده است.
همچنین آرامگاه سومین شهید محراب حضرت آیت الله صدوقی در کنار این مسجد قرار دارد.

مجموعه میدان امیرچقماق

مجموعه میدان امیرچقماق

مجموعه میدان امیرچقماق
نماها....+توضیحات...






























امیر جلال الدین چخماق از سرداران و امرا شاهرخ تیموری و حاكم یزد با همكاری همسر خود فاطمه خاتون در جهت آبادانی یزد مجموعه ای شامل تكیه، میدان، حمام، كاروانسراها، خانقاه، قنادخانه، چاه آب سرد و از همه مهمتر مسجد امیر چخماق را بنیان نهاده است.
سنگ نصب شده در كریاس مسجد به طرف میدان، شبكه های ظریف از كاشی های معرق دور خارجی گنبد، محراب صفه اصلی با تاقنمای مقرنس كاری و… این مسجد را از نظر مرتبه زیبایی بعد از مسجد جامع قرار داده است.
این بنا، مسجد جامع نو نیز نامیده شده است. این مجموعه در قرن هشتم هجری قمری بنا نهاده شده است.
گردشگران امیر چخماق را نام میدانی در شهر یزد می‌دانند که در آن بنایی چند طبقه، مسجد و حسینیه‌ای به همین نام وجود دارد. ساختمان بنای امیر چخماق ورودی بازارچه و بخشی از حسینیه‌ای است که در قرن ۱۳ هجری بنا شده‌است. حسینیه امیر چخماق توسط یکی از فرمانروایان یزد خراب شد هم اکنون این بنا در حال بازسازی و تبدیل دوباره به حسینیه می‌باشد.
تکیه امیر چخماق در سال ۱۳۳۰ هجری شمسی و با شماره ۳۸۳ و مسجد امیر چخماق در سال ۱۳۴۱ با شماره مستقل ۲۴۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیدند. همچنین این بناها و دیگر الحاقات به عنوان مجموعه امیرچخماق نیز با شماره ۲۴۱۶ به ثبت ملی رسیده‌است.

تکیه یا مسجد میرچخماق یزد

تکیه یا مسجد میرچخماق یزد

مسجد میر چخماق در تواریخ یزد به نام مسجد نو خوانده میشده است.این مسجد در دوره صفویه بنا شده و به چقماقیه معروف بوده.این مسجد توسط امیر جلال الدین چقماقی شاهی و رنش بی بی فاطمه خاتون ساخته شده و ساخت آن در سال 841 به اتمام رسید.این مسجد بر ضلع جنوبی میدانی است که به میدان امیر چقماق معروف است و می گویند زمانی که ساخته شد در ظاهر(جلو)شهر قرار داشته.در دوره محمد شاه قاجار هم که هنوز جصار شهر پا بر جا بود،مسجد در خارج از شهر بوده.
مجموعه امیر چخماق که یکی از شاخص ترین مجموعه‌های تاریخی شهر یزد محسوب می‌شود تقریباً در وسط بافت قدیمی شهر واقع شده و یکی از نقاط سوق الجیشی و مهم یزد محسوب می‌شود.
این مجموعه با ارزش که نقطه خیابان‌های اصلی شهر است شامل مسجد، تکیه، بقعه ستی فاطمه، بازارچه حاجی قنبر، آب انبار ستی فاطمه، نخل و آب انبار تکیه امیر چخماق می‌باشد. این مجموعه از آثار قرن نهم هجری است که امیر جلال‌الدین چخماق از سرداران و امرای شاهرخ تیموری هنگامی که به حکومیت یزد رسید با همکاری همسر خود ستی فاطمه خاتون برای آبادانی، شهر آن را بنیان نهاد. بانیان در شمال مسجد، میدانی ایجاد کردند که هم اکنون پابرجاست و مرکز شهر یزد است.
این میدان در عصر صفوی هم به همین نام شهرت داشت. در زمان شاه عباس برخی از این آثار احیاء شده است، از جمله چهار سوقی بر روی کاروانسرا ساخته شده است. اوایل قرن سیزدهم هجری میدان جلوی مسجد و سردر بازار تبدیل به حسینیه شده ‌است . البته آنچه مسلم است در آن زمان، این مکان نقش حسینیه را نداشته، چون ساخت چنین فضاهایی از زمان صفویه به بعد در ایران رواج پیدا کرده است. در شرق میدان ا میر چخماق، بازاری به نام حاجی قنبر وجود دارد.
این بازار از بناهای نظام‌الدین حاجی قنبر جهانشاهی است. این شخص که به امر جهانشاه قره قریونلو به حکومت یزد رسیده بود آثار دیگری هم در یزد بنا کرد. بعدها بر سر در بازار بنای زیبا و بلندی به اسلوب بناهای موجود در تکیـه‌های یزد سـاخته شد. این بنـای عظیـم یکی از معـرف‌های شهر یزد است و هنگـامی که می‌گوینـد ” میرچخماق” مرادشان همین بناست در حالی که از آثر امیر چخماق نیست. مسجد امیر چخماق که در تاریخ‏های یزد به نام مسجد جامع نو نیز خوانده شده است .


معرفی مسجد میر چخماق:
این مسجد توسط امیر جلال الدین چقماق و زن او بی بی خاتون بنا گردیده.آنها زمینی را خریدند و صفه و گنبدی وسیع در آن بنا نهادند.بیرون آن را فیروزه کاری کردند و غرفه هایی در آن قرار دادند.این بنا دارای درگاهی رفیع و گنبدی سبز است.بر گنبد آن سوره سجده نوشته شده است.محرای منیرش که غرفه های او چون غرفه های جنان اراسته است.صحن سرایش چون صحن فردوس دلنشین است .(سرا و گرمخانه آن هم اکنون باقی است و بر در آن که ساخت سال 971 است نیز همین اصطلاح نقر شده).در زمان فتحعلی شاه قاجار ،حاجی حسین عطار قسمتی بر شبستان مسجد افزوده و تعمیر نموده است.



توصیف بنای مسجد و مشهودات آن:
1-در کریاس مسجد ئد آن به میدان میر چقماق(چخماق) باز می شود سنگی نصب است که بر آن متن وقفنامه ای به خط نسخ نقر شده.
2-در دو طرف راهروی شمالی که از کریاس بقه صحن مسجد وارد می شود شبکه های ظریف از کاشی معرق در پنجره ها نصب است.
3-قسمتی از سر در صفه (ایوان) کاشی معرق است و جرز های آن آجر کاری و در کاشی های معرق از راست به چپ کتیبه هایی دارد که به شرح ذیل است:
1-3-میان گل مربعی بر بالای راهرو دست راست کلمه الله (به خط کوفی) و داخل آن کلمه سوره خاتمه به بالای کلمه مذکور در یک خط مستقیم «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم، بسم الله الرحمن الرحیم»قرار دارد.
2-3-مفابل کتیبه مذکور در فوق کلمه محمد و در داخل آن دوازده امام کتبه شده است.
3-3-در دو طرفه بالهای صفه ، دو گل مربع کتیبه دار به خط کوفی قرار دارد که در سمت راست چهار بار «ولی الله التوفیق» ئ
و در سمت چپ چهار بار عبارتی عربی کتیبه شده است.
4-دور خارجی گنبد و در کمر بند آن «السلطان ضل الله» به کوفی بنایی نوشته شده است.
5-محراب صفه اصلی از کاشی معرف و با طاقنمای مقرنس کاری است و در وسطش سنگ مرمری به ابعاد 38/2×15/1 متر نصب شده است.
6- در غرفه دست چپ ایوان یک سنگ مرمر به اندازه 95×54 سانتی متر نصب شده که بر آن نقش قندیل دیده می شود و در چهار گوشه اش به خط کوفی «الله و محمد و علی» تکرار شده است.
7- سر در شرقی مسجد داری کتیبه ای است از کاشی کعرق به خط ثلث محمد الحکیم که کتیبه ای هم از او در درگاه اصلی مسجد جامع وجود دارد.
8- گنبد مسجد که خمیده و ترک دار است از کاشی سبز رنگ و در دوره اش کتیبه ای به خط کوفیبوده است و سوره ای به آن بوده که فعلا مفدار کمی از آن باقی مانده.
9- گرمخانه (جماعتخانه) دارای دری چوبی است که بر دو لنگه آن عبارت «لا اله الا الله محمد رسول الله علی ولی الله حقا حقا» نوشته شده است.این در وقف زین الدین علی دباغ غبر جماعتخانه مسجد چقماقیه در تاریخ 172 به خط نسخ و میان دو کتیبه کنده کاری شده است.

توضیحات تکمیلی :
در دوره صفویه به همت امیر جلال الدین چخماق شامی حاکم یزد از امراء و سرداران و مقرب درگاه شاهرخ و زن او ستی (بی بی) فاطمه خاتون احداث شده است. این مسجد در سال ۸۴۱ هـ.ق به پایان رسید و از حیث زیبایی، وسعت، اهمیت و اعتبار بعد از مسجد جامع شهر قرار دارد در توصیف این مسجد باید گفت که در کریاس (ساختمان جلوی درب وروردی) مسجد به میدان میر چخماق باز می‏شود، سنگی نصب گردیده که بر آن متن وقفنامه‏ای به خط نسخ نقر شده است. در طرف راهروی شمالی که از درب کریاس به صحن وارد می‏شود، شبکه‏هایی ظریف از کاشی‏های معرق در پنجره‏ها نصب شده‏اند. قسمتی از سردر صفحه ایوان کاشیکاری معرق شده است و جرزهای آن آجری رنگ می‏باشد.
دور خارجی گنبد و بر کمربند آن عبارت “السلطان ظل الله….” به کوفی بنایی تکرارشده است. محراب صحنه اصلی از کاشی معرق است با ساختمانی مقرنس کاری که در وسط آن سنگ مرمر بسیار خوشتراشی به اندازه ۱/۱۵ * ۳/۳۸ متر نصب شده است. و در وسط منقرص کاری یک گل مربع به اندازه ۵۴ * ۹۵ سانتیمتر نصب است و در دست چپ ایران، یک سنگ مرمر به اندازه ۲۸ * ۳۰ سانتیمتر نصب شده است. سر در شرقی مسجد دارای کتیبه‏ای از کاشی معرق به خط ثلث محمد الحکیم است.گنبد مسجد خمیده و ترکدار است با کاشی سبز رنگ کاشی شده و پیرامون آن نیز کتیبه‏ای به خط کوفی قرار دارد.
مسجد میر چخماق با کاشی‌های معرق و طاق‌های مقرنس اثری است که از نظر مرتبه زیبایی بعد از مسجد جامع قراردارد و به مسجد جامع نو نیز معروف است. در این مجموعه دو آب انبار به نام‌های ستی فاطمه و تکیه امیر چخماق (آب انبار حاجی قنبر) وجود دارد که آب انبار ستی فاطمه در کوچه شیخ اسداله در ضلع جنوبی میدان امیر چخماق قرار گرفته و مربوط به دوره صفویه است.
در حالی که آب انبار تکیه امیر چخماق در حد فاصله تکیه و بازارچه حاجی قنبر واقع شده و احتمالاً قدمت آن نیز به دوره صفویه می‌رسد. این آب انبار در حال حاضر به عنوان موزه آب مورد استفاده قرار می‌گیرد.


تصاویر ِ بیشتر :



پانوشت : تصاویر بیشتر را در فایل ِ ضمیمه مشاهد بفرمایید . . .

---

منابع : سایت هتل سنتی یزد + نو اندیشان + ویکی پدیا + فارس + بصیرت + باشگاه مهندسان ایران

مسجد ساروتقی

مسجد ساروتقی

شهر اصفهان پایتخت صفوی از ابتدای سلطنت شاه کبیر به رسمیت شناخته شد و در عهد جانشینان او شاه صفی ، شاه عباس دوم ، شاه سلیمان و شاه سلطان حسین به عین الکمال رسید . اصفهان با باغ ها و قصر های سلطنتی و مساجد با شکوه پل های زیبا و میادین و خیابان های نو ظهور و کاروانسراها و بازار ها و منازل زیبا به معنای وسعت و عظمت خود رسید و به راستی در آخر عهد صفویه و مقارن سال ۱۱۳۰ هجری از جهت زیبای و آبادیدر دنیای معلوم آن وقتشهری بی نظیر و شهری آفاق بود .

چنانچه مولف کتاب تاریخ «نصف جهان فی تعریف الاصفهان » نوشته است ، اصفهان قبل از صفویه مشتمل بر ۶ محله بزرگ بود بعضی از این محله ها به یکدیگر اتصال داشته اند ولی بعضی دیگر از هم جدا بوده اند . هر یک از این محله ها متصلاً یا منفصلاً همیشه به قدر شهر معتبدی بود و بعداً محلات دیگر اضافه شد و به ۱۶ محله تقسیم شد .

در روزگار سلاطین صفویه آبادی قدیم و جدید به هم پیوسته بلکه از خارج شهر آبادیها ملحق به شهر شد و معموری به کمال رسید و محلات دیگری به وجود آمد و تعداد محلات به ۴۰ رسید و شهر بزرگ شد . در زمان صفویه بین طوقچی تا حدود بابا قاسم بازاری وجود داشته که در غلبه افغان ها قسمتهای از آن خراب شد سپس حاج محمد حسین خان صدر اصفهانی در عهد فتحعلی شاه به تعمیر و تجدید این بازار همت گماشت و در مقابل بازار حسن آباد که انتهای جنوبی بازار های اصفهان بوده تااین قسمت را که انتهای شمالی بنا نموده است. از بناهای شاخص این دوره میتوان..

مسجد علی-قطبیه-درب جو باره-بقعه ی خواجه شاه حسن-میدان نقش جهان-عالی قاپو-چهار باغ را نام برد.

مسجد ساروتقی از جمله آثار دوره ی شاه عباس دوم صفوی می باشد.ازدیگرآثار تاریخی اصفهان در این دوره ی عبارتند از :

مدرسه جده بزرگ - مدرسه جده کوچک - کاخ چهلستون - تالار اشرف - پل شاهی«پل خواجو»



مسجد ساروتقی این مسجد در فاصله ی بین بازار مقصود بیک و بازار حسن اباد در مجاورت امامزاده احمد واقع گردیده و در سال ۱۰۵۳ هجری توسط محمد تقی/فرزند هدایت اله تبریزی نانوا/معروف به ساروتقی صدر اعظم شاه عباس دوم مقتول ۱۰۵۵ هجری قمری به همراه بناهای دیگری ساخته شده است.



به نقل است که گزینش نام ساروتقی توسط شاه عباس دوم برای صدراعظمش به یکی از دو دلیل زیر است :
به مناسبت رشادت او را سارو تقی یعنی شیر تقی به مناسبت موهای بور و زردش او را سارو تقی لقب داده است .



این بنای نام برده شده هنوز به اتمام نرسیده بود که جمعی از توطئه کنندگان بانی آن یعنی ساروتقی را به قتل رساندند ولی به دلیل محبوبیت وی نزد حکومت ساخت آن دنبال شد و به اتمام رسید.



بنای مسجد وسعت چندانی ندارد ولی گنبد آن به دلیل وجود تزئینات زیبا از دیگر مساجد این دوره متمایز است.

مولف «نصف جهان فی تعریف الاصفهان » به صنعت زیبای تذهیب در گنبد زرنشانی انجام شده است .

نمای خارجی گنبد، آجر چینی ساده است ولی سطح داخلی آن با نقاشی و گچبری های بسیار زیبایی ترئین شده است این تزیئنات در اصل سطوح دیوار ها را نیز پوشانده است که در دوره های بعد گچ اندود شده اند.
در داخل گنبد هیچگونه کتیبه ای موجود نیست ولی سردر مسجد که مشرف به بازار است دارای کتیبه ای کاشی کاری به خط ثلث سفید معرق بر زمینه ای کاشی لاجوردی رنگ به خط محمدرضا امامی اصفهای مورخ ۱۰۵۳ هجری قمری نصب شده.



کتیبه سردرمسجد کوچک ساروتقی بخط محمدرضا امامی
بر دیواره ای بازار چهار سوی سارو تقی کتیبه ای که شرح حال بنیان گذار ان را بیان می کند .



حیاط ( میانسرا ) مسجد کوچک شش وجهی است ودارای چهار ایوان است



ویژگی های شاخص معماری صفوی ساده شدن طرح ها و فضا ها بیشتر یا مربع یا مستطیل است .



در شیوه اصفهانی ، هندسه ساده و شکلها و خط های شکسته بیشتر به کار می رود .

ساخت گوشه های پخ در ساختمان رایج شده .
پیمون بندی و بهرگیری از اندام ها و اندازه های یکسان در ساختمان دنبال شد .

مسجد جامع اصفهان

مسجد جامع اصفهان








مسجد جامع اصفهان خرقه‌اي است هزارگون به ارث رسيده از گذشتگان كه در طول 12 قرن هر وارثي نقشي بر اندام آن انداخته، از معماري ساده قرن دوم ه.ق تا آجركاري‌هاي سلجوقي و نقوش كاشي‌كاري صفوي به قول دكتر «حسين يقيني» پژوهشگر تاريخ و معماري آلبومي از هنر معماري ايراني.
انعقاد نطفه اصفهان بزرگ را بايد همزمان با بنياد مسجد جامع اصفهان در محل فعلي آن در سال 156 ه.ق دانست. بناي اوليه مسجد را طايفه بني تميم روي تپه يهوديه بنا كردند و بعدها ثروتمندان زمين‌هاي اطراف منتهي‌اليه شمال غربي مسجد را به آن اضافه كرده و كم كم بناي فعلي مسجد جامع امروزين را شكل دادند.
گرچه اعتقادي ميان مردم اصفهان رواج دارد كه معتقدند مسجد جامع اصفهان در محلي بنا شده كه پيش از اسلام آتشكده بوده است اما اين نظريه همچنان در هاله‌اي از ابهام باقي مانده در حالي كه علت اين ادعا را وجود يك «پي» دوره ساساني در زمين محل گنبد خواجه نظام الملك مي‌دانند اما دكتر «يقيني» با قاطعيت مي‌گويد كه بر اساس شواهد تاريخي اين جا زمين بكري بوده كه از ابتدا براي ساخت مسجد اختصاص داده شده است.
به هر روي مسجد ساده‌اي كه قبيله بني تميم بنا كردند كم كم با گسترش جمعيت اصفهان در قرن سوم هجري و نياز به فضايي وسيع‌تر در زمان خليفه عباسي «المستعصم» در سال 226 ه. وارد دومين مرحله تحول اساسي خود شد، مسجد اوليه تخريب و مسجدي عظيم با وسعتي چند برابر مسجد اوليه جايگزين آن شد كه به شكل مساجد جامع ساير شهرهاي اسلامي همزمان خود بود. شبستان اين مسجد و جبهه جنوبي به سمت قبله داراي شش دهانه، شمال چهار دهانه و شرق و غرب دو دهانه داشت و ديواري خشتي مسجد را در برگرفته بود. نماي خارجي مسجد نيز با طاقه‌هايي از كاهگل سرخ رنگ تزئين شده بود.
مرحله سوم تحولات مسجد جامع اصفهان را بايد در قرن چهارم ه.ق و اوج جنبش‌هاي ملي و تشيع و به دنبال آن ظهور سلسله آل بويه مشاهده كرد.
انتخاب اصفهان به عنوان يكي از مراكز عمده فرمانروايي اين خاندان مسجد جامع را دور از تحولات نگه نمي‌دارد و در اين مرحله علاوه بر الحاقاتي كه در جهت توسعه مسجد صورت مي‌گيرد يك مرمت كلي نيز در آن انجام مي‌شود كه با كم كردن از فضاي باز صحن مسجد يك دهانه با ستون‌هاي آجري نقش هندسي به شبستان‌هاي سرپوشيده دور آن اضافه مي‌شود ولي اين قدم در طرح اساسي مسجد جامع تغيير عمده‌اي وارد نمي‌سازد.
اما شايد بزرگ‌ترين تحولاتي كه به نوعي به مسجد جامع امروزين منجر شده است را بايد در مرحله چهارم تغييرات يا به نوعي در دوره سلسله سلجوقيان دنبال كرد. مسجد بزرگ‌ترين تغييرات را از نقطه نظر كالبد داخلي و خارجي در قرون پنج و شش ه.ق به خود ديد و بزرگ‌ترين تحول معماري ايران اسلامي در اين دوره تاريخي ايجاد شد، درآمدن از پوسته مسجد ساده شبستاني به شكل مساجد چهار ايواني كه ويژه مساجد ايراني است احتمالا از قرن پنج ه.ق به بعد و با مسجد جامع اصفهان آغاز شد. با ساختن گنبد خواجه نظام‌الملك در جنوب و گنبد تاج‌الملك در شمال مسجد و ايجاد چهار ايوان، مسجد از حالت شبستاني ساده درآمد. از اين پس معماري مساجد چهار ايواني ويژگي‌ بارز معماري مساجد ايران مي‌شود.
اصفهان از اين زمان در فاصله قرون 7 تا 11 ه.ق كه توسط صفويان به پايتختي برگزيده مي‌شود دچار نوسانات شديد اقتصادي، اجتماعي و سياسي مي‌شود و به تبع آن تغييراتي در دوره ايلخانان، آل مظفر، تيموريان و تركمنان آق قويونلو و... در مسجد جامع به وجود مي‌آيد كه اين تغييرات بيشتر در سطوح خارجي به خصوص نماهاي داخلي مسجد، ايوان‌ها و تغييراتي در استخوان‌بندي بخش‌هايي از مسجد است.
تغييرات مسجد جامع از زمان سلجوقيه به بعد
جالب‌ترين آثارمسجدجامع درطي 60 سال حكومت سلجوقيان درفضاي 22 هزار متر مربعي مسجد به وجودمي آيد، در زمان سلطنت چهار پادشاه سلجوقي، ملكشاه، بركيارق، محمدبن ملكشاه و محمودبن محمد بن ملكشاه.
از آثار اين دوره مي‌توان به ايجاد گنبد خواجه نظام الملك در جنوب مسجد توسط خود او و كتيبه‌ كوفي آن به نام پادشاه وقت اشاره كرد، همچنين گنبد شمالي (تاج الملك) كه نزد مردم به گنبد خاكي شهرت دارد و به دستور تركان خاتون ملكه سلجوقي بنا شد، اين گنبد از نظر معماري و هنري زيباترين اثر معماري جهان نام گرفته است.
در همين جا ذكر اين نكته جالب است كه مسجد جامع اصفهان تنها مسجدي است كه دو گنبدخانه دارد و نمونه آن را ما در هيچ مسجدي سراغ نداريم.
بخش ديگر مسجد جامع كه در دوره سلجوقي ساخته شده چهلستون (ستون‌هاي آجري) و شبستان‌هاي شمال و جنوب مسجد با طاقنماهاي آجري متنوع است كه در حال حاضر جلب توجه مي‌كند. در دو ضلع شرقي و غربي مسجد نيز آثاري وجود داشته شامل صومعه و كتابخانه‌ كه در آتش‌سوزي سال 514 يا 515 ه.ق از بين رفته است. در زمان سلطان محمود سلجوقي اسماعيليان به مسجد حمله مي‌كنند و كتابخانه نفيس آن را آتش مي‌زنند ، گفته مي‌شود فهرست كتاب‌هاي كتابخانه در سه جلد قطور تنظيم شده بوده است. كتيبه‌اي در شمال شرق مسجد و اطراف قديمي‌ترين سردر از اين حريق حكايت مي‌كند.
ضلع جنوبي مسجد
گنبد خواجه نظام‌الملك از جمله مهم‌ترين و شاخص‌ترين‌ بناي ضلع جنوبي مسجد و از زيباترين آثار دوره سلجوقي با تزيينات گچي و آجري است كه از سال 465 تا 485 (اوايل قرن ششم) اساس ساختمان آن بنا شد. سقف آن مقرنس است و در اواخر قرن نهم هجري به امر حسن بيك آق قويونلو از نو ساخته شده و مناره‌هاي طرفين ايوان هم ظاهرا در زمان او بنا شدند، داخل يكي از مقرنس‌هاي ايوان كتيبه‌اي از اصلاحات و تعميرات دوره حسن بيك بهادرخان در سال 880 ه.ق به چشم مي‌خورد، ازاره‌هاي مرمر و صفه‌هاي مختلف از كاشيكاري‌هاي معرق برجسته كه قسمت‌هاي پايين اين ايوان را تزيين كرده و كاشيكاري پشت بغل طاقنماي فوقاني و تحتاني اطراف صحن از دوره حكمراني اوزون حسن به جا مانده، باستان‌شناسان حدس مي‌زنند اوزون حسن بيشترين تغيير را در ضلع جنوبي مسجد نسبت به ساير پادشاهان صفوي ايجاد كرده است، كتيبه داخل هلال اين ايوان و كتيبه نماي دور طاق آن كه 14 لوح بزرگ و 13 لوح كوچك است از زمان شاه طهماسب ايجاد شده و كتيبه ايوان آن به نام اوست.
كتيبه افقي فوقاني ايوان جنوبي از دوره شاه عباس ثالثي حاكي از تعميرات آن زمان مورخ 1070 ه.ق است در طرفين گنبد و ايوان دو چهلستون است كه دوره دوم سلجوقي و فرمانروايي جانشينان ملكشاه ساخته شده طرفين چهلستون‌ مزبور سمت مشرق ساختمان‌هاي دوره آل مظفر است كه از قرن هشتم در سمت چپ دالان و ورودي مسجد واقع شده و طاق‌ها و ستون‌هاي آجري جالب متنوع دارد. يك راهرو در جنوب شرقي مسجد اين قسمت را از ساختمان‌هاي سلجوقي جدا مي‌كند. در سمت غرب چهلستون ديگري از قرن 11 ه.ق از زمان شاه عباس كبير وجود دارد كه سبك ساختمان طاق‌‌ها و ستون‌هاي آن از چهلستون‌هاي سلجوقي واقع در همين ضلع پيروي مي‌كند و آن را به نام چهلستون شاه عباسي مي‌شناسند. ايوان ضلع جنوبي به ايوان صاحب معروف است.
ضلع غربي
ايوان غربي‌اي كه در دوره سلجوقي و اوايل قرن ششم ساخته شده در ابتداي قرن 12 در زمان شاه سلطان حسين صفوي داخل و خارج آن با كاشي‌هاي زيبا تزيين شده و از حالت آجري ساده سلجوقي خارج مي‌شود، شبستان بزرگ مسجد در جنوب اين ايوان در قرن نهم ساخته شد كه شمال آن داراي سردر كاشيكاري نفيس است، محراب زيباي گچي اين شبستان كه از عجايب صنعت گچ‌بري ايران و داراي تزيينات گل و بته است در عهد اولجايتو پادشاه وقت ايلخاني است در اين قسمت ساختمان اين ضلع، شبستان بزرگ و وسيع زمستاني (بيت‌الشتاء) است كه در سال 851 ساخته شده و از جمله بناهاي بي‌نظير و تماشايي اصفهان است، اين شبستان وسيع زمان محمدبن بايسنقربن شاهرخ تيموري ساخته شده و 18 طاق و چشمه دارد، سازه اين شبستان شبيه خيمه‌هاي مغولي است. ايوان ضلع غربي به ايوان استاد معروف است.
ضلع شمالي
ضلع شمالي در عهد دوم سلجوقي ساخته شده و از قسمت‌هاي جالب آن قطعه سنگ يكپارچه مرمريني است كه در انتهاي ايوان واقع شده و خطوط زيباي كوفي گل و بته‌دار در طاق بالاي اين قطعه واقع شده يك كتيبه گچ بري از دوره شاه سليمان صفوي در اواخر قرن 11 ه.ق نيز در آن جا وجود دارد، ايوان و چهلستون‌هاي طرفين و گنبد تاج‌الملوك مشهور به گنبد خاكي ايوان شمالي در سال 481 ه.ق ساخته شده است، ايوان ضلع شمالي به ايوان درويش معروف است.
ضلع شرقي
ايوان وسط اين ضلع از خارج منظره سلجوقي خود را به خوبي حفظ كرده و در داخل هم قسمت‌هاي عمده تزيينات عهد سلاجقه به خوبي محفوظ است، داخل ايوان يك كتيبه كاشيكاري دوره شاه سليمان صفوي حاكي از تغييرات بعدي است و طاق مقرنس آن نمونه بارز هنر نمايي استادان اين فن است.
در شمال اين ايوان مدخل صفه و مدرسه عمر و شبستان وسيعي با 18 ستون واقع شده كه از بناهاي دوره آل مظفر است و طاق‌هاي زيبايي آجرنماي آن اواخر قرن هشتم ه.ق ساخته شده مدخل صفه و مدرسه عمر بين ايوان سلجوقي اين ضلع و شبستان 18 ستونه آل مظفر قرار دارد. و از سازه‌هاي همان دوره است.
كاشيكاري مقرنس محراب اين صفه در سال 777 ه.ق از اولين نمونه‌هاي كاشيكاري داخل مسجد در شهر تاريخي اصفهان است اطراف صفه عمر كتيبه و لوح‌هايي از دوره حكومت موقت اشرف افغان باقي مانده كه جديدترين آثار بر جاي مانده مسجد جمعه اصفهان است، البته اگر به آن مرمت‌هايي كه پس از بمباران قسمت شرقي مسجد انجام شده را نيز اضافه كنيم بايد گفت تغييرات و آثار ايجاد شده در مسجد جامع اصفهان همچنان ادامه دارد.

مسجد جامع یزد با بلندترین مناره های جهان

مسجد جامع یزد، بنایی تاریخی با بیش از 900 سال قدمت از زیباترین مساجد جامع کشور و یکی از شاهکارهای معماری و تاریخی ایران به شمار می رود. این مسجد در حدود 100 سال و در سه دوره تاریخی ساخته شده است. معماری این مسجد بسیار بزرگ به قدری منحصر به فرد و بی بدیل است که هر سال گردشگران بسیار زیادی از نقاط مختلف دنیا به قصد بازدید از شاهکار هنر معماری به ایران و استان یزد سفر می کنند. در بسیاری از کشورها مسجد جامع یزد به عنوان نمادی از این استان و حتی نمادی از کشور ایران مطرح است و این بنا در شمار نخستین بناهای عظیم و پرقدمت کشور به شمار می رود.

بنای این مسجد با عظمت، قرنهاست که از فراسوی تاریخ تمدن این سرزمین می درخشد به نحوی که در کتب تاریخی یزد آمده است: "مسجد را بر جای آتشگاه ساسانی ساخته اند و سنگ بنای آن توسط علاء الدوله گرشاسب نهاده شده است". مسجد جامع قدیم در قرن ششم هجری قمری و به دستور گرشاسب از نوادگان "علاء الدوله کالنجار" ساخته شد و بنای اصلی مسجد کنونی از آثار "سید رکن الدین محمد قاضی" است. سردر رفیع و زیبای آن با 24 متر ارتفاع از دیگر ویژگی منحصر به فرد مسجد است.

اصیل‌ترین بخشهای هنر معماری بی نظیر ایرانی در گچ کاری‌، شبستان، صحن، گنبد، کاشی کاری و مناره های برافراشته آن جلوه گر است. زیباترین بخش این بنا را می توان مجموعه ایوان و گنبدخانه و فضای پیرامون آن نام برد. نمای ایوان بلند با مجموعه ای از زیباترین تزئینات کاشی معرق و نقوش اسلیمی و گیاهی همچنین گره چینی پوشانده شده است.

این تزئینات با آجرهای ضربی و نقوش معلقی و کتیبه های کاشی معرق و کوفی بنایی، مجموعه ای بدیع و خیره کننده آفریده که تحسین هر بیننده ای را برمی انگیزد. محراب اصلی یا محراب واقع در گنبدخانه،‌ مزین به انواع کاشی معرق و کتیبه و آجر ضربی است و بر دو کاشی ستاره ای شکل منصوب در آن، نام استادکار و تاریخ ساخت محراب نقش بسته است. گنبد زیبای مسجد از نوع دو پوسته پیوسته بوده و بر آن، نقش گل صابونکی معقلی با ظرافت اجرا شده است و بر ساقه آن عبارت "الملک الله" به خط کوفی تکرار شده است. در زیر گنبد این مسجد بخشی قرار دارد که به آن تابستانه می‌گویند، این سردخانه دارای پنجره های آجری مشبک و در داخل این تابستانه محرابی قرار دارد که دارای کاشیکاری زیبایی است.

دو مناره مسجد که ارتقاع تقریبی آن از کف تا نوک به بیش از 52 متر می رسد، دارای قطری در حدود هشت متر است که در دوره صفوی به بنا افزوده شده اما در سال 1313 هجری شمسی فرو ریخت و دوباره تجدید بنا شد. بلندای این مناره ها و اینکه کاشی کاری منحصر به فردی حتی در اوج مناره ها انجام شده، تعجب همگان را بر می انگیزد زیرا این مناره ها هرچه به سمت بالا رفته باریکتر شده و تنها یکی از آنها نیز دارای پلکان است از اینرو ظرافت کاشی کاری در این ارتفاع به واقع قابل تحسین است. مسجد جامع یزد در سال 1313 توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره 206 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

نگاهی به معماری مسجد جامع یزد، شاهكار معماری اسلامی ایوان رفیع

نگاهی به معماری مسجد جامع یزد، شاهكار معماری اسلامی ایوان رفیع

بدون تردید مسجد جامع كبیر یزد یكی از شاهكارهای بدیع معماری مساجد ایران به شمار می آید كه تزیینات زیبا و منحصر به فرد آن جلوه ای ستودنی به آن داده است. این بنا مشتمل بر یك ایوان رفیع، گنبدخانه، دو شبستان تابستانه در طرفین آن دو گرم خانه در ضلع شرقی و غربی و یك صحن بزرگ مستطیل شكل و دو پایاب است.
مسجد دارای شش ورودی است كه در اضلاع مختلف بنا واقع شده اند. ورودی اصلی كه در ضلع شرقی مسجد واقع شده دارای سردر رفیع و نیز كتبیه های كاشی معرق است و دو مناره نیز بر آن استوار گردیده. این سردر زیبا در زمان شاهرخ تیموری به بنا اضافه شده و بر آن تزیینات و كاشی معرق با نفوش گره چینی و اسلیمی كار شده است. بخش اعظم این آثار به مرور زمان تخریب شده بود در تعمیرات هیئت حامیان بازسازی می شود.


ورودی مذكور به یك هشتی (كریاس) با سقف گنبدی گشوده می شود كه این فضا را می توان موزه كتبیه ها نامید زیرا كه انواع كتبیه های سنگی و كاشی كه بر وقفنامه و فرامین حكومتی در دوره های مختلف درج شده، منصوب است.
در ضلع غربی بنا درست مقابل ورودی مذكور قرار گرفته و آن هم به یك هشتی گشوده می شود كه نمای این درگاه با كاشی كاری جدید تزیین یافته است. ورودی دیگر مسجد در ضلع شمالی و درست روبه روی ایوان قرار دارد. این ورودی متصل به یك كریاس است و سردر آن با كتبیه های قرآنی و تز یینات كاشی معرق جدید تزیین یافته است.
ورودی شمال غربی دارای نمای ساده و بی پیرایه است كه به یك دالان طویل گشوده می شود كه این دالان به یكی از رواق های اطراف صحن متصل می گردد.
دو ورودی دیگر مسجد یكی در ضلع جنوب غربی واقع در شبستان غربی گنبدخانه و دیگری در شمال شرقی و در بخش قدیمی مسجد واقع شده كه درحال حاضر هر دو مسدود است.
دو گرم خانه مسجد در ضلع شرقی و غربی صحن قرار دارند، گرم خانه شرقی به شبستان شازده معروف است و دارای 48ستون مستطیل شكل با ازاره های پوشیده از كاشی های شش ضلعی و فیروزه ای رنگ است. در ضلع شرقی و غربی این گرم خانه شاه نشین هایی كه در انتهای آن پنجره و نورگیرهایی تعبیه شده است. این شبستان همچنین دارای طاق های گنبدی سراسری است كه در قسمت مركزی شان نورگیرهایی سنگی هشت ضلعی قرار دارد. محراب این گرم خانه دارای دهانه گشاد با قوس های پنج و هفت كند و نیز نقوش مهری ظریف و زیبا است. گرم خانه ضلع شرقی كاملاجدید و از احداث هیئت حامیان مسجد است. این گرم خانه نیز از نوع ستون دار بوده و محراب جدید آن با كاشی های خشتی و هفت رنگ تزیین یافته است.
درگوشه شمال شرقی صحن محوطه ای به ابعاد 3*5/2 متر با دیوار آجرچینی مشبك كه به قرائت خانه موسوم بوده و در سمت قبله آن كتیبه محرابی از كاشی های مسدس آبی رنگ و به تاریخ 890 هجری نصب است.
زیباترین بخش بنا را می توان مجموعه ایوان و گنبدخانه و فضاهای پیرامون آن نامید. نمای ایوان رفیع با مجموعه ای از زیباترین تزیینات كاشی معرق و با نقوش اسلیمی و گیاهی و نیز گره چینی پوشانده شده این تزیینات همراه با آجرهای ضربی و نقوش معقلی و كتیبه های كاشی معرق و كوفی بنایی مجموعه ای بدیع و خیره كننده آفریده اند كه تحسین هر بیننده ای را برمی انگیزد.
در دو طرف دهانه ایوان ورودی غلام گردش ها و غرفه هایی است، كه این غرفه ها در دو طبقه بوده و به یكدیگر متصل اند و فضای ایوان و گنبدخانه را دور زده و بر آن مشرف هستند. گنبدخانه مربع شكل یك دهانه گشاده مركزی و داخل ایوان و دو گذرگاه طاق دار در طرفین آن دارد. این گذرگاه ها به غلام گردش های ایوان كه روی آنها در قرن نهم غرفه هایی ساخته شده منتهی می گردد. دو شاه نشین دو طرف گنبدخانه، دارای نرده های پوشیده از كاشی مشبك بوده و درشاه نشین ضلع شرقی دو سنگ محرابی زیبا متعلق به قرن نهم نصب است. از اره ایوان و گنبدخانه با كاشی های مسدس آبی رنگ پوشیده شده كه در وسط هر كدام با ترنج های كاشی معرق تزیین شده است.
دیواره بالای از اره ها در غلافی از طرح های هزار باف مركب از كاشی های بسیار كوچك كه تشكیل نقوش نوشتاری می دهند، پوشیده شده و بر دیوارهای جنوبی و شمالی زیر گنبدخانه با خطوط كوفی بنایی تسبیحات اربعه و شهادتین اجرا گردیده است.
گنبد مسجد بر روی فیلپوش های بزرگی قرارگرفته كه با مقرنس های مزین به نقوش معقلی پوشیده شده اند. فاصله این فیلپوش ها نیز با كاربندی زیبایی كه بر آنها با خطوط كوفی بنایی كلمات الله و محمد نقش بسته، كار شده است.
محراب اصلی یا محراب واقع در گنبدخانه یا مقصوره یك دهانه مستطیل عمیقی بوده كه از دو طرف آنها معبرهای تنگ و كوتاهی به دو سوی گنبدخانه راه می یابد. این محراب زیبا مزین به انواع كاشی معرق و كتیبه و آجرضربی است و بر دو كاشی ستاره ای شكل منصوب درآن نام استادكار و تاریخ ساخت محراب (777 هجری) نقش بسته است.
در ضلع غربی و شرقی گنبدخانه دو شبستان یا تابستانه وجود دارد كه غلام گردش هایی با طاق های متقاطع آنها را به مقصوره پیوند داده است. شبستان شرقی درسال 777 هجری به دستور شاه یحیی مظفری ساخته می شود و بوسیله یك غلام گردش با پنج دهانه تنگ كه به سوی رواق شرقی باز می شود به گنبدخانه و ایوان متصل می گردد. این شبستان دارای محراب كم عمقی است كه در راس دارای مقرنس گچی بوده و كمی پایین تر از آن هشت قطعه قاب كاشی معرق به یك اندازه دركنار هم نصب شده است. یك كتیبه معرق نیز به ابعاد 108*58 سانتیمتر درپایین و در وسط محراب نصب است كه بر آن جملات قرآنی و نقوش گل و گیاه با تكنیك كاشی معرق اجرا شده است.
شبستان غربی در قرن نهم توسط خواجه غیاث الدین عقیل ساخته شده و مشهور به شبستان غیاثیه است. از ویژگی های بارز این شبستان طاق های سراسری كوكبی و تویزه است كه در اكثر بناهای تیموری شهر یزد دیده می شود. در ضلع شرقی این شبستان پنج اشكوبه دیده می شود كه دارای نرده های گچی پوشیده از كاشی معرق هستند. محراب آن ساده و دارای مقرنس های گچی در نیم طاق آن است.
این مسجد به لحاظ معماری از نمونه های شاخص مسجد جامع دركشور است. مسجد جامع یزد در قرن ششم هجری بنا شد و امروزه از اثری از آن برجا نیست ولی به جای آن در قرن هشتم هجری مسجد جامع جدید یزد ساخته شد.
گنبدخانه مسجد دارای پلان مربع است كه در ارتفاع مناسب با گوشه سازی های خاص به هشت، 16 و 32 ضلعی تبدیل شده وگنبدی دو پوش بر فراز آن قرارگرفته است.در ساختمان گنبد از روش خشخاشی استفاده شده كه یكی از مهم ترین فنون مهندسی در ساخت و ساز سنتی است.
یكی از دو مناره سر در اصلی دارای دو مسیر حركت مستقل است به گونه ای كه اگر دو نفر همزمان از بالاو پایین درجهت مخالف حركت نمایند یكدیگر را نخواهند دید.
در زیر ایوان اصلی 110 اسماء مباركه الهی به صورتی هماهنگ و كاملافنی با استفاده از خط كوفی بنایی نقش بسته است.
این مسجد به چند دلیل دارای اهمیت است: نخست آنكه قدیم ترین نمونه معماری است كه طی قرن نهم هجری در معماری مذهبی ناحیه یزد از آن تقلید شده است. دیگر خصوصیات مهم بنا كاربرد وسیع طاقهای سراسری در شبستان هاست كه با تزیین كاشی معرق همراه است.
محراب مسجد با كاشی های معرق به سال 777 هجری همزمان با شبستان تابستانی ساخته شده است. طاق محراب مقرنس و بدنه آن را با هشت قاب مستطیل و مربع شكل از كاشی معرق بر زمینه سفال بی لعاب متشكل از یك طرح هندسی تزیین كرده اند.

منبع: یک معمار

مسجد حمامیان بوکان

مسجد حمامیان بوکان

[FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]ر نزدیكی شهر بوكان در كنار روستای حمامیان مسجد قدیمی و نسبتاً سالم حمامیان و بقایای مدرسه قدیمی حمامیان که هم اكنون قسمتی از كلاسهای آن سالم مانده، قرار گرفته است. این مسجد قبل از جنگ جهانی دوم در سال 1328 هجری بنا شده است و موسس آن مرحوم "محمود آقا ایلخانی زاده" و معمار آن شادروان "معمارباشی مراغه ای" بوده است.[/FONT] [FONT=Tahoma, Arial, Helvetica, sans-serif]در نزدیكی شهر بوكان در كنار روستای حمامیان مسجد قدیمی و نسبتاً سالم حمامیان و بقایای مدرسه قدیمی حمامیان که هم اكنون قسمتی از كلاسهای آن سالم مانده، قرار گرفته است. این مسجد قبل از جنگ جهانی دوم در سال 1328 هجری بنا شده است و موسس آن مرحوم "محمود آقا ایلخانی زاده" و معمار آن شادروان "معمارباشی مراغه ای" بوده است. بنای مسجد بابلان مربع شكل و بصورت تك گنبدی با مصالح سنگ لاشه ای در پی و آجر چهارگوش در بدنه و گنبد پوششی به صورت دو لایه با ظرافت خاصی بنا گردیده و بعد از احداث بنای مسجد واحدهایی تحت عنوان مدرسه متصل به بنای مسجد
ساخته شده است.[/FONT]




این مسجد با بیش از ۱۲۰ سال قدمت یکی از کم نظیرترین مساجد ایران می باشد که دلیل آن هم تک گنبد بزرگ آن می باشد جزو آثار ملی ثبت شده میراث فرهنگی می باشد و عموم هم وطنان و توریست های خارجی را به بازدید از این مسجد ودیگر آثار تاریخی این روستا دعوت مینمایم .

منبع:یک معمار