[ابنیه سنتی ایران] حمام

amirgb

اخراجی موقت

سلام و درود بر دوستان ِ عزیز معماری ..

این تاپیک را برای
"حمام ها" افتتاح می کنیم ، و از این پس مطالب مرتبط را در اینجا قرار می دهیم .

موفق باشید...:gol:
.
.
.

قوانین این تاپیک :
1- لطفا ،در عنوان پست ِ خود ، نام ِ مکانی را که می خواهید ارائه و بررسی کنید ، بنویسید .
2- به خاطر احترام به قانون ِ نشر ، ذکر ِ منبع را فراموش نفرمایید .
3- عکسها را از سایتهای معتبر آپلود کنید، تا پست ها بعد از گذشت ِ زمان ، دچار مشکل نشوند .

4- لطفا جهت ِ حفظ ِ انسجام و تسلسل ، از دادن ِ پست های بی ارتباط با موضوع (اسپم) اکیدا خودداری نمائید .


فهرست مطالب:

آداب و سنن حمام ها در ايران#1
حمام در فرهنگ ايران زمين #2
رفتن به گرمابه هاى صفوى#3
تاریخچه حمام های عمومی در ایران #4
حمام ها در اردبيل #5
معرفی حمام های استان کرمانشاه #6
معرفی حمام های تاريخی استان كردستان #7
حمام های معروف و تاريخی استان تهران #8
اصول ساخت حمام ها ی قديمی #9
حمام عبدالخالق سنندج#10
حمام علی قلی آقا #11-#26
حمام های آذری #12
معماری حمام ها #13
حمام معیرالممالک #14
حمام دزاشیب #15
عکس از حمام های کرمان #16
حمام شیخ بهایی-اصفهان #17
حمام وکیل شیراز #18-#19-#20
حمام نوبر تبريز #21
حمام حاج آقا تراب (نهاوند) #22
بازشناسی ویژگی های کالبدی گرمابه های ایران در دوره صفوی #23
بررسي عملکرد سامانه هاي حرارتي گرمابه هاي تاريخي ايران #24
مطالعه گرمابه های تاریخ اقلیم سرد و نقش مصالح و تکنیک ساخت آنها در کاهش مصرف سوخت و ... #25
حمام ایرانی#27
حمام گلشن لاهيجان #28
حمام سنتی #29
حمام کرناسیون #30
حمام‌ #31
حمام گلشن یزد #32
حمام کسماء#33
حمام عدل مشگین شهر#34

آداب و سنن حمامها در ايران



سابقاً در همه جاي ايران حمام عمومي وجود داشت و اهالي محل اقلاً هفته اي يک بار به منظور نظافت به حمام مي رفتند. با اين تفاوت که مردان قبل از طلوع آفتاب تا ساعت هشت صبح حمام مي گرفتند و از آن ساعت تا ظهر و حتي چند ساعت بعد از ظهر حمام در اختيار زنان بود. امروز هم حمام عمومي در غالب نقاط ايران وجود دارد، منتها فرقش با حمامهاي قديم اين است که در حمامهاي قديم از خزينه استفاده مي شد؛ ولي در حمامهاي عمومي جديد دوشتهاي متعدد جاي خزينه را که به هيچ وجه منطبق با اصول بهداشتي نبود گرفته است. در حمامهاي عمومي خزينه دار که امروزه در ايران کمتر وجود دارد سنن و آدابي را از قديم رعايت مي کردند که بعضاً جنبه ضرب المثل پيدا کرده است.
يکي از آن آداب اين بود که هر کس وارد حمام مي شد، براي اظهار ادب و تواضع نسبت به افراد بزرگتر که در صحن حمام نشسته، مشغول کيسه کشي و صابون زدن بودند، يک سطل يا طاس بزرگ آب گرم از خزينه حمام بر ميداشت و بر سر آن بزرگتر مي ريخت. البته اين عمل به تعداد افراد بزرگ و قابل احترام که در صحن حمام نشسته بودند تکرار مي شد. و تازه وارد وظيفه خود مي دانست که بر سر يکايک آنان با رعايت تقدم و تأخر آب گرم بريزد. بسا اتفاق مي افتاد که يک يا چند نفر از آن اشخاص مورد احترام در حال کيسه کشيدن و يا صابون زدن بودند و احتياجي نبود که آب گرم به سر و بدن آنها ريخته شود، مع ذالک اين عوامل مانع از اداي احترام نمي شد و کوچکترها به محض ورود به صحن حمام خود را موظف مي دانستند که يک طاس آب گرم بر سر و بدن آنها بريزند و بدن وسيله عرض خلوص و ادب کنند.
از آداب ديگر در حمام عمومي خزينه دار قديم اين بود که اگر تازه وارد کسي از آشنايان و بستگان نزديک و بزرگتر از خود را در صحن حمام مي ديد، فوراً به خدمتش مي رفت و به منظور اظهار ادب و احترام او را مشت و مال مي داد يا اينکه ليف صابون را به زور و اصرار از دستش مي گرفت و پشتش را صابون مي زد.
سنت ديگر اين بود که هر کس وارد خزينه حمام مي شد به افرادي که شست و شو مي کردند سلام مي کرد و ضمناً در همان پله اول خزينه دو دست را زير آب کرده، کمي از آب خزينه بر مي داشت و به يکايک افراد حاضر از آن آب حمام تعارف مي کرد. براي تازه وارد مهم و مطرح نبود که افراد داخل خزينه از آشنايان هستند يا بيگانه، به همه از آب مفت و مجاني تعارف مي کرد و مخصوصاً نسبت به افراد بيگانه بيشتر اظهار علاقه و محبت مي کرد زيرا آشنا در هر حال آشناست، و دوست و آشنا احتياج به تعارف ندارند. در هر صورت اين رسم از قديمترين ايام يعني از زماني که حمام خزينه به جاي آب چشمه و رودخانه در امر نظافت و پاکيزگي مورد استفاده قرار گرفت، معمول گرديد.
بي فايده نيست که اطلاعات زير درباره حمامهاي قديم و آداب حمام رفتن، از نوشته شادروان علي جواهر کلام نقل شود:
«در عهد قاجاريه حمام رفتن در فصل زمستان کار دشواري بود و غالب مردم اواخر پاييز حمام مي رفتند و تا شب عيد رنگ حمام را نمي ديدند. اين وضع منحصر به ايران نبود، فرنگيها هم تا پيش از جنگهاي صليبي اصلاً اطلاعي از حمام نداشتند و همين که ايام جنگهاي صليبي به شرق آمدند با حمام آشنا شدند. مع ذالک باز هم تا مدتي بعد از آن حمام نرفتن در فرنگستان مد بود و مشهور است که يکي از ملکه هاي فرانسه هميشه افتخار مي کرد که پنجسال است به حمام نرفته است.

حمامهاي قديم معمولاً چند متر از سطح کوچه و بازار پايينتر بود؛ چون اگر غير از اين مي بود آب به خزانه سوار نميشد. سر در حمام شکل ديو و رستم و يا شيطان و مالک دوزخ را نقاشي مي کردند و هنوز هم بنده فلسفه آن را نفهميده ام که نقش شيطان و ديو و رستم، با سر در حمام، چه مناسبت دارد. در هر صورت چندين پله پايين مي رفتيم تا به سر بنه يا رختکن مي رسيديم. "بينه" يک حياط سرپوشيده اي بود که وسط آن حوض بزرگي قرار داشت. اطراف بينه سکوهاي بلندي ديده مي شد که در آنجا رخت مي کندند. استاد حمامي در کنار يکي از آن سکوها يا بالاي يکي از سکوها مي نشست و جعبه دخل را هم بغل دستش مي گذاشت. از سقف بينه چراغ بزرگ گرد سوز و گاهي هم چهلچراغ تا بالاي حوض آويخته بود. دور تا دور سکوهاي رختکن تير مي گذاشتند و به آن تيرها گويهاي شيشه اي رنگارنگ مي آويختند. يک تغار (کاسه بزرگ سفالين) محتوي آلو و آب آلو روي چهارپايه نزديک حوض بود و چندين کاسه کوچک با قاشقهاي چوبي پهلوي تغار مي گذاشتند. در ايام زمستان به جاي آب آلو، لبو و آب لبو را با کمي سرکه توي تغار مي ريختند. علاوه بر استاد حمامي يک نفر به نام "جامه دار" يک نفر به اسم "مشت و مالچي" و يک نفر هم به عنوان "پادو" در سر بينه حضور داشتند و تا مشتري وارد مي شد، پادو کفش مشتري را زير سکو مي گذاشت و يک لنگ خشک روي سکو پهن مي کرد. مشتري که لخت مي شد، پادو يک لنگ ديگر به او مي داد. مشتري آن لنگ دوم را به کمر مي بست. لباسهايش را توي آن لنگ اول مي پيچيد و از سکو پايين مي آمد. از دالان تاريکي مي گذشت، و در صحن حمام را مي گشود و توي حمام مي رفت. در اينجا چند شاه نشين و چند ايوان و چند طاق نما و يک حوض کوچک آب سرد بود و کارگران داخل حمام عبارت بودند از چند دلاک و يک پادو، آبگير و دو سه پادو....»
اين نکته جالب هم ناگفته نماند که ايرانيان تا عصر قاجاريه توي خزانه حمام نمي رفتند، زيرا به گفته مورخ معاصر شادوران رحيم زاده صفوي همه حمامهاي ايران، درهايش بسته بود و يک روزنه به نام آخور مي ساختند که به خزانه متصل بود و از آنجا آب برداشته خود را مي شستند. در آن زمان مردم توي خزانه نمي رفتند و درهاي خزانه ها فقط قرن گذشته باز شد و موجب کثافت گرمابه ها گشت.
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

mehdiezz

عضو جدید
حمام در فرهنگ ايران زمين

حمام در فرهنگ ايران زمين

حمام در فرهنگ ايران زمين:gol:
کاشيهاي معرق ، هفت رنگ و کاشيهاي خشتي ، با تصوير انساني از زيباييهاي از ويژگي حمامها مي باشد. از ديگر نکات فني و هنري حمام مي توان از چگونگي شبکه آبرساني به خزينه ، گرمخانه ، سربينه ، حوضها ، حوضچه ها و فواره هاي متعدد آنها ، نحوه گرم کردن هواي داخل حمام ،چگونگي آب بندي مخازن آب و گرم کردن آب ، ارتفاع کم و باريک و طولاني بودن راهروها ، هشتي هاي مياني و سردرها ، تناسبات فضايي وروديها و خروجيها ، ارتفاع زياد رختکن ، گود بودن حمام ، بهره گيري از آب قنات ، نگهداشتن حرارت ، ضدزلزله بودن و کاهش ارتعاشات لرزشي در اثر قرارگيري در درون زمين ، که بدون آنها کارکرد حمام ممکن نمي شد ، نام برد.
زمان استفاده از حمامها در قديم
سابقاً در همه جاي ايران حمام عمومي وجود داشت و اهالي محل اقلاً هفته اي يک بار به منظور نظافت به حمام مي رفتند. با اين تفاوت که مردان قبل از طلوع آفتاب تا ساعت هشت صبح حمام مي گرفتند و از آن ساعت تا ظهر و حتي چند ساعت بعد از ظهر حمام در اختيار زنان بود. امروز هم حمام عمومي در غالب نقاط ايران وجود دارد، منتها فرقش با حمامهاي قديم اين است که در حمامهاي قديم از خزينه استفاده مي شد؛ ولي در حمامهاي عمومي جديد دوشهاي متعدد جاي خزينه را که به هيچ وجه منطبق با اصول بهداشتي نبود گرفته است. در حمامهاي عمومي خزينه دار که امروزه در ايران کمتر وجود دارد سنن و آدابي را از قديم رعايت مي کردند که بعضاً جنبه ضرب المثل پيدا کرده است.
مصالح حمام
سنگ مرمر: ستون هاي حمام و کفبوش و لبه حوضها
کاشي : ازاره ها ,حوضها وسکوها
اجر : ديواره حمام و سقف
سنگ لاشه : بايه هاي حمام
تنبوشه : لوله هاي سفالي مخصوص سيستم آبرساني حمام
ساروج : خزينه ,تزيئنات سقف حمام , بوشش داخلي حوضها (ترکيب ساروج : آهک ,خاک رس ,خاکستر ,لوئي ني مرداب ,
سفيده تخم مرغ يا شير که اين دو ماده بروتئيني باعث چسبندگي
بيشترساروج مي شده است. تفاوت ساروج با سيمان:هرچه قدمت ساروج بيشترباشد محکم تروسخت ترمي شود)
معماري حمام
حمامهاي قديم معمولاً چند متر از سطح کوچه و بازار پايينتر بود؛ چون اگر غير از اين مي بود آب به خزانه سوار نميشد. سر در حمام شکل ديو و رستم و يا شيطان و مالک دوزخ را نقاشي مي کردند و هنوز هم بنده فلسفه آن را نفهميده ام که نقش شيطان و ديو و رستم، با سر در حمام، چه مناسبت دارد. در هر صورت چندين پله پايين مي رفتيم تا به سر بينه يا رختکن مي رسيديم.
علتهاي ساخت حمام در دل خاک
1- مهمترين عامل در حمام انتقال آب به داخل حمام بود زماني که حمام را از سطح معابر بايين تر مي ساختن به راحتي آب وارد حمام مي شد .
2 – خود خاک عايق خوبي براي جلوگيري از به هدر رفتن گرماي حمام بوده است .
3- از خاکي که برداشت مي کردند به عنوان مصالح استفاده مينمودند .

افراد شاغل در حمام
تونتاب : شخصي که وظيفه اش نگهداري از حمام , گرم نمودن آب و همچنين تميز نمودن حمام بوده است را تونتاب مي گفتند.
دلاک : فردي که با کيسه کشي و شستشوي افراد در حمام امرار معاش مي نموده است .
مشتمالچي : شخصي که در حمام به اشخاص مشت مال مي داده وجهت صدا زدن او در سربينه فرد بلند ميگفته ”خش ”
حمامي : مالک حمام خصوصي که درحمام عمومي نقش مديريت
حمام رابعهده داشته است .
بادو : اين فرد وظيفه اش جفت کردن کفش اشخاص و گاهي اوقات جابجايي اسباب حمام مابين حمام تا خانه اشخاص .
افرادي که در سربينه حضور داشتند
علاوه بر استاد حمامي يک نفر به نام "جامه دار" يک نفر به اسم "مشت و مالچي" و يک نفر هم به عنوان "پادو" در سر بينه حضور داشتند و تا مشتري وارد مي شد، پادو کفش مشتري را زير سکو مي گذاشت و يک لنگ خشک روي سکو پهن مي کرد. مشتري که لخت مي شد، پادو يک لنگ ديگر به او مي داد. مشتري آن لنگ دوم را به کمر مي بست. لباسهايش را توي آن لنگ اول مي پيچيد و از سکو پايين مي آمد

قسمتهاي مختلف حمام
1- سربينه
” سربينه" يک فضاي سرپوشيده اي بود که وسط آن حوض بزرگي قرار داشت . اطراف سربينه سکوهاي بلندي ديده مي شد که در آنجا رخت مي کندند. استاد حمامي در کنار يکي از آن سکوها يا بالاي يکي از سکوها مي نشست و جعبه دخل را هم بغل دستش مي گذاشت. از سقف سربينه چراغ بزرگ گرد سوز و گاهي هم چهلچراغ تا بالاي حوض آويخته بود. دور تا دور سکوهاي رختکن تير مي گذاشتند و به آن تيرها گويهاي شيشه اي رنگارنگ مي آويختند. يک تغار (کاسه بزرگ سفالين) محتوي آلو و آب آلو روي چهارپايه نزديک حوض بود و چندين کاسه کوچک با قاشقهاي چوبي پهلوي تغار مي گذاشتند. در ايام زمستان به جاي آب آلو، لبو و آب لبو را با کمي سرکه توي تغار مي ريختند.
نورگير
در اين حمام ، همه فضاها به بلوري تراش خورده مي مانند و همچون جواهري نفيس ، جلوه مي کنند. اين خلوص و کمال نه تنها در شکل قاعدة فضاها بلکه در حجم کلي آنها و نيز در طرح سقفها ، که از هندسه اي ناب پيروي مي کند ، نمودار مي گردد. سقفها اغلب کاربنديهاي متنوع و جالبي دارند که اين خود نظم دروني مجموعه را دوچندان مي نمايد و نشاني از «درونگرا بودن معماري سنتي ايران» مي باشد.
نور فضاهاي حمام ، به طريقي استادانه از سقف تامين شده ، به نحويکه نورگيرها معمولاً در مرکز ويا دورادور سقفهاي پرکار جواهرگونه ، جاي گرفته اند و کاملاً با هندسه سقف ، هماهنگي پيدا کرده ، جواهر سقف را نوراني تر نشان مي دهد و سايه - روشن زيبايي بر روي آن ايجاد مي کند. حوض آب زير اين نورگيرها نيز بر جلوة نورپردازي آن مي افزايد. در نورگيرهاي سقف ، براي ممانعت از اشراف و ديد و تنظيم حرارت گرمخانه ، از «گل جام» يا «معلقي» استفاده شده است تا نور خورشيد را به داخل فضاها هدايت کند. بازي نور در داخل فضاها و بازتاب نور برگشته از سطح حوضها و تابيده بر سقفها ، فضاها را ، در هر لحظه با لحظه ديگر ، از هم متمايز مي سازد.
وسائل استحمام در قديم الايام

کيسه Kise مشربه Mashrabe
ليف Lif تاس Tas
شانه Shan طشت Tasht
صابون Sabun لگن Lagan
سفيدآب Sefid Ab آينه Ayne
کتيراKatira جام حنا Jame Hana
سدر Sedr جام وسمه Jame Vasme
مورد Murd لنگ Long
حنا Hana چراغ بيه سوز Pisuz Cheragh
وسمهVasme
سنگ با Sange pa
گل سرشور Gele Sarshur
بقچه مسند Bighche Masnad
صحن حمام

از دالان تاريکي مي گذشت، و در صحن حمام را مي گشود و توي حمام مي رفت. در اينجا چند شاه نشين و چند ايوان که يکي از آنها مخصوص خواندن نمازدر حمام بود چون مردها قبل از طلوع آفتاب وارد حمام مي شدند وبعد از طلوع آفتاب از حمام خارج مي شدند و چند طاق نما و يک حوض کوچک آب سرد بودو در دوسوي خزينه دو خلوت بصورت قرينه قرار داشت ونظافت خانه و توالت در گوشه اي قرارداشتند و کارگران داخل حمام عبارت بودند از چند دلاک و يک پادو، آبگير و دو سه پادو......
احترام به افراد بزرگتر در حمام

يکي از آن آداب اين بود که هر کس وارد حمام مي شد، براي اظهار ادب و تواضع نسبت به افراد بزرگتر که در صحن حمام نشسته، مشغول کيسه کشي و صابون زدن بودند، يک سطل يا طاس بزرگ آب گرم از خزينه حمام بر ميداشت و بر سر آن بزرگترمي ريخت. البته اين عمل به تعداد افراد بزرگ و قابل احترام که در صحن حمام نشسته بودند تکرار مي شد. و تازه وارد وظيفه خود مي دانست که بر سر يکايک آنان با رعايت تقدم و تأخر آب گرم بريزد. بسا اتفاق مي افتاد که يک يا چند نفر از آن اشخاص مورد احترام در حال کيسه کشيدن و يا صابون زدن بودند و احتياجي نبود که آب گرم به سر و بدن آنها ريخته شود، مع ذالک اين عوامل مانع از اداي احترام نمي شد و کوچکترها به محض ورود به صحن حمام خود
را موظف مي دانستند که يک طاس آب گرم بر سر و بدن آنها بريزند
و بدن وسيله عرض خلوص و ادب کنند.

ورود حمام به خانه
از اواسط دوران قاحاريه در ميان ثروتمنان رسم بر اين بود که در منزل حمام مي ساختند و مهماني حمام به يکديگر مي دادند
که اين بيشتر ميان شاهزاده خانم ها رسم بوده است. نمونه بارز اين خانه ها خانه تاريخي عامريهاي کاشان مي باشد
وليکن دراواخر دوران بهلوي حمام وارد خانه ايرانيان شد ومي توان گفت از آن زمان کم کم رسم ورسومات گذشته از يادمان رفت
مراسم هاي که در حمام برگزارمي شد

ديدن عروس قبل از خواستگاري
حنابندان عروس و داماد
جشن بدنيا آمدن نوزاد

مراسم حنا بندان عروسصبح روز حنابندان خانواده داماد حنا وصابون وکيسه را با نواختن مطربها و باشيدن نقل به خانه عروس مي بردند .
شب قبل روز عروسي تمام ميهمانان دعوت شده به خانه عروس مي رفتند وبر دست وبايشان حنا مي گذاشتند وبه حمام مي رفتند
البته مزد حمام تمام شرکت کنندگان به عهده خانواده داماد بود.
رسم بوده تا دختران در مراسم حنابندان دعوت شوند تا بختشان باز شود.
حنا بندان داماد
اين مراسم در ساعت 10 صبح روز عروسي برگزار مي شد اما تمام اين مراسم در حمام بوده وهمراهان داماد عبارت بودند از برادران ,عمو دايي ودوستان داماد .
دلاک در حمام وظيفه اش اصلاح سر و صورت داماد و همچنين او بر دست و باي داماد حنا مي گذاشت .
لازم به ذکر است که درطول زماني که داماد و همراهانش در حمام بودند مطربها خارج از حمام به نوازندگي مشغول بودند.
خوراکي هاي مورد استفاده درحمام
انار
آب انار
ليموناد
لبو
کوفته
ترشي
کله پاچه
 

mehdiezz

عضو جدید
رفتن به گرمابه هاى صفوى

رفتن به گرمابه هاى صفوى

:gol:رفتن به گرمابه هاى صفوى



ژان شاردن سياح فرانسوى كه زمان شاه عباس به اصفهان سفر كرده شمارگرمابه ها ى شهراصفهان را بيش از
۶۰ باب ذكر مى كند.اگرچه امروزه همه آن گرمابه ها باقى نيست اما كارشناسان اعتقاد دارند بازهم بيشترين شمار حمام هاى قديمى با معمارى سنتى در اين شهر به چشم مى خورد.به گزارش اداره شناسايى و ثبت سازمان ميراث فرهنگى گردشگرى و صنايع دستى استان اصفهان، هم اكنون نزديك به ۱۸ حمام تنها در شهر اصفهان و نزديك به ۵۵ حمام در استان اصفهان درفهرست آثار تاريخى به ثبت رسيده است. اين در حالى است كه شمار حمام هاى موجود و شناسايى شده كه هنوز به ثبت نرسيده اند بسيار بيش از اين تعداد است .گرمابه على قلى آقا، دردشت، شازده ها، رهنان، وزير، شيخ بهايى، شاه على، شاه، شيخ على خان و....نمونه اى از شناخته شده ترين حمام هاى اصفهان است كه برخى مانند على قلى آقا و وزير مرمت شده و كاربرى هايى چون موزه مردم شناسى يا فرهنگى آموزشى (حمام وزيربه يكى از زيرمجموعه هاى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان بدل شده است ) يافته اند.برخى نيز در دست مرمت اند و باقى نيز مانند حمام شيخ بهايى با مشكلات حاشيه اى دست به گريبان بوده و به حال خود رها شده است. در اين ميان اما متأسفانه حمام هايى بوده اند كه طى دوره گذار توسعه شهر تخريب شده اند. يكى از مهمترين اين حمام ها كه متأسفانه باوجود ثبت در فهرست ميراث فرهنگى ويافتن كاربرى مناسب قربانى توسعه شهر و منافع عده اى شد، حمام خسرو آقا درابتداى خيابان حكيم اصفهان بود كه نزديك به ۱۲ سال پيش تخريب شد. جالب است بدانيد على قلى آقا و خسرو آقا دو برادرى بودند كه حمام هايى به نام خود برپا كردند.در بافت شهرهاى اسلامى از قديم حمام ها از اهميت خاصى برخوردار بوده و بيشتر بانيان آنها حاكمان، اعيان و افراد خيرى بوده اند كه به قصد ثواب و نفع عموم اقدام به ساخت حمام مى كرده اند.
جاذبه هاى كهن
على قلى آقا در زمان خود (عصر صفوى) مجموعه اى در يكى از محلات اصفهان برپا كرد كه شامل بازارچه، مسجد، گرمابه، كاروانسرا، سقا خانه و ....است
اين گرمابه در گذشته و در زبان مردم محل به حمام دوقلو معروف بوده است.چون مانند بسيارى از حمام هاى قديم از دو بخش مختص زنان و مردان ساخته شده بود و دو در جداگانه نيز داشت.سربينه يا بخش زنانه كوچك تر با معمارى زنانه تر و بخش مردانه بزرگ تر بوده است كه به تناوب و همزمان مورد استفاده قرار مى گرفته است.حمام هاى بزرگ و كوچك على قلى آقا كه به ثبت آثار ملى رسيده است جداى از ويژگى هاى حمام هاى ايرانى از ارزش خاص تاريخى و هنرى برخوردار است.تزيينات كاشى هفت رنگ معرق با نقوش اسليمى و ختايى، انسانى، نقش گل و مرغ و آهك برى زمان صفويه و نقاشى هاى دوره قاجار كه بعدها به آن اضافه شده است ازاين جمله است.جالب اينكه نقاشى هاى مربوط به حمام بزرگ يا مردانه بيشتر صحنه شكار است و نقاشى هاى حمام كوچك تر ظروف ميوه و... ساختمان چهارحوض اين حمام كه در ضلع جنوبى گرمخانه با پوشش طاق و چشمه بر روى هشتى ستون سنگى و در دو طرف، نيم هشتى هاى زيبا يى قد برافراشته فضاى معمارى شكوهمندى را به وجود آورده است. اين حمام كه نزديك به دو سال ازمرمت و تغيير كاربرى آن مى گذرد براى مردم اصفهان و گردشگران كمتر شناخته شده. اكنون با مجسمه هايى از موم كه در هر يك از غرفه هاى آن قرار گرفته ( به نشانه يك طيف - طبقه يا قشرى از جامعه آن روز اصفهان ) به همراه انواع ابزار و وسايل حمام، آن را به يكى از جاذبه هاى زيباى مردم شناسى در اصفهان بدل نموده است
حمامى كه كانون پرورش فكرى شد
اين حمام درمنتهى اليه محله تاريخى دردشت وكوچه حاج محمد جعفر آباده اى واقع شده و جزيى از يك مجموعه معمارى است كه به موجب سنگ نوشته موجود در حمام به وسيله يكى از وزيران شاه عباس دوم ساخته شده است.اين بنا نيز كه به شيوه حمام هاى آن دوره ساخته شده از سطح كوچه پائين تر است و شامل سربينه، گرمخانه و خزينه و گاورو چاه و منبع آب است.
پوشش طاق گنبدى آن داراى روزنه هايى براى تأمين روشنايى است.بنا در اصل داراى تزئينات زيباى كاشى كارى مزين به نقوش مينياتور بوده كه هم اكنون تنها بخش كمى از آن باقى مانده است.
حمام دردشت
حمام دردشت معروف به حمام بازارچه از جمله ساخته هاى آقا مؤمن برادر آقا نوراست كه در زمان شاه عباس و شاه صفى بنا گرديده. اين حمام نيز داراى كاشيكارى هفت رنگ بانقوش گل و بوته واسليمى است كه با گذشت زمان در معرض زوال قرار گرفته است. سربينه آن هشت ضلعى است با پوشش طاق و گنبد كه در رأس گنبدها نورگيرهاى شيشه دار تعبيه شده است.اين حمام در كنار بازارچه و كاروانسرايى به همين نام تشكيل يك مجموعه را مى دهد كه هم اكنون از سوى سازمان نوسازى و بهسازى شهردارى اصفهان در دست مرمت است. مرمت اين حمام تا كنون
۳۱۰
ميليون تومان هزينه داشته وهنوز كاربرى خاصى براى آن تعريف نشده است.
حمام رهنان با بزرگ ترين بينه
اين حمام نيز همانند حمام على قلى آقا دو قلو است و برخلاف ديگر حمام ها مربوط به دوره زنديه است. حمام رهنان در محله اى به همين نام واقع شده است.از جمله ويژگى منحصر به فرد اين حمام بينه بزرگ با پوشش گنبدى آن است كه
۱۶ ستون بار پوشش طاق آن را تحمل مى كند.برخلاف ديگر گرمابه ها سكوى ويژه تعويض لباس در بينه بزرگ حمام رهنان در مركز آن قرار دارد. پيشرفت فيزيكى مرمت اين حمام تاكنون ۴۰
درصد بوده است.گفته مى شود حمام رهنان داراى بزرگ ترين بينه در ميان حمام هاى قديمى است.
حمام شازده ها
حمام شازده ها در تقاطع بازارچه رنگرزها و بازارچه نو اصفهان واقع شده و يكى از شاهزادگان صفوى بانى آن بوده به همين علت به اين نام معروف شده. از جمله ويژگى هاى معمارى و تزيينات اين حمام نقاشى علائم بروج دوازده گانه است كه بر روى گچ نقاشى شده و امروزه بخشهايى از آن باقى مانده است. دركل تزيينات اين حمام به نسبت حمام هاى ديگر ساده مى نمايد.اين حمام نيز هم اكنون در دست مرمت است .هزينه مرمت آن تا اين لحظه
۲۰۰
ميليون تومان برآورد شده است.
حمام شيخ بهايى در انتظار
شايد گفتن و نوشتن از حمام شيخ بهايى و اعجاز علم ومعمارى اين دانشمند ايرانى بيش از اندازه تكرارى باشد.همين بس كه اين حمام كه امروزه به مخروبه اى بدل شده ودر كش و قوس مشكلات حاشيه اى گرفتار ، براى خلاصى به اعتبارى نياز دارد كه ظاهراً نه شهردارى و نه سازمان ميراث فرهنگى امكان پرداخت آن را ندارند.بر همين اساس مقرر شده بود در ميان مصوبات سفر استانى رئيس جمهور اعتبارى نيز در رديف تفاهمنامه هاى سازمان ميراث فرهنگى براى اين بنا اختصاص يابد.
 

mehdiezz

عضو جدید
تاریخچه حمام های عمومی در ایران

تاریخچه حمام های عمومی در ایران

. امروز هم حمام عمومي در غالب نقاط ايران وجود دارد، منتها فرقش با حمامهاي قديم اين است که در حمامهاي قديم از خزينه استفاده مي شد؛ ولي در حمامهاي عمومي جديد دوشتهاي متعدد جاي خزينه را که به هيچ وجه منطبق با اصول بهداشتي نبود گرفته است. در حمامهاي عمومي خزينه دار که امروزه در ايران کمتر وجود دارد سنن و آدابي را از قديم رعايت مي کردند که بعضاً جنبه ضرب المثل پيدا کرده است.

يکي از آن آداب اين بود که هر کس وارد حمام مي شد، براي اظهار ادب و تواضع نسبت به افراد بزرگتر که در صحن حمام نشسته، مشغول کيسه کشي و صابون زدن بودند، يک سطل يا طاس بزرگ آب گرم از خزينه حمام بر ميداشت و بر سر آن بزرگتر مي ريخت. البته اين عمل به تعداد افراد بزرگ و قابل احترام که در صحن حمام نشسته بودند تکرار مي شد. و تازه وارد وظيفه خود مي دانست که بر سر يکايک آنان با رعايت تقدم و تأخر آب گرم بريزد. بسا اتفاق مي افتاد که يک يا چند نفر از آن اشخاص مورد احترام در حال کيسه کشيدن و يا صابون زدن بودند و احتياجي نبود که آب گرم به سر و بدن آنها ريخته شود، مع ذالک اين عوامل مانع از اداي احترام نمي شد و کوچکترها به محض ورود به صحن حمام خود را موظف مي دانستند که يک طاس آب گرم بر سر و بدن آنها بريزند و بدن وسيله عرض خلوص و ادب کنند.

از آداب ديگر در حمام عمومي خزينه دار قديم اين بود که اگر تازه وارد کسي از آشنايان و بستگان نزديک و بزرگتر از خود را در صحن حمام مي ديد، فوراً به خدمتش مي رفت و به منظور اظهار ادب و احترام او را مشت و مال مي داد يا اينکه ليف صابون را به زور و اصرار از دستش مي گرفت و پشتش را صابون مي زد.

سنت ديگر اين بود که هر کس وارد خزينه حمام مي شد به افرادي که شست و شو مي کردند سلام مي کرد و ضمناً در همان پله اول خزينه دو دست را زير آب کرده، کمي از آب خزينه بر مي داشت و به يکايک افراد حاضر از آن آب حمام تعارف مي کرد. براي تازه وارد مهم و مطرح نبود که افراد داخل خزينه از آشنايان هستند يا بيگانه، به همه از آب مفت و مجاني تعارف مي کرد و مخصوصاً نسبت به افراد بيگانه بيشتر اظهار علاقه و محبت مي کرد زيرا آشنا در هر حال آشناست، و دوست و آشنا احتياج به تعارف ندارند. در هر صورت اين رسم از قديمترين ايام يعني از زماني که حمام خزينه به جاي آب چشمه و رودخانه در امر نظافت و پاکيزگي مورد استفاده قرار گرفت، معمول گرديد.

بي فايده نيست که اطلاعات زير درباره حمامهاي قديم و آداب حمام رفتن، از نوشته شادروان علي جواهر کلام نقل شود:

«در عهد قاجاريه حمام رفتن در فصل زمستان کار دشواري بود و غالب مردم اواخر پاييز حمام مي رفتند و تا شب عيد رنگ حمام را نمي ديدند. اين وضع منحصر به ايران نبود، فرنگيها هم تا پيش از جنگهاي صليبي اصلاً اطلاعي از حمام نداشتند و همين که ايام جنگهاي صليبي به شرق آمدند با حمام آشنا شدند. مع ذالک باز هم تا مدتي بعد از آن حمام نرفتن در فرنگستان مد بود و مشهور است که يکي از ملکه هاي فرانسه هميشه افتخار مي کرد که پنجسال است به حمام نرفته است.

حمامهاي قديم معمولاً چند متر از سطح کوچه و بازار پايينتر بود؛ چون اگر غير از اين مي بود آب به خزانه سوار نميشد. سر در حمام شکل ديو و رستم و يا شيطان و مالک دوزخ را نقاشي مي کردند و هنوز هم بنده فلسفه آن را نفهميده ام که نقش شيطان و ديو و رستم، با سر در حمام، چه مناسبت دارد. در هر صورت چندين پله پايين مي رفتيم تا به سر بنه يا رختکن مي رسيديم. ''بينه'' يک حياط سرپوشيده اي بود که وسط آن حوض بزرگي قرار داشت. اطراف بينه سکوهاي بلندي ديده مي شد که در آنجا رخت مي کندند. استاد حمامي در کنار يکي از آن سکوها يا بالاي يکي از سکوها مي نشست و جعبه دخل را هم بغل دستش مي گذاشت. از سقف بينه چراغ بزرگ گرد سوز و گاهي هم چهلچراغ تا بالاي حوض آويخته بود. دور تا دور سکوهاي رختکن تير مي گذاشتند و به آن تيرها گويهاي شيشه اي رنگارنگ مي آويختند. يک تغار (کاسه بزرگ سفالين) محتوي آلو و آب آلو روي چهارپايه نزديک حوض بود و چندين کاسه کوچک با قاشقهاي چوبي پهلوي تغار مي گذاشتند. در ايام زمستان به جاي آب آلو، لبو و آب لبو را با کمي سرکه توي تغار مي ريختند. علاوه بر استاد حمامي يک نفر به نام ''جامه دار'' يک نفر به اسم ''مشت و مالچي'' و يک نفر هم به عنوان ''پادو'' در سر بينه حضور داشتند و تا مشتري وارد مي شد، پادو کفش مشتري را زير سکو مي گذاشت و يک لنگ خشک روي سکو پهن مي کرد. مشتري که لخت مي شد، پادو يک لنگ ديگر به او مي داد. مشتري آن لنگ دوم را به کمر مي بست. لباسهايش را توي آن لنگ اول مي پيچيد و از سکو پايين مي آمد. از دالان تاريکي مي گذشت، و در صحن حمام را مي گشود و توي حمام مي رفت. در اينجا چند شاه نشين و چند ايوان و چند طاق نما و يک حوض کوچک آب سرد بود و کارگران داخل حمام عبارت بودند از چند دلاک و يک پادو، آبگير و دو سه پادو....»

اين نکته جالب هم ناگفته نماند که ايرانيان تا عصر قاجاريه توي خزانه حمام نمي رفتند، زيرا به گفته مورخ معاصر شادوران رحيم زاده صفوي همه حمامهاي ايران، درهايش بسته بود و يک روزنه به نام آخور مي ساختند که به خزانه متصل بود و از آنجا آب برداشته خود را مي شستند. در آن زمان مردم توي خزانه نمي رفتند و درهاي خزانه ها فقط قرن گذشته باز شد و موجب کثافت گرمابه ها گشت
 

mehdiezz

عضو جدید
حمامها و آب انبارها در اردبيل

حمامها و آب انبارها در اردبيل


حمام پير زرگر اردبيل
اين حمام در ورودي و راهرويي ساده دارد، اما رخت كن آن که با سكوهاي قديمي، شاه نشين ها، كف سنگ فرش و حوض سنگي هشت ضلعي با چهار بازوي سنگي كه با يك پله كوچك به سكوي رخت كن منتهي مي شود، شكل قديمي خود را حفظ كرده است
سقف رخت كن با نواري كه با گل هاي تكراري نقاشي شده، قاب گرفته شده است و اين نوار از پايين به آويزها و از بالا به عرقچين گنبد محدود مي شود. رويه گنبد با عدد «بته ترمه» بزرگ به چهار قسمت تقسيم شده و بين آن ها، تصاويري از ملايك و گل و بوته هاي اسليمي نقاشي شده است. اما در زير عرقچين، كنگره اي مركب از 16 آويز به صورت گردنبندي قرار گرفته كه در متن آن ها گل و بوته هاي اسليمي نقاشي شده است. يك رديف پايين تر در رويه دوازده آويز، صحنه هاي مجلسي نقاشي شده است. بقيه آويز و چهار فيل گوش ميان آن ها سفيد كاري شده و آثار نقاشي آن از بين رفته است. نقاشي هاي ديوار شاه نشين ها هم در نتيجه سفيد كاري از بين رفته است ولي نمونه نقاشي هاي شاه نشين ها را مي توان در شاه نشين سمت راست در ورودي حمام ديد. اين شاه نشين با يك ديوار جديد از رخت كن جدا شده و به صورت انبار خرده ريز در آمده است. در يكايك ديوارهاي آن، نقاشي هاي قديمي ديده مي شود. داخل حمام، به صورت چهار طاقي بلند با آويزهاي متعدد و يك گنبد كوچك نسبت به وسعت حمام است و ابعاد آن 5× 4 متر مي باشد. ديوار خزينه آب گرم و در ورودي، با طاق نماي كم عمق ساخته شده است
حمام اوچ د كان اردبيل
ا ين حمام در محله اوچ دكان اردبيل واقع است و نسبت به ديگر حمام هاي قديمي شهر، از اصالت بيش تري برخوردار است. بر مبناي ماده تاريخي كه در سنگ نبشته بالاي طاق نماي سر در ساخته شده، بناي حمام يک سال به طول انجاميده است(سال هاي 1285 و 1259 هجري قمري(دهليز حمام، محوطه اي شش ضلعي با شش طاقچه مي باشد، كه بين طاق نماهاي هر طاقچه گوشواره اي كوچک ساخته شده و روي گنبد كروي كنگره داري قرار داده شده است. رختكن حمام چهار طاق عريض و كم عمق دارد. تمام سطوح داخلي آن به جز قسمتي از نبش ديوار ها با نقاشي هاي روغني پوشيده شده است.
تقسيم بندي شاه نشين هاي اين حمام، منطقي و چشمگير است و در هر جاي آن، نسبت به وسعتش نقاشي هايي شده است. ديگر قسمت هاي حمام، سطح ديوارها، آويزها و سطح رختكن نيز متناسب با فضا و وسعت موجود با اسليمي هاي گل و برگ ساده يا اسليمي توريقي ساده، صحنه هاي تشريفاتي مربوط به خادم ها، ترنج، گل هاي شاه عباسي و گلبرگ هاي ريز و… با نقاشي هاي مختلف مزين شده است و همين تزيين نقاشي از ويژگي هاي بارز اين حمام قديمي مي باشد كه ستايش هر بيننده اي را بر مي انگيزد
حمام پير عبدالملک(ميرزا حبيب) اردبيل
اين حمام در محله پير عبدالملک اردبيل واقع شده است. در ورودي و هشتي جالب توجهي ندارد، اما رخت كن آن شكل و سبكي ديگر دارد و به صورت چهار طاقي است. بالاي طاق نماها، طاق نمايي تزييني ساخته شده و پايه آن ها با يک فيل گوش ساده و آويز هاي باريک گسترده تزيين شده است. رختكن حمام، گنبدي كروي و سفيد كاري مي باشد و بين رختكن و داخل حمام، محوطه كوچک سكوداري وجود دارد كه براي حفظ تعادل هوا، بين دو نقطه ساخته شده است. يكي از ديوارهاي اين محوطه ساده و معمولي مي باشد و سه ديوار ديگر آن داراي طاق نما و آويز بندي است كه در سقف به يک ستاره منتظم هشت پر منتهي مي شود. در داخل حمام، يک صحن بزرگ به ابعاد 5× 5 متر قرار دارد كه دو ديوار آن (ورودي و خزينه آب گرم) طاق نما و آويز بندي شده است. ديوارهاي طرفين آن به دو شاه نشين بزرگ و عميق اختصاص يافته است. ديوارهاي شاه نشين ها به سه طاق نما، گوشواره هاي حد فاصل طاق ها و آويزهاي متعددي كه به رواق هاي بسيار زيبا و بزرگ منتهي مي شوند، تزيين يافته اند

حمام حاج شيخ اردبيل
حمام «حاج شيخ» اردبيل، در كوي عالي قاپوي اين شهر واقع شده است و مورد استفاده قرار مي گيرد. در ورودي آن ساده، ولي داراي هشتي بسيار زيبا با گنبد و 16 عدد آويز ساخته شده كه در حد فاصل گنبد و هشت طاق نماي سكودار است
رختكن حمام داراي چهار رواق است و به همين اندازه ستون هشت ضلعي دارد كه طاق هاي جناغي مختلف بلند و كوتاه روي آن ها قرار دارد. نيم گنبد رواق ها بر طاق نماها استقرار يافته است. همه ديوارها و سقف پوشيده از نقاشي هاي تزييني مختلف بوده كه در حال حاضر به علت سفيد كاري از بين رفته است. از اين تزيينات، فقط در گوشه جنوبي، زير گنبد كوچک كنج رختكن، نقاشي هايي از گل و بوته و برگ اسليمي ساده باقي مانده است. داخل حمام، دو شاه نشين بزرگ متقابل و دو نيم گنبد كوچک وجود دارد. گنبد اصلي بلند و با آويزهاي گسترده بر طاق نماها و نيم ستون هاي مربع تكيه دارد. راه حمام كاشي كاري معمولي شده است. قدمت بناي حمام معلوم نيست، ولي تعمير كنندگان عمر آن را در حدود 300 سال ذكر مي كنند
حمام ملا هادي اردبيل
حمام «ملا هادي» يا «حاج محسن» در كوچه ملا هادي اردبيل واقع شده است. اين حمام يک در ورودي ستون دار با آجر قرمز و گنبد معمولي دارد. رختكن آن هشت ضلعي است و روي آن، گنبدي مدور قرار دارد. حمام به دو بخش زنانه و مردانه تقسيم شده است. از تزيينات اوليه آن تنها نقاشي هاي آن باقي مانده اند كه در قسمت زنانه مشهود است. پا طاق گنبد حمام با آويزهاي منظم تزيين شده است

حمام پير (حاج رحيم) اردبيل
اين گرمابه در محله سرچشمه اردبيل واقع شده و به جز هشتي و در ورودي آن بقيه ساختمان تا حدودي شكل اصلي خود را حفظ كرده است. رختكن به صورت چهار طاقي كامل ساخته شده و چهار ستون دارد كه به فاصله شش متري از يكديگر قرار گرفته اند. رختكن و فضاهاي داخل حمام شبيه به يكديگرهستند و تعداد ستون ها، نوع طاق نما و گنبد كروي شكل آن ها مشترک است. در رختكن و داخل حمام آن، به ترتيب دو و سه رديف آويز در زير عرقچين گنبد وجود دارد
حمام صفويه اردبيل
حمام صفويه در خيابان نايبي سابق اردبيل واقع شده و داراي ستون هاي مربع در رختكن و گنبد ضربي معمولي است. ديوارها و سقف اين حمام سفيد كاري شده اند.
 

mehdiezz

عضو جدید
معرفی حمام های استان کرمانشاه

معرفی حمام های استان کرمانشاه

:gol: معرفی حمام های استان کرمانشاه




حمام حاج شهبازخان

حمام شهباز خان در بافت قدیمی شهر کرمانشاه، در خیابان مدرس قرار دارد. این حمام نیز مانند بسیاری از حمام های دوره قاجاریه شامل سربینه یا رخت کن، گرم خانه و خزینه های آب سرد و گرم است. سطوح داخل گنبدهای آن به وسیله آهک بری مقرنس کاری شده است و قسمت سربینه نیز به وسیله نقاشی های دیواری تزیین شده است.
این حمام به دستور «حاج شهباز خان» پسر «منوچهر خان بیگلربیگی» یکی از رجال سیاسی و اجتماعی دوره قاجار در کرمانشاه. به سال 1232 ه.ق ساخته شد.

حام حسن خان

این حمام در کنار تکیه معاون الملک شهر کرمانشاه قرار دارد و در حقیقت با این تکیه یک مجموعه را تشکیل داده است. این حمام نیز دارای سربینه، گرم خانه و فضاهای متعدد دیگری است. در سربینه و گرم خانه حمام، گنبدها بر روی ستون های سنگی که به شیوه مارپیچ تزیین شده اند، قرار دارند. این حمام در اواسط دوره قاجاریه ساخته شد و به مرور زمان متحمل خسارات فراوانی گشت. در سال جاری، میراث فرهنگی کرمانشاه اقدام به مرمت و بازسازی آن نموده است.




این حمام در محله «شرآباد» کنگاور قرار دارد. ورودی حمام در جبهه شمالی است. این ورودی از طریق هشتی کوچک گنبدداری به سربینه راه می یابد. سربینه یا رخت کن فضای مستطیل شکلی به ابعاد 50/7×35/3 متر است. در چهار کنج سربینه، صفه های کوچکی با طاق جناغی تعبیه شده است. پوشش اصلی سربینه شامل یک طاق گنبدی در میانه و دو نیم گنبد در طرفین، بر روی این طاق ها قرار دارد. در دو صفه، درگاه گرم خانه و هشتی ورودی قرار دارد و صفه های دیگر به رخت کن اختصاص داده شده است.
سربینه از طریق راهرویی به طول چهار متر به گرم خانه منتهی می شود. گرم خانه به ابعاد 50/7×60/4 متر است و نقشه آن به سربینه شباهت دارد. در اضلاع شرقی و غربی گرم خانه، صفه هایی تعبیه شده است. در پشت صفه شرقی، خزینه آب گرم قرار دارد. در اضلاع شمالی و جنوبی آن نیز صفه های طاق دار کوچک تری ساخته شده است. در ضلع شمال شرقی گرم خانه، محوط وسیع مستطیل شکلی به طول 30/5 متر و عرض سه متر وجود دارد . پوشش سقف گرم خانه یک گنبد در میانه و دو نیم گنبد در طرفین است. این حمام در اواخر دوره قاجاریه ساخته شد و در سال های اخیر تغییراتی در آن صورت گرفته است.

حمام قلعه

این حمام در ضلع جنوبی قلعه «ساری اصلان» کنگاور قرار دراد. سربینه حمام، محوط هشت ضلعی است که در هر ضلع آن صفه ای ایجاد شده است. در دو صفه، درگاه ورودی و در پنج صفه دیگر، رخت کن دیده می شود. طاق تمام صفه ها هلالی است و بر روی آنها پوشش گنبدی سربینه قرار گرفته است. در مرکز سربینه، حوض هشت ضلعی سنگی قرار دارد. سربینه با آهک بری های زیبایی تزیین شده است.
گرم خانه حمام محوطه چهار ضلعی به ابعاد 67/6×3 متر است و در داخل آن دو ستون هشت ضلعی دیده می شود. بر روی این ستون ها و دیوارهای کناری، پوشش طاق و گنبد گرم خانه قرار دارد. در ضلع شرقی و غربی گرم خانه، خزینه آب گرم و سرد و در ضلع جنوبی و شمالی، چند سکوی طاق دار به چشم می خورد. این حمام ظاهراً هم زمان با ساخت قلعه سازی اصلان در دوره قاجاریه بر پا شده است.



حمام حاج اصغر خان

این حمام در خیابان شهدا، بین دو محله گچ کن و گرگون کنگاور قرار دارد. سربینه حمام، فضایی هشت ضلعی است و اضلاع آن دو به دو با هم برابرند. در هر ضلع سربینه، صفه ای به عرض دو متر و عمق 75/2 متر قرار دارد. در دو صفه آن درگاه هایی برای دسترسی به گرم خانه و بیرون از بنا تعبیه شده است. صفه های دیگر به رخت کن اختصاص دارد. در وسط صفه شرقی، ورودی به سربینه و در وسط صفه شمال شرقی، راهروی ورودی به گرم خانه قرار دارد. در وسط سربینه، حوضی هشت ضلعی از سنگ تراشیده شده، ساخته اند. گرم خانه حمام فضایی چهار ضلعی به ابعاد 04/8×54/8 متر با پوشش سقف گنبدی است. بام گرم خانه از دو قسمت تشکیل شده است.
در ضلع شمالی بنا، خزینه آب گرم و خزینه آب سرد دیده می شود. خزینه آب گرم و سرد گرم خانه در دوره اخیر به دوش و خلوتی تبدیل شده است. این حمام نیز در اواخر دوره قاجاریه ساخته شده و بارها مورد مرمت قرار گرفته است.
حمام سيد نور : واقع در محله چنانی
حمام بی بِی‌ : واقع در خيابان نواب
حمام بيگلر بيگی: واقع در خيابان مدرس
حمام سرتيپ : واقع در خيابان مدرس ( پاركينگ شهرداری)

منبع : سازمان ميراث فرهنگي كرمانشاه
 
آخرین ویرایش:

mehdiezz

عضو جدید
معرفی حمام های تاريخی استان كردستان

معرفی حمام های تاريخی استان كردستان

:gol:معرفی حمام های تاریخی استان كردستان

حمام پاشاخان

این حمام در محله " قطارچیان" شهر سنندج قرار دارد و یكی از قدیمی ترین حمام های شهر سنندج است. حمام " پاشاخان" دارای هشتی، رخت كن، گرم خانه، خزینه، خلوتی، سرویس های بهداشتی و ... است. این بنا متأثر از سبك معماری اصفهانی و با مصالح محلی ساخته شده و در دوره های متعدد مورد استفاده قرار گرفته است.
حمام حسن آباد

در داخل شهر حسن آباد یاسوكند، حمامی قدیمی وجود دارد كه از لحاظ معماری حائز اهمیت است. این حمام دارای ورودی، هشتی، حمام گرم و سرد، تون ( گرمخانه ) ، خزینه، اتاق تقسیم آب و... است. تمام فضاها با روش طاق و گنبد با سنگ لاشه ای مسقف شده كه از ویژگی های بارز بنا است.
در این بنا از ملات آبی به خوبی استفاده شده است و نشان می دهد با وجود این كه معمارِ حمام محلی بوده ، از اصول معماری و طرح ها و عناصر مكمل آن آگاهی كامل داشته است. این حمام احتمالاً در دوره زندیه ساخته شده است.
حمامِ خان ( ظهیری)

این حمام در ضلع شمالی بازار سرپوشیده سنندج، پایین تر از مسجد داروغه واقع است. حمام دارای بخش های مختلفی از جمله سردر ورودی، سربینه ( رختكن ) ، حمام گرم، خزینه و... است. بر طبق كتیبه سنگی موجود در سردر ورودی ، حمام در سال 1220هـ.ق به دستور " امان الله خان اردلان" ساخته شد و بعدها به سبب تملك آن توسط " امین التجار" در سال 1296 هـ.ق ( دوران حكومت فرهاد میرزای معتمدالدوله، عموی ناصرالدین شاه) مورد مرمت و باز سازی عمده قرارگرفت. كتیبه موجود نیز گویای این امر است. تزیینات معماری مسجد شامل آهك بری های پركار با نقوش گل و گیاه و حیوانی ، كاشی كاری های هفت رنگ با نقش مایه های بومی و محلی و نیز سنگ فرش مرمرین است .
این حمام قابل مقایسه با حمام " قصلان " در روستای قصلان شهرستان قروه است و یكی از بزرگترین حمام های كردستان به شمار می آید. احتمالاً این حمام به پیش از دوره ی قاجار تعلق دارد و شاید در دوره ی صفویه ، هم زمان با قلعه و بازار ساخته شده باشد . تاریخ موجود در كتیبه نیز احتمالاً مربوط به زمان مرمت آن است.
حمام خدری

در كنار پاساژهای متعدد شهر بانه كه با نام " خدری " معروف است ، حمامی قدیمی وجود دارد كه دارای فضاهای مختلفی است و مشابه آن در بیشتر حمام های قدیمی استان كردستان دیده می شود . این حمام فاقد تزیینات است ، ولی فعلاً قدیمی ترین اثر معماری موجود در شهر است و باید مورد مرمت كامل قرار گیرد.
حمام شجاع لشكر

این حمام قدیمی در كوچه " یمین لشكر " از محله سرتپوله ، مجاورمنزل " شجاع لشكر" واقع شده و به نظر می رسد كه متعلق به همین شخص بوده است. این حمام كه كوچك تر از حمام های شهری است دارای ورودی، حمام سرد، گرم خانه، میان دو خزینه، تون حمام و ... است. تزیینات حمام كمتر قابل مشاهده است، چون در سال های اخیر روی آن به طور كامل پوشیده شده است. ساخت حمام به دوره قاجاریه باز می گردد.
حمام شیشه

حمام شیشه در ضلع شمالی بلوار كردستان و مجاور پل و مسجد " ملاویسی " قرار دارد و از بناهای عمومی و قدیمی شهر سنندج به شمار می رود. این حمام دارای فضاهای ورودی، هشتی، سربینه و حمام گرم با ستون های سنگی است. سكوها، آب نمای گرم و سرد، خزینه و خلوتی بنا دارای خصوصیات ویژه ای است. در حمام زنانه در كوچه مجاور حمام قرار دارد.
از در و پنجره ها و شیشه های رنگی، كه وجه تسمیه حمام به آن باز می گردد، آثار زیادی باقی نمانده است. از دیگر ویژگی های این بنا، تزیینات آهك بری است كه شامل نقش های مختلف گیاهی و حیوانی است. به احتمال قریب به یقین این حمام در دوره قاجار بنا شده است. حمام شیشه تا چند سال پیش مورد استفاده بود.
حمام صلاحی

در ضلع شرقی خیابان فردوسی و مجاور بازار قدیمی سنندج ، در زیر مغازه های پیرامون، حمامی قرار دارد كه به گرمابه ممتاز( صلاحی) مشهوراست. این حمام در سطح پایین تری از حمام های قدیمی شهر سنندج قرار دارد. این امر احتمالاً برای بهره گیری بهتر از قنات های قدیمی شهر بوده است.
حمام دارای بخش های مختلف شامل سردر ورودی، هشتی، حمام سرد، خلوتی، گرم خانه، خزینه و ... است. ویژگی انحصاری بنا، قرارگیری در سطح پایین و نوعی قوس های معماری و نیز چهار فضای گنبددار است كه هر یك عملكرد خاصی داشته اند. به نظر می رسد هم زمان با ساخت بازار و قلعه سنندج، این حمام ایجاد شده باشد. مجاورت حمام با بازار و كار هم زمان به آن مؤید این مدّعا است.
حمام عبدالخالق

این حمام در ضلع شرقی راسته بازار سنندج قرار دارد. تاریخ ساخت آن دقیقاً مشخص نیست و احتمالاً به دوره قاجاریه تعلق دارد. حمام دارای فضاهای مختلفی است كه در بیشتر حمام های استان نیز دیده می شود. آب لازم برای این حمام از آب جاری قنات های شهر تأمین می شود.
ارتفاع سقف این حمام نسبتاً بلند است و ستون های چهارگوش سنگی، آب نما، حجره ها، رخت كن، گرم خانه، خلوتی ها و سرویس خزینه ی آن تابع اسلوب حمام سازی ایرانی در دوره صفوی است . تزیینات معماری این بنا مشخص نیست، زیرا سطح دیوار آن با سیمان و كاشی جدید پوشانده شده است؛ ولی گفته می شود این حمام دارای تزیینات آهك بری كه در شهر سنندج بسیار رواج داشت، بود. این بنا با حمام " وكیل الملك" در شهر سنندج قابل مقایسه است و اكنون در تملك میراث فرهنگی استان كردستان قرار دارد.
حمام عمارت آصف

در داخل مجموعه عمارت" آصف وزیری" حمام كوچكی وجود دارد كه یكی از زیباترین حمام های غرب كشور است. این بنا به سبك معماری اصفهانی و مانند سایر حمام های استان اما در مقیاس كوچك تر ساخته شده و دارای ورودی ، محل انتظار، حمام سرد، رخت كن، میان در، حمام گرم ، خزینه خلوتی، تون ( گرمخانه ) ، سرویس بهداشتی و فضای اضافی برای منبع آب است.
این بنا دارای شش ستون سنگی با تزیینات طنابی است و از تزیینات آهك بری پركار، كاشی های خشتی آبی رنگ، حجاری روی سرستون ها و ستون های سنگی برخوردار است. تزیینات طنابی ستون ها و سرستون های این حمام، از ویژگی های منحصر به فرد آن است. این حمام فقط مورد استفاده اختصاصی خانواده آصف بود.
حمام عمارت مشیر دیوان

در داخل عمارت " مشیردیوان " حمامی به سبك حمام های قدیمی اما در مقیاس كوچك تر ساخته شده كه دارای ویژگی های خاص و بخش های مختلفی است. در داخل حمام سرد ، تزیینات كاشی كاری یك رنگ و آهك بری با نقش گیاهی و هندسی كار شده است. حمام گرم آن نیز آهك بری های پر كاری دارد و در كف ها از سنگ مرمر صیقل یافته ی "قصلان" استفاده شده و تمام فضاهای حمام با گنبد های آجری مسقف شده اند. زمان ساخت حمام به طور دقیق مشخص نیست؛ اما احتمالاً در دوره قاجار ساخته شده است. این حمام به طور اختصاصی در اختیار خانواده مشیر دیوان بود.
حمام عمارت ملا لطف الله شیخ الاسلام

در مجموعه عمارت "ملا لطف الله شیخ الاسلام سنندج " كه هم اكنون اداره كار میراث فرهنگی استان كردستان از آن بهره می گیرد. حمامی قدیمی وجود دارد كه در بخش اندرونی و در ضلع غربی طبقه زیرزمین عمارت قرار گرفته است. این حمام دارای تزیینات آهك بری و كاشی كاری یك رنگ است و طرح های هندسی – اسلیمی و حیوانی از مهم ترین نقوش آن به شمار می آید. این حمام دارای ورودی، حمام سرد، حمام گرم ، تون ، خزینه و خلوتی است و در كف سازی آن از سنگ مرمر استفاده شده است. این بنا هم زمان با كل مجموعه عمارت در دوره قاجار ساخته شد.
حمام عمارت وكیل

در مجموعه عمارت " وكیل الملك " و متصل به پارك سپیدار، حمامی قدیمی قرار دارد كه احتمالاً فقط مورد استفاده افراد خانواده وكیل بود. این حمام دارای فضاهایی است كه در تمام حمام های منطقه دیده می شود. به نظر می رسد این حمام هم زمان با احداث مجموعه عمارت وكیل كه به دوره زندیه باز می گردد، ساخته شده باشد. استفاده از آهك بری در سطح وسیع بر دیوارها و در فضاهای گرم و سرد حمام به چشم می خورد و نقش های به كار رفته برای تزیین حمام شامل اشكال هندسی، گیاهی و حیوانی است كه از نقش طاووس بیشتر استفاده شده است.
حمام قصلان

روستای " قصلان " در مسیر دینور- زنجان، در5 كیلومتری شمال شهر قروه قرار دارد. سرچشمه رودخانه شور و تپه بزرگ باستانی آن از عملكرد وسیع شهری قصلان در دوره های تاریخی حكایت دارد.
حمام زیبا و بزرگ قصلان و برج آن در سال 1255هـ.ق در روزگار " آصف اعظم " تعمیر شد. تاریخ ساخت حمام احتمالاً مربوط به اواخر عهد زندیه و در زمانی است كه " خسرو خان اول" به عنوان والی كردستان حكومت داشت.
این بنا دارای بخش های مختلفی مانند هشتی، حمام سرد، هشتی و میان در، حمام گرم، خلوتی های خصوصی وعمومی ، خزینه و تون است و تزیینات منخصر به فرد آهك بری با طرح های گیاهی، هندسی، انسانی و حیوانی درآن مشاهده می شود كه در نوع خود با اهمیت و قابل مقایسه با حمام خان در شهر سنندج است.
حمام منزل معمارباشی

در داخل منزل بزرگ " معمارباشی" كه به استاد " الله مراد اقلیدس" اشتهارداشت ؛ حمامی در مقیاس كوچك، با سبك معماری حمام های قدیمی ساخته شده كه از نظر معماری به ویژه تزیینات آهك بری حائز اهمیت است. طرح های هندسی، گیاهی و حیوانی این حمام در نوع خود منحصر به فرد و نشان گر اهمیت این فضا در شهر سنندج است. تاریخ دقیق ساخت حمام مشخص نیست؛ ولی با توجه به ساخت عمارت در اواخر دوره قاجار، احتمال دارد این حمام مربوط به اوایل عصر پهلوی باشد.
حمام وكیل الملك

این حمام كنارعمارت وكیل و مجاور بازارچه قدیمی وكیل در شهر سنندج واقع شده است. زمان ساخت دقیق آن مشخص نیست؛ اما براساس شواهد، نوع معماری و تزیینات وابسته به آن، چنین استنباط می شود كه احداث آن مربوط به دوران افشاریه و ادامه سبك صفوی باشد. این مهم به ویژه در عناصری مانند ورودی حجره انتظار، رخت كن، حمام گرم، هشتی، خزینه، آب انبار، تون و... به خوبی قابل مشاهده است.
حمام دارای تزیینات آهك بری است كه طی چند سال گذشته با سیمان روی آنها پوشانده شده است. حمام ، بسیار بزرگ و كف سازی های آن سنگی است و افزون بر آن، از آجر، سنگ و ملات آهك استفاده شده است. ستون های سنگی قطوری در داخل حمام سرد و گرم دیده می شود. در مجموع ، تركیب و قرارگیری فضا نشان گر ذوق و سلیقه بالای معمار است.
منبع : ميراث فرهنگي استان سنندج
 

mehdiezz

عضو جدید
حمام های معروف و تاريخی استان تهران

حمام های معروف و تاريخی استان تهران

:gol:آشنایی با حمام های معروف و تاریخی استان تهران












حمام شهرک طالقان

حمام قدیمیدر بافت قدیمی شهرک از توابع طالقان قرار دارد. با توجه به سنگ نبشته موجود ، حمام در سال 1261 هـ. ق در زمان قاجاریه احداث شد. مصالح به کار رفته در ساخت حمام ، سنگ و ملات گل و آهک بود. فرم حمام تقریباً به شکل مستطیل است.
ورودی بنا در ضلع جنوبی قرار دارد. بعد از عبور از دالان ، داخل سربینه می شویم که یک حوض آب کوچک در وسط آن قرار دارد. با یک راهروی نسبتاً طولانی از داخل سربینه ( رختکن حمام) به بخش شست و شو خانه داخل می شویم. خزانه آب گرم در شمال و خزانه آب سرد در شمال شرقی این قسمت قرار دارد.
حمام مصباح کرج

این حمام متعلق به اواسط دوره قاجاریه و در محلات قدیمی شهر کرج واقع است. ورودی حمام با هشت پله به کف حمام در عمق 5/3 متری مرتبط می شود.
سربینه یا رختکن شامل یک گنبد مرکزی است که در طرفین گنبد چهار گنبد کوچکتر گره پوش مشاهده می شود. فضاهای گرمخانه شامل محل نظافت خانه در جنوب با طاق گهواره ای ، شاه نشین در شمال با پوشش گهواره ای ، و محل شست و شو در شمال شرقی و جنوب شرقیِ غرب خزینه است.
در ساختمان حمام از آجرهای ختایی به ابعاد 5×20×20 سانتی متر و ملات گل آهک استفاده شده است. داخل حمام نیز در گذشته از آهک بود.














حمام مهدی خانی

این حمام در بازار بزرگ تهران قرار دارد. مساحت آن در حدود 900 متر مربع و شامل حمام به مساحت 450 متر مربع و تأسیساتی چون یک واحد پتوبافی ، واحد مسکونی ، مغازه و سرایداری است. این بنا دارای جرز( دیوار اطاق و ایوان ، پایه ی ساختمان که از سنگ و آجر سازند) های آجری با ملات گل و آهک است. بنای حمام متعلق به دوره قاجار است و در حدود 80 درصد آن سالم به نظر می رسد.






حمام همتیار

حمام همتیار یکی از حمام های قدیمی تهراندر خیابان وحدت اسلامی واقع است. این بنا که همچنان شکل و فرم تاریخی خود را حفظ کرده ، به دو بخش زنانه و مردانه تقسیم شده و مشغول کار است. وجود پاگرد ، حوضچه ، ستون ها و سرستون های زیبا ، بینه ، گرمخانه ، سردخانه و ... از دیگر اجزای این بنا است.
حمام روستای درده

در مرکز روستای درده از توابع فرمانداری فیروزکوه ، حمامی قدیمی وجود دارد که قدمت آن به 200 سال پیش می رسد. برای ورود به حمام باید از چند پله پایین رفت ، با چرخشی به سمت چپ فضای رخت کن مشخص می شود و با چرخشی دیگر به سمت چپ، به گرمخانه راه می یابد. فضای رختکن مربع دارای سکوهایی برای نشستن است. در وسط نیز یک حوض سنگی بیضی شکل مشاهده می شود. گرمخانه دارای محوطه ای مستطیل ، سقف گنبدی و طاق جناغی با نورگیر است. مصالح به کار رفته در بنا ملات ساروج (مخلوطی است از آهک و خاکستر یا ریگ که در آب به مرور جذب انیدرید کربنیک کنند و آهکش به صورت سنگ آهک که محکم و پایدار است در می آید و از آن در جهت ساختن بنا استفاده می کنند ) و سیمان است.
حمام هلجرد

این حمامدر روستای هلجرد شهرستان کرج قرار دارد. هلجرد یک روستای تاریخی است که مجموعه ای از آثار قرون گذشته را در خود جای داده است. حمام هلجرد یکی از این بناهای قدیمی است که از دوره قاجار به جای مانده و از ساروج ، سنگ و قلوه سنگ ساخته شده است. در این حمام نیز مانند حمام های دیگر با عبور از راهروی باریکی، رختکن مشاهده می شود. ورودی زنانه در ضلع دیگر حمام واقع است. سقف این حمام با طاق عرقچین ساده پوشیده شده و در نوع خود بی نظیر است. مخزن آب ، خزینه ، حوض ، گرمخانه ، نظافت خانه و ... از ملحقات حمام است.
منبع : سیمای میراث فرهنگی استان تهران
 

mehdiezz

عضو جدید
اصول ساخت حمام ها ی قديمی

اصول ساخت حمام ها ی قديمی

اصول ساخت حمام ها
همانطوركه مي دانيم انسان اگر يك دفعه از محل گرم به محل سردويا بر عكس وارد شودبه دليل تغييرقابل ملاحظه دماي هواممكن است مريض شودبراي همين موضوع چند اصل مهم در مورد گرمابه هارعايت مي شده يكي از ان اصول ايجاد راهرويي پيچ در پيچ در حد فاصل ورودي حمام ودهليز تا رختكن حمام.
رختكن يا بينه كه محيطي نيمه گرم ونسبتاً خشك بوده بعد از اين فضا نيز مستيماً وارد گرم خانه نمي شدند وفضايي به نام ميان در در اين فاصله بوده است دراين جا يك يا دو سكو جهت انداختن لنگ ووسايل حمام وجود داشته ومعمولاً راه دستشويي ومستراح نيز از همين مياندر بوده است ودر اين راهرومحلي براي سلماني وزدودن موهاي اضافي وجود داشته است بعد از مياندر مستقيماًوارد گرم خانه مي شدندفضاي داخل گرم خانه به چند سكوومحلي براي كيسه كشيدن وتميز كردن ،خزانه هاتقسيم مي شده است،خزانه در حمامهاي كامل سه عددبوده است كه يكي براي آب گرم ويكي براي آب سردودر وسط آن دو خزانه آب ولرم جاي مي گرفته كه به اين دوخزانه سرد وگرم قلّتين مي گفته اند.
گرم كردن خزانه .اب گرم رابوسيله گلخس يا گلخند وياكانون اتش كه درزيرحمامها بوده است صورت مي گرفتهاست ومواد سوختني ان بته و هيزم بوده است اب در ديگ هاي بزرگ ومقاومي ازهفت جوش يابه عبارتي تركيبي ازروي مس قلع سرب وچيز ديگر ريخته كه در مجموع چيز محكمي بوده است در حمام قديمي روستاي مزار
نيز از ديگ هاي روي ومس استفاده مي شده است
حمامها معمولا از سقف نور مي گرفتند اين نور براي تمام فصلها مناسب بوده است عنصري بنام جام خانه اين عمل را انجام مي داده است جنس ان از شيشه بوده وديوار ها نيز از ساروج بوده است البته گاهي ان را با پيه اب كرده وپنبه وچوب نازك بيد مخلوط مي كرده اند .
مراسم بسيار زيبايي ماننده حنا بندان ، عروسي ،ختنه و ديگر مراسم نيز در حمام ها انجام مي گرفته است ازحمامها ي خوب به جاي مانده مي توان به حمام فين كاشان ،گنجعليخان كرمان وحمام وكيل شيراز وحمام خان نام برد.
 

Violet Rose

عضو جدید
حمام قدیمی سنندج
حمام عبدالخالق اين حمام در ضلع شرقي راسته بازار سنندج قرار دارد . تاريخ ساخت آن دقيقا مشخص نيست و احتمالا به دوره قاجاريه تعلق دارد . حمام داراي فضاهاي مختلفي است كه در بيشتر حمام هاي استان نيز ديده مي شود . آب لازم براي اين حمام از آب جاري قنات هاي شهر تامين مي شود . ارتفاع سقف اين حمام نسبتا بلند است و ستون هاي چهارگوش سنگي ، آب نما، حجره ها، رخت كن ،‌ گرم خانه ،‌ خلوتي ها ،‌ سرويس و خزينه آن تابع اسلوب حمام سازي ايراني در دوره صفوي است . تزيينات معماري اين بنا مشخص نيست ، زيرا سطح ديوار آن با سيمان و كاشي جديد اندود شده است ، ولي گفته مي شود اين حمام داراي تزيينات آهك بري كه در شهر سنندج بسيار رواج داشت ، بود . اين بنا با حمام (وكيل الملك )‌ در شهر سنندج قابل مقايسه است و اكنون در تملك ميراث فرهنگي استان كردستان قرار دارد .



حمام شيشه حمام شيشه در ضلع شمالي بلوار كردستان و مجاور پل و مسجد (ملاويسي ) قرار دارد و از بناهاي عمومي و قديمي شهر سنندج به شمار مي رود . اين حمام داراي فضاهاي ورودي ، هشتي ، سربينه و حمام گرم با ستون هاي سنگي است . سكوها ، آب نماي گرم و سرد ،‌ خزينه و خلوتي بنا داراي خصوصيات ويژه اي است . در حمام زنانه در كوچه مجاور حمام قرار دارد . از در و پنجره ها و شيشه هاي رنگي ، كه وجه تسميه حمام به آن باز مي گردد ، آثار زيادي باقي نمانده است . از ديگر ويژگي هاي اين بنا ، تزيينات آهك بري است كه شامل نقش هاي مختلف گياهي و حيواني است . به احتمال قريب به يقين اين حمام در دوره قاجار بنا شده است . حمام شيشه تا چند سال پيش مورد استفاده بوده است.



برای دیدن تصویر کلیک کنید!


حمام خان (ظهيري ) اين حمام در ضلع شمالي بازار سرپوشيده سنندج ،‌ پايين تر از مسجد داروغه است . حمام داراي بخش هاي مختلفي از جمله سردر ورودي ،‌سريينه ، حمام گرم ، خزينه و ... است . بر طبق كتيبه سنگي موجود در سردر ورودي ،‌حمام در سال 1220 ه.ق به دستور (امان الله خان اردلان ) ساخته شد و بعدها به سبب تملك آن توسط (امين التجار ) در سال 1296 ه.ق (دوران حكومت فرهاد ميرزاي معتمدالدوله ، عموي ناصرالدين شاه ) مورد مرمت و بازسازي عمده قرار گرفت . كتيبه موجود نيز گوياي اين امر است . تزيينات معماري مسجد شامل آهك بري هاي پركار با نقوش گل و گياه و حيواني ، كاشي كاري هاي هفت رنگ با نقش مايه هاي بومي و محلي و نيز سنگ فرش مرمرين است . اين حمام قابل مقايسه با حمام (قصلان ) در روستاي قصلان شهرستان قروه است و يكي از بزرگ ترين حمام هاي كردستان به شمار مي آيد . احتمالا اين حمام به پيش از دوره قاجار تعلق دارد و شايد در دوره صفويه ، هم زمان با قلعه و بازار ساخته شده باشد . تاريخ موجود در كتيبه نيز احتمالا مربوط به زمان مرمت آن است .




این تصویر تغییر اندازه یافته است برای دیدن اندازه واقعی اینجا کلیک کنید. اندازه واقعی تصویر حجم 677x458 و پهنای 61KB.
 

Afall

عضو جدید
حمام علی قلی آقا

حمام علی قلی آقا


نام حمام برگرفته از چیست؟!
این حمام را فردی به همین نام ساخت.بانی این بناها علی قلی آقا از خواجگان حرم شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی بوده است . با استناد به دو کتیبه موجود در مسجد علی قلی آقا این حمام حدود 305 سال قدمت داردو دارای تزئینات و نقاشیهای از سه دوره تاریخی صفوی با تلفیقی از کاشیکاری و آهکبری ، نقاشی و کاشیکاری قاجار و نقاشی کوچه بازاری دوره پهلوی است .و این عکسی که در پایین مشاهده میکنید مربوط به شخص علی قلی آقا است .


ویژگیهای این حمام چیست؟!
این حمام مانند دیگر بناهای تاریخی ایران دارای معماری با ارزش است . از نکات بسیار مهم قرارگیری این حمام در دل یک بافت محله با عناصر متفاوت است. این بنا از دو حمام بزرگ و کوچک تشکیل شده است . فضاهای این حمام عبارتند از فضاهای اصلی شامل :بینه ، میاندر ، گرمخانه و چال حوض و فضاهای خدماتی شامل : ورودی هشتی، نوره کش خانه ،خزینه و ... فضاهای تاسیساتی مانند : انبار سوخت گاورو ( محل کشیدن آب از چاه ) و کانالهای گربه رو ( محل هایی که به صورت کانال در زیر فضاهای حمام قرار گرفته ) که ضمن رد شدن تبوشه ها ( لوله های سفالی انتقال آب ) حررات را نیز به کف حمام منتقل می کردند . آب این حمام از چاهی تامین می شده که از نهر مادی منشعب از آب زاینده رود بوده است . این حمام تاریخی در اصفهان در خیابان مسجد سید در محله ی بید آباد واقع شده است .



http://iran-history.blogsky.com/1387/02/03/post-24/



























 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

World Designer

عضو جدید
حمام ها ی آذری

حمام ها ی آذری


حمام كردشت

این حمام یكی از زیباترین حمام های آذربایجان است كه با معماری اصیل سنتی در روستای كردشت از توابع جلفا و در كنار رود ارس قرار دارد .
این حمام كه در میان باغ بزرگی ساخته شده ، دارای یك هشتی به صورت هشت ضلعی به ابعاد 5/3×5/3 و به ارتفاع 3/4 متر است . یكی از اضلاع به در ورودی و دیگری راه ورود به رخت كن یا سربینه است.
سربینه حمام نیز هشت ضلعی به اضلاع 5/3 متر و ارتفاع 5/8 متر است و گنبد بزرگ آن بر روی جرزها و هشت ستون سنگی هشت بَر استوار شده است . همه ستون ها دارای سرستون های سنگی مقرنس هستند كه به وسیله ملات سرب مذاب به ستون وصل شده اند . گنبد سربینه دارای كاربندهای جالب مزین به آهك بری های زیبا است . سكوهای رخت كن با طاق ضربی پوشیده و در زیرأن كفش كن هایی تعبیه گردیده است گرم خانه فضایی است كه از چهار ستون سنگی هشت بر و دو حوض بزرگ مستطیل شكل و اتاقیبا گنبد قیراندود تشكیل شده است .
نور داخل سربینه و گرم خانه به وسیله روزنی كه نوك گنبد قرار دارد تأمین می شود و گویا بر روی آن روزنه ها سنگ های مرمر نازك و ظریفی نصب بود كه نور آفتاب از آن نفوذ می كرد و داخل حمام را به صورت یكنواخت،روشن و شستشو كنندگان را از نگاه نامحرمان حفظ می نمود .



حمام مهرآباد

حمام مهرآباد یكی از معروف ترین گرمابه هاست كه تاریخ بنای آن به دوره قاجار می رسد و از پنج بخش تشكیل شده است.
1 – تالار رخت ركن 2 – محل نظافت 3 – تالار شستشو 4 – گرم خانه 5 – خزینه آب
تالار بزرگ رخت كن شامل یك گنبد بزرگ و چهار گنبد كوچك و چهار طاق در چهار طرف آن است و یك حوض بزرگ سنگی نیز در زیر گنبد بزرگ وجود دارد . تالار رخت كن از طریق راهروی باریكی وارد تالار استحمام می شود كه از نظر طراحی معماری تا حدی شبیه تالار رخت كن است . در ضلع شرقی تالار استحمام ،دو اتاق با سقف گنبدی به عنوان خلوتی یا شاه نشین وجود دارد كه مخصوص استحمام افراد سرشناس بود. تالار استحمام با چهار پله ، پس از عبور از یك در كوچك وارد خزینه می شود كه آخرین مرحله استحمام است . پس از بیرون آمدن از خزینه بایستی از حوضچه های كوچك آب سرد عبور كرد.
آب مصرفی گرمابه از چاهی كه در كنار خزینه قرار دارد ، توسط منجنیق مخصوصی استخراج می شد و از طریق لوله های باریك سفالی كه در دیوارها تعبیه شده بودند به داخل گرمابه هدایت می شد . تاریخ بنای این حمام مربوط به دوره شاه طهماسب است و با توجه به شیوه ساخت و مقایسه با سایر حمام ها می توان آن را به دوره صفویه نسبت داد .
از سایر حمام های تاریخی آذربایجان شرقی می توان حمام های زیر را نام برد:
حمام های شازده تبریز ، حكم آباد تبریز ، نوبهار تبریز ، نوبر تبریز ، سرهنگ تبریز ، سراب ، جلفا ، میلان ، اسكو ، حاجی موسی مرند ، حاج فتح الله بناب ، چهارسوق مراغه ، چهار سوق آذرشهر .
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

Faeze Ardeshiry

کاربر فعال تالار مهندسی معماری ,
کاربر ممتاز
معماری اسلامی / حمام ها

معماری اسلامی / حمام ها


اشاره
بی‏ترديد معماری اسلامی در ايران، يكی از پديده‏های بزرگ هنری اين سر زمين است و جلوه‏ها و نقشينه‏های آن، كه از گوشه و كنار اين مرز و بوم به اتمام خصوصيات ويژگيهايش قد كشيده است، از چنان جاذبه و افسونی برخوردار است كه هرگز نمی‏توان سهم عظيمش را در تاريخ اسلامی اين اقليم ناديده گرفت.
خصوصيات معماری اسلامی آنچنان با روح فرهنگ سنتی و مذهبی و تاريخ اسلامی در هم آميخته است كه در تاريخ هنر معماری امتياز بزرگ خود را به عنوان يك هنر غير قابل تقليد و اقتباس برای هميشه حفظ خواهد كرد.معماری اسلامی بازتاب انديشه‏های اجتماعی، اقتصادی، سياسی و مذهبی يك ملت است در طول يك تاريخ، با الهام از يك معنويت قابل لمس و يك تربيت مذهبی انسان ساز و شخصيت پرداز، آشكار است كه تحليل و بررسی همه اين موضاعات فرصتی را می طلبد. معماری گذشته ما از فرهنگی غنیبرخوردار است كه معماری امروز ما می‌تواند به آن تكیه داشته باشد. بریدن ازریشه‌ها و هویت‌های ملّی تحول نیست، بلكه از بین بردن شناسنامه است. ارباب هنر درسراسر دنیا هر چه خلق كردند به ریشه‌های فرهنگی قومی گذشته‌گان آن سرزمین، تأكیدداشتند.

مقدمه
حمام از جمله ابنيه مهم شهري و غیر مذهبی بوده كه معمولا در مراكز محلات و يا در مجاورت راسته هاي بازار و يا گذرگاه هاي اصلي احداث مي شده است. در ادیان مختلف ، آیین شستشو, غسل و تطهیر از اهمیت ویژه ای برخوردار است. طبق مدارک موجود توجه به پاکیزگی و طهارت در ایران زمین به دوران قدیم حتی پیش از زرتشت می رسد. در قبل از اسلام، پيروان آيين مهر و زرتشت به پاكيزگی توجه داشته و كلمه پادياو(پادياوی يعنی غسل، وضو، پاك كردن و پاكيزه نگاه داشتن و واژه پاسيو هم به همين منظور است)از آن زمان ريشه می‏گيرد.پايتو همان محل تميز كردن و در مساجد به وضو خانه گفته می‏شده است. اين واژه در زبان فرانسه به(oitap)تبديل شده و دوباره به ايران باز گشته به صورت پاسيو به كار گرفته شده است.
بنابراین نیاز بشر به محلی برای شستشو و تطهیر, موجب احداث حمام ها شده است. طبق مدارک باستانشناسی از دوره ي پيش از اسلام ،‌آثار به جا مانده از حمام هاي خصوصي در كاخ تخت جمشيد (دوره ي هخامنشي) و كاخ آشور (دوره ي اشكاني) يافت شده است؛ ولي تكوين حمام هاي سنتي به دوره ي به گونه اي كه تا پيش از سيستم لوله كشي جديد شهري مورد استفاده ي مردم قرار مي گرفته است به دوره ي اسلامي برمي گردد.
مردم ايران، چه پيش و چه بعد از ظهور اسلام به پاكيزگی اهميت زياد می‏دادند، اما بعد از ظهور اسلام اين موضوع از اهميت بسزايی برخوردار شد. بعد از ظهور اسلام, پاکیزگی ـ بویژه غسل های متعدد و وضو برای نمازهای پنجگانه ـ در زندگی روزمره مسلمانان بسیار مهم بود تا جايی كه سخن گهر بار رسول اكرم(ص) «النظافه من الايمان»شعار هر مسلمان گرديد.
در گذشته‏های دور(از حدود 1500 يا 2000 سال قبل)شستشوی معمولی به صورت كنونی باب نبوده است.گرمابه ساختمانی گرم با ظرفی بزرگ به نام آبزن بوده است.از آن جهت كه را مقدس می شمردند و نمی خواستند آن را آلوده کنند ، آب استفاده شده را بعد از استحمام روی زمين يا به آسمان پاشيده و به هيچ عنوان آن را وارد آب پاك نمی‏كردند.
واژه گرمابه مرکب از دو کلمه ی گرم و آبه است. در اینجا آبه به معنی آب نیست یا به عبارتی گرمابه مساوی آب گرم نیست بلکه آبه به محل ساختمان گفته می شده است.



اصول ساخت حمام ها
همانطوركهمي دانيم انسان اگر يك دفعه از محل گرم به محل سرد و يا بر عكس وارد شود ، به دليلتغييرقابل ملاحظه دماي هوا ممكن است مريض شود ؛ براي همين موضوع چند اصل مهم در موردگرمابه هارعايت مي شده است.
يكي از آن اصول ايجاد راهرويي پيچ در پيچ در حد فاصل دهليز و وروديحمام بوده است. این مساله باعث می شده که هوای گرم نتواند به طور مستقیم وارد شود.
سپس وارد دهليز (فضای برزخ) شده و بعد از آن بينه یا رختكن كه محيطي نيمه گرم ونسبتاً خشك بوده قرار داشته است.بعد ازاين فضا نيز مستيماً وارد گرم خانه نمي شدند وفضايي به نام ميان در در اين فاصلهبوده است. دراين جا يك يا دو سكو جهت انداختن لنگ و وسايل حمام وجود داشته و معمولاًراه دستشويي ومستراح نيز از همين ميان در بوده است. برای ستردن موهای اضافی در قسمتی از بینه سلمانی ، سر را می تراشیدند و محلی نیز در میان در جهت زدودن موهاي اضافي وجود داشته و کسانی که نیاز به این کار نداشتند ، مستقيماً وارد گرم خانه ميشدند. این محل از زمان صفویه در داخل گرم خانه قرار گرفته و در آن را از میان در بسته اند.فضاي داخل گرم خانه به چند سكو و محلي براي كيسه كشيدن ، تميز كردن و خزانه هاتقسيممي شده است،خزانه در حمامهاي كامل سه عددبوده است كه يكي براي آب گرم ويكي براي آبسردودر وسط آن دو خزانه آب ولرم جاي مي گرفته كه به اين دوخزانه سرد وگرم قلّتين ميگفته اند. خزانه در حمام هاي كامل سه عددبوده است كه يكي براي آب گرم ويكي براي آبسردودر وسط آن دو خزانه آب ولرم جاي مي گرفت. کسی در دو خزانه ی آب یرد و آب گرم نمی رفته است؛ كه به اين دوخزانه سرد وگرم قلّتين ميگفته اند.علاوه بر این ، گرمخانه محلی برای آب بازی و شنا نیز داشته است .
حمام جای خاصی برای رگ زدن نیز داشته و چون خون جاری می شده محلی را برای خاک ریختن روی آن در نظر می گرفتند.
مساله مهم مورد توجه دیگر در حمام ها ، عدم استفاده از آب غصبی بوده است ؛ حتی اگر حمام در کنار قنات باشد ، چاهی را جهت استفاده از آب آن حفر می کردند. اهالی محل هم حتی برای وضو گرفتن ، از همین آب استفاده می کردند. در حمام ارگ کریمخانی این سنت رعایت شده است.

مصالح مورد استفاده در حمام :
از آنجا که حمام ها در گذشته مورد استفاده ی عموم بوده لذا مصالح مورد استفاده در آن در کلیه ی اقلیم های ایران ، از نوع با دوام و مرغوب بوده است. بدن جهت دیوارها و طاق های قوسی حمام عمدتا با آجر اجرا می شده. در مناطق کوهستانی و کوهپایه ای از سنگ برای بدنه ی حمام و در روستاهای کوهستانی از تیر چوبی وکاهگل برای پوشش بام استفاده می کردند. به دلیل بارندگی زیاد ، بام حمام در سواحل جنوبی دریای خزر را غالبا با سفال پوشش می دادند و یا روی طاق آجری حمام را مستقیما اندود آهک می کشیدند و در حمام های مهمتر روی طاق را آجر فرش می کردند.
در حمام های مجلل ، دیوارها را تا ارتفاع 1.80 سانتی متر با کاشی پوشش می دادند و مابقی را با آهک اندود می کردند و گاهی جهت زیبایی روی آن را با آهک اندود می کردند.
در حمام - بر خلاف مساجد و مدارس که جنبه ی مذهبی داشته- ، روی کاشی ها تصاویر انسان و حیوان می کشیدند. البته از طرح های اسلیمی و گره چینی نیز استفاده می کردند.برای دیوارها و کف خزینه ، از ملات ساروج استفاده می کردند. ساروج در عین چسبندگی می بایست قدرت تحمل حرارت تون و فشار آب را هم داشته باشد بدون اینکه آبی از خود عبور دهد.
چند نونه از مصالح مورد استفاده در حمام های قدیم به شرح زیر است :
سنگ مرمر: ستون هاي حمام و کفبوشو لبه حوضها
کاشي : ازاره ها ,حوضها وسکوها
آجر : ديواره حمام و سقف
سنگ لاشه : بايه هاي حمام
تنبوشه : لوله هاي سفالي مخصوص سيستم آبرسانيحمام
ساروج : خزينه ,تزيئنات سقف حمام , بوشش داخلي حوضها (ترکيب ساروج : آهک ,خاک رس ,خاکستر ,لوئي ني مرداب ,
سفيده تخم مرغ يا شير که اين دو مادهپروتئيني باعث چسبندگيبيشترساروج مي شده است. تفاوت ساروج با سيمان این است که هرچه قدمتساروج بيشترباشد محکم تروسخت ترمي شود.


- اقلیم :
به لحاظ اينكه حمام محيطي نسبتا بسته مي باشد و ارتباط كمي با شرايط اقليمي مجاور خود دارد ،‌لذا ساختار كلي حمام ها در مناطق گوناگون اقليمي ايران ،‌كم و بيش مشابه داست و عوامل اقليمي مختلف مانند : آب ، ‌باد ، و موقعيت جغرافيايي تاثير چنداني در نحوه ي استقرار ، شكل كالبدي و تقسيم بندي فضاهاي داخل حمام نداشته است.
اگرچه بايد توجه شود كه در مناطق گرم و خشك و خصوصا مناطق سرد ، جهت حفظ حرارت داخل حمام ، ‌كالبد ساختمان تا حد مكن در داخل زمين قرار مي گرفته است. در كرانه ي جنوبي سواحل درياي خزر به دليل معتدل بودن اقليم و همچنين بالا بودن سطح آب هاي زيرزميني ، حمام در عمق كمتري از زمين قرار مي گرفته است. اين موضوع در مورد سواحل جنوبي كشور نيز صادق است زيرا در اين سواحل حرارت و رطوبت هوا بسيار زياد است و سطح آب هاي زيرزميني نيز در اكثر مناطق آن بالا مي باشد.
مصالح مورد استفاده در حمام ها همواره مصالح با دوام و بام اكثر حمام هاي بزرگ و مهم در ايران به صورت طاق يا گنبد بوده است اما در روستاهاي وهستاني و يا روستاهايي كه امكان دسترسي به چوب آسان بوده ، حمام ها ‌غالبا با تير چوبي و كاهگل پوشيده شده است. زيرا آسان تر و اقتصادي تر بوده است. در سواحل جنوبي دريتي خزر به جهت بارندگي بسيار زياد ،‌بام ها به صورت شيبدار و يا به صورت طاق و گنبد اجرا مي شده است.

- حرارت :
تامين حرارت داخل ساختمان حمام به طور مستقيم امكان نداشته زيرا در گذشته كه حرارت مصنوعي عمدتا از طريق مواد آلي حاصل مي شده ،‌ دود و گازكربنيك حاصل از آن تنفس و فعاليت انسان در فضاي بسته ي حمام را غير ممكن مي كرده است. لذا حرارت مورد نياز در خارج از فضاي زيستي حمام و از طريق سوزاندن مواد آلي در تون (آتشدان) كه در زير ديگ خزينه حمام قرار داشته و آب خزينه را گرم مي كرده و همجنين انتقال دود و حرارت آتش از زير كف حمام صورت مي گرفته است.
اتاق آتشدان(پاتون) به گذر عمومي راه داشته كه از آن طريق مواد سوختي وارد حمام ميشده ،‌مواد سوختي اغلب فضولات گاو و گوسفند ، خار و خاشاك و يا برگ درختان بوده است گرم کردن حمام به این ترتیب بوده که آب را در دیگ های بزرگ و مقاومی از هفت جوش یا به عبارتی ترکیبی از روی ، مس ، قلع ، سرب ، و چیزهای دیگری ریخته که در مجموع چیز محکمی بوده است. این دیگ می بایست در مقابل آتش زیر آن مقاوم باشد. برای چسباندن دیگ از پیه دارو (پی آب کرده ، پنبه ، ساروج و چوب تراشیده ی بید) استفاده می کردند و طوری آن را می چسباندند که هیچ وفت آب داخل خزانه به داخل دیگ نمی رسید.
حرارت و دود حاصل از تون از طريق دالان ها زيرزميني كه گربه رو ، كوچه بندي و يا زيركار خوانده مي شود ، به دودكش ها انتقال مي يافته است. اين كربه رو ها از زير كف حمام عبور داده مي شده و باعث انتقال حرارت در فضاي حمام به خصوص در گرمخانه مي شده است. چون فضاي گربه رو دوده مي گرفته و احتياج به تميز كردن داشته ،‌معمولا ابعاد آن را به اندازه اي مي گرفتند كه يك نفر به طور خميده بتواند وارد آن شود و تعميرات احتمالي و يا نظافت آن را انجام دهد.
روي گربه رو ها را با سنگ هاي ورقه مرمر و يا سنگ هاي مشابه مي پوشاندند. اين نوع سنگ ها نه تنها امكان تبادل حرارت بين گربه رو و فضاي داخل حمام را ميسر مي كرده بلكه از نظر دوام ،‌نظافت و شستشوي سطح آن ،‌بهتر از مصالح ديگر بوده است.
غالبا كف حمام چند متر پايين تر از سطح گذر عمومي قرار داشته و بدين ترتيب خاك اطراف ديوارها همانند يك عايق حرارتي عمل كرده و ميزان تبادل حرارت بين داخل و خارج ساخنمان را كم مي كرده است.
همچنين بدنه ضخيم حمام به علاوه خاك مجاور آن همانند يك خازن حرارتي عمل كرده و در تعديل نوسان درجه حرارت در داخل ساختمان موثر بوده است.از دیگر مزایای قرار دادن حمام داخل زمین ، مقاومت بیشتر ساختمان در مقابل نیروی زلزله بوده است. مزیت سوم و بسیار مهم آ«که امکان سوار شدن آب جاری در جوی ها که از رودخانه و یا قنات یرچشمه می گرفته ، بر حمام هایی که از این آب استفاده می کردند ، مسیر می گشته است. البته در مناطقی که سطح آب های زیرزمینی بالا باشد ، مانند سواحل جنوبی دریای خزر و سواحل خلیج فارس و دریای عمان ، بالاجبار بدنه حمام را روی سطح زمین بنا می کردند.

- آب و رطوبت :
همانگونه که عنوان شد ، آب مورد نیاز حمام از آب نهرها و قنات ها و یا از آب چاه تامین می شد. در مجاور حمام هایی که از آب چاه استفاده می کردند، یک چاه حفر می شده و آب آن توسط انسان و یک یا دو گاو ن بیرون کشیده می شد. در رابطه با مورد دوم ، مسیری را که گاو باید طی می کرده تا آب را بالا بکشد به صورت سرازیری می کندند تا گاو نیروی کمتری را برای این کار صرف کند و دیر تر خسته شود. به این مسیر شیب دار ، "چهار گاو" می گفتند.
این آب وارد یک حوض شده و از آنجا توسط لوله های سفالین به نام تنبوشه به خزینه منتقل می شده است. مواقعی که می خواستند آب خزینه را عوض کنند ، آن را خالی کرده و پس از شستشوی خزینه آب را توسط تنبوشه ها از حوض به خزینه منتقل می کردند.
عوض کردن آب و شستشوی خزینه بسته به نظر صاحب آن و مرغوبیت و اعتبار حمام ، هر چند روز و حتی هر چند هفته یکبار انجام می شده است. آب تازه توسط حرارت آتشدان که در زیر دیگ خزینه قرار داشته گرم می شده. تعویض آب حمام توسط بوق حمام و بستن لنگ به قسمت ورودی و اطراف آن به اهالی و رهگذران اعلام می شده است.
در مجاور فضای گرمخانه در بعضی از حمام ها که بزرگتر و مجلل تر بوده اند ، استخری به نام چهار حوض قرار داشته است. آب اغلب چهار حوض ها گرم نبوده و از آن برای شنا کردن در تابستان استفاده می شد، ولی بعضی از چهار حوض ها مانند حمام باغ فین که یک حمام سلطنتی بوده دارای تیان بوده و به وسیاه ی حرارت آتشدان همانند خزینه ، آب آن ها گرم می شده است.
در مجاور گرم خانه به جز چهار حوض ، حوض های کوچک دیگری نیز بوده که در کنار آن افراد خود را می شستند و پای خود را آب می کشیدند ؛ این حوض به دلیل آنکه کوچک بوده ، می بایستی که آب جاری در آن روان باشد تا در حد کر برای طهارت باشد. در وسط بینه نیز غالبا یک حوض بزرگ بوده که علاوه بر زیبایی به مرطوب کردن فضای بینه کمک می کرده است.

- روشنایی :
از آنجا که بخش عمده ای از سطوح جانبی اکثر حمام ها در داخل زمین بوده ، لذا نور آفتاب از طریق نورگیریهای سقفی و یا پنجره های زیر طاق وارد فضای حمام می شده است.بدین منظور شیشه های محدب شکل به نام گل جام بر بالای گنبد نصب می شده است و اطراف آن را با ملات ساروج یا مومینه (مخلوطی زا پشم شتر ، روغن برزک و گل رس) آب بندی می کردند. به مکانی که این گل جام ها قرار داشته ، جامخانه می گفتند.
در شب یا مواقعی که روشنایی کافی نبوده ، نور داخل حمام توسط چراغ دستی تامین می شد. بهترین نوع چراغ ، چراغ نفتی بوده که از اواخر قرن 13 شمسی جای چراغ هایی که با روغن چراغ می سوخته را گرفت. از روغن کنجد ، روغن برزک ، روغن کرچک و یا وغن پنبه دانه و امثال این ها برای روغن چراغ استفاده می کردند. چراغ پینه سوز نیز نوعی چراغ بوده که سوخت آن پینه گوسفند بوده است اما نور آن کمتر از سایر چراغ هاست و دارای دود و بوی نامطبوع می باشد.


- تهویه :
فراهم نمودن شرایط مناسب برای استحمام ، علاوه بر کنترل میزان حرارت ، رطوبت و نور مستلزم تنظیم مقدار تهویه در حمام نیز بوده است ؛ زیرا استحمام تعداد زیادی از افراد در یک زمان ، به علاوه رطوبت و سنگینی هوای حمام و استفاده از چراغ هایی که تولید دود و گاز کربنیک می کردند و محصور بودن فضاهای حمام ، نیاز به تهویه کنترل شده در فضاهای مختلف داشته و اگر این امر رعایت نمی شده باعث تنگی نفس و یا حتی خفگی افراد می گردیده است.
باز کردن پنجره های زیر طاق ، در مواقعی که هوای حمام سنگین و آلوده بوده و همچنین استفاده از روغن و یا نفت تمیز برای چراغ و خاموش کردن چراغ در بیرون از محوطه حمام از جمله تمهیداتی بوده که برای سالم نگه داشتن هوای حمام به کار گرفته می شده است.


ادامه ی حمام

بي فايده نيست که اطلاعات زيردرباره حمامهاي قديم و آداب حمام رفتن، از نوشته شادروان علي جواهر کلام نقلشود:
·
"در عهد قاجاريه حمام رفتن در فصل زمستان کاردشواري بود و غالب مردم اواخر پاييز حمام مي رفتند و تا شب عيد رنگ حمام را نميديدند. اين وضع منحصر به ايران نبود، فرنگيها هم تا پيش از جنگهاي صليبي اصلاًاطلاعي از حمام نداشتند و همين که ايام جنگهاي صليبي به شرق آمدند با حمام آشناشدند. مع ذالک باز هم تا مدتي بعد از آن حمام نرفتن در فرنگستان مد بود و مشهور استکه يکي از ملکه هاي فرانسه هميشه افتخار مي کرد که پنجسال است به حمام نرفته است.
· حمام هاي قديم معمولاً چند متر از سطح کوچه وبازار پايين تر بود؛ چون اگر غير از اين مي بود آب به خزانه سوار نميشد. سر در حمامشکل ديو و رستم و يا شيطان و مالک دوزخ را نقاشي مي کردند و هنوز هم بنده فلسفه آنرا نفهميده ام که نقش شيطان و ديو و رستم، با سر در حمام، چه مناسبت دارد. در هرصورت چندين پله پايين مي رفتيم تا به سر بنه يا رختکن مي رسيديم. "بينه" يک حياطسرپوشيده اي بود که وسط آن حوض بزرگي قرار داشت. اطراف بينه سکوهاي بلندي ديده ميشد که در آنجا رخت مي کندند. استاد حمامي در کنار يکي از آن سکوها يا بالاي يکي ازسکوها مي نشست و جعبه دخل را هم بغل دستش مي گذاشت. از سقف بينه چراغ بزرگ گرد سوزو گاهي هم چهلچراغ تا بالاي حوض آويخته بود. دور تا دور سکوهاي رختکن تير ميگذاشتند و به آن تيرها گويهاي شيشه اي رنگارنگ مي آويختند. يک تغار (کاسه بزرگسفالين) محتوي آلو و آب آلو روي چهارپايه نزديک حوض بود و چندين کاسه کوچک باقاشقهاي چوبي پهلوي تغار مي گذاشتند. در ايام زمستان به جاي آب آلو، لبو و آب لبورا با کمي سرکه توي تغار مي ريختند. علاوه بر استاد حمامي يک نفر به نام "جامه دار" يک نفر به اسم "مشت و مالچي" و يک نفر هم به عنوان "پادو" در سر بينه حضور داشتند وتا مشتري وارد مي شد، پادو کفش مشتري را زير سکو مي گذاشت و يک لنگ خشک روي سکو پهنمي کرد. مشتري که لخت مي شد، پادو يک لنگ ديگربه او مي داد. مشتري آن لنگ دوم رابه کمر مي بست. لباسهايش را توي آن لنگ اول مي پيچيد و از سکو پايين مي آمد. ازدالان تاريکي مي گذشت، و در صحن حمام را مي گشود و توي حمام مي رفت. در اينجا چندشاه نشين و چند ايوان و چند طاق نما و يک حوض کوچک آب سرد بود و کارگران داخل حمامعبارت بودند از چند دلاک و يک پادو، آبگير و دو سه پادو.... "
اين نکته جالب هم ناگفته نماند که ايرانيان تا عصر قاجاريه توي خزانهحمام نمي رفتند، زيرا به گفته مورخ معاصر شادوران رحيم زاده صفوي همه حمام هايايران، درهايش بسته بود و يک روزنه به نام آخور مي ساختند که به خزانه متصل بود واز آنجا آب برداشته خود را مي شستند. در آن زمان مردم توي خزانه نمي رفتند و درهايخزانه ها فقط قرن گذشته باز شد و موجب کثافت گرمابه ها گشت.


افراد شاغل در حمامتونتاب : شخصي که وظيفه اش نگهداري از حمام , گرمنمودن آب و همچنين تميز نمودن حمام بوده است را تونتاب مي گفتند.
دلاک : فرديکه با کيسه کشي و شستشوي افراد در حمام امرار معاش مي نموده است .
مشتمالچي : شخصي که در حمام به اشخاص مشت مال مي داده وجهت صدا زدن او در سربينه فرد بلندمي گفته ”خش
حمامي : مالک حمام خصوصي که درحمام عمومي نقش مديريتحمامرابه عهده داشته است .
پادو : اين فرد وظيفه اش جفت کردن کفش اشخاص و گاهي اوقاتجابجايي اسباب حمام مابين حمام تا خانه اشخاص .


وسائل استحمام در قديم
کيسه Kise مشربه Mashrabe
ليف Lif تاس Tas
شانه Shan طشت Tasht
صابون Sabun لگن Lagan
سفيدآب Sefid Ab آينه Ayne
کتيراKatira جام حنا Jame Hana
سدر Sedr جام وسمه Jame Vasme
مورد Murd لنگ Long
حنا Hana چراغ بيهسوز Pisuz Cheragh
وسمهVasme
سنگ پا Sange pa
گل سرشور Gele Sarshur
بقچه مسند Bighche Masnad


خوراکي هاي مورداستفاده درحمامانار- آب انارليموناد- لبو کوفته - ترشي- کله پاچه

ورود حمام به خانهاز اواسط دوران قاجاريه در ميان ثروتمندان رسم بر اينبود که در منزل حمام مي ساختند و مهماني حمام به يکديگر مي دادندکه اين بيشترميان شاهزاده خانم ها رسم بوده است. نمونه بارز اين خانه ها خانه تاريخي عامريهايکاشان مي باشد.وليکن دراواخر دوران پهلوي حمام وارد خانه ايرانيان شد و
مي توانگفت از آن زمان کم کم رسم ورسومات گذشته از ياد رفت. ملاحظاتی را نیز جهت حمام برای استفاده زنان و مردان داشته اند. معمولا برای این امر دو حمام می ساختند و راه آنها حتی از یک کوچه نبوده است و طوری مساله را حل می کردند که خزانه ها به هم چسبیده بود و از یک جا گرم می شدند. همچنین برای حمام های خصوصی صرفا زنانه محوطه های بزرگی را برای مسائل مختلف در نظر می گرفتند. به عبارت دیگر در نظر گرفتن محیطی آزاد برای ارتباط با هم ، صحبت کردن و ...
در بعضی محل ها هم که فقط یک حمام داشتند ، بعضی روزها یه زن ها و بعضی دیگر به مرد ها اختصاص داده می شد. در هر صورت استفاده از یک حمام را به دلیل مسائل بهداشتی برای زن و مرد ، صحیح نمی دانستند.
مراسم هاي که در حمامبرگزارمي شدشامل :
ديدن عروس قبل از خواستگاري، حنابندان عروس و داماد، زایمان از این قبیل بوده است.
مراسم حنا بندان عروس صبح روز حنابندان خانواده داماد حناوصابون وکيسه را با نواختن مطربها و پاشيدن نقل به خانه عروس مي بردند .
شب قبلروز عروسي تمام ميهمانان دعوت شده به خانه عروس مي رفتند وبر دست وبايشان حنا ميگذاشتند وبه حمام مي رفتندالبته مزد حمام تمام شرکت کنندگان به عهده خانوادهداماد بود. رسم بوده تا دختران در مراسم حنابندان دعوت شوند تا بختشان باز شود.
حنا بندان داماد: اين مراسم در ساعت 10 صبح روز عروسي برگزار مي شد اما تماماين مراسم در حمام بوده وهمراهان داماد عبارت بودند از برادران ,عمو دايي ودوستانداماد . دلاک در حمام وظيفه اش اصلاح سر و صورت داماد و همچنين حنا گذاشتن بر دست و پايداماد بود .لازم به ذکر است که درطول زماني که داماد و همراهانش درحمام بودند مطربها خارج از حمام به نوازندگي مشغول بودند.

برا نمونه های موردی هم تاپیک جدا وا می کنم




اینم منابعم

پیرنیا ، محمد کریم ، آشنایی با معماری اسلامی ایران، انتشارات سروش دانش
قبادیان ، وحید ، بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران، انتشارات دانشگاه تهران
کیانی، محمّدیوسف، تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی، تهران، انتشارات سمت، 1374
اسلامی، امیر قلی ، ماهنامه هنر و مردم، شماره 118، بازار وکیل و چند بنای دوران زندیه در شیراز
رمضانی ، وحیده ، فصلنامه مشكو‌ه ، شماره 53 ، سیما و بافت شهرهای اسلامی













http://tabrizy_boy.persianblog.ir/post/180





 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

hammerzan

عضو جدید
کاربر ممتاز
حمام معیرالممالک

حمام معیرالممالک

بنا های تاریخی تهران:حمام معیرالممالک
گرمابه معیر تاسیس سال 1330 هجری شمسی است که موقوفه مدرسه و مسجد معیر می باشد.مؤسس این حمام برطبق کتیبه سردر آن ، شخصی به نام افشار است که احتمالا معمار آن بوده و در اصل ، حمام جزء املاک دوستعلی خان معیرالممالک می باشد.مسجد ومدرسه معیر در کنار این حمام یکی از ارکان با ارزش و شاکله محله معیر است .


گرمابه معیر درخیابان خیام ، کوچه آب انبار معیر ( مهدویان احدی فعلی)، پلاک 3 واقع می باشد.
جایگاه بهداشت و پاکیزگی در فرهنگ ایرانی چنان برجسته و آشکار است که ضرورتی به بیان اهمیت ساخت حمام و جایگاه آن در معماری ایران دیده نمی شود.
( با توجه به این نکته که حمام های سنتی علاوه بر نقش اصلی شان در بهداشت و پاکیزگی ، محل انجام آیین ها ، سنت ها و رسومات زیادی نیز بوده اند ) .
علاوه بر این ، بهداشت و پاکیزگی ، ریشه در اعتقادات ایرانیان زرتشتی نیز داشته و مورد تاکید قرار گرفته است.
با این مقدمه می توان گفت سابقه ساخت حمام به گذشته های بسیار دور بر می گردد. از جمله آثار مکشوفه در این زمینه ، حمامی است که در تخت جمشید به دست آمده و مربوط به دوره هخامنشیان ( قبل از اسلام ) می باشد. از دوره اشکانی نیز حمامی در کاخ آشور ( واقع در بین النهرین شمالی ) و از دوره ساسانی بقایای حمامی در تخت سلیمان به دست آمده است. متون تاریخی و کشفیات باستان شناسی نشان می دهد که ساخت حمام به ویژه حمام های عمومی در دوره اسلامی گسترش زیادی پیدا می کند و در بسیاری شهرها و روستاهای بزرگ ، حمامهای عمومی و پررونقی ساخته می شود. دوره رونق این حمام ها مربوط به عصر صفویه است. در این دوره در کنار ساخت و سازهای گسترده ، تعداد نسبتا زیادی حمام در شهرهای مختلف ایران به ویژه اصفهان ساخته شد که شماری از آنها در نوع خود شاهکار بودند ( از جمله حمام گنجعلی خان کرمان ، خسرو آقا اصفهان و ... ) .
بعد از دوره صفویه هرچند معماری اسلامی هرگز رونق گذشته را به دست نیاورد با این حال در دوره زندیه و قاجاریه ، حمام های باشکوهی ساخته شد که از بهترین آنها حمام وکیل شیراز و حمام ابراهیم خان کرمان می باشد. در دوره اخیر به جهت رکود معماری سنتی و غلبه معماری مدرن ، گسترش یافت حمام های خصوصی و نیز رعایت اصول بهداشتی ، ساخت حمام ها به شیوه سنتی متوقف گردید .
حمام ها در گذشته و در بافت شهرهای اسلامی با توجه به مطالبی که گذشت از اهمیت خاصی برخوردار بوده و همراهی آنها با مساجد بزرگ ، مدارس و بازارها مؤید این مطلب است. بانیان چنین حمام هایی حاکمان ، اعیان و افراد خیری بودند که صرفا به قصد ثواب و نفع عموم اقدام به ساخت حمام نموده و اغلب ، آنها را وقف مراکز مذهبی و امور خیریه می کردند.
( البته حمام هایی نیز وجود داشته است که از طرف اشخاصی به عنوان حرفه و شغل ساخته می شد ) . درآمد این گونه حمام ها ، در وهله اول صرف مزد کارگران و نگهداری حمام و در مرحله دوم براساس وقفنامه ، صرف امور خیریه می شد.
از جمله این حمام ها ، گرمابه معیر تاسیس سال 1330 هجری شمسی است که موقوفه مدرسه و مسجد معیر می باشد.مؤسس این حمام برطبق کتیبه سردر آن ، شخصی به نام افشار است که احتمالا معمار آن بوده و در اصل ، حمام جزء املاک دوستعلی خان معیرالممالک می باشد.
این حمام در کنار مسجد و مدرسه و آب انبار معیرالممالک در شرق بازارچه قوام ساخته شده است. در گذشته این زمین ها به نام باغ معیر معروف بوده که باغی وسیع حدفاصل خیابان شاهپور ( فرمانفرما سابق ) و امامزاده سیدنصرالدین و سرشار از درختان آلبالو ، گیلاس ، گوجه و ... بوده است.
این باغ مساحتی بیش از سیصدهزار مترمربع داشته و معیرالممالک طاق نصرتی زیبا و باشکوه به فرم طاق نصرت های فرانسه در آن ساخته بوده که امروزه اثری از آن نیست. عمارت معیر ( خانه مسکونی دوستعلی خان ) هم به کلی تخریب شده وتنها مدرسه و مسجد قدیمی به جای مانده و حمام معیر که در سال های پایانی عمر دوستعلی خان ساخته و وقف بر مدرسه شده است.
دوستعلی خان نظام الدوله معروف به معیرالممالک فرزند دوست محمدخان و نوه دختری ناصرالدین شاه است وی در سال 1252 هجری شمسی در تهران متولد شد. مادرش فاطمه عصمت الدوله تنها دختر خجسته خانم ( تاج الدوله) همسر اول ناصرالدین شاه که خود از نوادگان فتحعلی شاه و خواهر جهانگیر میرزا بود ، است که به تقاضای دوستعلی خان نظام الدوله معیرالممالک ( پدربزرگ دوستعلی خان کوچک ) با دوست محمدخان معیر که فردی هنرمند و هنردوست بود ازدواج کرد. این ازدواج در سال 1287 هجری قمری ( 1870 میلادی ) اتفاق افتاد که طی مراسم باشکوهی به انجام رسید و دوستعلی خان هم به عنوان مهریه عصمت الدوله ، اراضی نظام آباد ( مهرآباد فعلی ) که جزء املاک شخصی اش بود را به وی بخشید و از آن پس بود که این زمین ها مهرآباد نام گرفت و ناصرالدین شاه نیز باغ محمدیه (فردوس کنونی ) که از پدر ( محمدعلی شاه ) به ارث برده بود را به دخترش ، عصمت الدوله بخشید . دوستعلی خان ( بزرگ ) این باغ را سر و سامان داد و عمارت نیمه کاره جنوبی را به اتمام رساند و آن را فردوس نام نهاد تا معیر جوان و همسرش عصمت الدوله در آن ساکن شوند.
دوستعلی خان ( بزرگ ) که مباشر و خزانه دار ناصرالدین شاه بود ، خود فرزند حسینعلی خان نظام الوله عیارگیر ضرابخانه باهم توام بود و به خانواده معیرالممالک تعلق داشت . حسینعلی خان نظام الدوله ، دوستعلی خان ها و دوست محمدخان ها همگی خانه دار و رئیس ضرابخانه و به لقب معیرالممالکی ملقب بودند.
اما دوستعلی خان ( کوچک ) پسر دوست محمدخان که به دلیل وصلت پدرش با شاهزاده قاجار در دربار ناصرالدین شاه رشد یافته و مورد توجه خاص پدربزرگش ( ناصرالدین شاه ) بود ، پس از اینکه به سن رشد رسید به مدرسه دارالفنون رفت و رشته نظام را پایان داد و مراحل ترقی را به سرعت پیمود و به درجه سرتیپی نائل شد . در دوران سلطنت دایی خود ( مظفرالدین شاه ) وزیر مخازن عسگری ( ارتش ) شد و مدتی در آن سمت بود که شوق ادامه تحصیل او را وادار کرد از مشاغل دولتی چشم پوشی کند و به اتفاق مستوفی الممالک به اروپا رفت و در رشته های مختلف مخصوصا نقاشی ادامه تحصیل داد ، به طوریکه از نقاشان درجه اول شد.
معیرالممالک گذشته از اینکه نقاش چیره دست بود یکی از نویسندگان خوب و با ارزش زمان خود نیز محسوب می شد . او در اواخر عمر ، خاطرات خود را در قالب کتابی به رشته تحریر کشید و سلسله مقالاتی نیز تحت عنوان « رجال عصر ناصری » در مجله یغما انتشار داد که بسیار جالب و شیرین بود . کتاب دیگری هم درباره زندگی خصوصی ناصرالدین شاه با نام « یادداشت هایی از زندگی خصوصی ناصرالدین شاه » به چاپ رساند که حاوی نکات بسیار جالبی است.
وفات او در سال 1345 هجری شمسی در 93 سالگی اتفاق افتاد . معیر داماد میرزا علی اصغرخان اتابک بود و ثروت سرشاری که از پدرش به ارث برده بود را از بین برد . در اواخر عمر در زندگی رفاه نداشت و تدریجا به فروش تابلوهای خود اقدام کرد تا با آنها اعاشه کند.
دوستعلی خان معیرالممالک دو پسر داشت که دوتن از دختران مستوفی الممالک را برای ایشان به زنی گرفت.
خاندان معیرالممالک ها همگی اهل شعر و ادب و نقاشی بودند که از جمله نوادگان ایشان مرحوم محمدحسن رهی معیری متخلص به رهی شاعر بزرگ ، متولد به سال 1288 هجری شمسی در تهران ( وفات در آبان 1347 هجری شمسی ) است که پدرش محمدحسن خان مؤیدخلوت نوه معیرالممالک می باشد و فروغی بسطامی ، غزل سرای شهیر عهد ناصری که وی هم از نوادگان معیری هاست.
حمام و مسجد و مدرسه معیر که هم اکنون از ایشان برجای مانده و در حال فعالیت هستند همگی جزء موقوفات دوستعلی خان معیرالممالک ( کوچک ) در اواخر عمر ایشان می باشند.
در گذشته بنای حمام های قدیمی به جهت سهولت سوار شدن جریان آب به سیستم آبرسانی آن و گرم شدن فضای داخلی به هنگام زمستان ، تقریبا همگی پائین تر از سطح معابر اطراف ساخته می شد و دسترسی آن از طریق پله های متعددی صورت می گرفت . اما در گرمابه معیر اختلاف سطح قابل ملاحظه ای را نمی بینیم و تقریبا کف حمام با کف معبر اصلی یکی می باشد و این به آن دلیل است که شیب زمین در شهر تهران از شمال به جنوب بوده و این حمام هم در یکی از جنوبی ترین محله های تهران واقع شده ، در نتیجه برای دستیابی به آب نیازی به پایین تر قرارگرفتن از سطح زمین نداشته و آب مورد نیاز آن به راحتی از آب های جاری از سمت شمال تامین می شده است . البته آب انباری هم در زیر مسجد و مدرسه معیر که اندکی بالاتر از این حمام ساخته شده اند ، وجود داشته که جوی های منشعب از آن به تامین آب این حمام کمک می کرده است.
ورودی این بنا همانطور که اشاره شد همسطح با معبر اصلی ( کوچه آب انبار معیر ) قرار گرفته که یک درب بزرگ فلزی ( جایگزین نوع چوبی خود ) با نعل درگاه نیم دایره و کتیبه مشجر است و محل نعل درگاه قوسی آن به شکل برجسته ، آجرکاری شده است. این ورودی در داخل یک قاب تخت ( چهارگوش ) چفت و حاشیه نعل درگاه آن تا لبه قاب سردر ، دورتادور کاشی کاری ( هفت رنگ ) شده ، این کاشی کاری ها نقوش گل و برگ و طرح هایی اسلیمی را نمودار ساخته است . در قسمت راس این کاشی کاری ها هم نام این حمام به همراه مؤسس و تاریخ تاسیس آن به چشم می خورد ( گرمابه معیر ، مؤسس افشار ، 1330) . بالای این قسمت هم یک کتیبه کوچک در حاشیه لاجوردی با مضمون « موقوفه مدرسه مرحوم نظام الدوله معیرالممالک » نقش بسته و در قسمت رخبام قاب ورودی تزئینات آجرکاری به فرم مقرنس اجرا شده است.
پس از گذر از این ورودی به فضای انتظار کوچکی می رسیم که بین ورودی اصلی و درب دوم گرمابه محصور شده است . درب دوم نیز ، فلزی و مشبک و مشابه ورودی اصلی می باشد ( که در گذشته چوبی ونرده ای بوده است ) و در پشت آن پیشخوان حمام قرار دارد که سنگی و چهارگوش است و مسئول اداره حمام در پشت آن می نشیند . پیشخوان اولیه حمام ، چوبی و به فرم نیم دایره بوده که به مرور زمان تخریب شده است.
جلوی این پیشخوان یک هال کوچک قرار دارد که امتداد آن به یک راهرو سراسری ختم می شود . در دو سمت این راهرو تعدادی حمام کوچک تعبیه شده که به عبارتی حمام های انفرادی ( نمره ) این گرمابه را تشکیل می دهند. هر کدام از این واحدهای کوچک شامل یک رختکن که با ایجاد سکویی از سطح زمین بالا آمده و بخش کوچکی در پشت آن می باشد که مجهز به دوش و سیستم لوله کشی است . این راهرو در انتها به راهرو دیگری که عمود بر آن است ، ختم می شود . در راهرو دوم هم تعداد دیگری از این حمام های نمره و همچنین سرویس های بهداشتی دیده می شود. در امتداد راهرو اول و دقیقا روبروی ورودی اصلی گرمابه ، درب دیگری به همان شکل وجود داشته که طی مرور زمان مسدود و فضای پشت آن به محلی برای استقرار تاسیسات جدید حمام تبدیل شده است.
در گوشه جنوب غربی راهروی دوم هم یک درب کوچک به چشم می خورد که در پشت آن ، راه پله های ورود به زیرزمین و پشت بام حمام قرار گرفته . یک درب ورود به معبر پشتی هم در جلوی این پله ها تعبیه شده است.
زیرزمین این حمام که در گذشته محل استقرار تون یا آتشدان ، انبار سوخت ، تیان ، دودکش ها و کانال های انتقال گرما به زیر گرمخانه ( گربه رو ) بوده ، امروزه موتورخانه را در خود جای داده و به جهت گازسوز شدن سیستم حرارتی آن تغییرات زیادی یافته است . البته به جهت قدمت نه چندان طولانی حمام معیر ( 54 سال ) سوخت آن از نفت سیاه بوده و چگونگی تامین حرارت در آن اندکی با سیستم های گرمایشی حمام های قدیمی که با چوب و زغال و فضولات حیوانی و ... کار می کرده ، تفاوت داشته است.
دودکش این حمام هم به شکل یک محفظه عمودی چهارگوش و آجری است که امتداد آن در بالای بام بنا دیده می شود. قطعه کاشی کوچکی با عبارت
« بسم الله الرحمن الرحیم یدالله فوق ایدیهم »
بر روی بدنه این دودکش نصب شده که نشان از اعتقادات مذهبی سازنده بنا دارد.
یک دریچه بازدید هم برای موتورخانه در نظر گرفته شده که در محل تقاطع دو راهرو و بر روی زمین تعبیه شده است .
زیر کفسازی تمام حمام های نمره و همچنین کف گرمخانه قسمت های عمومی ، کانال های کوچکی به نـام گـربه رو ایجاد شده کـه هوای گـرم ( دود حاصل از احتراق مواد سوختی )
در آنها به حرکت در می آمده و به این شکل هوای حمام را گرم می کرده که امروزه هم تقریبا این شیوه کاربرد دارد.
در دو سمت راهرو مرکزی و در پشت حمام های نمره ، بخش های عمومی حمام گسترده شده است که جبهه شرقی مخصوص آقایان و جبهه غربی ویژه بانوان بوده ، که امروزه قسمت خانم ها به دلیل مسائل بهداشتی و نبود مراجعه کننده تعطیل شده و حمام آقایان هم کم کار است. پس از ورود به این بخش ها ، ابتدا یک فضای چهارگوش نسبتا کوچک را داریم که به عنوان رختکن ( سربینه ) مورد استفاده بوده با تعدادی سکو در اطراف که امروزه تعدادی کمد جایگزین آنها شده است ( در قسمت آقایان ) .
پس از گذر از سربینه به گرمخانه حمام می رسیم که در این قسمت خزینه های آب گرم و سرد قرار داشته که در حال حاضر به کلی تخریب شده است ( به جهت رعایت اصول بهداشتی) .
این حمام چون قدمت چندانی ندارد و در سال های اخیر هم تغییراتی در آن داده شده ، تعدادی محفظه مجهز به دوش هم در فضای پشت گرمخانه دارد که چنین فضاهایی در حمام های قدیمی وجود نداشته است.
در قسمت فوقانی دیوارها و محل تلاقی دیوار و سقف ، تعدادی پنجره کوچک چهارگوش تعبیه شده و نیز تعدادی نورگیر به شکل مدور و چهارگوش که در سقف بخش های مختلف این حمام به چشم می خورد که همه این دریچه ها نور و هوای مطلوب و مورد نیاز را به داخل فضای حمام می کشانند.
سقف تمام قسمت ها ساده و تخت اجرا شده و از مصالحی مانند آجر ، سیمان و تیرآهن های وارداتی روسی و نیز کاشی های ساده رنگی جهت پوشش فضاهای داخلی و ... استفاده شده است. بدنه حمام های نمره این گرمابه با کاشی پوشانده شده که بندکشی آن ها از ملات سیمان و بسیار قطور صورت گرفته و نمونه آنها هنوز در بعضی قسمت ها به جای مانده . کف حمام هم با موزائیک فرش شده است.
به طور کلی حمام مذکور فاقد هر گونه تزئیناتی است و تنها ورودی اصلی گرمابه با نقوشی از گل و برگ و طرح های اسلیمی کاشی کاری شده و با مقرنس های آجری تزئین یافته که به شرح کامل آن پرداخته شد و باقی فضاها بسیار ساده اجرا شده است . آثار رطوبت و تخریب ناشی از آن هم در بسیاری از بخش ها به چشم می خورد که درخور رسیدگی می باشد.
این گرمابه به لحاظ معماری سبک دوران انتقال را تداعی می کند و ارزش هنری چندانی ندارد اما به جهت تاریخی و موقوفه بودن از طرف خاندان معیرالممالک حائز ارزش می باشد.
کاربری بنای مذکور عمومی است و از ابتدای ساخت تاکنون از آن بهره برداری عمومی می شده است . شایان ذکر است که بنای فوق وقفی می باشد.
گرمابه معیر یک بنای وقفی است که از طرف دوستعلی خان معیرالممالک وقف بر مسجد و مدرسه شده و در واقع جزء املاک و باغ بزرگ معیر بوده است.
این گرمابه در حال حاضر دایر است و کارگران بی خانمانی که از شهرهای دور برای کار به تهران آمده اند ، از آن استفاده می کنند به همین جهت تعطیل شدن این مکان می تواند مشکلاتی را برای این قشر محروم ایجاد کند . به همین جهت توصیه می شود با حفظ کاربری بنای مورد نظر در جهت تعمیر و بازسازی بخش های فرسوده و نیز ایجاد یک سیستم بهداشتی و بهینه برای استفاده هرچه بهتر و بهداشتی تر کوشش شود . شاید این ، خودگامی باشد در جهت ارتقاء کیفی محلات ضعیف نشین شهر تهران .
1- بازارچه معیر در انتهای بازارچه قوام الدوله قرار دارد و به همت دوستعلی خان معیرالممالک وزیر دارائی ناصرالدین شاه ساخته شده است.
نویسنده : رضا موسوی Reza Moosavi
این مطلب رو از سایت رستا پیکس، وب سایت شخصی رضا موسوی نقل کردم
 

hammerzan

عضو جدید
کاربر ممتاز
حمام دزاشیب

حمام دزاشیب

یکی از حمام های بسیار قدیمی ، حمام تاریخی دزاشیب ( گرمابه بوعلی ) است . تاریخ ساخت این بنا به دوره صفویه یعنی دوره رونق ساخت حمام ها باز می گردد . سبک معماری و شیوه ساخت بنا هم مؤید این مطلب است . به دلیل قدمت زیادی که این گرمابه دارد نام بانی و مالک اولیه آن به درستی مشخص نیست . به احتمال زیاد این حمام به دست یکی از بزرگان و اشراف ساکن این محله احداث شده است . دزاشیب در آن روزگاران به دلیل داشتن آب و هوای دلپذیر و قرار گرفتن در دامنه البرز ،مورد توجه اعیان و ثروتمندان تهران قرار داشته که متاسفانه با تحولاتی که در سده اخیر در ایران روی می دهد ، بتدریج موجب تخریب باغات و اراضی مزروعی این منطقه می شود .

گرمابه تاریخی دزاشیب در خیابان رضا کبیری ( دزاشیب ) ، خیابان کریمی ، نبش جنوبی کوچه علوی واقع شده است .
 

Faeze Ardeshiry

کاربر فعال تالار مهندسی معماری ,
کاربر ممتاز
حمام شیخ بهایی-اصفهان

حمام شیخ بهایی-اصفهان

حمام شیخ بهایی - حمامی که تنها با یک شمع گرم می شد- :

حمام شیخ بهایی در شعاع یكصدمتری جنوب گنبد نظام الملك (جنوب مسجد جامع عتیق) در محله «در دست» قرار دارد.
حمام شیخ بهایی مربوط به دوره صفویه است. تاریخ ساخت آن را سال 1065 عنوان می‌كنند كه با مهندسی شیخ بهایی ساخته شده است، سیستم گرمایی این حمام از شاهكارهای مهندسی با استفاده از قوانین فیزیك و شیمی محسوب می‌شود. حمامی که در بین عموم معروف است که با شمع گرم می‌شده است. و عده‌ای می‌گویند آن شمع با اتم کار می‌کرده است. و نهایت اینکه شایع شده که چون این شمع با اتم کار می‌کرده است انگلیسی‌ها یکی از شمعها را برده‌اند و آن یکی را دست کاری کرده‌اند و بخاطر آن، از کار افتاده است.

آب این حمام با سیستم "دم و گاز" یعنی از گاز متان فاضلاب مسجد جامع و چكیدن روغن عصارخانه شیخ بهایی كه در مجاورت حمام قرار دارد روشن می‌شده است. عصارخانه محلی برای تهیه روغن از دانه‌های روغن بوده است) این حمام با استفاده از این سیستم پیچیده مهندسی به مدت طولانی تنها با یك شمع روشن می‌شده است.این حمام از نظر معماری مانند سایر حمام‌های دوره صفویه دارای ویژگی‌های آن دوران است.
تنها نظریه قابل قبول و شاید پذیرفته شده‌ای که هم اکنون وجود دارد این است که یک سیستم سفالینه لوله کشی زیرزمینی حدفاصل آبریزگاه مسجد جامع و این حمام وجود داشته که با روش مکش طبیعی گاز‌هایی چون متان و اکسید‌های گوگردی به مشعل خزینه حمام هدایت میشده و به عنوان منبع گرما در مشعل می‌سوخته و یا اینکه مستقیما این گازها را از مواد زاید دفع شده در خود حمام جمع آوری می‌کردند و مورد استفاده قرار می‌دادند.

در جریان مرمت خانه شیخ بهایی در همان نزدیکی در کف زمین تنپوشه‌های سفالی و چاه‌های مرتبطه و یک لوله آزمایش پیدا شده بود که احتمال می‌دهند مربوط به طراحی حمام باشد. همچنین طبق مطالعاتی که توسط باستان‌شناسان و متخصصین انجام شده است معلوم گردیده که فاضلاب شهر اصفهان توسط لوله‌های جمع آوری فاضلاب وارد خزینه حمام می‌شده است و طبق محاسبات دقیقی که شیخ بهایی انجام داده بود و با طراحی خاص خزینه، این فاضلاب تبدیل به گاز متان می‌شد که قابل سوختن است. لجن‌های ته نشینی نیز به عنوان کود آلی مورد استفاده قرار می‌گرفت. شیخ بهایی با محاسباتی که انجام داده بود، حجم لجن را برای تولید بیوگاز (تولید گاز از فاضلاب به عنوان بیوگاز نامیده می‌شود که یکی از تخصص‌های مهندسین بهداشت و محیط زیست می‌باشد) مشخص کرده بود و گفته بود که اگر لجن به اندازه‌ای که خود مشخص کرده بود برسد می‌توانید مقدار مشخصی از لجن را به عنوان کود استفاده کنید. برای برداشت این لجن اضافی برنامه دقیقی ترسیم شده بود و در هر زمانی میزان برداشت اهالی هر منطقه‌ای مشخص بود.
گاز تولید شده توسط فاضلاب بوسیله شعله‌هایی که تعبیه شده بود مخزن آب حمام را گرم می‌کرد. پس از گذشت چندین سال و ضعف حکومت آن زمان که پایتخت ایران، اصفهان بود کشاورزان بدون برنامه و خارج از نوبت از این لجن‌ها برداشت نمودند تا به عنوان کود استفاده نمایند و بدین جهت بود که این شعله‌ها خاموش شدند.
در کشورهای اروپایی و آمریکا از این سیستم (بیو گاز) به عنوان بازیافت فاضلاب و تهیه سوخت استفاده می‌شود ولی متاسفانه در ایران کاربرد زیادی ندارد و آنطور که شنیده شده است در حصارک کرج از این سیستم جهت روشنایی و گرمایش و وسیله پخت و پز استفاده می‌شود.
حمام شیخ بهایی بنایی عمومی بوده كه به مرور در تصرف اشخاص درآمده و گفته می‌شود زمانی حتی كارگر حمام نیز ادعایی از حمام داشته است.در حال حاضر تا پیش از تملك نزدیك به 30 نفر ادعای سرقفلی و مالكیت این اثر را داشتند. متاسفانه تا مدتی پیش این حمام به زباله دانی و محل تجمع افراد معتاد تبدیل شده بود.
 

Faeze Ardeshiry

کاربر فعال تالار مهندسی معماری ,
کاربر ممتاز
حمام وکیل شیراز

حمام وکیل شیراز

حمام وکیل شیراز
از دوره حکومت کریم خان زند که خود را وکیل الرعایا می خواند؛ آثار زیبا و مجموعه های بزرگی در شهر شیراز بر جای مانده است. یکی از این بناها حمام وکیل نام دارد که با 11 هزار متر مربع مساحت، 8660 متر زیربنا، 120 متر طول و 80 متر عرض در سال 1187 ه. ق. توسط كریم خان زند در محله درب شاهزاده، خیابان طالقانی فعلی ساخته شده است.
بنای حمام به صورت مکعب است و ورودی آن در سمت شمال قرار دارد. نمای شمالی حمام مشرف به فضای بازی بود که بعدها از بین رفت و خیابان کوتاهی جایگزین آن شد.
سردر حمام که با کاشی کاری مزین شده ، مربوط به دوره قاجاریه است. این حمام بزرگ ، از پیشرفته ترین اصول معماری زمان خود برخوردار است. ورودی حمام کوچک بوده و با شیبی ملایم به هشتی ورودی که پایین تر از سطح زمین قرار دارد و بدنه آن در اصل با نقوش زیبای اسلیمی به شیوه آهک بری، مزین شده است ، می رسد. {مدخل ورودي اين حمام هم اينك يك هشتي است كه در ابتدا وجود نداشته و دوره پهلوي احداث شده است}. اين هشتي داراي سقفي با گچ كاري برجسته است. بر بالای این هشتی که با گنبدی مسقف شده ، نورگیری زیبا و مشبک به شکل قبه تعبیه شده که وزنه های دایره شکل آن، از سفال سبز رنگ و با شیشه های ساده مدور پوشیده شده است. هشتی از طریق راهرویی به سربینه وسیع و زیبای حمام راه می یابد.
ورودی به رختکن، زاویه دار ساخته شده و همه این ملاحظات برای این بوده که از ورود سرما به داخل و از خروج گرما به خارج از حمام جلوگیری شود.
پس از آن سر بينه حمام به شكل هشت ضلعي منظم و وسيعي ديده مي شود كه بيشترين تزيينات را داراست و پوشش طاق و گنبد آن در میانه بر روی هشت ستون سنگی یکپارچه قرار دارد. آهكبري هاي سقف و ديوارهاي اين قسمت مربوط به دوران كريم خاني بوده كه بيشتر به شكل طرح هاي گلداني است اما در زمان قاجاريه، آثار زنديه كلنگي شده و قاجاريان بر روي آن آهكبري هايي به شكل داستان هاي اساطيري (داستان شيرين و فرهاد ، بيژن و منيژه و معراج حضرت رسول) انجام داده اند، در حال حاضر نيز به جهت تنوع بيشتر طرح هاي قاجاري، يكي دو طرح زندي مرمت شده و در بقيه قسمت ها طرح هاي قاجاري حفظ شده اند. با برداشتن لایه دوره قاجار، بخش باقی مانده از تزئینات دوره زندیه مشخص شده است.
در اطراف اين سربينه، سكوهايي براي تعويض لباس ساخته شده و چهار حوض سنگي نيز جهت استحمام در آن وجود دارد. تمامی کف و ازاره که ارتفاع آن به 5.1 متر می رسد، ( آن قسمت از دیوار اتاق و یا ایوان که از کف طاقچه تا روی زمین بود) با تخته سنگ های مرمرین پوشیده شده و در گودی میانه آن حوض هشت ضلعی با دیواره هایی از سنگ های یکپارچه قرار دارد. وسط این حوض فواره ای از همان سنگ تعبیه شده است.در قسمتی از كف حمام چندين رج آجر آب خرده كار شده و بين آنها ساروج ريخته اند تا فشار آب را تحمل كند. دورتا دور حوض که پایین تر از سطح کف سربینه قرار دارد فضایی برای قراردادن کفش ها تعبیه شده است و در يك سمت آن راهرويي است كه به هشتي دوم منتهي مي شود. در چهارگوشه سربینه چهار حوض کوچک فواره دار، به قرینه یکدیگر ساخته اند.
 

amirabas_ali

عضو جدید
کاربر ممتاز
حمام وکیل

حمام وکیل

حمام وکیل



از بناهاي دوران كريم خان زند (1172-1193) در شيراز است كه به دستور وي در محله ميدان شاه، جنب مسجد وكيل (خيابان طالقاني) ساخته شد.
اين حمام كه به عنوان حمام عمومي شهر شناخته مي شد، داراي چهار قسمت مرتبط با يكديگر است. مدخل ورودي اين حمام هم اينك يك هشتي است كه در ابتدا وجود نداشته و دوره پهلوي احداث شده است. اين هشتي داراي سقفي با گچ كاري برجسته است. پس از آن سر بينه حمام به شكل هشت ضلعي منظم و وسيعي ديده مي شود كه بيشترين تزيينات را داراست. آهكبري هاي سقف و ديوارهاي اين قسمت مربوط به دوران كريم خاني بوده كه بيشتر به شكل طرح هاي گلداني است اما در زمان قاجاريه، آثار زنديه كلنگي شده و قاجاريان بر روي آن آهكبري هايي به شكل داستان هاي اساطيري (داستان شيرين و فرهاد، پيرزن و سلطان سنجر، بيژن و منيژه و معراج حضرت رسول) انجام داده اند، در حال حاضر نيز به جهت تنوع بيشتر طرح هاي قاجاري، يكي دو طرح زندي مرمت شده و در بقيه قسمت ها طرح هاي قاجاري حفظ شده اند. هورنور يا جامخانه هايي كه در سقف تعبيه شده اند، روشنايي اين بخش را تأمين مي كنند.
در اطراف اين سربينه، سكوهايي براي تعويض لباس ساخته شده و چهار حوض سنگي نيز جهت استحمام در آن وجود دارد.
ستون هاي اين حمام از جنس سنگ گندمك گوگرد دار و سخت است. اين ستون ها يك پارچه هستند و بر روي آنها به فرم هندسي، مقرنس گچي كم عمق ديده مي شود ولي مقرنس آن برجسته است.
در وسط محوطه سر بينه حوض كثيرالاضلاعي از سنگ ساخته شده و در يك سمت آن راهرويي است كه به هشتي دوم منتهي مي شود. در كف حمام چندين رج آجر آب خروده كار شده و بين آنها ساروج ريخته اند تا فشار آب را تحمل كند.
در دوران پهلوي حمام به دو بخش تقسيم شد. بخشي از آن سربينه حمام بود كه به زورخانه تبديل شد. در برزخ يا هشتي دوم كه به گرم خانه مي رود، قسمتي وجود داشته (در سمت راست ورودي هشتي دوم) كه ديواري ضخيم، قطور و توپر بوده و در بالاي آن (در پشت بام) حوض آبي بوده كه آب حمام از آغاز تأمين مي شده، پس از تبديل سر بينه به زورخانه، اين ديوار برداشته شده و راهي به خيابان طالقاني گشوده شد كه به در ورودي حمام تبديل گشت. هم اينك اين در مسدود و به ديوار تبديل شده است.
پس از عبور از هشتي دوم به گرمخانه حمام وارد مي شويم كه داراي سه خزينه آب گرم، آب سرد و آب ولرم است. در زير اين خزينه ها كانال هايي به نام گربه رو جهت گرم كردن حمام وجود دارد.
آب رساني به اين حمام از طريق چاهي در ضلع غربي (گاو چاه) صورت مي گرفت. در زير خزينه اصلي (آب گرم) تون حمام قرار دارد. در كف حمام نيز گربه روهايي وجود دارد كه در بدنه ديوار به دودكش ها منتهي مي شود. اين گربه روها علاوه بر آن كه گرماي اضافي را به كف حمام منتقل مي كند، دوده هاي ناشي از سوخت را نيز به بيرون هدايت مي كند.
در زمان پهلوي برخي از قسمت هاي حمام به نمره خصوصي تبديل شد. چنان كه از دو شاه نشين قرينه با دو حوض سنگي موجود در فضاي حمام، شاه نشين سمت راست به نمره خصوصي تبديل شد. هم اينك حوض سنگي آن از بين رفته است. دو شاه نشين اختصاصي ديگر پس از اين دو شاه نشين وجود دارد كه شاه نشين سمت راست در طرفين خزينه ها، به نمره خصوصي تبديل شده بود.
حمام وكيل كه به علت تغيير وضع حمام هاي عمومي از صورت قبلي خارج شده بود، در سال 1351 توسط اداره باستان شناسي مورد مرمت قرار گرفت.
اين بنا با شماره 917 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

amirabas_ali

عضو جدید
کاربر ممتاز
حمام وکیل

حمام وکیل

حمام وکیل











این بنا در غرب مسجد وكیل شیراز واقع شده و یكی از بزرگ ترین و ارزشمندترین حمام های تاریخی ایران است. حمام وكیل توسط كریم خان زند ساخته شده است.
بنای حمام به صورت مكعب است و ورودی آن در سمت شمال قرار دارد. نمای شمالی حمام مشرف به فضای بازی بود كه بعدها از بین رفت و خیابان كوتاهی جایگزین آن شد. در جنوب حمام، آب انباری از دوره زندیه و در شرق آن مسجد وكیل قرار دارد. در دوره قاجار و به ویژه در دوره اخیر تعمیرات و تغییراتی در بنا صورت گرفت. هر چند این امر صدماتی را به ساختمان اولیه بنا و تزئینات آن وارد آورد ، با این حال آثار باقی مانده به خوبی نمایانگر ارزش و شكوه اولیه بناست.

سردر حمام كه با كاشی كاری مزین شده ، مربوط به دوره قاجاریه است. بعد از سردر، هشتی ورودی زیبایی قرار گرفته كه بدنه آن در اصل با نقوش زیبای اسلیمی به شیوه آهك بری، مزین شده است. بر بالای این هشتی كه با گنبدی مسقف شده ، نورگیری زیبا و مشبك به شكل قبه تعبیه شده كه وزنه های دایره شكل آن، از سفال سبز رنگ و با شیشه های ساده مدور پوشیده شده است. هشتی از طریق راهرویی به سربینه وسیع و زیبای حمام راه می یابد. رخت كن یا سربینه هشت ضلعی است و پوشش طاق و گنبد آن در میانه بر روی هشت ستون سنگی یكپارچه قرار دارد. تمامی كف و ازاره ( آن قسمت از دیوار اتاق و یا ایوان كه از كف طاقچه تا روی زمین بود) سربینه با تخته سنگ های مرمرین پوشیده شده و در گودی میانه آن حوض هشت ضلعی با دیواره هایی از سنگ های یكپارچه قرار دارد. وسط این حوض فواره ای از همان سنگ تعبیه شده است. دورتا دور حوض كه پایین تر از سطح كف سربینه قرار دارد، فضایی برای قراردادن كفش ها تعبیه شده است. بعد از این سطح، كف اصلی سربینه و صفه های اطراف آن قرار دارد كه مخصوص استراحت و كندن و پوشیدن لباس است. در چهارگوشه سربینه چهار حوض كوچك فواره دار، به قرینه یكدیگر ساخته اند. ازاره سربینه به بلندی 5/1 متر با سنگ مرمر سبز رنگ پوشیده شده است.
روشنایی سربینه از طریق نورگیرهایی تأمین می شود. سطوح داخلی سربینه و طاق ها در اصل با لایه ای از نقوش زیبای اسلیمی به شیوه آهك بری مزین می شد كه در تعمیرات دوره قاجار این سطح با ساروج ( مخلوطی است از آهك و خاكستر یا ریگ كه در آب به مرور جذب انیدرید كربنیك كنند و آهكش به صورت سنگ آهك كه محكم و پایدار است در می آید و از آن در جهت ساختن بنا استفاده می كنند) و لایه ای از گچ بری پوشانده شد. با برداشتن لایه دوره قاجار، بخش باقی مانده از تزئینات دوره زندیه مشخص شده است. در قسمت غربی سربینه راهروهایی به فضای گرمخانه و دیگر بخش های حمام راه می یابد. گرمخانه حمام نسبتاً بزرگ و وسیع است. پوشش طاق و گنبد این محوطه در میانه بر روی چهار ستون سنگی یكپارچه كه به شیوه مارپیچی تراش خورده اند. در زوایای دو ضلع گرمخانه ، دو شاه نشین نسبتاً بزرگ با حوض سنگی فواره دار ویژه استحمام اعیان وجود دارد.
در قسمت جنوبی گرمخانه سه خزینه آب وجود دارد كه در قسمت جنوب شرقی و غربی آنها دو جایگاه معروف به ” خلوتگاه” با ازاره مرمری و تزئینات آهك بری زیبا وجود دارد. زیر گرمخانه كانال های حرارتی ” گربه رو” گرما را از ” تون” یا گـُلخن حمام به بخش های مختلف گرمخانه انتقال می داد. كف گرمخانه با سنگ های پهن و بزرگ فرش شده و دیوارهای پایین آن نیز با سنگ های مرمر شفاف پوشش یافته است.
در قسمت شرق و پشت حمام ، فضایی به نام” گاورو” قرار داشت كه با دری به خارج حمام مربوط می شد. این فضا مخصوص ورود و خروج چهار پایان حامل كود و … بود. در انتهای این راهرو، چاه عمیقی است كه آب اصلی حمام را تأمین می كرد. در بالا و پشت بام حمام منبع نسبتاً بزرگی قرار داشت كه آب كشیده شده از چاه در آن ذخیره شده و برای حوض های فواره دار و غیره مورد استفاده قرار می گرفت
 

DDDIQ

مدیر ارشد
حمام نوبر تبريز

حمام نوبر تبريز


حمام نوبر تبريز، يكي از باشكوه ترين معماري هاي ايراني برجاي مانده از اواسط دوران قاجاريه است كه با زيربنا و مساحتي حدود 700 مترمربع در محل تقاطع دوخيابان اصلي و معروف شهر تبريز ( امام خميني و تربيت) قرار گرفته است.
اين حمام كه با توسعه شهر تبريز و تخريب دروازه قديمي در مركز شهر قرار گرفت حدود 140 سال قبل توسط معماري به نام بالاكاظم از اهالي قره آغاج ساخته شده است.
حمام قديمي نوبر در سال 78 از سوي سازمان ميراث فرهنگي با شماره 2512 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده و در قالب طرح پرديسان با تغيير كاربري با همان الگوي قديمي و بدون دخل و تصرف در فضاهاي معماري به سفره خانه و چايخانه سنتي تبديل شده و ارائه خدمات مي دهد.
در نقشه شهر تبريز كه پيش از سال 1243 هجري قمري تهيه شده، اين حمام در نزديكي دروازه نوبر مشخص شده و در نقشه دارالسلطنه تبريز، متعلق به سال 1297 قمري، اين بنا با نام «حمام وزير» ديده مي شود.
اين حمام زيبا و قديمي چه در روزگاري كه با كاربري حمام مورد استفاده قرار مي گرفت و چه در سال هاي اخير به دليل موقعيت مكاني و رطوبت موجود در محل آسيب هاي فراواني را متحمل شده بود كه ميراث فرهنگي به منظور حفظ اين اثر تاريخي برجسته، به مرمت و بازسازي آن اهتمام ورزيد.
حمام نوبر دو بخشِ اصلي، سربينه و گرمخانه دارد. سربينه حمام فضايي وسيع با قاعده هشت ضلعي است كه در بخش مياني آن، طاق بندي شده و بر هشت ستون سنگي قرار گرفته است. همچنين حوضي هشت گوش در ميانه اين بخش قرار دارد و سكوهايي بر گرداگرد آن قرار دارند.
طاق و گنبد بزرگ گرمخانه ، طاق و گنبد با ستون و سرستون هاي سنگي مقرنس كاري شده سربينه و اجراي كاربندي و تركيب آجر و كاشي و پوشش معقلي مناسب حمام و كتيبه هاي مصور زيباي ورودي را از ديگر جاذبه هاي اين حمام تاريخي برشمرد.
از جمله مصالح به كار رفته در ساخت حمام مي توان به آجر در جرزها و سقف ها ملات و گچ و همچنين سنگ تراش خورده در ستون ها كف ها و ازاره ها اشاره كرد.
در راستاي بهره برداري بهينه از تمام فضاهاي حمام، فضاهاي سربينه و گرمخانه به سفره خانه، فضاي پشت بام به چايخانه و اجراي مراسم پرده خواني و نقالي اختصاص دارد.
 

عطر بارون

عضو جدید
کاربر ممتاز
حمام حاج آقا تراب (نهاوند)

حمام حاج آقا تراب (نهاوند)

حمام حاج آقا تراب (یا حمام دوقلو ) در محله علی آباد واقع در بافت قدیمی شهر نهاوند قرار دارد در سر در ورودی این بنا ، کتیبه ای نصب شده که نام بانی حمام و تاریخ ساخت آن را ، سال 1230 هجری شمسی در زمان ناصرالدین شاه قاجار بیان می کند ولی به سبک دوران صفویه ساخته شده است . علت شهرت آن به حمام دوقلو به این است که حمام از دوقسمت تشکیل شده قسمت اول دارای سردینه (حمام سرد ) و گرمینه (حمام گرم ) بزرگ بوده و فقط مورد استفاده رجال ، اشراف و شاهزادگان قرار می گرفته و قسمت دوم همان حمام که آن هم به نوبه خود دارای سردینه و گرمینه بوده ( ولی در ابعاد کوچک ) ویژه افراد عادی و طبقات پایین جامعه بوده است . بر هلالی بالای ستون های حمام تصاویر زیبایی از شاهنامه نقش بسته است ، که گویای داستان جنگ رستم با دیو سفید است . این تصاویر با هفت رنگ ، صحنه هایی از داستان شاهنامه را نشان می دهد . که به طرز ماهرانه ای کاشی کاری شده است . قسمت رخت کن حمام نیز با گچ بری های اسلیمی ، به زیبایی تزئین شده است :
http://www.www.www.iran-eng.ir/images/nahavand%20%28278%29.JPG​
حمام حاج آقا تراب در سال ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی ثبت شده‌است. این حمام با صرف هزینه‌ای بالغ بر ۴۰۰ میلیون ریال به موزه مردم‌شناسی تبدیل شده و در روز جهانگردی افتتاح می‌شود. بگزارش البرز به نقل ازمیراث «محمود یاری» مسئول روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان همدان با اعلام خبر تبدیل شدن این حمام به موزه گفت: «با تفکیک دو بخش زنانه و مردانه و تزئین آنها با ماکتهای مجزا، در بخش مردانه مراسم شستشو به نمایش گذاشته شده و در بخش زنانه مراسم حنابندان یک عروس به تصویرکشیده شده‌است.» وی افزود: « با افتتاح این موزه در پنجم مهرماه (روز جهانگردی ) مردم نهاوند و گردشگران غیر بومی می‌توانند بخشهای مهمی از زندگی مردم پیشین منطقه به همراه آداب و رسوم و لباسهای محلی را ببینند.» حمام حاج آقا تراب که در بافت قدیمی شهر نهاوند قرار دارد از دو بخش مردانه و زنانه تشکیل شده‌است. بنای این ساختمان مربوط به دوران قاجار بوده و یکی از معدود جاذبه‌های تاریخی و قابل بازدید در نهاوند است. تزئینات بین بنا شامل گج بری، کاشی کاری و نقاشی یکی از نبردهای شاهنامه‌است. این حمام علاوه بر دو قسمت ماکتها حمام سرد و گرم، حجره شاه نشین و خزینه نیز دارد




















http://www.www.www.iran-eng.ir/images/nahavand0.jpg
 

DDDIQ

مدیر ارشد
بازشناسی ویژگی های کالبدی گرمابه های ایران
در دوره صفوی
 

پیوست ها

  • 2345.pdf
    1.4 مگایابت · بازدیدها: 0

DDDIQ

مدیر ارشد
بررسي عملکرد سامانه هاي حرارتي گرمابه هاي تاريخي ايران

بررسي عملکرد سامانه هاي حرارتي گرمابه هاي تاريخي ايران

بررسي عملکرد سامانه هاي حرارتي گرمابه هاي تاريخي ايران
ويژه نامه مهندسي معماري و شهر سازي جلد 19 شمار 6 سال 1387 صفحه 35-43



 

پیوست ها

  • بررسي عملکرد سا&#1.pdf
    440.1 کیلوبایت · بازدیدها: 0

DDDIQ

مدیر ارشد
مطالعه گرمابه های تاریخ اقلیم سرد و نقش مصالح


و تکنیک ساخت آنها در کاهش مصرف سوخت و ...


(نمونه مورد مطالعه شهر زنجان )


دکتر الیاس صفاریان - استادیار دانشگاه شهرکرد

چکیده:
مقاله حاضر که از تحقیق و پژوهش پایان گرفته تحت عنوان « بررسی ، شناسایی و معرفی گرمابه های تاریخی اقلیم سرد» استخراج شده ، و با مطالعات میدانی و بررسی کتابخانه ای در محدوده جغرافیایی شهر زنجان ، بررسی و تهیه شده است .
بدین منظور گرمابه های شهر زنجان در دوره قاجار که تعداد آنها به 6 باب می رسند ( باب فعل بوده و یک باب آن غیر فعال می باشد )مورد بررسی قرار گرفتند .این گرمابه ها که موقعیت مکانی ، آنها در پیرامون بافت قدیم بازار زنجان قرار دارد و با علم به اینکه بازارها علاوه بر عملکرد اقتصادی ، فرهنگی و مذهبی به عنوان اصلی ترین مسیر ارتباطی و خدماتی محسوب می شدند، از اهمیت بالایی برخوردارند . از طرفی معماری و فرم گرمابه های تاریخی شهر ، نوع تزئینات و مواد و مصالح به کار رفته در این بناها و ایجاد پیچ و خمهای طول مسیر ، جهت دستیابی به گرمخانه ها بر اساس محاسبات مهندسی و به صورت کاملاً دقیق ساخته شده اند .
نوع سیستم آبرسانی و انتقال آب مورد نیاز به داخل گرمابه ها و همچنین نوع سیستم گرمایش آن ، نوع سوخت به کار رفته در این نوع گرمابه ها و در نهایت چگونگی انتقال گرما مورد بررسی قرار گرفته است .
 

پیوست ها

  • مطالعه گرمابه ه&#1.pdf
    152.3 کیلوبایت · بازدیدها: 0

sahar-architect

مدیر بازنشسته
کاربر ممتاز
حمام علی قلی آقا – اصفهان

حمام علی قلی آقا – اصفهان

[h=2][/h]

این حمام را فردی به همین نام ساخت.بانیاین بنا علی قلی آقا از خواجگان حرم شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی بوده است . با استناد به دو کتیبه موجود در مسجد علی قلی آقا ، این حمام حدود 305 سال قدمت داردودارای تزئینات و نقاشی های از سه دوره تاریخی صفوی با تلفیقی از کاشیکاری و آهکبری،نقاشی و کاشیکاری قاجار و نقاشی کوچه بازاری دوره پهلوی على قلى آقا در زمان خود (عصر صفوى) مجموعه اى دريكى از محلات اصفهان برپا كرد كه شامل بازارچه، مسجد، گرمابه، كاروانسرا، سقا خانهو ....است .
از نکات بسیار مهمقرارگیری این حمام در دل یک بافت محله با عناصر متفاوت است اين گرمابه در گذشته و در زبان مردم محل به حمام دوقلو معروف بودهاست چون مانند بسيارى از حمام هاى قديم از دو بخش مختص زنان و مردان ساخته شده بود (دوحمامبزرگ و کوچک) و دو در جداگانه نيز داشت.سربينه يا بخش زنانه كوچك تر با معمارى زنانه تر و بخشمردانه بزرگ تر بوده است كه به تناوب و همزمان مورد استفاده قرار مى گرفته است.تزيينات كاشى هفت رنگ معرق بانقوش اسليمى و ختايى، انسانى، نقش گل و مرغ و آهك برى زمان صفويه و نقاشى هاى دورهقاجار كه بعدها به آن اضافه شده است ازاين جمله است.جالب اينكه نقاشى هاى مربوط بهحمام بزرگ يا مردانه بيشتر صحنه شكار است و نقاشى هاى حمام كوچك تر ظروف ميوه و ...
فضاهای این حمام عبارتند ازفضاهای اصلی شامل : بینه،میاندر،گرمخانه و چال حوض
فضاهای خدماتی شامل : ورودی هشتی،نوره کش خانه،خزینه و ...
فضاهای تاسیساتی مانند : انبار سوختگاورو ( محل کشیدن آب از چاه ) و کانالهای گربه رو ( محل هایی که به صورت کانال درزیر فضاهای حمام قرار گرفته ) که ضمن رد شدن تبوشه ها ( لوله های سفالی انتقال آب)حررات را نیز به کف حمام
منتقل می کردند .
ساختمان چهارحوض اين حمام كه در ضلع جنوبى گرمخانه با پوشش طاق و چشمه بر روى هشتىستون سنگى و در دو طرف، نيم هشتى هاى زيبا يى قد برافراشته فضاى معمارى شكوهمندى رابه وجود آورده است. اين حمام كه نزديك به دو سال ازمرمت و تغيير كاربرى آن مى گذردبراى مردم اصفهان و گردشگران كمتر شناخته شده. اكنون با مجسمه هايى از موم كه در هريك از غرفه هاى آن قرار گرفته ( به نشانه يك طيف - طبقه يا قشرى از جامعه آن روزاصفهان ) به همراه انواع ابزار و وسايل حمام، آن را به يكى از جاذبه هاى زيباى مردمشناسى در اصفهان بدل نموده است.آب این حمام از چاهی تامین می شده که ازنهر مادی منشعب از آب زاینده رود بوده است . این حمام تاریخی در اصفهان در خیابانمسجد سید در محله ی بید آباد واقع شده است


سربینه
تاریخچه

حمام عليقلي آقا به همراه مجموعه بناهاي عمومي ديگران از جمله مسجد، بازارچه، چهارسو و سرا از دوره صفوي باقي است. باني اين بناها عليقلي آقا از خواجگان حرم شاه سليمان و شاه سلطان حسين صفوي بوده است. دو كتيبه مورخ 1122 ق در مسجد عليقلي آقا و نقل مؤلف تاريخ اصفهان از ساخت حمام در سال 1112 و بالاخره تاريخ 1125 در انتهاي وقفنامه حمام نشان مي‌دهد كه اين بنا از آثار نيمه اول قرن دوازدهم هجري قمري است.
اين بنا از دو حمام بزرگ و كوچك تشكيل شده است. هر يك از اين دو حمام مانند ديگر حمام‌هاي سنتي شامل دو فضاي اصلي سربينه و گرمخانه است و در حمام بزرگ فضاي مهم ديگري موسوم به چال حوض نيز وجود دارد. مجموعه اين دو حمام به گونه‌اي طراحي شده كه سربينه‌هاي دو حمام مجاور هم و گرمخانه‌ها در كنار يكديگر قرار گيرند. بدين ترتيب با نزديك هم واقع شدن فضاهاي با درجه حرارت مشابه، اتلاف حرارت كمتري صورت مي‌گيرد.
قسمت‌هاي مختلف مجموعه فضاهايي منظم و با قاعده‌هاي هندسي هستند. سربينه حمام بزرگ فضايي است با قاعده هشت ضلعي منتظم، سكوهايي بر گرد اين سربينه بخش كوچكتري با قاعده‌اي مشابه در ميانه اين فضا پديد آورده‌اند. سكوها محل‌هاي نشستن، تعويض لباس و استراحت مراجعين بوده و حفره‌هايي زير سكوها براي جاي كفش تعبيه شده است. بر دو محور فضاي سربينه، چهار حوض در درون سكوها تعبيه شده‌اند تا افراد قبل از ورود به سكو پاهاي خود را در اين حوض‌ها شست و شو دهند.
هشت ستون سنگي طاق گنبدين بخش ميانه سربينه را بر دوش دارند و سكوهاي اطراف را طاق‌هاي كوتاه‌تري مي‌پوشانند. بدين ترتيب دو محدوده فضايي در سربينه از يكديگر متمايز شده‌اند: فضاي مكث سكوها و فضاي حركت و تردد در بخش مياني سربينه.
سربينه از طريق فضايي موسوم به ميان‌در به گرمخانه مرتبط مي‌شود. ميان‌در مسير دسترسي سربينه و گرمخانه را با چندين شكست و تغيير زاويه فراهم مي‌كند تا ديد مستقيم بين اين دو فضا از بين برود و از اتلاف حرارت گرمخانه نيز جلوگيري گردد. ميان‌در به فضاهاي ديگري از جمله آبريزگاه و فضاي تنظيف (نوره كش خانه) نيز مرتبط است. ورود به فضاي تنظيف در حمام‌ها تا پيش از دوره صفويان از سوي گرمخانه صورت مي‌گرفت و پس از اين دوره، درگاه ورود به آن در فضاي ميان‌در تعبيه شده است.
گرمخانه حمام بزرگ فضايي وسيع با قاعده مستطيل شكل است كه با استفاده از ستون‌هاي سنگي به بخش‌هاي مختلف تقسيم‌بندي شده است. در ميانه گرمخانه طاق مدوري بر پايه چهار ستون قرار گرفته و در هر سوي آن دو ستون ديگر بخش‌هاي كوچكتري را ايجاد كرده‌اند كه هر يك فضايي براي استحمام و شست و شو بوده‌اند. در يكي از بخش‌هاي طرفين بخش مياني، حوضي مستطيل شكل قرار دارد. درگاه ورودي خزينه در ميانه ضلع روبروي ورودي ميان‌در به گرمخانه واقع است. با عبور از چند پله به فضاي خزينه كه مملو از آب بود وارد مي‌شدند تا آب‌كشي و تطهير كنند. در هر سوي خزينه فضاهايي موسوم به خلوت واقع است. اين فضاها محل استحمام خصوصي بوده و يكي از آنها حوضي در ميانه دارد.
چال حوض فضاي وسيع و كشيده‌اي در كنار گرمخانه است كه با توجه به متن حاشيه وقفنامه در سال 1127 ق احداث شده است. اين فضا با تويزه‌ها و طاق‌هاي وسيعي پوشانده شده كه هشت ستون سنگي آنها را بر دوش خود دارند. استخر وسيعي در ميانه اين فضا بيشتر سطح آن را فرا گرفته است. اين استخر به منظور شنا و آب‌تني استفاده مي‌شده است. در دو سوي محور اصلي اين فضا دو شاه‌نشين با قاعده نيم هشت وجود دارد كه معروف است يكي براي پرش و شيرجه و ديگري جايگاه تماشاچيان بوده است.
حمام كوچك مجموعه نيز فضاهايي با قاعده‌هاي منظم و هندسي دارد. قاعده سربينه اين حمام مربع شكل است و سكوهايي با حوض‌هاي درونشان بر گرد سه ضلع آن نشسته‌اند. طاق مياني اين فضا بر پايه چهار ستون سنگي استوار است و طاق‌هاي بالاي سكوها كوتاه‌ترند. بدين ترتيب در اينجا نيز فضاهاي مكث و تردد از يكديگر تفكيك شده‌اند. ميان‌در اين حمام با تغيير زاويه در حركت ديد مستقيم به گرمخانه را از بين مي‌برد و از اتلاف حرارت مي‌كاهد. گرمخانه اين حمام فضايي با قاعده هشت و نيم هشت است و هشت ستون سنگي طاق مياني آن را بر دوش دارند. فضاهاي پيرامون بخش مياني با طاق‌هاي كوتاه‌تري پوشيده شده‌اند و مكان‌هايي براي شست و شو فراهم آمده است. پس از طي چند پله از كف گرمخانه مي‌توان از درگاه خزينه بدان وارد شد.
قسمت‌هاي مختلف اين مجموعه طاق‌هاي رسمي بندي بر فراز خود دارند. نورگيرهايي كه درون اين طاقها تعبيه شده علاوه بر تأمين روشنايي فضاها، جلوه خاصي به طاقها داده‌اند. ازاره هر دو حمام كاشي‌كاري دارند و در مرمت‌هاي انجام شده نمونه‌هايي از تزئينات آهك‌بري و نقاشي بر ديوارهاي اين حمام بدست آمده است. ورودي حمام بزرگ طاقي با مقرنس گچي دارد و پشت بغل‌هاي سر در آن با كاشي تزئين شده است.
در جوار حمام دالان گاورو و چاه و استخري در انتهاي آن وجود دارد كه براي تأمين آب مورد نياز حمام‌ها به كار مي‌رفته است، به طوري كه با حركت گاو در دالان آب از چاه بالا كشيده مي‌شد و داخل استخر فرو مي‌ريخت.




حمام بزرگ


- سربينه
فضاي سربينه در حمام‌هاي سنتي غالباً مورد توجه بيشتر طراح بوده و زيباترين بخش حمام است. سربينه حمام بزرگ عليقلي آقا فضايي منتظم و كاملاً هندسي است. اين فضا قاعده‌اي به شكل هشت ضلعي منتظم دارد و بخشي با همين هندسه در ميانه سربينه توسط سكوهاي پيرامونش ايجاد شده است. طاقنماهاي تونشسته در هر وجه سربينه دو به دو محورهاي اين فضاي منتظم را نمايش مي‌دهند و حوض‌هاي درون سكوها بر دو محور آن قوت بيشتري بخشيده‌اند حوض هشت گونه ميانه اين فضا و سنگاب درونش تأكيد مضاعفي بر مركز فضا دارد. طاقي رسمي‌بندي بر فراز بخش مياني سربينه هندسه فضا را كامل مي‌كند و نورگير ميانه طاق بار ديگر بر مركز فضا تأكيد مي‌كند.



- گرمخانه
گرمخانه حمام بزرگ عليقلي آقا فضايي با قاعده مستطيل شكل است كه هشت ستون سنگي آن را به صورتي منظم به فضاهاي مختلف تقسيم كرده‌اند. چهار ستون در ميانه اين فضا، بخشي را با قاعده مربع پديد آورده‌اند كه طاق مدوري بر فراز خود دارد. در هر طرف اين بخش و در امتداد محور اصلي گرمخانه، دو ستون ديگر به همراه ستون‌هاي فوق‌الذكر بخش‌هاي كوچكتري را ايجاد كرده‌اند. حوض مستطيل شكل يكي از اين بخش‌ها را كاملاً فرا گرفته است. ورود به خزينه حمام از ميانه يكي از اضلاع طولي گرمخانه انجام مي‌شود. در اين قسمت طاقنمايي عقب نشسته و پلكاني در ميانه آن تا درگاه ورودي خزينه بالا مي‌رود. در طرفين گرمخانه دو فضا موسوم به خلوت وجود دارد كه محل استحمام خصوصي متمولين و بزرگان بوده است. يكي از اين دو فضا بزرگتر است و طاقي رسمي‌بندي بر فراز خود و حوضي در ميانه دارد.


- حمام كوچك
حمام كوچك عليقلي آقا مانند حمام بزرگ فضاهايي منظم و با قاعده‌هاي هندسي دارد. اين حمام نيز شامل دو فضاي سربينه و گرمخانه است. سربينه فضايي با قاعده مربع است. وجود چهار ستون، فضاي ديگري را با قاعده مربع در ميانه اين فضا تداعي مي‌كند. سكوهايي در سه ضلع اين فضا، مكان‌هاي نشستن و رختكن فراهم كرده‌اند. سه حوض، درون اين سكوهاست تا مراجعين پيش از ورود به سكو پاهاي خود را در آن شست و شو دهند. طاق مدوري فضاي مياني و طاق‌هاي كوتاه‌تري فضاهاي پيرامون سربينه را پوشش مي دهند. فضاي مياندر واسط سربينه و گرمخانه است و علاوه بر جلوگيري از ديد مستقيم، اتلاف حرارت را كاهش مي‌دهد.
گرمخانه اين حمام قاعده‌اي هشت و نيم هشت دارد. در ميانه اين فضا نيز بخشي با همين قاعده ديده مي‌شود كه هشت ستون سنگي در گوشه‌هاي خود دارد. طاقي بر پايه اين هشت ستون و طاق‌هاي كوتاه‌تري پيرامون آن، قسمت‌هاي مختلف گرمخانه را پوشش مي‌دهند.


- چال حوض
فضاي چال حوض در حمام‌هاي سنتي ديده مي‌شود كه طرح كامل و مفصلي دارند. اين فضا استخري وسيع دارد كه با آب سرد پر مي‌شده و براي شنا همچنين تفريح و آب تني به كار مي‌رفته است. در حمام عليقلي آقا اين فضا قاعده‌اي به صورت مستطيل كشيده دارد كه استخري به همين شكل درون آن قرار گرفته است. هشت ستون سنگي بر پيرامون اين استخر واقع‌اند. تويزه ها و طاق ها بر دوش اين ستون‌ها نشسته‌اند و اين فضا را پوشش مي‌دهند. دو فضاي شاه‌نشين با مقطع نيم‌هشت در ابتدا و انتهاي محور اصلي اين فضا عقب نشسته‌اند. كف اين شاه‌نشين‌ها از كف فضاي چال حوض بالاتر است و شاه‌نشين‌ها به صورت سكو درآمده‌اند. يكي از شاه‌نشين‌ها حوضي به شكل نيم‌هشت درون خود دارد. معروف است كه يكي از شاه‌نشين‌ها محل نشستن تماشاچيان بوده است.


- تأسيسات آب رساني و گرمايشی
آب مصرفي حمام عليقلي آقا از چاه انتهاي گاورو تأمين مي‌گرديد. با حركت گاو در دالان گاورو آب از چاه بالا كشيده مي‌شد و به داخل استخر مي‌ريخت. از آنجا آب با لوله‌هاي سفالي موسوم به تنبوشه به خزينه‌ها و حوض‌هاي قسمت‌هاي مختلف حمام هدايت مي‌شد. سيستم گرم كردن آب و به همراه آن هوا و محيط حمام از جمله نكات جالب و قابل توجه حمام‌هاي سنتي است. آتشدان و انبار سوخت حمام معمولاً پشت خزينه قرار دارد. سوخت مصرفي حمام‌ها در قديم خار و بوته، فضولات حيوانات و ذغال گلوله شده بوده و در اين اواخر از ذغال‌سنگ و نفت سياه استفاده مي‌شده است. صفحه‌اي به نام تيان كه از آلياژ مخصوص ساخته شده بود در كف خزينه قرار داشت. با حرارت ديدن تيان، آب خزينه گرم مي‌شد. دود ناشي از آتش آتشدان به مجراهايي در كف گرمخانه هدايت مي‌شد و محيط و بالطبع هواي گرمخانه حرارت قابل توجهي بدست مي‌آورد. بدين ترتيب از گرماي حاصله از سوخت در آتشدان حداكثر استفاده مي‌شد و پس از آن دود از طريق دودكش‌هاي تعبيه شده در بام خارج مي‌گرديد





 

amir plg

عضو جدید
حمام ایرانی

حمام ایرانی

حمام ایرانی

حمام، بنایی خدماتی است كه لازمه زندگی انسان است اما اقوام و فرهنگ های مختلف كمتر به اهمیت معماری آن نظر افكنده اند. اهمیت حمام و ظرافت و دقت در معماری آن را باید بیش از هر چیز، نشانه احترام به انسان در فرهنگ ما دانست. انسان موجودی والاست پس حمام هم مانند سایر مكان های زیست باید در خور و شایسته انسان بوده تا روحش را نوازش دهد و دلش را آرام كند.
حمام های تاریخی کاشان
حمام های تاریخی كاشان، از جمله آثار باشكوهی هستند كه در دوران صفوی مورد ستایش جهان گردان داخلی و خارجی گردیده، به طوری كه شاردن فرانسوی می گوید: « گرمابه های كاشان فوق العاده عالی، خوب و تمیز هستند.
این حمام ها با معماری عالی ویژگی های خاص یكی از چهار عنصر اصلی شهر (بازار، خانه، حمام، آب انبار) به شمار می آید از جمله حمام های معروف كاشان می توان به گرمابه های باغ فین، حمام سلطان امیر احمد، حمام گذرنو، حمام عبدالرزاق خان، حمام محتشم و... اشاره كرد. البته حمام های میرعماد، اردهال و ملاقطب هم در زمره حمام های قدیمی بوده اند.

بخش های مختلف حمام
دو بخش كوچك و بزرگ حمام به ترتیب شامل قسمت هایی همچون جلو خان، سردر ورودی، هشتی، راهروهای ارتباطی، سربینه، میان در،‌ گرم خانه، خزینه، صفه شاه نشین، اتاق نظافت، تون، گربه رو (چپیله)، دستک، برف انداز، جام خانه و چاه خانه می باشد. البته دو فضای اصلی در حمام های قدیمی به ترتیب، سربینه و گرم خانه می باشد.
1ـ سربینه
فضای اول حمام، بینه یا سربینه، رختكن و جای آماده شدن برای استحمام یا خروج از حمام بوده، بینه یا سربینه، مهم ترین و زیبا ترین فضای حمام است، فضایی وسیع و پر تزیین با گنبدی بزرگ و حوضی در میان، در اطراف فضای میانی بینه، سكوهایی برای استراحت مراجعین است كه برای ورود به آنها، باید از چند پله بالا می رفتند و پاها را قبل از ورود در حوض های روی سكوها می شستند، بیشترین تزیینات حمام، همیشه در بینه است. كف بینه و غرفه های اطراف آن معمولاً سنگی است.
حمام در قدیم فقط محل استحمام نبوده، بلكه مكانی برای گذراندن اوقات فراغت، گفتگو و تبادل نظر، رفع خستگی و حتی عبادت، گرد آمدن دوستان و حل و فصل مسایل زندگی بوده است.
2ـ گرم خانه
فضای دوم در گرم خانه، محل شستشو و تطهیر بدن می باشد. گرم خانه اغلب فضایی ساده تر از بینه است كه گوشه هایی برای نشستن و شستشو دارد. خزینه آب گرم و حوض آب سرد و فضاهایی خصوصی تر برای استحمام در مجاورت گرم خانه قرار دارد.
روشنایی گرم خانه از نور گیرهای سقفی تأمین می شود. نورگیرهایی با شیشه های عدسی مانند وجود دارد تا نور كافی وارد حمام شده و داخل حمام دیده نشود.
نوع معماری
حمام های قدیمی، معماری پیچیده ای دارد و گاهی دو حمام در كنار همدیگر قرار می گیرند.
بینه در بین ورودی حمام و گرم خانه قرار دارد، هوای بینه را نیمه گرم می كردند تا مراجعان یكباره با هوایی گرم مواجه نشوند و همچنین در هنگام خروج از گرم خانه، سلامتشان در خطر نیفتد.
ورودی حمام و نیز فضای بین بینه و گرم خانه را كه « میان در» نامیده می شود به نوعی با پیچ و خم بسیار طراحی می كردند كه جلو تبادل مستقیم حرارت و رطوبت را بگیرد و هوای بیرون حمام به بینه و هوای بینه به گرم خانه و بالعكس به سهولت منتقل نشود. كل حمام را برای حفظ گرمای درونی آن، معمولاً پایین تر از سطح زمین و درون خاك می ساخته اند.
بخشی از فضاهای حمام نیز نقش پشتیبانی دارد. یعنی فضاهای مربوطه به تأمین آب و حرارت حمام مثل تون و انبار هیزم، كه تون محل افروختن آتش در پشت گرم خانه و خزینه قرار داشته و از بیرون حمام به آن وارد می شوند. حمام به لحاظ اصول فنی كه باید در ساختنش رعایت شود، از پیچیده ترین انواع بناست.
قسمت های مختلف حمام
جلوخان: محوطه ای باز از اجزای دستگاه ورودی كه پیش از سردر و در جلو آن قرار می گیرد.
خزینه: در حمام، اتاقی كوچك برای شست و شو، در كنار گرم خانه و برروی گلخن، كه در آن تا نیمه آب می ریزند. بعضی از حمام ها علاوه بر خزینه آب گرم، خزینه آب ولرم یا سرد هم دارد.
ساروج: ملاطی مقاوم دربرابر آب، ازآهك و خاكستر، خاك رس و ... می باشد.
تنبوشه: لوله های سفالین که از آن برای انتقال آب بین بخشهای مختلف حمام استفاده می شده است
بينه : فضاي بينه به شکل هشت گوش ساخته شده ودر اطراف آن چهار صفه يا سکوي نشيمن و رختکن ديده مي شود . وسط سالن بينه حوضچه هشت ضلعي کوچک قرار دارد . فضاي اين قسمت بايد سرد و خشک بوده زيرا فضاي ورودي در ارتباط مستقيم با فضاي خارح قرار مي گرفت.
سربينه : سربينه فضاي شست شو است و دو صفه يا سکوي نشيمن دارد و بخار اندرون به آن مي رسد . سربينه به خزينه متصل مي شود که فضايي گرم وخشک دارد .
گربه رو: 1) مجرای هوا در زیر كف، برای دفع رطوبت 2) در حمام، مجرایی كه هوای گرم و دود تون را از زیر كف حمام عبور می دهد و كف و هوای حمام را گرم می كند.
گرم خانه: در حمام، محل اصلی استحمام و جای مشت و مال كه خزینه از ملحقات آن است.
گلجام : شیشه های رنگین در روزن سقف یا دیوار
تون: مجموعه راهرو، اتاقک و ظرفی مسین که در کف و زیر خزینه تعبیه می شود. در کف و مرکز خزینه ظرفی مسین بصورت گودالی کوچک قرار داده می شود و زیر آن اتاقکی وجود دارد که توسط راهرویی به بیرون حمام متصل می شود و شخصی به اسم تون تاب در فواصل زمانی منظم به وسیله افروختن هیزم و سایر مواد سوختی در تون؛ آب داخل خزینه را گرم نگه می داشته است. دود ناشی از دود و دم سوختن تون به صورت مستقیم به دودکش ها مرتبط نمی شده بلکه توسط گربه روهای کف حمام به بیرون حمام هدایت می شده تا از گرمای آن برای گرم شدن کف حمام استفاده شود. نام های دیگر تون؛ گلخن، تیون و پاتیون است.
گلخن: تون
هشتی: فضای سرپوشیده در ورودی، كه معمولاً بلافاصله بعد از سردر و در مدخل قرار می گیرد و قاعده آن ممكن است به صورت شكل های منتظم هندسی مختلفی ساخته شود.
 

mpb

مدیر تالار مهندسی معماری
مدیر تالار
[FONT=tahoma,arial,helvetica,sans-serif]حمام گلشن:
حمام گلشن لاهيجان که در محله ميدان، در مقابل مسجد جامع و بقعه چهار پادشا هان قرار دارد، در سال 1239 هـ . ق ( زمان فتحعلي شاه قاجار ) و ( حاج علي اکبر حاکم وقت لاهيجان ) ساخته شده است در آن زمان حمام هاي داخل خانه در شمال کشور، بندرت معمول بوده و فقط شاهزادگان، امرا و حاکمان، صاحب منازلي داراي حمام بوده اند، البته گرم کردن آب در بعضي از منازل به کمک هيزم و استحمام در يک کنج خلوت آنهم در فصولي که از نظر آب و هوا امکان پذير بوده يعني در بهار و تابستان معمول بوده است .حمام عمومي در آن زمان جزء مهمترين نيازهاي يک جامعه بوده است و شهر لاهيجان با توجه به سابقه طولاني اش علاوه بر رفع نيازهاي بهداشتي ساکنين خود مي بايست پذيراي افراد روستاهاي اطراف که گاهي دو هفته ويا بيشتر به حمام نرفته بودند، مي شد . بنابرضرورتي که ذکر شد، گرمابه گلشن لاهيجان در سطح وسيع ، عظيم و به طرز زيبا ساخته شده است . اصولا مردم شمال به مسأله بهداشت و استحمام اهميت خاص مي دهند و اين موضوع ريشه در فرهنگ و مذهب آنها دارد از اين رو جاي تعجب نيست که گرمابه در کنار مسجد و مقبره متبرکه ساخته شده است، چرا که در روايات مختلف اسلامي داريم ( نظافت نشانه ايمان است ) پس عقايد مذهبي و فرهنگي يک جامعه در شکل گرفتن بافت محلات نقش اساسي دارد . از مسائلي که مي بايست در اينجا به آن اشاره نمود اين است که معماري بنا بومي نبوده، چرا که علاوه بر استفاده از پوشش قوسي که در مقابل رطوبت هوا و بارندگي زياد ضعيف است در پوشش سقف اين گرمابه را آجر نما ساخته اند که با توجه به رطوبت زياد منطقه دوام زيادي ندارد و باعث پوک شدن مـلات بندکشي و روئيدن گيـاهان به روي بدنه و در نتيجه متـلاشي شدن بنا مي شود .
اين گرمابه داراي دو سربينه بوده (حالت اوليه ) سربينه اول که ورودي هاي حمام به آن متصل بوده محل استفاده افراد معمولي و طبقه سوم جامعه آنروز لاهيجان و سربينه دوم که کوچکتر و از نظر ارتباط با هواي آزاد و سرد بيرون در امان بيشتري بوده ،مربوط به افراد ثروتمند بوده است در سال 1344 هـ . ش بعلت ادامه خيابان حافظ جنوبي، بخش مهمي از سربينه بزرگ قديمي از بين رفته و در نتيجه ارتباطات اوليه حمام بهم خورده است .تغييراتي در معماري داخلي گرمابه بخاطر ادامه استفاده از آن بوجود آمده است از جمله تغيرات تبديل نظافتخانه قديمي به سر بنيه بوده است مسأله قابل توجه اين است که تفکيک فضاهاي آلوده و پاکيزه در حالت اوليه گرمابه بخوبي صورت گرفته و هر کجا که اين دو فضا به هم نزديک مي شوند عامل واسطه اي وجود داشته که در پلان تفکيک فضا ها مشخص شده است در اينجا لازم است در مورد فضاهاي حمام توضيحات مختصر داده شود .
سربينه بزرگ وکوچک : چنانچه توضيح داديم سربينه حمام از دو واحد تشکيل شده است. سربينه به محلي اطلاق مي گرديد که شخص لباسهايش را در آن مکان از تن خويش درآورده و در جامدان قرار مي داد و سپس به صحن اصلي حمام وارد ميشد و در برگشت نيز در اين محل خودش را خشک مي کرد و لباسهايش را مي پوشيد . محل حساب کردن مخارج حمام و جامه دار نيز در گوشه هاي از سر بنيه بوده است .
محل خشک کن جامه حمام : فضايي بوده که لنگ هاي خيس را پس از شستشو ( توسط جامه داري که مسئول گرفتن و تحويل لنگ ها در حمام بوده ) در اين محل که يک بخاري هيزمي دائما در آن روشن بوده خشک مي کردند و جهت استفاده مجدد در گوشه اي در داخل سربنيه مي چيدند .
ــ مخزن آب سرد کوچک که محلي جهت جمع آوري آبها بوده که از چاه کشيده مي شده است .
ــ محل شستشو : فضاهايي بوده که در آن دلاک مشتري را کيسه مي کشيده است .
ــ مخزن آب سرد که از آنجا جهت کليه نقاط حمام آب سرد هدايت مي شد اين مخزن و مخزن آب داغ داراي يک حوضچه مشترک بر روي سقف گرمابه بودند که در حال حاضر نيز قرار دارد و از حوضـچه مقـداري آب به مخـزن سـرد بزرگ و مقـداري جهت داغ شدن به مخـزن آب داغ وارد مي شده است .
چاه آب حمام : چنانچه قبلا توضيح داديم ، اين گرمابه بخاطر مرطوب بودن محل، بالا تر از سطح زمين ساخته شد ،و جهت آبرساني از چاه استفاده مي کند به اين صورت که جاه آبي به صورت نيمه عميق حدود 10 متر در کنار گرمابه زده شده و سپس از چاه، آب به بالاي حمام توسط يک نفر کشيده شده ( البته به کمک چرخ چاه ) و در داخل يک حوضچه ريخته مي شد و از آنجا به مخازن مختلف هدايت مي شده است . اين سيستم در پلان سقف حالت فعلي گرمابه مشخص شده است . از نظر روند آبرساني قديم و جديد يکسان بوده فقط قبلا توسط انسان آب بالا کشيده مي شد ولي اکنون به کمک پمپ آب به بالا فرستاده مي شود .
ــ نظافتخانه : نظافتخانه فضايي بوده است که در آن محل موهاي زايد بدن را مي زدودند و جهت اين کار ماده لازم را از محل پيش فضاي نظافتخانه بر مي داشتند و د ر محل نظافتخانه استعمال مي کردند و پس از آن اقدام به شستشوي بدن خويش مي نمودند .
ــ صحن گرم : اين صحن که واسطه صحن اصلي حمام و خزينه بوده است ، محلي گرم جهت استراحت، نشستن و گپ زدن بوده است و در صورت لزوم و شلوغ بودن حمام جهت شستشو هم استفاده مي شده است .
ــ صحن سرد : اين صحن که واسطه مخزن آب سرد بزرگ و صحن اصلي است بخاطر همجواري با مخزن آب سرد بزرگ از هواي نسبتا خنک تري برخوردار است و در مورد کساني که از گرماي زياد حمام حالشان منقلب مي شده استفاده مي شود و اينگونه افراد را جهت استراحت به اين فضا مي برند و بعد از يک ربع ساعت که حالشان بهتر مي شد به صحن حمام باز مي گشتند .امروزه اين حمام فعال بوده و جهت خواهران و برادران در روزهاي هفته نوبت بندي شده و موارد استفاده قرار مي گيرد ، اين دفتر با توجه به اينکه بناي فوق الذکر در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده است .برنامه هاي مرمت درسالهاي متوالي پيشنهاد نموده که باتوجه به محدوديت اعتبارات و نامشخص بودن مالک متصرف موفق به مرمت آن نگرديد وليکن علي الصول جهت سر پا نگهداشتن بنا با هزينه متصرف و نظارت اين دفتر اقدام به پاکسازي بنا از مواد زائد، گياهي و اصلاح بعضي از قوس ها که در حال ريزش بود و مرمت پشت بام که اندود هاي سيماني آن ترک خورده بود نمود . خوشبختانه در سال 1361 هـ . ش برنامه مرمتي به شوراي فني سازمان ارائه و مورد تصويب قرار گرفت که با هزينه متصرف و نظارت اين سرپرستي در حال مرمت اساسي و راه اندازي مجدد حمام مي باشد .

[/FONT]
 

mehdi.d

عضو
حمام سنتی

حمام سنتی

مقدمه:
در بین اقوام مختلف از قدیم الایام آیین شستشو ، تطهیر و غسل از اهمیت بخصوصی برخوردار بوده است . در ایران نیز روزگاران کهن ، شستشوی بدن از دو نظر اهمیت ویژه ای داشته نخست از جهات پاکی جسم و دیگر از نظر پاکی روان . طبق مدارک موجود سابقه مراسم شستشو در ایران زمین به پیش از زمان زرتشت می رسد و به نظر می رسد که مهر پرستان برای انجام مراسم مذهبی می بایستی به مدت سه روز و سه شب در فواصل معین غسل کنند تا قادر گردند در برنامه های دینی شرکت جویند.
اهمیت آب در آیین مذکور به حدی بود که می بایست مهرابه ها (عبادتگاهایشان ) در محلی قرار گیرد که آب روان از کنارش بگذرد یا اینکه در کنار چشمه ساری قرار داشته باشد. به این ترتیب یکی از اعتقادات آیین مهر شستشو و حمام رفتن به عنوان یک فریضه مذهبی بوده است. پس آنچه مورد توجه است مردم ایران چه پیش و چه بعد از ظهور اسلام به پاکیزگی اهمیت زیادی می دادند اما بعد ظهور اسلام این موضوع تشدید شده است.( معماری ایران : دکتر فرهاد فخار تهرانی )
واژه گرمابه مر کب از دو کلمه گرو و آبه است. در اینجا آبه به معنی آب نیست یا به عبارتی گرمابه مساوی آب گرم نیست بلکه به محل ساختمان گفته می شده مثل سردابه ( ساختمان سرد ) ، گورابه ( قبرستان ) .
در گذشته های دور ( از حدود 1500 یا 2000 سال قبل ) شستشوی معمولی به صورت حاضر نبوده است . گرمابه ساختمانی گرم با ظرفی بزرگ بنام آبزن بوده است . از آن جهت که آب را مقدس می شمردند و نمی خواتند آن را آلوده کنند آب استفاده شده را بعد از استحمام روی زمین یا به آسمان پاشیده و به هیچ عنان آنرا وارد آب پاک نمی کردند. از حمامهای قدیمی که نمونه هایی از آن باقی است از قرن هشتم حمام وزیر در یزد و از زمان مظفر حمام معین الدین معلم در نزدیکی مسجد جامع یزد را می توان نام برد. همچنین در مراغه از زمان خواجه نصیر الدین طوسی حمام خان که برای هلاکو ساخته شده بود را داشتیم که متاسفانه آنرا خراب و بانک ملی را روی آن ساختند. همانطور که می دانیم انسان وقتی یکدفعه از محل گرم به محل سرد و یا برعکس وارد شود بدلیل تغییر قابل ملاحظه دمای هوا ، ممکن است مریض شود . برای همین موضوع چند اصل مهم در مورد گرمابه رعایت می شده است.
یکی از آن ایجاد راهرویی پیچ در پیچ در حد فاصل دهلیز و ورودی حمام بوده است. این مساله باعث میشده است که هوای گرم نتواند بطور مستقیم وارد شود. سپس وارد دهلیز شده ( فضای برزخ ) و بعد از آن بینه یا رخت کن که محیطی نیمه گرم و نسبتا خشک بوده قرار داشته است. بعد از این فضا نیز مستقیما وارد گرمخانه نمیشدند و فضایی بنام میان در در این فاصله بوده است. در اینجا یک یا دو سکو جهت انداختن لنگ و دولچه و اسباب حمام داشته و معمولا راه دستشویی و مستراح از همین میان در بوده است. برای ستردن موهای اضافی در قسمتی از بینه سلمانی سرا می تراشید و محلی نیز در میان در جهت موهای اضافه بوده و کسانی که نیاز به این کار نداشتند مستقیما وارد گرمخانه می شدند این محل از زمان صفویه در گرمخانه قرار گرفته و در آن را از میان در بسته اند.
فضای داخلی گرمخانه به چند محل جهت کیسه کش، تمیز کردن و خزانه ها تقسیم می شده است. خزانه در حمامهای کامل سه عدد بوده که یکی برای آب گرم ، یکی برای آب سرد و در وسط آن دو خزانه آب ولرم جای گرفت.
کسی در دو خزانه آب سرد و گرم نمی رفته . گرم کردن حمام به وسیله تون ( خند یا گل خس یا کانون آتش ) که در زیر حمامها بوده صورت می گرفته و مواد سوختنی آن بته بوده است.
آب را در دیگهای بزرگ و مقاومی که از هفت جوش یا به عبارتی ترکیبی از روی ، مس ، ، سرب و چیز دیگر ریخته که در مجموع چیز محکمی بوده است. این دیگ می بایست در مقابل آتش زیر آن مقاوم باشد.
حمامها معمولا از سقف نور می گرفتند . این نور در تمام فصل نور مناسب است . عنصری بنام جامخانه عمل نور گیری را انجام می داد و جنس آن از شیشه بوده است. مراسم بسیار زیبایی مثل حنابندان ، حمام عروسی و زایمان و غیره نیز در آن انجام می گرفته است.
بعضی از حمامهای خوب بجای مانده عبارتند از:
حمام گنجعلی خان کرمان
حمام وکیل کرمان
حمام ابراهیم خان کرمان
حمام وکیل شیراز : آن ار به مغازه تبدیل کرده اند
حمام پهنه سمنان ( دوره قاجاریه زمان فتحعلی شاه )
حمام خسرو آقا اصفهان که متاسفانه قسمتی از آن را خراب کرده اند.
حمام حاج عبدالکریم در قزوین ، که ورودی حمام به سبب خیابان کشی از بین رفته است.
حمام خان کاشان
در باغ فین هم حمام سلطنتی دارد و هم حمام خدمه
حمامی در عفیف آباد شیراز
حمام چهار فصل در اراک که بینه ای با دو گرمخانه خصوصی و عمومی دارد.



تاریخچه:
کاوشهای باستان شناسی سالهای اخیر در تخت جمشید موید آن است که در زمان هخامنشی استفاده از نوعی حمام معمول و متداول بوده است. در کاوشهای تخت جمشید بقایای یکی از حمامهای خصوصی این دوره در یکی از کاخهای آن کشف گردیده است. این حمام از دو بخش داخلی و خارجی تشکیل شده که پله ای آنها از یکدیگر متمایز میکند. حمام مذکور دارای محوطه کوچکی به اندازه 75/1 * 25/2 متر بوده در وسط آن چاه حمام قرار داشته است. استفاده از حمامهای خصوصی در دوره اشکانی هم متداول بوده ، نمونه های جالبی از آن در کاخ آشور کشف گردیده است. ظهور اسلام در اوایل قرن هفتم میلادی ، سرنوشت هنری و بسیاری از کشورها دستخوش دگرگونی گردید . پاکی طهارت در دین اسلام از اهمیت ویژه ای بر خوردار گردید و غسلهای واجب متعدد و وضو و شستشوی پنجگانه از جنبه مذهبی اهمیت پیدا کرد و بالاخره طهارت و پاکی به برای مسلمانان رسید که ( النظافه من الایمان) شعار هر مسلمان گردید. طبق منابع تاریخی از همان آغاز اسلام گر مابه های متعددی احداث گردید که برخی از این حمامها در بصره و کوفه بوجود آمد و طبق منابع تاریخی بسیاری از استاد کاران و معماران گرمابه های کوفه و بصره در قرون نخستین اسلام ایرانی بوده اند مانند حمام حاجی سیاه اسواری در بصره.
در دوره عباسیان ایجاد حمامها در شهر های مختلف رو به گسترش نهاد و طبق مدارک تاریخی در قرن پنج و شش هجری در قاهره هزار و یکصد و هفتاد حمام وجود داشت. در دوره سلجوقی که عصر شکو فایی معماری اسلامی است تحولات چشمگیری در ایجاد بناهای عام المنفعه مانند گرمابه ها به چشم میخورند. گرچه حملات ویرانگر مغول بسیاری از شهرهای آباد سلجوقی را به ویرانی کشاند، اما منابع تاریخی نشان می دهد که در این دوره معماری حمامها بویژه در شهرهای بزرگ اهمیت فوق العاده ای داشته است.
در دوره ایلخانی نیز همانند دیگر فعالیتهای معماری برای ایجاد بناهای عامال منفعه حمامهای بسیاری در شهر ها و روستاها بویژه در شهر های مورد علاقه حکرانان ایلخانی مانند ، مراغه ، تبریز ، اردبیل و سلطانیه ایجاد کرده اند.
عصر شکو فایی ایجاد حمامها را باید با دوران عصر صفوی تعلق داد. در این دوره حمامها در تمامی شهرهای ایران رو به گسترش نهاد. در سفرنامه شاردن آمده است که اصفهان به هنگام اقامت وی دارای 162 مسجد و 48 مدرسه و 1082 کاروانسرا و 272 حمام بوده است. حمامهای زیبای عصر صفویه که هنوز تعدادی از آن در شهر های مختلف به جای مانده ( حمام خسرو آقا و گنجعلیخان ) نشان دهنده ذوق معماران و هنرمندان این دوره است. بعد از عصر صفوی احداث حمام به شیوه گذشته ادامه یافت و نمونه های زیبایی ، مانند حمام وکیل در شیراز ، ایجاد گردید. با شروع قرن حاضر و دگرگونی در زندگی روزمره بتدریج ایجاد و گسترش حماو به سبک سابق متوقف گردید و بیشتر استفاده از حمامهای خصوصی در منازل مرسوم و متداول شده است. ( معماری ایران : دکتر فرهاد فخار تهرانی )

معماری حمامها:
حمامها از آغاز در بین فضاهای شهری از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است و تقریبا یکی از مهمترین بناهای شهری پس از مسجد و مدرسه محسوب می شدند. عوامل متعددی در شکل گیری فضا ها و بخشهای حمام نقش داشتند که مهمترین آن را می توان تنظیم دما ، رطوبت ، مسیر دسترسی ، قرار گیری در داخل یک بافت شهری ، آبهای روان و ایجاد راههای خروجی برای فاضلاب دانست. فضای هر حمام شامل بینه ، میان در و گرمخانه است.
فضای سربینه از نظر مساحت وتزئینات از سایر فضا ها مشخصتر بوده است ، عموما بشکل هشت گوش و چهارگوش ساخته می شده است ، در اطراف آن سکوهای نشیمن و رختکن و در زیر سکو ها ، حفره های جای کفش تعبیه شده بود و در بالای سقف گنبدی شکل حمامها ، انواع نورگیرها قرار داشت.
حمامهای عمومی را میتوان به چند دسته تقسیم کرد:
نخست حمامهایی که بصورت متناوب در طی روز تبدیل به مردانه و زنانه می شدند و یا چند روز هفته مختص مردان و روزهای دیگر برای استفاده زنان بوده است. گاهی اوقات حماهایی متصل بهم بنا میشد که یکی اختصاص به مردان و دیگری مختص زنان بود. حمام علی قلی آقا در اصفهان . بالاخره زمانی حمامها متصل به هم احداث گردید که یکی برای استفاده مسلمیم و دیگری به غیر مسلمین تعلق داشت ، مانند حمام چهار فصل اراک. همچنین طبق مراسم آن زمان ، حمامی ، با بوق یا شیپور مخصوص ، دایر بودن حمام را به آگاهی عموم می رساند. ( معماری ایران : دکتر فرهاد فخار تهرانی)

موقعیت حمام در بافت شهر
همانطور که گفته شد حمامها یکی از ارکان مهم شهری و ورستایی بوده است. عموما ایجاد حمامها در یک مکان با توجه به تامین آب بهداشتی و خروج فاضلاب و غیره طراحی می شده است. برای مثال می توان قنات شهر آباد کرمان را که برای تامین مجموعه گنجعلی خنا در میدان شهر ساخته شده بود را یاد نمود.اهمیت مذهبی شستشو به حدی بود که به پاکی و غیر غصبی بودن آبی که مورد استفاده قرار می گرفت توجه بسیاری مبذول می شد. گاهی اوقات با وجود آنکه آب نهر روان در کنار حمامها وجود داشت با زدن چاه زه آب حمامها را تامین می کردند. به همین ترتیب برای دفع فاضلاب مالکین حمامها سعی می کردند به گونه ای فاضلاب را از محل دور نگهدارند. از طرفی در منابع تاریخ می خوانیم که فاضلاب برخی از حمامهای بغداد تا زمان مقتدی عباسی به دجله می ریخت. وی دستور داد که مجاور هر حمام چاهی حفر شود و آبهای آلوده را در دجله نریزند. بالاخره حمامها اغلب در گذرگاههای عمومی ، راسته بازارها ونزدیک مساجد بنا می شده است. ( معماری ایران : دکتر فرهاد فخاری تهرانی )

اقلیم:
به لحاظ اینکه حمام محیطی نسبتا بسته می باشد و ارتباط کمی با شرایط اقلیمی مجاور خود دارد ، لذا ساختار کلی حمامها در مناطق گوناگون اقلیمی ایران کم و بیش مشابه است و عوامل اقلیمی مختلف مانند آفتاب ، باد و موقعیت جغرافیایی تاثیر چندانی در نحوه استقرار ، شکل کالبدی و تقسیم بندی فضاهای داخل حمام نداشته است. اگر چه باید توجه شود که در مناطق گرم و خشک و خصوصا مناطق سرد جهت حفظ حرارت داخل حمام ، کالبد ساختمان تا حد ممکن در داخل زمین قرار می گرفته. در کرانه جنوب سواحل دریای خزر به دلیل معتدل بودن اقلیم و همچنین بالا بودن سطح آب زیر زمینی، حمام در عمق کمتری قرار می گرفته است. این موضوع در سواحل جنوبی کشور نیز صادق است زیرا در این سواحل حرارت رطوبت هوا بسیار زیاد و سطح آبهای زیر زمینی نیز در اکثر مناطق آن بالا می باشد. حمامها غالبا با تیر چوبی و کاهگل پوشیده شده ، زیرا آسان تر و اقتصادی تر بوده است. در سواحل جنوبی دریای خزر به جهت بارندگی بسیار زیاد بامها یا بصورت شیب دار و یا بصورت طاق و گنبد اجرا می شده است. اگر چه از لحاظ کالبدی و تقسیم بندی فضاهای داخلی ، حمامهای کرانه جنوبی دریای خزر شبیه مناطق مرکزی ایران است ولی به علت بالا بودن سطح آبهای زیر زمینی و معتدل بودن و مرطوب بودن آب و هوا در این کرانه بدنه حمامها در زیر زمین ساخته نمی شود. اگر چه فضای داخلی حمام مستقل از عوامل اقلیمی خارج بوده ولی در اقلیم خرد داخل حمام با توجه به عمکلردهای متفاوت در فضاهای گوناگون آن ، تنظیم میزان حرارت ، رطوبت ، نور و تهویه در هر یک از فضا ها حائز اهمیت بسیار بوده است . لذا طراحی و اجرای ساختمان حمام احتیاج به تدابیر خاص زیست محیطی داشته تا در تمامی فصول سال و ساعات مختلف شبانه روز ، شرایط زیستی در بخشهای مختلف آن نسبتا ثابت و مناسب برای استحمام باشد.( بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران : دکتر وحید قبادیان)

حرارت :
تامین حرارت داخل ساختمان حمام بطور مستقیم امکان نداشته زیرا در گذشته که حرارت مصنوعی عمدتا از طریق احتراق مواد آلی حاصل میشده ، دود و گازکربنیک حاصل از تنفس و فعالیت انسان در فضای بسته حمام را غیر ممکن می کرده است لذا حرارت مورد نیاز از فضای زیستی حمام و از طریق سوزاندن مواد آلی در تون ( آتشدان ) که در زیر دیگ خزینه حمام قرار داشته و آب خزینه را گرم می کرده و همچنین آنتقال دود و حرارت آتش از زیر کف حمام صورت می گرفته است.
اتاق آتشدان (پاتون ) به گذر عمومی راه داشته که از طریق مواد سوختی وارد انبار حمام میشده ، مواد سوختی که غالبا سرگین ( فضولات گاو و گوسفند ) ، خار و خاشاک و یا برگ درختان بوده توسط تون تاب جهت گرم کردن تون حمام مورد استفاده قرار می گرفت. لازم به ذکر است که تون تابی از جله مشاغل پست محسوب می شده است. حرارت و دود حاصل از تون ، از طریق دالانهای زیر زمینی که گربه رو ، کوچه بندی و یا زیرکار خوانده می شود، به دودکشها انتقال می یافته است. این گربه روها از زیرکف حمام عبور داده می شده و باعث انتقال حرارت در فضای حمام ، خصوصا در گرمخانه می شده است. چون فضای گربه رو دوده می گرفته و احتیاج به تمیز کردن داشته ، معمولا ابعاد آنرا به اندازه ای می گرفتند که یک نفر بطور خمیده بتواند وارد آن شود و تعمیرات احتمالی و یا نظافت آن را انجام دهد. روی گربه روها را با سنگهای ورقه مرمر و یا سنگهای مشابه می پوشاندند. این نوع سنگها نه تنها امکان تبادل حرارت بین گربه رو و فضای حمام را نیسر می کرده بلکه از نظر دوام ، نظافت و شستشوی سطح آن بهتر از مصالح دیگر بوده است.از جمله تمهیدات اتخاذ شده جهت کاهش تبادل حرارتی بین داخل و خارج فضای حمام ، قرار دادن بنای حمام در داخل زمین بوده است. به نحوی که غالبا کف حمام چند متر پایین تر از سطح گذر عمومی قرار داشته و بدین ترتیب خاک اطراف دیوارها همانند یک عایق حرارتی عمل کرده و میزان تبادل حرارت بین داخل و خارج ساختمان مجاور آن همانند یک خازن حرارتی عمل کرده و در تعدیل نوسان درجه حرارت در داخل ساختمان موثر بوده است. از دیگر مزایای قرار دادن بنا در داخل زمی ، مقاومت بهتر ساختمان در مقابل نیروی زلزله بوده است. مزیت سوم و بسیار مهم آنکه امکان سوار شدن آب جاری در جویها که از رودخانه و یا قنات سرچشمه می گرفته، بر حمامهایی که از این آب استفاده می کردند میسر می گشته. البته در مناطقی که سطح آبهای زیر زمینی بالا می باشد ، مانند سواحل جنوبی دریای خزر و سواحل خلیج فارس و دریای عان ، بالاجبار بدنه حمام را بر روی سطح زمین بنا می کردند. ( بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران : دکتر وحید
قبادیان)

آب و رطوبت:
همانگونه که عنوان شد آب مورد نیاز حمام از آب نهرها و قناتها و یا از آب چاه تامین میشد. در مجاور حمامهایی که از آب چاه استفاده می کردند یک چاه حفر میشده و آب آن توسط انسان و یا یک یا دو گاو نر بیرون کشیده میشد. در رابطه با مورد دوم مسیری را که گاو باید طی می کرد ده تا آب را بالا بکشد به صورت سرازیری می کندند تا گاو نیروی کمتری را برای اینکار صرف کند و دیرتر خسته شود. به این مسیر شیب دار ( چهار گاو ) اطلاق میشده است.این آب وارد یک حوض شده و از آنجا توسط لوله های سفالین به نام تنبوشه به خزینه منتقل میشده است. مواقعی که می خواستند آب خزینه را عوض کنند ، آنرا خالی کرده و پس از شستشوی خزینه آب را توسط تنبوشه ها (لوله های سفالی ) از حوض به خزینه منتقل می کردند. عوض کردن آب و شستشوی خزینه بسته به نظر صاحب آن و مرغوبیت و اعتبار حمام ، هر از چند روز و حتی هر چنذ هفته یکبار انجام می شده است. آب تازه توسط حرارت آتشدان که در زیر دیگ خزینه قرار داشته گرم میشده. تعویض آب حمام توسط بوق حمام و بستن لنگ به قسمت ورودی و اطراف آن به اهالی اعلام میشده است. در مجاور فضای گرمخانه در بعضی از حمامها که بزرگتر و مجلل تر بوده اند استخری بنام چهار حوض قرار داشته است . اغلب چهار حوضها گرم نبوده و از آن برای شنا کردن در تابستان استفاده میشده ، ولی بعضی از چهار حوضها مانند حمام باغ فین که یک حمام سلطنتی بوده است دارای تیان بوده و به وسیله حرارت آتشدان همانند خزینه ، آب آنها گرم می شده است. در مجاور گرمخانه ، به جز چهار حوض ، حوضهای کوچک دیگری نیز بوده که در کنار آن افراد خود را می شستند . در وسط بینه نیز غالبا یک حوض بزرگ بوده که علاوه بر زیبایی به مرطوب بودن فضاب بینه کمک می کرده است. وجود حوضهای آب در قسمتهای مختلف حمام ، هوای هر قسمت را نسبتا مر طوب می نموده ولی باید توجه داشت که راههای ارتباطی بین فضای اصلی حمام بصورت محصور و غیر مستقیم بوده لذا رطوبت بیش از حد هوای فضاهای مرطوب وارد قسمتهای نیمه مر طوب نمیشده و بدن مشتریان هنگام ورود به حمام به تدریج به آب ، رطوبت و حرارت نزدیک می شده و هنگام خروج نیز به همین ترتیب ، به تدریج از رطوبت و دمای هوا در فضایی که مشتریان عبور می کردند کاسته می شده است.( بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران : دکتر وحید قبادیان)

روشنایی:
از آنجا که بخش عمده ای از سطوح جانبی اکثر حمام ها در داخل زمین بوده ، لذا نور آفتاب از طریق نور گیرهای سقفی و یا پنجره های زیر طاق وارد فضای حمام می شده است. بدین منظور شیشه های محدب شکل بنام گل جام بر بالای گنبد نصب می شده و اطراف آن را با ملات ساروج و یا مومینه آب بندی می کردند. به مکانی که این گلها قرار داشتند جامخانه گفته میشده است. در شب یا مواقعی که روشنایی کافی نبوده ، نور داخل حمام توسط چراغ دستی تامین میشده بهترین نوع چراغ ، چراغ نفتی بوده که از اواسط قرن سیزده شمسی جای چراغهایی را که با روغن چراغ می سوخت گرفت.
.( بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران : دکتر وحید قبادیان)

تهویه:
فراهم نمودن شرایط مناسب برای استحمام ، علاوه بر کنترل میزان حرارت ، رطوبت و نور ، مستلزم تنظیم مقدار تهویه در حمام نیز بوده است. زیرا استحمام تعداد زیادی از افراد در یک زمان ، به علاوه رطوبت و سنگینی هوای حمام و استفاده از چزاغهایی که تولید دود و گاز کربنیک می کردند و محصور بودن فضاهای حمام، نیاز به تهویه کنترل شده در فضاهای مختلف داشته و اگر این امر رعایت نمی شده باعث تنگی نفس و یا حتی خفگی افراد می گردیده است. باز کردن پنجره های زیر طاق ، در مواقعی که هوای حمام سنگین و آلوده بوده و همچنین استفاده از روغن و یا نفت تمیز برای چراغ و خاموش کردن چراغ در بیرون از محوطه حمام از جمله تمهیداتی بوده که برای سالم نگاه داشتن هوای حمام بکار گرفته می شده است. لذا داشتن تجربه در استفاده از حمام، امری ضروری بوده و برای افراد ناآشنا حمام کردن توام با مشکلاتی بوده است.( بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران : دکتر وحید قبادیان)


مصالح:
از آنجا که حمامهای عمومی ، مانند سایر ابنیه ، جنبه استفاده عام داشته و برای نسلهای متمادی احداث می شده ، لذا مصالح بکار رفته در آن ، در کلیه اقلیمهای ایران ، از نوع بادوام و مرغوب بوده است. بدین جهت دیوارها و طاقهای قوسی حمام عمدتا با آجر اجرا می شده. در مناطق کوهستانی و کوهپایه ها از سنگ برای بدنه حمام و همانگونه که قبلا عنوان شد در روستاهای کوهستانی از تیر چوبی و کاهگل برای پوشش بام استفاده می کردند. در حمامهای مجلل ، دیوارها را تا ارتفاع حدود 80/1 متر با کاشی پوشش می دادند و مابقی را با آهک اندود می کردند. در سایر حمامها دیوارها را نیز مانند طاقها آهک اندود می کردند و گاهی جهت زیبایی روی آن را آهکبری می کردند. در حمام روی کاشیها را تصاویر انسان و حیوان می کشیدند. به دلیل بارندگی زیاد ، حمام در سواحل جنوبی دریای خزر را غالبا با سفال پوشش می دادند و یا روی طاق آجری حمام را مستقیما اندود آهک می کشیدند.در سایر اقلیمهای ایران ، بام حمام را نیز مانند سایر ساختمانها با کاهگل اندود می کردند و در حمامهای مهمتر ، روی طاق را آجر فرش می کردند. در اینجا لازم به ذکر است که از کارهای فنی و مهم آب بندی خزینه آن بوده است این کار اگر صحیح انجام نمی شد خزینه حمام احتیاج به تعمییرات مداوم داشته که باعث کسادی بازار و صرف هزینه زیاد می شد . بدین جهت آب بندی خزینه حمام کار هر بنایی نبوده و امری تخصصی محسوب می شده است.
برای دیوارها و کف خزینه از ملات ساروج استفاده می کردند ولی برای قرار دادن تیان و آب بندی آن از ساروج مخصوی اینکار استفاده می شده است. این ساروج در عین چسبندگی به مصالح بدنه خزینه و صفحه مسی تیان ، می بایستی قدرت تحمل حرارت تون و فشار آب را هم داشته باشد، بدون آنکه از خود آبی عبور دهد. لازم به توضیح است تیان صفحه مقعر مسی است به قطر حدود یک متر و به ضخامت دو الی سه سانتیمتر و تون (آتشدان ) حمام درست زیر آن قرار می گیرد .( بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران : دکتر وحید قبادیان)

حمام تاریخی دوره ایلخانی در شهر حریره
حمامی که در نخستین فصل کاوش شهر تاریخی حریره کیش در سال 1371 شمسی کشف شده که یکی از قدیمی ترین حمامها دوره اسلامی می باشد. حمام مورد بحث در خط القعر دره ای محصور با اتلال و تپه های سنگی در کنار راهی که محوطه درخت سبز ( دره پرتقالی ها ) را به کناره دریا و بخش مرکزی شمالی متصل می سازد قرار گرفته. این قسمت در حقیقت ناحیه مرکزی شهر حریره به شمار می رود و شهر از چهار سمت آنجا به وسعت 120 هکتار گسترده است . ساخت آن به طور کامل با مصالح بومی (بوم آرد) انجام گرفته و مشتمل است بر لاشه سنگ های مرجانی موجود در جزیره و ملات آهک و گچ مقاوم در باربر رطوبت که در خود جزیره و یا سواحل جنوبی کشور تهیه میشده است .
( مجموعه مقاله های همایش حمام : محمود موسوی)

حمام به شیوه اصفهانی :
با حمله مغول به ایران ، اغلب حمام ها عملا متروک شد تا آنجا که هولاکوخان حمام های بغداد را بهترین بنای مسلمانی خواند. بعد حمله مغول نیز تا قبل از پایتخت شدن اصفهان ، حکومت مقتدری بر ایران فرمانروایی نکرد. پس از پایتخت شدن اصفهان ، حمام هایی در آنجا ساخته شد که ظاهرا نسبت به حمام های دیگر وسیع تر بود ، و فرمی ماندگار در خود گرفت و فضاهای دیگری چون زورخانه ، قهوه خانه و حسینیه را نیز متاثر کرد . در این فرم همواره حرکت در فضای بزرگ اصلی در وسط ( مانند بینه و گرم خانه ) اتفاق می افتد و فضاهای کوچک اطراف ( مانند رواق و رختکن ) در سکون قرار دارند.. در حمام هایی که در زیر زمین ساخته می شدند، رانش حاصل از طاق ها با خاک اطراف خنثی میگردید. با وسیع شدن حمام ها وساخته شدن آنها بر روی زمین ( بعلت بالا بودن آب های تحت الارضی ) آنها ایستایی خود را بطور مستقل ( بدون حمایت فشار جانبی خاک اطراف خود ) حفظ می کردند. به همین دلیل فضایی بزرگ در وسط ( بینه و گرم خانه) پدید آمد که فضاهای خرد و کوچک ( شامل هشتی ورودی ، رواق اتاق های رختکن ، میان در و ... ) آن را احاطه می کرد. این فرم مستقلا ایستایی بود و شکل ماندگاری در حمام گردید. مساله دیگر در معماری حمام های اصفهان نوع سوخت آن بوده که استفاده از سوخت جامد ( برگ ، سرگین و خار) بوده که با به کار گیری چند دودکش و کفگیرک روی آن و جا بجا یی حرارت با انتقال گرمابه روها در کف ، دمای تحت کنترل بوده است. این مساله می تواند عامل مهمی در وسیع شدن حمام ها باشد. و دفع فاضلاب با استفاده از چندین چاه انجام میشده است. از تحقیقات میدانی حمام های موجود در اصفهان و مستندات تاریخی ، استنباط میشود که آب مورد نیاز حمام ها کلا با گاو از چاه کشیده می شده و این سیستم فضایی به مجموعه فضای حمام افزوده که شامل گاو چاه و گاو رو است. گاو چاه چاهی است به شکل چند ضلعی یا استوانه ، که عموما با آجر جداره سازی شده و آب مصرفی مورد نیاز حمام را تهیه و تولید کرده است، آب آن با نیروی گاو و کنترل آب کش به داخل حوض ذخیره آب ، بر روی بام منتقل مشده است. آب درون حوض که با نیروی گاو به روی بام انتقال یافته بود ، با کانالی سرپوشیده به حوضچه های کوچکی که نقش مقسم آب را داشتند انتقال می یافت. ورودی های شریان آب داخل حوضچه با پارچه ای کنترل می شد تا آب مورد نیاز محل های مصروفه به طرف آنها جریان یابد. در شیوه اصفهانی حوض آب باید در مرتفع ترین نقطه بام قرار می گرفت تا بتواند به صورت آزاد جریان پیدا کند، ضمن اینکه بام حمامها جهت دفع نزولات آسمانی شیب بندی می شده است، شیب بام تابعی از دو عامل مذکور بوده است.

 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

mpb

مدیر تالار مهندسی معماری
مدیر تالار
حمام کرناسیون

حمام کرناسیون

حمام کرناسیون (موزه مردم شناسی) که به شماره ۸۴۷۷ در ردیف آثار ملی ایران به ثبت رسیده ، یکی از بناهای زیبای معماری دوره قاجاریه در دزفول در مرکز محله کرناسیون در شمالی ترین قسمت بافت قدیم قرار گرفته است.
مرمت این بنا از سال ۸۲ آغاز شد و در سال ۱۳۸۵ به موزه مردم شناسی دزفول تبدیل گردید.
در این موزه انواع آداب و رسوم و مشاغل سنتی دزفول به نمایش گذاشته شده است. همچنین در قسمت گرمخانه آثار فلزی دیدنی و دست نوشته هایی از شخصیت های دزفول قرار گرفته است.
از ویژگیهای انحصاری این بنا که آن را حائز اهمیت فراوان نموده قرارگیری در میان مجموعه ای از بناهای با ارزش شامل خانه های قدیمی بزرگ، مسجد و همچنین مقبره یکی شعرا و عرفای بزرگ دزفول به نام سید عبداله داعی می باشد.
ویژگی های معماری حمام کرناسیون :
این بنا با مساحتی حدود ۸۸۰ متر مربع دارای سردری کوچک و زیبا با تزئینات ساده آجرکاری می باشد .بنای حمام به دو قسمت زنانه و مردانه قابل تفکیک بوده که هرکدام از فضاهایی به نامهای دالان ورودی، سربینه،گرمخانه و… تشکیل شده است. میاندر راهروی ارتباطی بین فضای سرد (سربینه) و فضای گرم ( گرمخانه) می باشد که هم باعث جلوگیری از به هدر رفتن گرمای موجود در گرمخانه می شده و هم از ورود مستقیم افراد به فضای بیرون و مواجه شدن با هوای سرد جلوگیری می کرده است. عبور و مرور در قسمت زنانه (جهت ایجاد محرمیت) از پشت بام و از طریق پلکانی صورت می گرفته است که ورودی آن در کوچه مجاور بوده است.
به طور کلی فضاهای بخش مردانه نسبت به بخش زنانه در ابعاد بزرگتری ساخته شده است. سربینه ها به صورت شش ضلعی بوده و حجره هایی به صورت عمود بر هریک از اضلاع آن جهت تعویض لباس قرار گرفته است در حجره ای که پس از دالان ورودی قرار گرفته یکی از آجرهای کف به صورت توخالی رها شده و از آن به عنوان قلک و محل انداختن پول استفاده شده است.
در وسط سربینه برای شستشوی پاها قبل و بعد از حمام حوضی ساخته شده است.
سقف سربینه ها و گرمخانه ها به صورت گنبدی شکل بوده و در بالای آنها دریچه ای جهت استفاده از نور طبیعی و یا تهویه شدن فضاها ساخته شده که به وسیله درپوشی به نام گلجام جهت کنترل عبور و مرور هوا مسدود شده است.
در کنار دو بخش مردانه و زنانه آتشدان ها و مخازن آب سرد و گرم قرار دارد. آتشدانها از طریق گربه روها موجب گرم شدن کف فضاهای داخلی نیز می شده است. گفتنی است گربه روها کانالهایی هستند که در زیر گرمخانه ها و به منظور گرم نمودن فضاهای داخلی ایجاد شده اند و عرض آنها در مقیاس انسانی به اندازه عرض شانه یک انسان و ارتفاع آنها به اندازه یک نفر در حالت نشسته می باشد و این نحوه طراحی و ساخت تمیز کردن و زدودن دوده از این مجراها را به صورت یک یا دو بار در سال میسر می نموده است. لازم به ذکر است گازهای سمی و خطرناکی مانند دی اکسید کربن موجود در گربه روها به وسیله مجراهای عمودی دودکش مانندی که در دیوارها تعبیه شده به بیرون هدایت می شده است.در دیوارهای تمامی فضاهای داخلی حمام مشعلدان هایی جهت ایجاد روشنایی طراحی شده است.
نحوه تامین آب مصرفی حمام کرناسیون :نحوه تامین آب مصرفی حمام، چاه موجود در کنار بنا می باشد که به وسیله حفره های قنات مانندی به آب رودخانه متصل شده و پس از آن به وسیله چرخ چاهی که باحرکت یک چهارپا(گاو) به گردش در می آمده آب را بالا می کشیدند. سپس آب از راه کانالهایی تنبوشه ای (سفالی) به مخازن آب حمام هدایت شده است. گاوچاه حمام شامل دو دهلیز با شیب حدود ۳۰ درجه و طول تقریبی ۸ متر و با پوشش طاق آجری بوده است که کارگر و چهارپا را از گزند آفتاب و باران ایمن نگه می داشته است تا جهت تامین آب مصرفی حمام در بیشتر ساعات روز به کار بپردازد.

محله کرناسیون این محله در ابتدا محل اسکان عشایری بوده است که از کوههای کرناس در شمال شهرستان دزفول به این منطقه کوچ می کرده اند که با گسترش شهر و توسعه شهرنشینی به محلی برای اسکان ثابت آنها مبدل گشته است و همین دلیلِ نامگذاری این محله میباشد
 

Similar threads

بالا