تخت جمشيد زير تيغ زلزله

هفت سال قبل، درست در چنين روزي بود که زمين لرزيد و ارگ تاريخي و ديدني بم هم مثل هزاران نفر از مردم اين شهر، قرباني زمين لرزه شد. ارگي که آن روزها در يک قدمي ثبت جهاني قرار داشت و با تخريب بخش هاي مهمي از آن، در فهرست ميراث در خطر سازمان يونسکو جاي گرفت. اما اين روزها خبرهاي جديدي از آسيب پذيري تخت جمشيد در مقابل به گوش مي رسد که جامعه ميراث فرهنگي کشور را نگران کرده است.


مشاور معاون حفظ، احيا و ثبت آثار تاريخي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در اين باره مي گويد: «شرايط بخش‌هايي از ديوار ورودي پله‌هاي تخت جمشيد چنان بحراني است كه با كوچك‌ترين زلزله، احتمال ريزش آنها وجود دارد.»
دكتر سيدعبدالعظيم اميرشاه‌كرمي در گفت‌و‌گو با ايسنا، ادامه مي دهد: «در قسمت چپ پله‌هاي ورودي تخت جمشيد، تعدادي از سنگ‌هاي ديوار دچار هوازدگي شديد شده و علاوه بر پوسيدگي و هوازدگي سنگ‌ها، ترك‌هايي در سه نقطه از ديوار به‌وجود آمده است. به همين دليل، استحكام‌بخشي و مرمت اين نقاط كه حالت بحراني دارد، بايد در اولويت قرار گيرد، زيرا احتمال ريزش آنها با كوچك‌ترين زلزله وجود دارد.»
به گفته دکتر شاه کرمي، مهم‌ترين بخش سازه‌هاي تخت جمشيد، ديواري است كه صفه، پشت و درون آن قرار گرفته است. اين ديوار علاوه بر وزن خود و تأسيسات روي آن، نيروي رانش مصالح پركننده پشت آن را نيز تحمل مي‌كند و عوامل آسيب‌رسان به اين ديوار شامل زلزله، شيب دامنه و احتمال اختلاف نشست، رطوبت زمين و داخل صفه و تبخير از سطح ديوار به‌علت خشكي هوا و وزش باد مي شود.
شاه‌كرمي با بيان اين‌كه تخت جمشيد دست كم روي دو گسل فرعي قرار دارد، مي گويد: «براي حفاظت و بهره‌گيري از تخت جمشيد بايد آن را از منظرهاي مختلف نگاه و راه برخورد با آن را انتخاب كرد. براي اين كار، استعدادهاي نهفته در تخت جمشيد كه براساس آنها، اين بنا برپا مانده، با توجه به اين‌كه در شرايط سخت زمين‌شناسي و آب‌وهوايي است، بايد شناسايي و بازخواني شود تا از تخت جمشيد بتوان حفاظت كرد.»
او ادامه مي دهد: «تخت جمشيد از منظر مهندسي، سازه‌اي پيوسته، نرم و با عملكرد بسيار مناسب در مقابل بارهاي زلزله و دفع رطوبت است. سازه باربر آن فقط از دو نوع مصالح، يعني سنگ معدني آهكي و برحسب مورد، ماسه‌سنگ (در مكان‌هايي خاص) و بست‌هاي فلزي ساخته شده است. هم‌چنين ابتكار اصلي، در طرح اتصالات اصطكاكي بدون ملات است. علاوه بر اين، ديوارهاي داخلي خشتي هستند و در شرايط زلزله درون قاب‌هاي سنگي محبوس شده‌اند.»
اين در حالي است که ديوارهاي باربر و برشي تخت جمشيد، خشتي و بسيار قطور ساخته شده اند و بين كلاف‌هاي سنگي مانند قاب‌هاي سردرها قفل و بست شده‌اند، اما اين ديوارها براثر فرسايش و تخريب به خاك رس تبديل شده و با گذر زمان و ايجاد مواد ارگانيك مانند ريشه گياهان، آلاينده‌هاي محيطي (خاك‌هاي آلوده) در معرض آسيب جدي قرار دارند.
شاه کرمي مي گويد: «سيستم حفاظتي طراحي‌شده در بخش شمالي ديوار تخت جمشيد، در سمت چپ پلكان از كار افتاده و اين ناحيه در شرايط بسيار بدي است. البته فرسايش در ديوار سمت چپ به‌علت خاك‌هاي رس روي صفه بسيار شديدتر و بحراني‌تر از سمت راست است، يعني سيستم حفاظتي سمت راست پلكان هنوز فعال است. هم‌چنين سنگ‌هاي ديوار، آهكي است و فرسايش شيميايي، هيدرولوژيكي، حرارتي و مكانيكي (تنش زياد) سبب شده است كه در سه محل از ديوار سمت چپ شرايط بحراني به‌وجود آيد.»
اين متخصص سازه، ژئوتكنيك و مدل‌سازي ادامه مي دهد: «در اين راستا، دو موضوع اورژانسي را بايد در نظر گرفت و به آنها عمل كرد؛ نخست اين‌كه بايد به فكر راه‌اندازي و مرمت مهندسي حفاظت از صفه در سمت چپ پلكان بود، يعني سيستم هوادهي درون صفه (گربه‌روها) دوباره بايد احيا و آلاينده‌هاي روي صفه (خاك‌هاي رس با بقاياي بيولوژيكي) منتقل شود. ديگر اين‌كه استحكام‌بخشي و مرمت سه نقطه از ديوار سمت چپ پله‌ها كه حالت بحراني دارد و احتمال ريزش آنها در كوچك‌ترين زلزله وجود دارد، بايد در اولويت قرار گيرد.»



منبع: تبیان