اشتها آور و مقوی است .
نفخ و گاز معده رااز بین می بر د .
قاعده آور است .
برگهای رازیانه ادرار آور است .
جوشانده ریشه رازیانه ملین و مسهل است .
تخم رازیانه کرم روده را از بین یم برد .
حالت تهوع رابر طرف می کند .
برای برطرف کردن آُسم ، سرفه و تنگی نفس از دم کرده تخم رازیانه بمقدار سه فنجان در روز استفاده کنید .
برای رفع اسهال رازیانه را با زیره سبز به نسبت مساوی دم کرده و به مریض بدهید .
میتوان از رازیانه به عنوان داروی ضد نفخ بصورت زیر استفاده کرد :5 گرم پودر انیسون و 5 گرم پودر زیره کرمان ، 5 گرم پودر تخم گشنیز و 5 گرم پودر رازیانه رابا هم مخلوط کرده در یک لیتر آب جوش بریزید و آنرا بمدت 10 دقیقه دم کنید سپس آنرا صاف کرده و کم کم بنوشید.
رازیانه بعلت داشتن هورمون زنانه رشد دخترها را جلو می اندازد .
رازیانه مغز را فعال می کند .
ریشه رازیانه دارای کومارین Coumarin می باشد . چون این ماده رقیق کننده خون است بنابراین آنهایی که مبتلا به تصلب شرائین یا انسداد رگها هستند می توانند از جوشانده ریشه رازیانه استفاده کنند .
دردهای مفاصل را برطرف می کند .
اشتها را زیاد می کند .
برای از بین بردن درد آرتروز روغن رازیانه را در محل درد بمالید ... .
خواص دارویی رازیانه:
رازيانه با نام علمي Foeniculum vulgare Mill گياهي چند ساله است كه به دو صورت وحشي و زراعي در ايران ديده مي شود. به طور كلي تمام قسمت هاي گياه خاصيت درماني دارد، اما بيشترين قسمت مورد استفاده آن بذر است كه حاوي روغن اسانس فرار است و مهمترين تركيب شيميايي آن آنتول است كه بيشترين خواص اين گياه مربوط به اين تركيب است. از طرفي ديگر مزه شيرين رازيانه مربوط به وجود آنتول و استراگول در آن مي باشد.
از دم كرده ميوه براي درمان دل درد در كودكان استفاده مي شود. مواد موثره اين گياه سبب افزايش ترشح شير در مادران مي شود.
اسانس رازيانه در صنايع داروسازي، نوشابه سازي، صنايع غذايي، آرايشي و بهداشتي مورد استعمال فراوان دارد.
رازيانه Foeniculum vulgare گياهي است ديپلوئيد 22=n2 و از مهمترين و قديمتيرين گياهان دارويي ايران، منشاء آن مديترانه و متعلق به خانواده چتريان (Apiaceae) مي باشد. ظاهر كلي رازيانه مخصوصا از نوع برگ بي شباهت با شويد نيست ولي بوي مطبوع و معطر و ساقه مرتفع و ريشه ضخيم گياه به سهولت آن را از شويد متمايز مي سازد. گل هاي آن زرد رنگ و مجتمع به صورت چتر مركب است. قسمت مورد استفاده رازيانه، ريشه، برگ و ميوه آن است ولي معمولا كليه قسمت ها مورد استفاده قرار مي گيرد.
در افسانه هاي قديمي آمده است كه مارها در زمان پوست اندازي چشمان خود را با ماليدن به رازيانه قوي مي نمايند، از اين روي بود كه مردم براي رازيانه اثر تقويت كننده نيروي بينايي قائل بودند و حتي هنوز هم كه قرن ها از آن روزگار مي گذرد، مردم به آن معتقد هستند. جالينوس حكيم از مصرف آن در تهيه غذاها صحبت نموده است و در قرن پنجم براي آن اثر مسكن سرفه قائل بودند. اسانس رازيانه حاوي آنتول، استراگول، متيل اوژنول، فلاندرن، آلفاپينن، فنچون و ... مي باشد. آنتول موجود در اسانس رازيانه اثر فعال كننده مراكز عصبي مغزي را دارد. طعم ميوه رازيانه معطر، كم و بيش با بوي ملايم و به حالت تازه ناپسند است.
جدول زير تاثير عناصر غذايي در عملكرد ميوه و مقدار اسانس ميوه رازيانه را نشان مي دهد.
1
خواص و كاربرد دارويي رازيانه:
طبع رازيانه گرم و خشك است. تخم آن گرمتر از برگ آن و ريشه آن گرمتر از ساير اعضاي آن است (7).
در طب سنتي رازيانه به عنوان ضد نفخ، مدر، دفع كننده سنگ هاي كليه و مجاري ادراري ، افزايش دهنده شير مادران مورد استفاده قرار مي گيرد (9).
در چين از جوشانده تهيه شده از گياه به عنوان ضد قي و آشفتگي استفاده مي شود و براي فتق و براي ازدياد بينايي چشم مفيد است (14). براي ازدياد ترشح شير مفيد است به طوريكه دم كرده 10-4 كيلوگرم تخم رازيانه در 4-3 فنجان آب جوش مي تواند خيلي موثر باشد. براي رفع اسم و سرفه چند گرم تخم را در يك فنجان آب جوش ريخته به مدت 15 دقيقه دم مي كنند و بعد از اضافه كردن عسل به آن، آن را مي خورند. دم كرده بذر رازيانه با زيره سبز براي رفع اسهال و تقويت معده با عسل و سكنجبين براي تب هاي كهنه مفيد است. از دم كرده تخم آن براي تحليل بادها، درد پهلو و لگن خاصره، رفع بلغم ترش، رفع اسهال مزمن، استفاده مي كنند (7).
ريشه رازيانه ديورتيك است. اثر مدر قوي دارد. اوره و اسيد اوريك را دفع مي كند. به علاوه اشتها آور است. ريشه به علت مدر بودن در موارد كمي دفع ادرار، سنگ كليه، نفريت و بيماريهايي نظير آن مصرف مي شود زمان جمع آوري ريشه بايد در اواخر پاييز باشد. (8).
تنتور رازيانه براي مشكلات گوارشي مصرف مي شود، مي توان ان را با ملينهايي نظير ريواس يا سنا براي رفع قولنج نيز تركيب كنيد (15). دم كرده ريشه رازيانه (تازه آن موثر از خشك آن است) به اندازه يك قاشق سوپ خوري براي يك ليوان آب كوچك براي مدر مفيد است مدت دم كردن بايد 15 دقيقه باشد (7).
در فرانسه براي رفع سنگ مثانه يك مشت كاكل ذرت را در يك ليتر آب جوشانده، سپس دو قاشق چاي خوري تخم رازيانه ريخته و دم مي كنند. بعد از دم كردن مي گذارند تا سرد شود و 2-3 فنجان از اين دم كرده در روز مي خورند آثار مفيدي دارد (7).
از برگ خام و تازه آن به عنوان چاشني براي غذا و سبزي استفاده مي كنند. البته زمان جمع آوري براي برگ ها بايد قبل از گلدهي باشد. (4).
عصاره روغني حاصل از دانه را براي ناراحتي هاي گوارشي تجويز مي كنند. به عنوان خلط آور ملايم براي سرفه ها و ناراحتي هاي تنفسي هم مفيد است (15).
ساير موارد استفاده :
رازيانه به عنوان يك عامل طعم دهنده در مخلوطهاي چاي و فراورده هاي غذايي نيز به كار مي رود. روغن رازيانه را مي توان به عنوان يك جز آنتي سپتيك در خمير دندان ها، دهان شويه ها، به عنوان يك تركيب در فراورده هاي پوستي چون ضد چين و چروك (an tincurinkle) و ضد پيري، فراورده هاي سلوليت، صابونها، پاك كننده ها، كرم ها، لوسيونها و مواد خوشبو كننده به كار برد (4).
فرآورده ها
ميوه رازيانه به صورت جوشانده ، شربت (همراه با عسل) ، عصاره مايع، اسانس و قرص براي مصارف داخلي به كار مي رود. از جوشانده و عصاره يا اسانس براي مصارف موضعي هم استفاده مي شود.
برخي از فراورده هاي حاوي رازيانه در ايران عبارتند از: قطره آنتي ميگرن، قطره آوي پكت، قطره توسيون ، شربت تيميان ، پودر جنرال تونيك، قرص جويدني مكيدني رازين، گرانول رگليس معطر، قرص سنامين 5/7 ، قطره سنكل ، قطره و كپسول شير افزا، قطره فنلين، پودر كارمين، محلول خوراكي كارواي ميكسچر، پودر كار ميناتيف، محلول خوراكي گريپ واتر، قرص جويدني، مكيدني مفتازين، لوسيون تقويت مو، سنيره و برخي از بخورها(9
هشدارها و موارد احتياط:
در اختلالات كبدي بايستي از مصرف دوزهاي بسيار زياد روغن رازيانه اجتناب نمود. افراد ديابتي بايستي در مورد وجود قند در شربت رازيانه و عسل محتوي رازيانه آگاه گردند(9).
رازيانه يك محرك انقباض رحم است. در دوران بارداري از مصرف زياد پرهيز نمائيد. (15)
فعاليت استروژنيك و اثرات وابسته به آن
رازيانه فعاليت استروژني دارد و جريان شير را زياد مي ند.
امروزه از رازيانه نيز استفاده مي كنند براي افزايش شير بزها به طوريكه از باقيمانده تفاله بعد از تقطير به عنوان مكمل در جيره غذايي دام در جهت افزايش توليد شير استفاده ميشود (4).
موش هاي شيرده كه با رازيانه تغذيه شدند نوزاداني به دنيا آوردند كه در مقايسه با گروه كنترل به طور قابل توجهي مقادير زيادتري از غذاي حاوي رازيانه مي خورند. اين موضوع نشان داد كه طعم (و حداقل برخي ازاجزاي شيميايي) رازيانه وارد شير مادر مي شود(9).
تداخلات دارويي:
در انسان تداخل بين روغن رازيانه و ساير داروها قابل انتظار نيست. كاربرد پوستي دم كرده رازيانه در انسان موجب تشديد التهاب ناشي از روغن موستارد، اشعه ماوراء بنفش يا تزريق زير جلدي توبركومين مي شود (9).
[h=1][/h]
مضرات:رازیانه چون گرم است بنابراین برای گرم مزاجها خوب نیست و اینگونه افراد باید آنرا با سکنجبین بخورند . زیاده روی در مصرف رازیانه معده راسست کرده و تشنج می آورد .
منابع و ماخذ
1- مظفريان، ولي الله. 1375. فرهنگ نام هاي گياهان ايران. موسسه فرهنگ معاصر.
2- قهرمان، احمد. 1373 . كورموفيت هاي ايران. نشر دانشگاهي . ص 764.
3- اميد بيگي، رضا. 1379. رهيافت هاي توليد و فراوري گياهان دارويي(2). ققنوس. صص 78-70
4- مداح . مهردخت. 1379. پايان نامه كارشناسي ارشد. بررسي تاثير پرتوهاي فرابنفش بر روي ويژگي هاي ترشحي و تكويني اندام هاي رويشي و زايشي و مقدار نوع اسانس گياه رازيانه .
5- ميرزا، مهدي. سفيدكن، فاطمه . احمدي، لطيف. 1375. اسانس هاي طبيعي. موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع.
6- سفيدكن، فاطمه. 1380. تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران (10). موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع.
7- مير حيدر، حسين. 1380. معارف گياهي. دفتر نشر فرهنگ اسلامي
8- بيگدلي، محسن. 1384 . كشت و اهلي كردن 5 گونه گياهي كوچك سفيد . زيره سبز- كاسني- رازيانه و اسفرزه در استان تهران.
9- بخردي، رضا. 1383 . گياه درماني نوين. مترجم . صص 73-61
10- جايمند، كامكار. رضايي، محمد باقر. 1380 . تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران (9). موسسه تحقيقات جنگل ها و مراتع ص 27 .
11- رجحان، محمد صادق . 1381. درمان به وسيله گياهان دارويي. موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع.
12- فلاحتگرليش، آريا. 1382 . گياهان دارويي. لاهيجي. صص 153-151.
13- شريفي عاشور آبادي، ابراهيم. گزارش نهايي طرح تحقيقات بررسي كودهاي آلي و شيميايي بر عملكرد كمي و كيفي رازيانه.
14- آيينه چي، يعقوب. مفردات پزشكي و گياهان دارويي ايران. دانشگاه تهران. ص 328.
15. Penelope ody Mnimh, The herb society’s complete medicinal herbal, Do rling limited, Lodon, 1993
نفخ و گاز معده رااز بین می بر د .
قاعده آور است .
برگهای رازیانه ادرار آور است .
جوشانده ریشه رازیانه ملین و مسهل است .
تخم رازیانه کرم روده را از بین یم برد .
حالت تهوع رابر طرف می کند .
برای برطرف کردن آُسم ، سرفه و تنگی نفس از دم کرده تخم رازیانه بمقدار سه فنجان در روز استفاده کنید .
برای رفع اسهال رازیانه را با زیره سبز به نسبت مساوی دم کرده و به مریض بدهید .
میتوان از رازیانه به عنوان داروی ضد نفخ بصورت زیر استفاده کرد :5 گرم پودر انیسون و 5 گرم پودر زیره کرمان ، 5 گرم پودر تخم گشنیز و 5 گرم پودر رازیانه رابا هم مخلوط کرده در یک لیتر آب جوش بریزید و آنرا بمدت 10 دقیقه دم کنید سپس آنرا صاف کرده و کم کم بنوشید.
رازیانه بعلت داشتن هورمون زنانه رشد دخترها را جلو می اندازد .
رازیانه مغز را فعال می کند .
ریشه رازیانه دارای کومارین Coumarin می باشد . چون این ماده رقیق کننده خون است بنابراین آنهایی که مبتلا به تصلب شرائین یا انسداد رگها هستند می توانند از جوشانده ریشه رازیانه استفاده کنند .
دردهای مفاصل را برطرف می کند .
اشتها را زیاد می کند .
برای از بین بردن درد آرتروز روغن رازیانه را در محل درد بمالید ... .
خواص دارویی رازیانه:
رازيانه با نام علمي Foeniculum vulgare Mill گياهي چند ساله است كه به دو صورت وحشي و زراعي در ايران ديده مي شود. به طور كلي تمام قسمت هاي گياه خاصيت درماني دارد، اما بيشترين قسمت مورد استفاده آن بذر است كه حاوي روغن اسانس فرار است و مهمترين تركيب شيميايي آن آنتول است كه بيشترين خواص اين گياه مربوط به اين تركيب است. از طرفي ديگر مزه شيرين رازيانه مربوط به وجود آنتول و استراگول در آن مي باشد.
از دم كرده ميوه براي درمان دل درد در كودكان استفاده مي شود. مواد موثره اين گياه سبب افزايش ترشح شير در مادران مي شود.
اسانس رازيانه در صنايع داروسازي، نوشابه سازي، صنايع غذايي، آرايشي و بهداشتي مورد استعمال فراوان دارد.
رازيانه Foeniculum vulgare گياهي است ديپلوئيد 22=n2 و از مهمترين و قديمتيرين گياهان دارويي ايران، منشاء آن مديترانه و متعلق به خانواده چتريان (Apiaceae) مي باشد. ظاهر كلي رازيانه مخصوصا از نوع برگ بي شباهت با شويد نيست ولي بوي مطبوع و معطر و ساقه مرتفع و ريشه ضخيم گياه به سهولت آن را از شويد متمايز مي سازد. گل هاي آن زرد رنگ و مجتمع به صورت چتر مركب است. قسمت مورد استفاده رازيانه، ريشه، برگ و ميوه آن است ولي معمولا كليه قسمت ها مورد استفاده قرار مي گيرد.
در افسانه هاي قديمي آمده است كه مارها در زمان پوست اندازي چشمان خود را با ماليدن به رازيانه قوي مي نمايند، از اين روي بود كه مردم براي رازيانه اثر تقويت كننده نيروي بينايي قائل بودند و حتي هنوز هم كه قرن ها از آن روزگار مي گذرد، مردم به آن معتقد هستند. جالينوس حكيم از مصرف آن در تهيه غذاها صحبت نموده است و در قرن پنجم براي آن اثر مسكن سرفه قائل بودند. اسانس رازيانه حاوي آنتول، استراگول، متيل اوژنول، فلاندرن، آلفاپينن، فنچون و ... مي باشد. آنتول موجود در اسانس رازيانه اثر فعال كننده مراكز عصبي مغزي را دارد. طعم ميوه رازيانه معطر، كم و بيش با بوي ملايم و به حالت تازه ناپسند است.
جدول زير تاثير عناصر غذايي در عملكرد ميوه و مقدار اسانس ميوه رازيانه را نشان مي دهد.
1
| عناصر غذايي (كيلوگرم در هكتار) | عملكرد ميوه | % اسانس (در وزن خشك گياه) | |||
| ازت | اكسيدفسفر | اكسيدپتاس | تن در هكتار | درصد | |
| --- | --- | --- | 206/1 | 100 | 27/4 |
| 40 | 80 | 40 | 206/1 | 132 | 42/4 |
| 40 | 80 | 40 | 909/1 | 158 | 26/4 |
| 40 | 120 | 40 | 202/2 | 160 | 26/4 |
| 60 | 120 | 40 | 71/1 | 135 | 01/4 |
خواص و كاربرد دارويي رازيانه:
طبع رازيانه گرم و خشك است. تخم آن گرمتر از برگ آن و ريشه آن گرمتر از ساير اعضاي آن است (7).
در طب سنتي رازيانه به عنوان ضد نفخ، مدر، دفع كننده سنگ هاي كليه و مجاري ادراري ، افزايش دهنده شير مادران مورد استفاده قرار مي گيرد (9).
در چين از جوشانده تهيه شده از گياه به عنوان ضد قي و آشفتگي استفاده مي شود و براي فتق و براي ازدياد بينايي چشم مفيد است (14). براي ازدياد ترشح شير مفيد است به طوريكه دم كرده 10-4 كيلوگرم تخم رازيانه در 4-3 فنجان آب جوش مي تواند خيلي موثر باشد. براي رفع اسم و سرفه چند گرم تخم را در يك فنجان آب جوش ريخته به مدت 15 دقيقه دم مي كنند و بعد از اضافه كردن عسل به آن، آن را مي خورند. دم كرده بذر رازيانه با زيره سبز براي رفع اسهال و تقويت معده با عسل و سكنجبين براي تب هاي كهنه مفيد است. از دم كرده تخم آن براي تحليل بادها، درد پهلو و لگن خاصره، رفع بلغم ترش، رفع اسهال مزمن، استفاده مي كنند (7).
ريشه رازيانه ديورتيك است. اثر مدر قوي دارد. اوره و اسيد اوريك را دفع مي كند. به علاوه اشتها آور است. ريشه به علت مدر بودن در موارد كمي دفع ادرار، سنگ كليه، نفريت و بيماريهايي نظير آن مصرف مي شود زمان جمع آوري ريشه بايد در اواخر پاييز باشد. (8).
تنتور رازيانه براي مشكلات گوارشي مصرف مي شود، مي توان ان را با ملينهايي نظير ريواس يا سنا براي رفع قولنج نيز تركيب كنيد (15). دم كرده ريشه رازيانه (تازه آن موثر از خشك آن است) به اندازه يك قاشق سوپ خوري براي يك ليوان آب كوچك براي مدر مفيد است مدت دم كردن بايد 15 دقيقه باشد (7).
در فرانسه براي رفع سنگ مثانه يك مشت كاكل ذرت را در يك ليتر آب جوشانده، سپس دو قاشق چاي خوري تخم رازيانه ريخته و دم مي كنند. بعد از دم كردن مي گذارند تا سرد شود و 2-3 فنجان از اين دم كرده در روز مي خورند آثار مفيدي دارد (7).
از برگ خام و تازه آن به عنوان چاشني براي غذا و سبزي استفاده مي كنند. البته زمان جمع آوري براي برگ ها بايد قبل از گلدهي باشد. (4).
عصاره روغني حاصل از دانه را براي ناراحتي هاي گوارشي تجويز مي كنند. به عنوان خلط آور ملايم براي سرفه ها و ناراحتي هاي تنفسي هم مفيد است (15).
ساير موارد استفاده :
رازيانه به عنوان يك عامل طعم دهنده در مخلوطهاي چاي و فراورده هاي غذايي نيز به كار مي رود. روغن رازيانه را مي توان به عنوان يك جز آنتي سپتيك در خمير دندان ها، دهان شويه ها، به عنوان يك تركيب در فراورده هاي پوستي چون ضد چين و چروك (an tincurinkle) و ضد پيري، فراورده هاي سلوليت، صابونها، پاك كننده ها، كرم ها، لوسيونها و مواد خوشبو كننده به كار برد (4).
فرآورده ها
ميوه رازيانه به صورت جوشانده ، شربت (همراه با عسل) ، عصاره مايع، اسانس و قرص براي مصارف داخلي به كار مي رود. از جوشانده و عصاره يا اسانس براي مصارف موضعي هم استفاده مي شود.
برخي از فراورده هاي حاوي رازيانه در ايران عبارتند از: قطره آنتي ميگرن، قطره آوي پكت، قطره توسيون ، شربت تيميان ، پودر جنرال تونيك، قرص جويدني مكيدني رازين، گرانول رگليس معطر، قرص سنامين 5/7 ، قطره سنكل ، قطره و كپسول شير افزا، قطره فنلين، پودر كارمين، محلول خوراكي كارواي ميكسچر، پودر كار ميناتيف، محلول خوراكي گريپ واتر، قرص جويدني، مكيدني مفتازين، لوسيون تقويت مو، سنيره و برخي از بخورها(9
هشدارها و موارد احتياط:
در اختلالات كبدي بايستي از مصرف دوزهاي بسيار زياد روغن رازيانه اجتناب نمود. افراد ديابتي بايستي در مورد وجود قند در شربت رازيانه و عسل محتوي رازيانه آگاه گردند(9).
رازيانه يك محرك انقباض رحم است. در دوران بارداري از مصرف زياد پرهيز نمائيد. (15)
فعاليت استروژنيك و اثرات وابسته به آن
رازيانه فعاليت استروژني دارد و جريان شير را زياد مي ند.
امروزه از رازيانه نيز استفاده مي كنند براي افزايش شير بزها به طوريكه از باقيمانده تفاله بعد از تقطير به عنوان مكمل در جيره غذايي دام در جهت افزايش توليد شير استفاده ميشود (4).
موش هاي شيرده كه با رازيانه تغذيه شدند نوزاداني به دنيا آوردند كه در مقايسه با گروه كنترل به طور قابل توجهي مقادير زيادتري از غذاي حاوي رازيانه مي خورند. اين موضوع نشان داد كه طعم (و حداقل برخي ازاجزاي شيميايي) رازيانه وارد شير مادر مي شود(9).
تداخلات دارويي:
در انسان تداخل بين روغن رازيانه و ساير داروها قابل انتظار نيست. كاربرد پوستي دم كرده رازيانه در انسان موجب تشديد التهاب ناشي از روغن موستارد، اشعه ماوراء بنفش يا تزريق زير جلدي توبركومين مي شود (9).
[h=1][/h]
مضرات:رازیانه چون گرم است بنابراین برای گرم مزاجها خوب نیست و اینگونه افراد باید آنرا با سکنجبین بخورند . زیاده روی در مصرف رازیانه معده راسست کرده و تشنج می آورد .
منابع و ماخذ
1- مظفريان، ولي الله. 1375. فرهنگ نام هاي گياهان ايران. موسسه فرهنگ معاصر.
2- قهرمان، احمد. 1373 . كورموفيت هاي ايران. نشر دانشگاهي . ص 764.
3- اميد بيگي، رضا. 1379. رهيافت هاي توليد و فراوري گياهان دارويي(2). ققنوس. صص 78-70
4- مداح . مهردخت. 1379. پايان نامه كارشناسي ارشد. بررسي تاثير پرتوهاي فرابنفش بر روي ويژگي هاي ترشحي و تكويني اندام هاي رويشي و زايشي و مقدار نوع اسانس گياه رازيانه .
5- ميرزا، مهدي. سفيدكن، فاطمه . احمدي، لطيف. 1375. اسانس هاي طبيعي. موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع.
6- سفيدكن، فاطمه. 1380. تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران (10). موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع.
7- مير حيدر، حسين. 1380. معارف گياهي. دفتر نشر فرهنگ اسلامي
8- بيگدلي، محسن. 1384 . كشت و اهلي كردن 5 گونه گياهي كوچك سفيد . زيره سبز- كاسني- رازيانه و اسفرزه در استان تهران.
9- بخردي، رضا. 1383 . گياه درماني نوين. مترجم . صص 73-61
10- جايمند، كامكار. رضايي، محمد باقر. 1380 . تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران (9). موسسه تحقيقات جنگل ها و مراتع ص 27 .
11- رجحان، محمد صادق . 1381. درمان به وسيله گياهان دارويي. موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع.
12- فلاحتگرليش، آريا. 1382 . گياهان دارويي. لاهيجي. صص 153-151.
13- شريفي عاشور آبادي، ابراهيم. گزارش نهايي طرح تحقيقات بررسي كودهاي آلي و شيميايي بر عملكرد كمي و كيفي رازيانه.
14- آيينه چي، يعقوب. مفردات پزشكي و گياهان دارويي ايران. دانشگاه تهران. ص 328.
15. Penelope ody Mnimh, The herb society’s complete medicinal herbal, Do rling limited, Lodon, 1993
